Klinik Eğitim Hemşirelerinin Stres Kaynaklarının Ve Stres İle Baş ...

Acıbadem Sağlık Grubunda Çalışan Klinik Eğitim Hemşirelerinin Stres Kaynaklarının Ve
Stres İle Baş Etme Yollarının Belirlenmesi
22-25 Ekim 2008 tarihleri arasında Nevşehir’de düzenlenen IV. Ulusal Hemşirelik Eğitim Kongresinde
poster olarak sunulmuştur.
Aysun Çakır, Süleyman Çırak, Emel Çelik, Funda Kaykaç,
Özet
Bu araştırma, Acıbadem Sağlık Grubun’da görev yapan klinik eğitim hemşirelerinin, görevlerini yerine
getirirken yaşadıkları sorunlar ve stres kaynaklarını ortaya çıkarmak ve stresle baş etme yöntemlerini
belirlemek amacını taşımaktadır.
Veri toplama araçları olarak, araştırmacı deneyimleri ile birlikte literatür araştırması sonucu geliştirilen
anket formu ve Mayerson’ un stres kaynağı ölçeği ve stresle başa çıkma ölçeği katılımcılara posta yolu
ile gönderilmiştir.
Katılımcıların büyük bir çoğunluğu (%61,5’i) 26-30 yaşları arasında olup %87,2’si kadındır.
Katılımcıların % 66,7’si lisans mezunudur. Meslekteki toplam çalışma yılları incelendiğinde %56,4 ‘ü
(n:22) 1-5 yıl, %33,3 ü (n:13) 6-10 yıl arası çalışmaktadır. Klinik eğitim hemşiresi olarak çalışma yılları
incelendiğinde yarısından fazlası 1 yıldan az bir süreyle bu işi yapmaktadır (n: 21). Katılımcıların %
64.1'i (n:25) klinik eğitim hemşireliği alanında eğitim alırken %33.3 (n:13) eğitim almamışlardır. Klinik
eğitim hemşireliğine yönelik aldıkları ortalama eğitim saati kişi başına 21 saat 7 dakikadır. Klinik eğitim
hemşirelerinin %87,2 si (n:34) çalışma hayatında eşi/aile üyelerinden destek gördüğünü belirtirken
%12,8’ (n:5) destek görmediğini belirtmiştir. Klinik eğitim hemşirelerinin % 84,6‘sı (n:33) görevini
yapmaktan memnun iken, %15,4 ‘ü (n:6) kısmen memnun olduklarını ifade etmişlerdir. En çok stres
yaratan durumlar 1. sırada % 56.4'ü (n:22) çalışma şekli ve saatinin sosyal yaşamı etkilemesi, 2.
sırada , % 53.8'i (n:21) uyumlu ekip çalışmasının olmaması ve 3. sırada yetersiz ücret olduğu
görülmektedir. Katılımcılar en fazla hekimlerle (%30.8(n:12) ve hemşirelerle (% 20.25'i (n:8), en az
ise diğer sağlık hizmetleri ve hizmet grupları personelleri ile (%5,1 (n:2) sorun yaşadıklarını
belirtmişlerdir. Klinik eğitim hemşirelerinin sosyal stres vericilerden kaynaklanan durumlar nedeni ile
hastalık geliştirme eğiliminde olacak kadar stres yaşadıkları ve en çok hekim ve hemşirelerle iletişim
sorunları olduğu saptanmıştır.
Klinik eğitim hemşireleri; kendini yorumlama biçiminden kaynaklanan stres vericiler, işle ilgili stres
vericiler, fiziksel çevreden kaynaklanan stres vericiler ile 2. gruba (hastalık geliştirme ihtimali var)
girmektedir.
Sonuç olarak klinik eğitim hemşirelerinin en fazla iş yoğunluğunun sebep verdiği, en fazla hekimlerle
sorun yaşadıkları ve daha çok etkin olmayan başetme yöntemi kullandıkları belirlenmiştir. Klinik eğitim
hemşirelerinin yaşadıkları stresin hastalık yapıcı özellikte olduğu ve streslerinin azaltmaya yönelik
önlemler alınması ve araştırmanın daha fazla sayıda örneklem ele alınarak tekrar edilmesi
önerilmektedir.

