E. Kiram

mak, be¤enmemek, hiç do¤ru de¤ildir. Böyle ifllerde birlik olmak
de¤il, ayr›lmak belki dahâ do¤rudur ve baflkas›n›n görüflüne uymamak
lâz›m gelmekdedir. ‹mâm-› Ebû Yûsüfün “rahime-hullahü teâlâ”,
ictihâd derecesine yükseldikden sonra imâm-› a’zam Ebû Hanîfeye
“rahmetullahi teâlâ aleyh” uymas› hatâ olur. Kendi ictihâd›-
na uymas› do¤ru olur. ‹mâm-› fiâfi’î “rahmetullahi aleyh”, Eshâb-›
kirâmdan hiç birinin “rad›yallahü teâlâ anhüm ecma’în” görüflünü,
buluflunu, kendi görüflünden üstün tutmad›. ‹ster Ebû Bekr-i S›ddîk
olsun, ister hazret-i Alî olsun, kendine uym›yan ictihâdlar› almad›.
Kendi ictihâd› onlara uymasa bile, kendi görüflü ile hareket
etme¤i do¤ru bildi. Ümmetden herhangi bir müctehidin, Eshâb-›
kirâm›n ictihâd›ndan ayr›lmas› câiz oluyor ve hak olarak görülüyor
da, Eshâb-› kirâm›n birbirinin ictihâdlar›na uymamalar› niçin suç
say›l›yor ve bu yüzden o büyüklere dil uzat›l›yor
Eshâb-› kirâm “rad›yallahü teâlâ anhüm ecma’în”, Resûlullah›n
“sallallahü aleyhi ve sellem” ictihâd›na uym›yan ictihâdlar da
yaparlard›. Resûlullah›n ictihâd›na uym›yan hareketlerde bulunurlard›.
Vahy gelmekde iken, onlar›n bu ayr›l›klar›na birfley denilmedi.
Hiçbiri bu yüzden kötülenmedi. Resûlullah›n “sallallahü aleyhi
ve sellem” ictihâd›na uym›yan ictihâdda bulunmalar› yasak edilmedi.
Allahü teâlâ, Eshâb-› kirâm›n ictihâdlar›nda ayr›l›k olmas›n›
istemeseydi, ayr›lmalar›n› be¤enmeseydi, ayr›lmalar›n› elbette yasak
ederdi. Ayr›lanlar›n azâb görece¤i bildirilirdi. Resûlullah “sallallahü
aleyhi ve sellem” ile konuflurken, yüksek sesle konuflman›n
yasak edildi¤ini ve yüksek sesle konuflanlara azâb yap›laca¤›n›n
bildirildi¤ini hepimiz biliyoruz. Hücurât sûresinin ikinci âyetinde
meâlen, (Ey mü’minler! Seslerinizi, Resûlullah›n sesinden dahâ
yükseltmeyiniz. Onunla konuflurken, birbirinizle konuflur gibi ba¤r›flmay›n›z!)
buyuruldu. Be¤enmedi¤i bir hareketi, hemen yasak
eylemifldir. Bedr gazâs›nda esîrlerin ne yap›laca¤›n› konuflurken,
Eshâb-› kirâm›n ictihâdlar› aras›nda ayr›l›k oldu. Hazret-i Ömer ile
hazret-i Sa’d bin Mu’âz, esîrleri öldürelim dediler. Baflkalar›, para
karfl›l›¤› koyuverilmesini istediler. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve
sellem” de, böyle ictihâd buyurmufldu. Bu ictihâda uyarak, esîrleri
koyuverme¤e bafllad›lar ise de, sonra âyet-i kerîme gelerek, hazret-i
Ömerin ictihâd›n›n do¤ru oldu¤u bildirildi. ‹ctihâdlar›n birbirine
uymad›¤›, böyle dahâ nice ifller olmufldur.
[Bunlardan birini, Ahmed Cevdet Pâfla “rahime-hullahü teâlâ”,
(K›sas-› Enbiyâ) kitâb›nda flöyle anlat›yor: Hicretin alt›nc›
senesinde, bindörtyüz kifli ile Kâ’be-i mu’azzamay› ziyâret için
Medîneden Mekkeye gidilirken, kâfirler müslimânlar› Mekkeye
sokmak istemediler. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” (Hudeybiye)
denilen yerde durdu. (Yâ Ömer! Mekkeye git! Harb için
– 237 –