kÄ±rkaÄaÃ§ araÅtÄ±rmalarÄ± sempozyumu bildirileri - KÄ±rkaÄaÃ§ KaymakamlÄ±ÄÄ±

KIRKAĞAÇ 

ARAŞTIRMALARI SEMPOZYUMU 

BİLDİRİLERİ 

Hazırlayanlar 

Kırkağaç Kaymakamlığı 

Kırkağaç Belediyesi 

CBÜ Kırkağaç Meslek Yüksekokulu 

13-14 Eylül 2012

BİLİM KURULU 

Prof. Dr. Yüksel SAYAN 

Prof. Dr. Kenan ERDOĞAN 

Doç. Dr. Raşit ATA 

Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜNAY 

Yrd. Doç. Dr. N. Sinan KÖKSAL 

Yrd. Doç. Dr. Kürşat SOLAK 

Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü 

Celal Bayar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi 

Celal Bayar Üniversitesi Mühendislik Fakültesi 

Celal Bayar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi 

Celal Bayar Üniversitesi Kırkağaç MYO Müdürü 

Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi 

DÜZENLEME KURULU 

Ali SIRMALI 

Kırkağaç Kaymakamı 

Y. İsmail GEDÜZ Kırkağaç Belediye Başkanı 

Yrd. Doç. Dr. N. Sinan KÖKSAL Celal Bayar Üniversitesi Kırkağaç MYO Müdürü 

Yrd. Doç. Dr. Mehmet GÜNAY Celal Bayar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi 

Prof. Dr. Kenan ERDOĞAN Celal Bayar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi

İÇİNDEKİLER 

Kırkağaç Düzenleme Kurulu Giriş 



Doç. Dr. Özlem TOKUŞOĞLU 

Doç. Dr. Ertan GÖKMEN 

Arş. Gör. Mustafa AKBEL 

Küreselleşen bir Dünyada Kent, Milli Kimlik ve 

Kırkağaç……………………………………………………..…....1 

Gelenbeli İsmail Efendinin Hayatı ve Eserleri……….…..…...…- 

Kırkağaç’ın Tescilli Sembolü Kırkağaç Kavunu: Kırkağaç 

Kavununda Biyoaktif Antioksidan Profillerin 

Belirlenmesi………………………………….………….…….….5 

281 Numaralı Kırkağaç Şer'iyye Sicilindeki Tereke 

Kayıtları…………………………………………………….……15 


Rüzgar Enerjisi ve Kırkağaç-Manisa Bölgesindeki 

Uygulamaları……………………………………………….……38 



Öğr. Gör. Didem ÇAVUŞOĞLU 

Asuman GÜRMAN ŞAHİN 

Öğr. Gör. Davut ŞAHİN 

Öğr. Gör. A. Ayben ÇELİK 

Öğr. Gör. Mustafa ÇELİK 

Kırkağaç Çam Mesiresi ve Tarihi…………………………....…..47 

Kırkağaç'da ki Rüzgar Enerjisi Poansiyelinin 

İncelenmesi…………………………………………………........67 

Dünya'da kavun ticareti ve Kırkağaç Kavunu'nun Hollanda'ya 

İhracatında çoklu taşımacılık seçeneklerinin 

analizi…………………………………………………................78 

Kırkağaçlı bir gazeteci ve yazar 

İsmail SİVRİ…………………………………………………….93 

İsmail SİVRİ’nin “Leylekler Gelirken” ve “Yaz Biterken” 

adlı eserlerinde dil ve üslup zellikleri…………………….........104 

Dünya kavun pazarında Türkiye'nin payı ve bu payın 

geliştirilmesine yönelik öneriler…………………………..........114 

Yrd. Doç. Dr. Feyza CANDAN 

Ziraat Mühendisi 

Mehmet ÜNLÜ 

Kavun (Cucumis melo L.) Türünün Kökeni, Yayılışı, Batı 

Anadolu’ da Bulunan 23 Tane Doğal Form ve Kültür 

Varyetesi………………………………………………………..124 

Kırkağaç kavununun özellikleri , depolanması ve doğru depo 

yüksek kazanç projesinin tanıtımı……………………………...128 

Sempozyum Resimleri………………………………………………………………………….....135

İlk çağlardan beri yerleşim bölgesi olarak; sosyal, kültürel ve ekonomik zenginliğe 

sahip olan Kırkağaç İlçemizin, değerlerinin saptanarak, bu değerlerin korunması, tanıtılması 

ve sahip çıkılması yönünden neler yapılabileceğini amaçlayan, İlçemizi daha iyi yarınlara 

hazırlayarak, sosyal ve kültürel hareketliliğe önemli katkılar sağlayacak, bilimsel ve akademik 

olarak tarihimize ve bu günümüze ışık tutmak amacıyla: Kırkağaç Kaymakamlığı, Kırkağaç 

Belediyesi ve Celal Bayar Üniversitesi Kırkağaç Meslek Yüksek Okulu işbirliği ile 

gerçekleştirdiğimiz “Kırkağaç Araştırmaları Sempozyumu” ilçemizin tanıtılmasına ve 

kalkınmasına önemli katkılar sağlayacaktır. 