Anahtar kelimeler: Klinik Eğitim hemşiresi, Stres
Summary
Stress is the consequence of the failure to adapt to change events which are disruption of through
physical or psychological . The aim of this study to determine Clinic Educater Nurses’s stress factors
and coping methods in a private hospital. were measured
The data were collected from 14 th May to 9 th July,2006 in 2008 1 private hospital has 48 CEN,.Our
study was composed of 39 Clinic Educater Nurses. In this study was used questionnaire form and
Mayerson’s Stress Factors and Copy with Stress Inventory .
In study demografic datas show us that 61,5 % of 39 CEN’s avarage age is between 26-30 age
,66,7% of them are from university graduete .Their experience in position as a clinic educater ;56,4
% of them were between 1-5 years,%33,3 of them 6-10 years and 51,3 of them are working less
than one year.
64,1 of attendees has special training in their position as a CEN. 33,3 of them has not .The avarege
education time for per nurse is 21h and 7m.
87,2 % of them were supported by their family , 84,6 of them are happy with thir job,15,4 of them
were partially sattisfied with their job.The major stres factor they identified were working shift and
time,lack of team work and low salary.They have most argument with nurses and phsicians,less is
with othe health staff like helper staff.Clinic Educater Nurses has idea that stres lead them to other
illness.
The result of this study showed that CEN were under stress mostly because of cominicatiun failure
with phsician and work load.And this study found out that stres has some failure affect on CEN’s
health.
Key words: Nurse,stress
Giriş
Stres; organizmanın ruhsal ve bedensel olarak bizi zorlayan, kısıtlayan, engelleyen olaylar karşısında
ortaya çıkan bedensel, zihinsel, psikolojik ve davranışsal rahatsızlıklar olarak adlandırılır (1, 2, 3, 4 , 5,
6, 7, 8, 9).
Stres belirtileri fiziksel, duygusal, zihinsel, sosyal ve iş yerinde yaşanan stres olarak 5’e ayrılmaktadır
(2, 3, 9).

Fiziksel stres belirtiler arasında hipertansiyon, taşikardi, takipne, baş ağrısı, GİS bozuklukları, astım,
grip, soğuk algınlığı, polisitemi, kasların gerilmesi, kilo kaybı, midriyazis, dermatit, eklem artritleri yer
almaktadır (2, 3, 9).
Duygusal stres belirtiler arasında endişe, korku, depresyon, çabuk ağlama, gerginlik, öz güven
azalması, aşırı hassasiyet, öfke patlamaları, saldırganlık ve düşmanlık, tükenmişlik, yorgunluk,
umutsuzluk, konsantrasyon bozukluğu, uyku bozukluğu, iştahsızlık veya aşırı yeme yer almaktadır (2,
3, 9).
Zihinsel stres belirtiler arasında karar vermede güçlük, unutkanlık, zihin karışıklığı, hafızada zayıflık,
aşırı derecede hayal kurma, mizah anlayışı kaybı, düşük verimlilik, hatalarda artış yer almaktadır (2, 3,
9).
Sosyal stres belirtiler arasında insanlara karşı güvensizlik, başkalarını suçlama, sabırsızlık, çabuk
sinirlenme, alınganlık, kendini değersiz hissetme, çok sık öfkelenme, çay-sigara, -kahve-alkol
kullanımının artması, ölüm ve intihar düşüncesi yer almaktadır.
İş yerinde stres belirtileri, kurumdan şikayet etme, panik, iş yerindeki sorunlara aşırı duygusal tepki
gösterme, kendine güvensizlik, işini kaybetme, iş verenleri memnun edememe korkusu, dayanışma
eksikliği, iş kazalarının artması, iş devamsızlığının artması, iş performansının düşüklüğü hatalara karşı
vurdum duymaz davranma gibi belirtilerin sık görülmeye başlaması stres varlığını göstermektedir (2,
3, 9).
Stresle başa çıkmada etkili olmayan yollar:
1. Madde Bağımlılığı: Sigara ya da alkol sıklıkla kullanılan bir gevşeme aracıdır. Birey stres veren
durumla karşılaştığında otomatik olarak bu maddelere yönelebilir. Oysa alkol ve sigaranın sağlığa olan
zararları, stresin ilk anda verdiği zararın çok üzerindedir. Uzun vadede fizyolojik ve psikolojik
bağımlılığa yol açtığı için başlı başına bir stres faktörü olmaktadır.
2. Aşırı Yemek Yeme: Başlangıçta rahatlatıcı olmakla birlikte, bu tür bir davranış kendi başına ya da
alınan kilolar nedeniyle ek bir stres kaynağı haline gelebilmektedir.
