kırkağaç araştırmaları sempozyumu bildirileri - Kırkağaç Kaymakamlığı

Mesiresinin mazisi üzerine farklı katkılarda bulunmuştur. Özerdem, kendisinin edindiği
bilgiye göre çamda, Mevlevîler, Rufaîiler ve Uşşakîler gibi değişik tarikatların, gönüllü
kimselerden topladıkları gelirlerle mevlit, mersiye ve naat okuttuklarını, lokma ve
gözleme gibi hayır dağıttıklarını, bunların çarşı esnafı tarafından himaye edildiğini ifade
etmektedir. Bunun yanı sıra herkesin birbirine ikramda bulunduğunu anlatmaktadır.
Dikkate değerdir ki Özerdem’in bu ifadeleri, çam mesiresinin kökenine dair yukarıda
belirtilen dinî-kültürel öğelerle örtüşmektedir. Bu anlatımlardan anlaşıldığı kadarıyla
Kırkağaç Çam Mesiresinin mazisinde, sivil toplumun öncülüğünde gerek Sarıkız’ı yâd
etmek gerek yağmur duası için hayırlarla bir araya gelmek gerekse baharı karşılamak
arzusu ve aksiyonu bulunmaktadır. Kırkağaç’taki dinî oluşumlarla ilgili bilgi veren
önemli bir kaynak merhum Rahmi Eken’dir. 1942-1950 yılları arasında Kırkağaç
Belediye Başkanlığı yapan Zühtü Eken’in kardeşi olan Rahmi Eken, Kırkağaç tarihi
üzerine 1966 yılında kaleme aldığı yayımlanmamış notlarında ve hatıratında
Kırkağaç’ta faal olan bazı dinî grupları şöyle anlatmaktadır;
Kırkağaç’ta bu ilim müesselerinden (medreseler) başka Şıh (Şeyh) Talip İrşadî
tarafından 1860’ta Uşşakî tarikatı, Hacı Abdullah Efendi tarafından Rufaî tarikatı,
1854’te Ahmet Feyzi Efendi tarafından kurulup Buharalı Şıh Emin Efendi, Şıh Ataullah
Efendi, Şıh Takımcı Mustafa Efendinin devam ettirdiği Kadirî tarikatı, Şıh Hacı
Süleyman Efendinin kurduğu ve Karakaş Hocanın devam ettirdiği Nakşibendî tarikati
ve zaviyeleri olmak üzere dört tarikat ve bir de münferit çalışan Bektaşî Küpeli İbrahim
Dedenin Bektaşî tarikatı vardı.
Rahmi Eken’in bu ifadeleri ile Özerdem’in, mesirenin tertiplenmesinde dinî
oluşumları merkeze koyan ifadeleri örtüşmektedir. Bunun yanı sıra bu anlatımlar,
Kırkağaç’ın tarihten bildiğimiz ‘medreseler şehri’ olma özelliği ile uyuşmaktadır. 7
Nitekim 1896 yılında Kırkağaç’a gelip yirmi yedi ay görev yaptıktan sonra ayrılan
Tireli hâkim Hüseyin Kâmil bey hatıralarında, şehirde pek çok medrese ve bu
medreselerin öğrencilerinin varlığından bahsetmektedir (Artur, 1994: 40). Yine
günümüz halk hafızasında, şehirde pek çok medrese bulunduğu, şehrin bir ilim irfan
kenti olduğu ve bu konuda Anadolu’da Konya ile rekabet ettiği hatırlanmaktadır.
Kırkağaç Çam Mesiresinin, Türklerde her 6 Mayıs günü kutlanan Hıdrellez ile
bir ilişkisinin olması kuvvetle muhtemeldir. Bununla beraber konumuzla ilgili olarak
görüştüğümüz Kırkağaçlıların çoğunun bu ilişkiyi doğrular nitelikte bir ifadesi yoktur.
Hıdrellez’in yörede pek bilinmediğini söyleyen vatandaşlar, yine büyüklerinden
kendilerine böyle bir hafıza kalmadığını da belirtmektedirler. Bu mevzudaki şifahî
kültürün Hıdrellez’i anmamasına rağmen her iki etkinlik arasında görülen bazı
benzerlikler, Kırkağaç Çam Mesiresinin tarihî kökeninin Hıdrellez olabileceğini akla
getirmektedir. Nitekim Türklerde görülen Hıdrellez kutlamalarının, genel olarak
yeşillik, ağaçlık alanlarda, su kenarlarında, bir türbe ya da yatırın (Sarıkız) yanında
yapılması (Artun, 2), her iki etkinliğin hemen hemen aynı zamana denk gelen günlerde
gerçekleşmesi, içeriklerinin baharı karşılama temalı olması gibi ortak özellikler,
7 1313 (1897) yılında Kırkağaç’ta 26 medrese ve 6 dergâh olduğu Ali Cevad tarafından yazılmaktadır.
Bkz., Ali Cevad, Memâlik-i Osmaniye’nin Tarih ve Coğrafya Lügati, İstanbul, 1314. Yine Selçuk Satı –
Ümit Evran, Kırkağaç üzerine kaleme aldıkları kitapta, Osmanlı müelliflerinden birisi olan Mehmet
Rıfat’a dayanarak Kırkağaç’ın makarr-ı ulemâ (âlimler başkenti) olduğunu kaydetmektedirler. Bkz., Ümit
Evran – M. Selçuk Satı, Geçmişten Günümüze Kırkağaç, İzmir, 2000, s. 1.
50