E. Kiram

idi. Meziyyetsizliklerinden, kötülüklerinden dolay› azl olunur, sonra
entrikalarla yine bir makâm kapard›. Mahmûd Nedîm pâfla taraf›ndan
azl edilip sürüldü¤ü ve rütbesi ve niflânlar› al›nd›¤› için,
pâdiflâha kin ba¤lad›. Sultân› taht›ndan indirme¤e ve öldürme¤e
karâr verdi. Londraya gidip, ingilizlerle bu ifli plânlafld›rd›. Fâci’an›n
ikinci adam› Midhat pâflan›n bat› kültürü olmad›¤› gibi, din
bilgisi de yokdu. Tuna ve Ba¤dâd vâlîliklerinde yapd›¤› ifller, Avrupa
bas›n›nda alk›fllanm›fl, bilhâssa ingilizler taraf›ndan fl›mart›lm›fld›r.
Hislerine kap›lan, acele ve yanl›fl karârlar veren, bu yüzden
iyi ifl görme¤e müsâid olm›yan bir adamd›. Âli pâfla gibi, ölünciye
kadar sadâretde kalaca¤›n› umarken, iki ay içinde azl edilmesini,
gurûruna yidirememifl, hükmdâra düflmân olmufldur. ‹çki masalar›nda,
devlete âid karârlar al›rd›. ‹ngilteredeki parlamento idâresini
aynen al›rsa, Türkiyenin aynen ‹ngiltere olaca¤›n› san›rd›. Böyle
bir idâreyi yürütecek tek flahs›n, kendisi olaca¤›na inan›rd›. Midhat
pâflan›n, meflrûtiyyeti te’sîs edebilmek için hal’ ifline kar›fld›¤›-
n› ileri sürmek, gerçe¤e hiç de uymamakdad›r. Avnî pâfla, hal’ projesini
Midhat ve fiirvânîzâde Muhammed Rüfldü pâflalara, sonra
zemân›n sadr-› a’zam› mütercim Rüfldü pâflaya açd›. fiirvânîzâdeden
yüz bulamay›nca, onu Tâife sürdürdü ve orada zehrletdi. Midhat
pâfla, sadr-› a’zam Mahmûd Nedîm pâflan›n, kendisini merkezden
uzaklafld›raca¤›n› vehm ederek, hal’ ifline kar›flm›fld›r denilebilir.
Hal’ ifline Midhat pâflan›n emri ile, uydurma fetvâ veren fleyhul-islâm
Hasen Hayrullah efendi de, bu makâm›ndan, önce azl
edilmifl, bu yüzden sultâna kin ba¤lam›fld›. Sultân Abdül’azîz, bunun
için, (O, serâyda iken, müfsid imâm denirdi. Rüfldü pâflan›n
tavs›yesi ile fleyh-ul-islâm yapd›k, Allah vere de, bir halt etmese)
demifldir.
Sultân Abdül’azîzin hal’inin bir vatanperverlik olaca¤›na inanan
tek adam, harb okulu nâz›r› [kumandan›] Süleymân pâfla idi.
Yirmibefl May›s gecesi, Redîf ve Süleymân pâflalar, Avnî pâflan›n
Kuzguncukdaki evinde toplanarak, üçyüz (300) harbiye talebesinin
Dolmaba¤çe serây›n› kuflatmas›na karâr verdiler. Talebeye,
Sultân› korumak için gidiyoruz denildi.
Avnî pâfla sultân› öldürme¤i çokdan plânlam›fl ve nihâyet bu
cinâyeti ifllemifldir. Uzun zemân serâyda casûsu olan, ikinci mâbeynci
Fahri be¤i bu iflde kulland›. Cezâyirli Mustafâ pehlüvân› ve
Yozgadl› pehlüvân Mustafâ çavuflu ve Boyabatl› hâc› Mehmed
pehlüvân› Fer’iyye serây›na ba¤ç›van yapd›lar. Fahri be¤le bu
pehlüvânlar, odaya girip, uzun dö¤üflmeden sonra bileklerini kesip
pencereden ba¤çeye kaçd›lar. Avnî pâfla, 盤l›k seslerini duyar-
– 284 –