3. Kontrolsüz Alış veriş: Kendisine değer vermek, yenilik yapabilmek amacıyla başlanan alış veriş,
kontrol edilemez boyuta gelirse, borçlanma nedeniyle birey bir süre sonra istek ve ihtiyaçlarını
ertelemek durumuna gelerek daha yoğun stres yaşayabilir.
4. İçe Kapanma: Bazı bireyler strese tepki olarak, geri çekilip, içe kapanabilir. Pasifleşerek sorunlarıyla
yüzleşmekten kaçınabilir. Sorunlarını tümüyle yok sayarak, olayların dışına çıkabilir. Başlangıçta stres
yaratıcı olaydan uzak kalsa bile sorun çözümlenmemiş olur.
5. Aşırı Tepki Gösterme: Küçük hayal kırıklıklarından ya da değişikliklerden olumsuz etkilenme aşırı
tepki vermeyle ortaya çıkabilir. Başkalarına yönelik öfke nöbetleri, kırıcı
olma, kaygılanma v.b. bunlardan bazılarıdır. Bu davranışın alışkanlık haline gelmesi bireyi
yalnızlaştıracağından strese daha yatkın hale gelebilir.
6. Biriktirme: Birey, stres karşısında hiç tepki göstermeyip, yaşanan sıkıntıyı içine atabilir. Bu birikimler
dayanılamayacak duruma geldiğinde hiç tepki vermeyeceği olaylara karşı çok şiddetli tepki verebilir.
Birikim kapasiteyi zorladığından, birey daha stresli hale gelebilir (2,3).

Stresle başa çıkmada etkili olan yollar:
Zamanı iyi yönetme, problem çözme teknikleri kullanma, aşırı genellemelerden kaçınma, kişiler arası
ilişkiler ve sosyal etkinlikler geliştirme, fiziksel aktivitelerde bulunma,
dengeli beslenme, gevşeme egzersizleri uygulama, zihinde canlandırma yaparak stresle daha kolay
başa çıkılabileceği belirtilmektedir (2, 3, 10, 11,13 ).
1. Zaman Yönetimi: Başlangıçta hepimizin eşit olarak sahip olduğu tek kaynak olan zamanı, zaman
yönetimi konusunda kararlılık sergileyen kişiler başarılı bir biçimde yönetebilirler. Zamanı yönetebilmek
için kişinin kapasitesine ve kişilik özelliklerine uygun gerçekçi bir program yapabilmek gerekir.
Programlar içerik olarak sadece yapılması zorunlu olan işleri kapsayacak olursa büyük olasılıkla
program işlemeyecektir. Etkili bir program yapabilmek için zorunlulukların yanında, düzenli uyku,
molalar, eğlenme, dinlenme, sosyal etkinlikler ve olası değişiklikler karşısında alternatif olabilecek
etkinlikler de (Yağmur nedeniyle planlanan yürüyüş yapılamayacaksa odada egzersiz yapabilmek
gibi...) programda yer almalıdır.
2. Problem Çözme Teknikleri Kullanma: En çok kontrol edilebilecek sorunlar üzerinde kullanılır. Şöyle
bir yol izlenebilir:
1.Stres yaratan durum neden oluştu
2.Durumu sadece o kişi mi sorun görüyor
3.Bireyin kendi katkısı var mı
4.Katkısı olabilecek başka şeyler ya da kişiler var mı
5.Çözüm için olabildiğince çok seçenekler var mı
Bu sorulara cevap arayan birey stres yaratan durumdan uzaklaşarak çözüm için adım atmış olacaktır.
3. Aşırı Genellemelerden Kaçınma: Tek bir olaydan hareketle, bütüne yönelik olumsuz düşünceler
geliştirilmemelidir. Sınavım kötü geçti, ben bu sene sınıfı geçemeyeceğim gibi...... Oysa bu sınavım
kötü geçti ama diğer sınavlara daha iyi hazırlanabilirim tarzı düşünce daha yapıcıdır. Kişinin kendi
kendine yaptığı bu tarz olumsuz genellemeler, zaman geçtikçe otomatikleşir ve olumlu bir içerikle
kolaylıkla yer değiştirmez.
