You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Yazı: <strong>Dr</strong>. <strong>Deniz</strong> <strong>Aslan</strong><br />
Çatıların üzerindeki geniş alanların yeşillendirilmesi yöntemi, henüz yeni bir eğilim olmasına<br />
rağmen, Türkiye’de hızla yaygınlaşıyor. İstanbul, Ümraniye’deki Meydan Alışveriş Merkezi’nin<br />
35 bin metrekarelik çatı bahçesi kır çiçekleri ile bir yamacın bahar peyzajını andırıyor.
yAşAYAN çatılar<br />
Çatı bahçelerinin Türkiye’deki ilk<br />
denemeleri, 60’lı yıllarda, yağ tenekelerinde<br />
ortanca, küvetlerde kekik, nane yetiştirmek<br />
için kullanılan teraslarda yapıldı.<br />
A<br />
bidin Dino, eski Sultanahmet Cezaevi’nin<br />
orta avlusunda, ışığın yarattığı etkiden söz<br />
eder. Burada gökyüzünü görmek ve filtrelenmiş<br />
ışıkla fotoğraf çekmek çok özel bir deneyimdir...<br />
1994’te cezaevinin otele dönüştürülmesi sırasında,<br />
7–30 santimetrelik toprakta, Türkiye’nin ilk<br />
geosentetik (sentetik örtüler ve levhalar) katmanlı<br />
teras bahçesini gerçekleştirdik. Bunu yaparken yeniden<br />
ışıkla buluştuk, yapma bir doğayla dışa uzandık,<br />
dışın içten yaşanmasını deneyimledik. Konut<br />
projelerinden, apartmanlara ve tek evlere kadar<br />
uzanan bu yeşil tasarım serüveni bize, sertleştirdiğimiz<br />
çatıların insanlar için çok güçlü bir yaşamsal<br />
motivasyon olabileceğini gösterdi –tıpkı erken modernistlerin<br />
“kentsel doğanın teraslarda sürdürüleceği”<br />
öngörüsünde olduğu gibi...<br />
Aslında yeşillendirilmemiş bile olsa teras bahçeler,<br />
İstanbul için çok yabancı değil. Çekme katlar,<br />
Beyoğlu apartmanlarının ortak terasları ile geliştirilmiş<br />
apartman yaşantısının yeniden dış ortamla<br />
buluşma alışkanlığı, yağ tenekelerinin (genellikle<br />
Vita markası ile) ortanca yetiştirmek için kullanılması<br />
teraslara giren ilk yeşil unsurlardır hiç kuşkusuz.<br />
Anadolu’da ise teraslar, hem işlik hem de gün<br />
boyunca ısınan iç mekândan serinliğe kaçılan yerler<br />
olarak kullanıldı, kullanılmayı sürdürüyor. Eski<br />
emaye küvetlerin teras bahçelere çıkması bugünden<br />
çok da uzak sayılmaz. Bu küvetlerde domates, biber,<br />
kekik, nane yetiştirildiğine birçoğumuz tanıklık<br />
etmişizdir. Bu ilk ve içten denemeler, bugünün<br />
tasarımcıları için standartlaşan bir mimarinin ilk<br />
örnekleri olarak nitelendirilebilir.<br />
Yeşillendirilmiş teraslar 60’lı yılların öne çıkan<br />
konularından biridir. Aradan geçen süre içinde<br />
çatı bahçeleri, hiç sulama yapılmadan kendi kendine<br />
yeten düz ve eğimli çatılarda, neredeyse toprak<br />
İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Öğretim<br />
Üyesi <strong>Deniz</strong> <strong>Aslan</strong>’ın uzmanlık alanı peyzaj mimarlığı ve<br />
çalışmaları özellikle yeşil çatılar konusunda yoğunlaşıyor.<br />
FOTOĞRAF: SANER ŞEN<br />
türkİye’de yeşİL ÇATILAR 139
İzmir Çiğli’de üzeri otlarla kaplı bu yapının, uzaktan bakıldığında bir fabrikanın stok<br />
ve atık binası olduğunu anlamak olanaksız. Doğal kaynak tüketimini en aza indirecek<br />
çalışmalara önem veren CMS Jant ve Makina Sanayi şirketinin yönetimi, çirkin bir<br />
görüntü yaratmaktansa, tonozun üstünü toprakla kapatarak yeşillendirmeyi seçmiş<br />
(üstte, solda). Muhasebeci Mehmet Livel, Manisa Saruhanlı’daki 350 metrekarelik<br />
ofisinin çatısını nasıl kapatacağı sorunuyla karşılaşınca, çareyi topraksız sera<br />
