‹çindekiler - Anadolu Üniversitesi

3. Ünite - Üretim Yöntemleri-I: Ekstraksiyon
45
uygulamalar› da bu grup alt›na girer. Ekstraksiyon yöntemlerini k›saca özetlersek;
mekanik ekstraksiyon, çözücülerle ekstraksiyon, s›v›laflt›r›lm›fl gazlarla ekstraksiyon,
süperkritik ak›flkanlarla ekstraksiyon, di¤er yöntemler. Bu yöntemlerden mekanik
ekstraksiyon ve di¤er yöntemler ünite 5’te daha kapsaml› olarak anlat›lacakt›r.
Çözücülerle Ekstraksiyon
Hidrokarbon çözücülerle yap›lan ekstraksiyon yöntemi en yayg›n olarak kullan›lan
ekstraksiyon fleklidir. Ekstre edilecek malzemenin kat› ya da s›v› fazda olmas›na göre
“kat›-s›v› ” veya “s›v›-s›v› ” ekstraksiyonu olarak s›n›fland›r›l›r.
Kat›-S›v› Ekstraksiyonu
Kat› maddelerden s›v› çözücülerle yap›lan ekstraksiyonlar en yayg›n olan ekstraksiyon
fleklidir. Kat›-s›v› ekstraksiyonu “ Leaching ” olarak adland›r›l›r. Materyal içinde
bulunan etken maddenin seçilen çözücü içine al›narak elde edilmesini ifade eder.
Kat›-s›v› ekstraksiyonunda en önemli nokta seçilecek çözücünün istenen etken
maddeyi çözmesi fakat istenmeyen di¤er maddeleri çözmemesidir. Difüzyon olay›
ile gerçekleflen bu proses çözücünün çözünen maddelerle dengeye gelmesine kadar
devam eder. Dengeye ulafl›ld›¤›nda ekstraksiyon ifllemi sona erer.
Maserasyon
Dro¤un bir süre çözücü ile temasta b›rak›lmas›d›r. Bu ifllem için kullan›lacak drog,
küçük parçalar halinde olmal›d›r. Drog ince toz halinde ise kab›n dibinde bir tabaka
oluflturur. Bu durumda çözücü drog içine tam olarak nüfuz edemez ve yeterli
ekstraksiyon verimi sa¤lanamaz. Ekstraksiyon için uygun bir kar›flt›rma ifllemine gerek
duyulur.
Maserasyon süresi sonunda elde edilen ekstre “ maserat” olarak adland›r›l›r. ‹fllem
sonunda al›nan bu ekstreye posan›n s›k›lmas›yla al›nan k›s›m da eklenir.
Maserasyon iflleminde genellikle kullan›lan çözücü miktar› kat› madde miktar›-
n›n yaklafl›k 10 kat› olarak uygulan›r. Çözücü olarak suyun kullan›ld›¤› maserasyon
çal›flmalar›nda ekstrenin bozunmas›n› önlemek amac›yla 1/1000 oran›nda koruyucu
madde ilave edilir.
‹nfüzyon
Küçük parçalara ayr›lm›fl drog üzerine kaynar su ilave edilip, bir süre kaynar su banyosu
üzerinde ›s›tmak, so¤uduktan sonra da süzerek gerçeklefltirilen ekstraksiyon
ifllemidir. Çay bu flekilde haz›rlan›r.
‹nfüzyon haz›rlanmas›nda çözücü olarak su kullan›l›r. Suyun asidik veya bazik
olmas›n›n yan›nda içerdi¤i tuzlar da ekstraksiyona etki eder. Örne¤in, kalsiyum tuzlar›
içeren su, bitkisel asitler ve tanenlerle zor çözünen bileflikler olufltururlar. Demir
(Fe) tanenlerle birleflerek infüzyonun bozulmas›na sebep olur.
Is›tma ifllemi su banyosu üzerinde s›k s›k kar›flt›rma ifllemi ile gerçeklefltirilmelidir.
Is›tma ifllemlerinde ›s›ya hassas olan maddelerin durumu mutlaka dikkate al›nmal›d›r.
Dekoksiyon
Ufalanm›fl drog üzerine so¤uk su ilave ederek yar›m saat 90-100°C’de su banyosu
üzerinde kaynat›ld›ktan sonra s›cakken süzülerek gerçeklefltirilen iflleme “Dekoksiyon
” denir.