4. Kişiler Arası İlişkileri Geliştirme: Stresli durumlar insanlarla ilişkilerden kaynaklanabiliyor olsa da, bu
kişilerle tartışabilmek, çözüm için bir anahtar olabilir. Tartışmalar sırasında “sen” dilini kullanmadan
“ben”li cümlelerle sorumluluğu üzerine almak iletişimi ve ilişkiyi güçlendirebilir. ”Sen beni anlamak
istemiyorsun” yerine “kendimi yeterince anlatamadığımı düşünüyorum” daha yapıcı olacaktır.
5. Sosyal Etkinlikleri Geliştirme: Rutinler dışında farklı bir etkinliği denemek, yeni bir şeyler öğrenmeye
çalışmak, zihni dinlendirmeye yardımcı olabilir. Farklı bir öğün, farklı bir saç kesimi, eski bir arkadaşı
aramak, konsere, sinemaya, tiyatroya gitmek, dergi ya da roman okumak gibi etkinlikler rutinlerin
oluşturduğu stresten uzaklaşmak için yararlı olabilir.
6. Fiziksel Aktivite: Doğru egzersiz birçok amaca birden hizmet edebilir. Bireyin becerilerini, kas
gücünü artırabilir, kilo vermeye ve almamaya yardımcı olabilir, kalbin beden dokularına kolaylıkla
oksijen almasını kolaylaştırarak bedenin genel fizyolojik koşullarını iyileştirebilir. Egzersiz, bedenin
stresle oluşan hormonlardan arınmasına yardımcı olur dolayısıyla stres karşısında ani tepki vermeyi
engelleyebilir.

7. Dengeli Beslenme: Çay, kahve, çikolata, kakao, kolalı içecekler strese yol açan besinlerdendir. Bu
besinler, stres tepkisini başlatan kimyasal maddeler içerirler. Uyanıklık ve hareketliliği artırırlar.
Dolayısıyla bu besinlerin yerine ıhlamur, ada çayı gibi bitki çayları, meyve tüketilebilir. Beslenme
alışkanlıklarını düzenleyerek, enerji düzeyi, strese karşı gösterilen tepkiler ve genel sağlık üzerinde
bireyin kontrolü artırılabilir.
8. Gevşeme Egzersizleri: Gevşeme egzersizlerini öğreten CD ya da kasetler edinerek ya da bir
uzmandan yardım alarak öğrenilebilir. Bireyin kaslarında oluşabilecek gerginliği, gerginlik oluşmadan
fark edip kendi kendine gevşetebilmesidir. Gevşeme egzersizini uygulayan birey, gergin ortamlar
öncesi uygulamayı yaparak ya da gün içerisinde gevşeme molaları vererek bedeni üzerinde kontrolü
sağlayabilir.
9. Zihinde Canlandırma: Bireyin kendisini rahatlatan bir durumu ya da ortamı hayal etmesi stresin
yarattığı olumsuz duygu ve düşüncelerden uzaklaşmasına, stresle başa çıkmada alternatif yollar
bulmasına yardımcı olabilir (2, 3, 10, 11,13 ).
Klinik eğitim hemşireliği klinikteki eğitimlerden sorulu olan rehber ve danışmanlık, eğitimcilik,
araştırmacılık, kliniksel uzmanlık, liderlik rolleri olan bir hemşirelik dalıdır. Türkiye’de ilk olarak
Acıbadem Sağlık Grubu 2004 yılında hemşirelik gibi sürekli yeni bilgi üretilen ve uygulama değişikliği
yaşayan bir meslekte güncel kalmak ve yeni bilgi üretilmesini desteklemek amacıyla oluşturulmuştur
(15).
AMAÇ
Bu araştırma, Acıbadem Sağlık Grubunda görev yapan klinik eğitim hemşirelerinin, görevlerini yerine
getirirken yaşadıkları sorunlar ve stres kaynaklarını ortaya çıkarmak ve stresle baş etme yöntemlerini
belirlemek amacını taşımaktadır.
Hipotez: Klinik eğitim hemşirelerinin stres faktörlerinin fazla olduğu ve yeterli düzeyde
başedemedikleri düşünülmektedir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Araştırma tanımlayıcı ve kesitsel olarak planlanmıştır. Araştırmanın evrenini; çalışmanın yapıldığı
hastane grubunda çalışan 48 sayıda klinik eğitim hemşiresi oluşturmaktadır. Örneklem seçimi
yapılmaksızın, evrendeki tüm klinik eğitim hemşireleri araştırmanın örneklemine dahil edilmiştir.