yapmakta bulmuş. Şimdi çatıda marul yetiştiriyor (sağda).<br />
140 national geographic • mayıs 2009
FOTOĞRAFLAR: BİROL ÜZMEZ<br />
türkİye’de yeşİL ÇATILAR 141
Artık yapılar tabanda kaybettirdikleri yeşil alanı çatıda yeniden kazanıyor. Turkcell’in<br />
Gebze’ deki AR GE binasının yeşillendirilmiş çatısında kullanılan doğal çayır örtüsü, hem<br />
yapının yeniden doğa ile bütünleşmesini sağlıyor hem de yapının aşırı ısınmasını engelliyor.<br />
Extensif (kendi kendine yeten) yeşil teraslar olarak<br />
da adlandırılan bu pasif yeşil çatılar Türkiye’de<br />
de ancak belli aralıklarla su desteği ile kullanılıyor.<br />
Çünkü bulunduğumuz coğrafyanın yağış rejimi ve<br />
iklim özellikleri, özellikle yaz aylarında bunu gerekli<br />
kılabiliyor.<br />
Teras çatılar yoğun ve derin topraklı (intensif)<br />
olarak da kullanılabiliyor. Bunlar daha çeşitli bitki<br />
kullanımına olanak veren, bitkisel çeşitliliğe (permakültür)<br />
daha yakın, içinde ağaç ve ağaççıkların<br />
dahi yetiştirilebildiği, su bitkilerinin yer aldığı, akkullanılmadan<br />
sadece su tutma yeteneği arttırılmış<br />
geosentetiklerle ve yine yüksek su tutma yeteneği<br />
olan minerallerle (ponza taşı, cüruf, volkanik tüfler,<br />
perlisol, bims, kiremit kırığı, vb.) ya da özel hafif<br />
tekstürlü lifli karışımlarla (torf, öğütülmüş yaprakdal,<br />
saman, pirinç kabuğu, tohum kapçıkları vb.)<br />
gerçekleştiriliyor. Bu yapılarda suyun yaz ayları boyunca<br />
saklanmasını, havadaki nemin emilmesini,<br />
en ufak bir yağışın yeniden bir rezerv oluşturmasını<br />
sağlayan geomembran ve filtre elemanları, su depolama<br />
yetenekleri olan drenaj levhaları kullanılıyor.<br />
142 national geographic • mayıs 2009<br />
FOTOĞRAF: SANER ŞEN
tif yaşamın sürdüğü, oturulabilen, eğlenilebilinen<br />
alanlar. Bu bahçelerde daha derin bir toprak tabakasına<br />
gerek duyuluyor ve farklı bitki topluluklarının<br />
ihtiyacına göre değişkenlik gösteren katmanlarla tasarlanıyor.<br />
Bu teras çatı alternatifi Türkiye’de hatırı<br />
sayılır bir gelişim içinde. Bunun nedeni, yeşillendirilmiş<br />
teras çatıların –neredeyse bahçede olduğu<br />
gibi– bir yaşam kalitesi getirmesi olsa gerek. Her<br />
tasarlanmış alanda olduğu gibi “kitch”e varan sonuçlar<br />
da çıkmıyor değil, ancak bu eğilimin çevreye<br />
olumlu katkısını da unutmamak gerek.<br />
Son 10 yılın popüler konusu olan düşey bahçeler<br />
de bu temanın bir yan motifi olarak günlük yaşamımıza<br />
girmiş durumda. Düşey bahçeler –tıpkı<br />
yeşil terasların çevresel ısının azaltılmasında yarattığı<br />
olumlu etkide olduğu gibi– bina duvarlarının<br />
yeşillendirilmesi olanağı da sunuyor. Bugün düşey<br />
bahçeler giderek sanatsal bir boyut kazanıyor ve<br />
özellikle şehirdeki yeşil miktarının artmasında yeni<br />
bir fırsat olarak değerlendiriliyor.<br />
Öte yandan yeşillendirilmiş çatılar, ciddi bir piyasa<br />
da oluşturuyor. Bu uzmanlaşmanın en uç örneği<br />
hidrokültür (topraksız bitki yetiştirmek, sulu veya<br />
su tutan minerallerle üretim). Biz tasarımcılar, permakültür,<br />
hidrokültür gibi anahtar kelimeleri tarım<br />
alanından ödünç alarak kullanıyoruz. Ve bu bizi<br />
özümüzde olan bir konuya, insanın doğayı kültürlemesinin<br />
en temel kaynağı olan toprağa götürüyor.<br />
Artık organik tarım birçok insanın gündeminde, en<br />
azından konuya aşina olanların sayısı hiç de azımsanacak<br />
gibi değil. “Yenilebilir yeşil”in hayatımıza<br />
