‹çindekiler - Anadolu Üniversitesi

60 T›bbi ve Aromatik Bitkisel Ürünlerin Üretimi ve Kalite Kontrolü
Özet
A MAÇ
1
A MAÇ
2
A MAÇ
3
A MAÇ
4
‘ Ekstraksiyon kavram›n› tan›mlamak.’
Ekstraksiyon kelimesi Latince çekip ç›karma kelimesinden
kaynaklanan bir kelimedir. Kar›fl›mdaki
bir maddenin bir fazdan baflka bir faza çekilmesi
ifllemini tarif eder.
‘ Ekstraksiyon parametrelerini aç›klamak.’
Ekstraksiyon iflleminin en uygun flartlarda ve istenilen
en yüksek verimle gerçeklefltirilebilmesi
mevcut parametrelerin do¤ru flekilde seçilmesine
ba¤l›d›r. ‹stenilen kalitedeki ürünün al›nabilmesi
için en uygun ekstraktör tipinin seçimi yan›nda
ekstraksiyon ifllemleri öncesinde ve ifllemler s›ras›nda
dikkat edilmesi gereken birçok parametre
bulunmaktad›r. Bu parametrelerin en önemli olanlar›
k›saca; s›cakl›k, bas›nç, çözücü, parçac›k büyüklü¤ü,
süre, kar›flt›rma h›z› ve kar›flt›r›c› tipi,
nem, yüzey aktif madde etkisi, materyalin por
özelli¤i.
‘Ekstraksiyon flekillerini s›n›fland›rmak.’
Ekstraksiyon ifllemleri genel olarak kesikli ya da
sürekli bir uygulama ile gerçeklefltirilmekle birlikte
yar› kesikli bir uygulama flekli de mevcuttur.
‘Ekstraksiyon yöntemlerini s›n›fland›rmak.’
Ekstraksiyon yöntemlerini bafll›ca mekanik yollarla
gerçeklefltirilenler ve mekanik olmayan yollarla
gerçeklefltirilenler olarak ay›rmak mümkündür.
S›kma ve çizme tekniklerinde oldu¤u gibi ekstraksiyon
iflleminin uygun bir mekanik ifllem ya da
düzenek yard›m›yla yap›ld›¤› çal›flmalar genel olarak
mekanik ekstraksiyon olarak de¤erlendirilir
Mekanik olmayan yöntemler genelde kimyasal
uygulamalarla gerçeklefltirilmektedir. Gaz, s›v› ya
da uygun bir ak›flkan kullan›m› ile yap›lan çal›flmalar
ile absorpsiyon ve adsorpsiyon uygulamalar›n›
da bu grup alt›nda s›n›fland›rabiliriz. Ekstraksiyon
yöntemlerini k›saca özetlersek; mekanik
ekstraksiyon, çözücülerle ekstraksiyon, s›v›laflt›r›lm›fl
gazlarla ekstraksiyon, süperkritik ak›flkanlarla
ekstraksiyon, di¤er yöntemler.
A MAÇ
5
A MAÇ
6
A MAÇ
7
‘ Ekstraktör tiplerini karfl›laflt›rmak.’
Kullan›lacak hammaddeye, ak›m h›zlar›na, ürüne
göre uygun bir ekstraktör tipi seçilmelidir.
Burada dikkat edilecek en önemli konu, kat› ve
s›v›y› en iyi flekilde temas ettiren ekstraktörün
kullan›lmas›d›r. Al›konma zamanlar›, temas yöntemleri,
ak›fl durumlar› da göz önünde bulundurularak
genellikle iki tip ekstraktör kullan›l›r.
• Sabit yatakl› ekstraktörler
• Hareketli yatakl› ekstraktörler
- Dald›rmal› tip
- Süzdürmeli tip
‘Ekstraksiyon sonras› temel ifllemleri aç›klamak.’
Ekstraksiyon iflleminin tamamlanmas› bu süreç
içindeki ad›mlardan sadece birinin gerçeklefltirilmesi
demektir. ‹fllem burada sona ermez. ‹stenilen
kalite ve özelliklere sahip ürünün elde edilmesi
daha baflka ifllemlerin yerine getirilmesini
gerektirmektedir. Yap›lacak bu ifllemleri s›ras›yla;
süzme, buharlaflt›rma, kurutma, kristallendirme
olarak s›ralayabiliriz.
‘Ekstraksiyona etki eden faktörleri yorumlamak.’
Maddelerin s›cakl›kla çözünürlü¤ünün artt›¤› bilinmektedir.
Ancak, bu etki ekstraksiyonun daima
yüksek s›cakl›kta yap›lmas› gerekti¤i anlam›-
na gelmez. S›cakl›k art›fl› ›s›ya hassas maddeleri
bozabilir. Bu sebeple, özellikle ›s›ya karfl› hassas
olan maddeler için hangi s›cakl›¤a kadar bozunma
olmaks›z›n ç›k›labilece¤inin bilinmesi gerekmektedir
Ekstraksiyon ifllemleri genelde atmosferik bas›nç
alt›nda gerçeklefltirilmektedir. Çok özel bir durum
olmad›kça uygulamalar atmosferik bas›nçta
yap›l›r. Ancak, ›s›ya karfl› hassas olan maddelerin
ifllenmesi gibi durumlar söz konusu oldu¤unda,
ortam bas›nc› düflürülerek maddelerin kaynama
s›cakl›klar› da düflürülmekte ve yüksek s›cakl›k
sebebiyle ortaya ç›kabilecek olan bozunma olay›n›n
önüne geçilebilmektedir.
Ekstraksiyon ifllemlerindeki en önemli parametrelerden
biri olan çözücü seçiminde öncelik; ekstre
edilecek olan madde veya maddeleri çözücünün
tam olarak çözebilmesi yan›nda istenmeyen
di¤er maddeleri de çözmemesidir.