Araştırma, araştırmaya katılmak isteyen ve ulaşılabilen 39 klinik eğitim hemşiresi üzerinde
gerçekleşmiştir. Araştırmanın yapılabilmesi için gerekli kurumsal izin alınmıştır. Verilerin toplanmasında
kullanılan anket, posta yolu ile katılımcılara gönderilmiştir. Veri toplama araçları olarak; araştırmacı
deneyimleri ve literatür araştırması sonucu geliştirilen anket formu, Mayerson’ un stres kaynağı ölçeği
ve stresle başa çıkma ölçeği kullanılmıştır.
Mayerson’un stres kaynağı ölçeğinin geçerlilik güvenirlik çalışması Aynur Dinç Sever tarafından
yapılmıştır.

43 sorudan oluşan stes kaynağı ölçeği Sosyal Stres vericiler, işle ilgili stres vericiler, kendini yorumlama
biçiminden kaynaklanan stres vericiler, fizik çevreden kaynaklanan stres vericiler olmak üzere dört
bölümden oluşmaktadır. Stres vericilerden alınan puanlar 4 grupta değerlendirilmektedir.
1. grup: Sağlığı tehtid edici bir niteik taşımıyor.
2. grup: hastalık geliştirme ihtimali var
3. grup: hastalık geliştirme eğiliminde
4. grup: hastalık geliştirme ihtimali oldukça yüksek
60 sorudan oluşan stresle başa çıkma ölçeğinin geçerlilik güvenirlik çalıması Şeyda Gök tarafından
yapılmıştır.
Çalışmada elde edilen bulgular bilgisayar ortamına aktarılarak SPSS paket programı kullanılmıştır.
Verilerin analizinde frekans ve ortalama verilerinden yararlanılmıştır.
Çalışmanın sınırlılıkları; sadece bir hastane grubunda yapılmış olup araştırma sonuçları genellenemez.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Tablo-1 incelendiğinde katılımcıların büyük bir çoğunluğu (%61,5) 26-30 yaşları arasında olup
%87,2’si kadındır. Katılımcıların % 66,7’si lisans mezunudur. Meslekteki toplam çalışma yılları
incelendiğinde %56,4‘ü (n:22) 1-5 yıl, %33,3’ü (n:13) 6-10 yıl arası çalışmaktadır. Klinik eğitim
hemşiresi olarak çalışma yılları incelendiğinde yarısından fazlası 1 yıldan az bir süreyle bu işi
yapmaktadır (n: 21).
Türkiye’de eğitim hemşirelerinin temel nitelikleri incelendiğinde; çalışmadaki bulgularla benzer nitelikte
tercihen lisans mezunu ve en az 3 yıl mesleki deneyimlerinin olması gerektiği görülmektedir. Eğitim
hemşirelerinin temel nitelikleri klinik eğitim hemşireleri ile benzerdir. (6,14,15). Bu durum klinik eğitim
hemşirelerinin istenilen niteliklere sahip olduğunu göstermektedir.
Tablo-1: Demografik veriler
DEMOGRAFİK VERİLER n %
YAŞ
21-25 10 25,6
26-30 24 61,5
31-35 3 7,7
36 ve üzeri 2 5,1
CİNSİYET
Kadın 34 87,2
Erkek 5 12,8
Eğitim Durumunuz
Lise 11 28.2
Ön Lisans 1 2.6
Lisans 26 66.7
Lisans Üstü 1 2.6
Meslekteki toplam çalışma yılı
1-5 yıl 22 56.4

6-10 yıl 13 33.3
11-15 yıl 3 7.7
21 yıl ve üzeri 1 2.6
Klinik eğitim hemşiresi olarak çalışma
yılınız
1 yıldan az 20 51.3
1-4 yıl 18 46.2
5-8 yıl 1 2.6
Katılımcıların % 64.1'i (n:25) klinik eğitim hemşireliği alanında eğitim alırken %33.3
(n:13) eğitim almamıştır. Klinik eğitim hemşireliğine yönelik aldıkları ortalama eğitim saati kişi başına
21 saat 7 dakikadır. Klinik eğitim hemşireleri; geri bildirim verme, değişim yönetimi, oryantasyon
süreci, yetişkin eğitimi, eğitim planı oluşturma-uygulama-değerlendirme, sunuş teknikleri, öğrenme
kuramları, saygınlık yaratma, koçluk, eğitimde etik, CPR, fiziksel değerlendirme, bakım planı,
enfeksiyon, diyabetli bireyin bakımı, araştırma, kalite, eğitimle ilgili temel kavramlar gibi konularda
eğitim almaktadır. Literatür incelendiğinde eğitimden sorumlu hemşirelerin alması gereken eğitimler
katılımcıların aldıkları eğitimlerle benzer olduğu görülmektedir (14,16).