çok ufak olanaklarla dahil edilmesi, kentli insan<br />
için belki de yeni bir terapi konusu olabilir. Tarımsal<br />
bitkilerin yarattığı görsel haz, yapraktan ürüne<br />
kadar geçen süreci izlemek, açık alanla kurulan ilişki,<br />
sulamak, çapalamak ve üretken olmanın hazzını<br />
yaşamak, ara verdiğimiz bir buluşma gibi. Hatta bu<br />
olgu, unuttuğumuz bedenimizi, bioritmimizi tazelemek<br />
için bir fırsat gibi duruyor önümüzde. Kent<br />
yaşamında tarıma ya da genetik şifremizdeki toplayıcı<br />
öze dönme fırsatı, günümüzde teras çatılarla<br />
mümkün görünüyor.<br />
Mevsimlerin dönüşümünü fark etmek, soğuk ve<br />
sıcağı hatırlamak, yaşantımıza yeniden tohum toplayıcı<br />
kuşların dönmesi, kırlangıç ve kumrular için<br />
yuva yapacak mekânların oluşması, çocukça yaşanan<br />
mutluluğun keyfini çıkarmak yeşillendirilmiş<br />
teras çatıların olanaklarından sadece birkaçı.<br />
Türkiye’de teras çatılarda artık hemen hemen<br />
tüm bostan ve tarımsal bitkiler ve meyve ağaççıkları<br />
yetiştiriliyor. Kendi çayımız veya mutfağımız için<br />
yetiştirebileceğimiz aromatik bitkiler de yeni bir<br />
heyecan kaynağı olabiliyor. Yeşil çatı bitkilendirmesinde<br />
kivi, üzüm gibi meyvalar hem düşey hem<br />
de gölge verici yeşiller olarak kullanılıyor. Organik<br />
atıklarımızın bir kompost kutusunda fermente edilerek<br />
yeşil gübre olarak kullanılması ise çevreye katkıda<br />
bulunmamız için bir olanak. Bu durum, bize,<br />
çevre değerlerini ön planda tutan bilinçli bireyler<br />
olma keyfini yaşamamız için de bir fırsat sunuyor.<br />
Son yıllarda özellikle kent içindeki konut yatırımları,<br />
çatıda kenti gören bir bahçede spor yapma<br />
olanaklarını da gündemimize taşımamıza neden<br />
oldu. Özellikle çok dar parsellerde zeminde kaybettiğimiz<br />
açık alan faaliyetleri ve olanaklar da terasa<br />
taşındı. Yeşil bir terasta koşmak, yüzmek, dinlenmek<br />
çocuklara dönük yeni açık alan etkinlikleri<br />
keşfetmek bizler için yeni fırsatlar oluşturdu.<br />
Teras çatıların bu çok yönlü motivasyonu açık<br />
alanda film seyretmek gibi yeni sosyal buluşma<br />
olanaklarının da ortamı oldu. Çatı suyunun depolanması<br />
ve yeniden kullanımı, suyun korunmasına<br />
ilişkin yeni projeler üretmemize olanak tanıdı. Artık<br />
aydınlatmayı da kentin gece peyzajının da bir uzantısı<br />
olarak ele alıyoruz. Yer ile ilişkili olarak kaybettiğimiz<br />
iletişim teras çatılarla yeniden kurulabiliyor.<br />
Bu yeni doğa parçalarının bundan yararlanan insanların<br />
yaşamsal motivasyonlarını olumlu yönde<br />
artırdığını söylemek mümkün. Çatı bahçeleri sayesinde<br />
kent ile kırsal arasında yeni bir melez deneyim<br />
olanağı kazandık. Kentin ısısının düşürülmesi<br />
ve CO2 salımlarının en aza indirilmesi yönünde de<br />
yeşil çatıların katkısı olabilir. Permakültürde olduğu<br />
gibi iç içe geçmiş farklı ritimleri, yaşama ortamlarına<br />
katmaya başladık.<br />
Daha önümüzde keşfedilecek çok olanak var.<br />
Ürettikçe yeni deneyimler kazanıyoruz. Teras çatılarda<br />
balkabağından çayıra, sentetik yüzeylerden<br />
doğal yüzeylere kadar geniş bir aralıkta yeni yaşantı<br />
olanakları arıyoruz, öngörüyoruz ve yaşama<br />
geçiriyoruz. Hayalini kurduğumuz şey ise; Vita<br />
kutusundaki ortancanın yetiştirilme gerçeğindeki<br />
olağan ve içten olanı yakalamak, öğrenmek ve<br />
yaşatmak. j<br />
türkİye’de yeşİL ÇATILAR 143
Change language