Klinik eğitim hemşirelerinin büyük bir çoğunluğunun eğitim alması, mesleki ve görevleri ile ilgili
yetkinliklerini artırma açısından önemlidir. Yetkinliklerinin artırılması adaptasyon sürecini olumlu
etkilediğini düşündürmektedir. Klinik eğitim hemşirelerinin %87,2’si (n:34) çalışma hayatında eşi/aile
üyelerinden destek gördüğünü belirtirken %12,8’si (n:5) destek görmediğini belirtmiştir.
Literatürde destek kişilerin varlığına, özellikle stresli olaylarla ilgilenirken ihtiyaç duyulabildiği
belirtilmektedir (5). Klinik eğitim hemşirelerinin % 84,6’sı (n:33) görevini yapmaktan memnun iken,
%15,4’ü (n:6) kısmen memnun olduklarını ifade etmişlerdir.
Literatürde işe ilişkin memnuniyet durumu ile iş stresi arasında bir ilişkinin olduğu bilinmektedir (17).
Tablo-2: Klinik Eğitim Hemşirelerinin Stres Yaratan Durumları
Stres Yaratan Durumlar
evet
hayır
n % n %
Çalışma şekli ve saatinin sosyal yaşamı etkilemesi 22 56.4 17 43.6
Uyumlu ekip çalışmasının olmaması 21 53.8 18 46.2
Yetersiz ücret 13 33.3 26 66.7
Lojman imkanının olmaması 0 0 39 100
Kreş imkanının kısıtlı olması/olmaması 3 7.7 36 92.3
Ulaşımla ilgili sorunlar yaşama 10 25.6 29 74.4
Yönetimdeki diğer kişilerle sorunlar yaşama 7 17.9 32 82.1
Malzeme ve araç yetersizliği 5 12.8 34 87.2
Atama özlük ve sosyal hakların yetersizliği 4 10.3 35 89.7
Katılımcıların en çok stres yaratan durumlara verdiği cevaplarda; 1. sırada % 56.4'ü (n:22) çalışma
şekli ve saatinin sosyal yaşamı etkilemesi, 2. sırada , % 53.8'i (n:21) uyumlu ekip çalışmasının
olmaması ve 3. sırada yetersiz ücret olduğu görülmektedir.

Tel ve arkadaşlarının (2003) yaptıkları çalışmada hemşirelerde işe bağlı stres yaratan durumlar
incelendiğinde 1. sırada personel/malzeme yetersizliği, 2 .sırada iş yükünün fazla olması 3. sırada
ekip çalışmasının olmaması durumları yer almaktadır (13). Tel ve Aydın’ın (2003) yaptığı çalışmayla
yaptığımız çalışmanın bulguları benzerlik göstermektedir Çalışmanın özel bir hastanede yapılmış olması
malzeme yetersizliği yaşamadıklarını düşündürmektedir.
Tablo-3: Klinik Eğitim Hemşirelerinin Çalışma Ortamında Sorun Yaşadığı Kişiler
Çalışma Ortamınızda Sorun Yaşadığınız Kişiler evet
hayır
n % n %
Hemşirelerle 8 20.25 31 79.5
Yöneticilerle 4 10.13 35 89.7
Hastalarla 4 10.13 35 89.7
Hekimlerle 12 30.8 27 69.2
Hasta aileleri ile 4 10.13 35 89.7
Diğer sağlık hizmetleri ile (labratuvar, diyetisyen, 2 5.1 37 94.9
fizyoterapist...)
Diğer hizmet grupları personeli (teknik hizmetler, bilgiişlem...)
2 5.1 35 89.7
Yardımcı personeller ile 4 10.13 35 89.7
Böyle bir sorunum yok 17 43.6 22 56.4
Katılımcılar en fazla hekimlerle (%30.8(n:12)) ve hemşirelerle (% 20.25'i (n:8)), en az ise diğer sağlık
hizmetleri personelleri ile (%5,1 (n:2)) sorun yaşadıklarını belirtmişlerdir.
Tablo- 2 incelendiğinde uyumlu ekip çalışmasının olmaması klinik eğitim hemşirelerinde stres yaratan
nedenler arasında ikinci sırada yer almaktadır. Tablo- 3 e bakıldığında hemşirelerin en fazla ekip
çalışmasında bulundukları hekim ve hemşirelerle sorun yaşaması bu durumu desteklemektedir.
Akyürek ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada da 21-30 yaş grubu ve 5 yıl altında deneyime sahip
çalışanların hekim davranışlarından çok etkilendikleri belirtilmiştir. Çalışma sonuçları Akyürek ve
arkadaşlarının sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir (18).
Tablo-4: Klinik Eğitim Hemşirelerinin Stres Kaynakları
Stres Kaynakları Ortalama Grup
Sosyal stres vericiler (İnsan ilişkilerinden kaynaklanan) 41,04 3. grup
Kendini yorumlama biçiminden kaynaklanan stres vericiler 23,42 2. grup
İşle ilgili stres vericiler 29,91 2. grup
Fiziksel çevreden kaynaklanan stres vericiler 9,73 2. grup
Tablo-4 incelendiğinde en çok klinik eğitim hemşireleri sosyal stres vericilerden kaynaklanan durumlar
nedeni ile ortalama 41,04 puan ile 3. gruba (hastalık geliştirme eğiliminde) girmektedir.
Tablo-3’te de görüldüğü gibi en fazla hemşire ve hekimlerle iletişim sorunu yaşadığı görülmektedir.
Hemşire ve hekimler aynı zamanda onların en fazla iletişimde bulunduğu meslek gruplarındandır. Bu
nedenle aralarındaki iletişim sorunları klinik eğitim hemşirelerini etkilemektedir. Stresin hastalık yapıcı
etkisi olduğu yapılan diğer çalışmalarda da belirtilmektedir (6). Klinik eğitim hemşireleri; kendini

yorumlama biçiminden kaynaklanan stres vericiler, işle ilgili stres vericiler, fiziksel çevreden
kaynaklanan stres vericiler ile 2. gruba (hastalık geliştirme ihtimali var) girmektedir.
Tablo-5: Klinik Eğitim Hemşirelerinin Stresle Baş etme Yöntemleri
Stres ile Başetme Yöntemleri
Normal değer Ortalama
Etkin başetme yöntemleri 32-77 62,32
Aktif başa çıkma 6-15 12,18
planlama 8-16 13.06
Diğer aktiviteleri bırakarak sorun üstüne odaklanma 5-16 10,17
Sosyal destek arama (enstrümantal) 5-16 13,12
Olumlu tarzda yeniden yorumlama 4-16 13,59
Etkin olmayan başetme yöntemleri 45-86 69,45
Sosyal destek arama (Duygusal) 7-16 10,67
Duygulara odaklanma ve duyguları ortaya koyma 4-13 11,05
Davranışsal olarak ilgiyi kesme 6-16 6,13
Yadsıma 4-12 6,17
Kabullenme 7-16 10,81
Dine yönelme 4-16 10,79
Alkol / ilaç kullanma 4-9 4,42
Mizahi yaklaşım 4-16 8,97
Tablo-5 incelendiğinde klinik eğitim hemşirelerinin en fazla etkin olmayan baş etme yöntemlerini
kullandıkları belirlenmiştir. Etkin olmayan başa çıkma yöntemlerinin başında sırasıyla; duygulara
odaklanma ve duyguları ortaya koyma, kabullenme, dine yönelme, sosyal destek arama (Duygusal),
mizahi yaklaşım, yadsıma, davranışsal olarak ilgiyi kesme, alkol / ilaç kullanma yöntemleri
belirlenmiştir. Etkin baş etme yöntemlerinden ise en fazla sırasıyla; olumlu tarzda yeniden yorumlama,
sosyal destek arama (enstrümantal), planlama, aktif başa çıkma, diğer aktiviteleri bırakarak sorun
üstüne odaklanma yöntemleri kullanılmıştır. Doğan ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada (1997) eğitim
hemşirelerinin etkin başetme yöntemlerini bulmada yetersiz kaldıkları görülmektedir (19).
Klinik eğitim hemşirelerinin %38,5 i (n:15) stres kaynakları ve stres yönetimi ile ilgili eğitim almamış,
%61,5 ‘i (n:24) eğitim almıştır.Stresle baş etmek için stres yönetimi ile ilgili eğitim almanın yararlı
olabileceği yapılan diğer çalışmalar da önerilmektedir (13).
SONUÇ VE ÖNERİLER
Klinik eğitim hemşirelerinin yetkinliklerinin yüksek olması nedeni ile bir çok alanda başarılı olması ve
kullanılması (yönetim, eğitim, hasta bakımı...) onların iş yoğunluğunu artırdığı düşünülmektedir.
Çalışmanın sonucu hipotezimizi doğrular nitelikte olup klinik eğitim hemşirelerinin stresleri ile
başedemedikleri çalışma sonuçlarında görülmektedir.
Stres ile başetme ile ilgili daha etkin eğitim programlarının düzenlenmesi,

• Hekim ve hemşireler arasındaki ilişkilerin gözden geçirilmesi, iletişim becerilerinin geliştirilmesi ve
iletişim eğitimi verilmesi,
• Hekim-hemşire grubunun aralıklı olarak yaşanan sorunlarla ilgili multidisipliner toplantı yapması ve
toplantıda duygu ve düşüncelere yer verilmesi,
• Bu konu ile ilgili çalışmaların daha geniş örneklem grubunda tekrar edilmesi önerilmektedir.
KAYNAKLAR
1. ...............:_http://www.gymuniversal.com/htmller/saglik/psikoloji4.htm, 12/05/2008.
2. Yılmaz, N. Stres nedir, http://www.sagmer.hacettepe.edu.tr, (11.6.2008)
3. Yorkoş, N. Stres nedir, http://www.ku.edu.tr/files/counseling/brochures/tr/, (11.06.2008).
4. ..............: http://www.saglikbilgisi.com/makale/Stres+Nedir, 16/06/2008.
5. Çelik Örcü, M. Stres ve Stresle Başa Çıkabilme, http://www.mc.metu.edu.tr/~pdrm/,
(18.06.2008).
6. Büyükkal, B. Stres Hastalık Nedeni, http://www.hemsirelersitesi.com/stress.htm,
(18.06.2008).
7. .............:Stres Nedir, http://www.iyiliksaglik.com/yazi/stres/stres-nedir.html, (18.06.2008).
8. ...............: Stres Kaynakları, http://sflordm.emu.edu.tr/stres.htm,(18.06.2008).
9. Özbay, E.(2007) İstanbul ilinde askeri hastanelerden çalışan yönetici hemşirelerin stres
kaynakları ve başa çıkma yöntemlerinin belirlenmesi.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsi İstanbul, 13-15
10. Sun Selışık, E. Stres ve Stresle Başetme Yolları, http://www.nccogpdm.metu.edu.tr,
(18.06.2008).
11. ........:http://www.egm.gov.tr/saglik/streslebasetmeyollari/streslebas.htm, (18.06.2008).
12. ACB(Acıbadem Sağlık Grubu) (2008). Güncel Sağlık , İstanbul,10:4.
13. Tel H., Karadağ M., Tel H., Aydın Ş (2003) Sağlık çalışanlarının çalışma ortamındaki stres
yaşantıları ile başetme durumlarının belirlenmesi, http://www.hemargedergi.org,
23/06/2008.
14. .........: Yoğun Bakım Eğitim Hemşiresi, http://www.ybhd.org.tr/ek_1.doc, 26/06/2008.
15. ........: http://www.acibademhemsirelik.com/egitim_hemsirelegi.asp, 24/06/2008.
16. ........: http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/sb/egt/pdf/hizmetiçi , 28/06/2008.
17. Sevimli F, İşcan Ö.F. Bireysel ve İş Ortamına Ait Etkenler Açısından İş Doyumu,
http://eab.ege.edu.tr/pdf/5/C5-S1-2-M7.pdf, 07/0/2008.
18. Akyürek, B., Özer S., Argon G., Conk Z. (2005) Hekim davranışlarının hemşire memnuniyeti ve
hemşirelerin işine devam etme durumu üzerine etkisi http://egetip.dergisi.org, Ege tıp dergisi
44(3):167-172,.23/06/2008.
19. Doğan, S, Güler, H, Buldukoğlu K (1997) Eğitici hemşirelerin klinik uygulamalar sırasında
karşılaştıkları stres yaratıcı durumlar, zorlanma düzeyleri ve başetme yolları. IV Ulusal
Hemşirelik Eğitimi Sempozyumu, Kıbrıs, 210-215.