Büyük bir tarihi ve kültürel geçmişi olan Kırkağaç; medreseleri, camileri, 

kütüphaneleri ile sosyal ve kültürel hayatın canlılığını koruduğu önemli bir kültür merkezi 

olmuştur. Tarihi kaynakların bir çoğunda “ ilim başkenti ” olarak söz edilen Kırkağaç: Türk 

İslam Kültür dünyasının tanınmış ilim adamlarından; “Gelenbevi İsmail Efendi”, Türk Hiciv 

Sanatının büyük ustası “Şair Eşref”, “Sarı Hoca (Abdullah Efendi)”, “Kırkağaçlı Âşık 

Mustafa Remzî”, “Ahmet Yekta Bey”, “Yayaköylü Müderris Hacı Ahmet Reşit Efendi” ve 

Kurtuluş Savaşı kahramanlarımızdan; “Şehit Emin Efendi”, “Saçlı Mustafa Efe”, “Kamalı 

Ahmet Efe” ile “Gazeteci İsmail Sivri” gibi değerlerin yetiştiği önemli bir yerleşim 

merkezidir. 

Kırkağaç’ın tanıtımına ve kalkınmasına öncülük edecek önemli bir kaynak niteliğinde 

olan “Kırkağaç Araştırmaları Sempozyumu” kitabı; bilimsel ve teknolojik gelişmelerin her 

alana yön verdiği 21. asırda, ilçemizin var olan değerlerine sahip çıkılmasına, bu değerlerin 

gelecek nesillere aktarılmasına ve aynı zamanda bir tarım kenti olan ilçemizin kavunu, tütünü 

ve zeytini ile yakalamış olduğu haklı şöhreti daha da iyi tanıtarak geliştirilmesine zemin 

hazırlayacaktır. 

İlk defa 2007 yılında gerçekleştirilen “Kırkağaç Sosyo-Ekonomik Tarih 

Sempozyumu”nun devamı niteliğinde olan “Kırkağaç Araştırmaları Sempozyumu”nu; 

12 Eylül Kırkağaç’ın düşman işgalinden kurtuluşunun 90. Yıl dönümü ve 34. Kavun Festivali 

etkinlikleri kapsamında, 13 ve 14 Eylül tarihlerinde gerçekleştirdik. İnanıyorum ki kapsamlı 

bir çalışmayla yaptığımız bu sempozyumda elde edilen bilgiler, önümüzdeki yıllarda 

yapılacak olan sempozyumlara ışık tutacaktır. 

“Kırkağaç Araştırmaları Sempozyumu”nun yapılmasındaki büyük katkılarından dolayı 

Belediye Başkanımız Yaşar İsmail GEDÜZ’e ve Kırkağaç MYO Müdürü Yrd. Doç. Dr. 

N.Sinan KÖKSAL’a, ayrıca bu sempozyumda sunulan bilgi ve araştırmalarını bizlerle 

paylaşan değerli hocalarıma ve sunulan bildirilerin kitap haline getirilmesinde emeği geçen 

herkese teşekkürlerimi sunarım. 

Ali SIRMALI 

Kaymakam

Geleceğimizi sağlam ve güçlü kılmak için geçmişimizi iyi analiz etmek zorundayız, 

gurur duyduğumuz tarihimizde yapılan büyük işler yanında, elbette hatalarımızda olmuştur. 

İşte bu hatalara yeniden düşmemek ve başarıları daha kolay elde edebilmek için insanımızın 

kökü geçmişte gövdesi günümüzde kolları gelecekte olmalıdır. 

İdareciler olarak bizler bu çalışmaları başlatıp alt yapısını hazırlayabilirsek, 

inanıyorumki geleceğimizi daha sağlam temeller üzerine daha kolay inşa edebiliriz. 

Toplumların geleceklerini isabetli planlıyabilmeleri, ihtiyaç duydukları birlik ve 

beraberliği sağlayabilmeleri ancak tarihlerini çok iyi bilmeleri ve tarihten kendilerine ders 

çıkarmaları ile mümkündür. Her sayfası altın harflerle yazılmış destanlara, kahramanlıklara, 

başarılara sahip olan ve her dönemde tarihe yön veren uygarlıklar kuran bizlerin tarihimizi 

daha yakından tanımamız gerektiği açıktır. 

Kaymakamlık, Belediyemiz ve Celal Bayar Üniversitesi işbirliğiyle hazırlanan bu 

çalışmada büyük katkı ve gayretleri olan değerli zamanlarını bu işe ayıran emek sarfeden tüm 

personele teşekkür etmeyi bir borç bilirim. Ayrıca Sempozyuma katılarak sunum yapan ve 

değerli bilgi ve araştırmalarını bizle paylaşan tüm katılımcılara da şükranlarımı sunarım. 

Yaşar İsmail GEDÜZ 

Belediye Başkanı

Yerel değerlerimizin ulusal ve uluslararası düzeylere taşınması, bu değerlerimizin farkına 

varılabilmesi, günümüzle bağlantısının sağlanması ve devamlı güncel kalması ile mümkün 

olabilmektedir. Tanıtım ve iletişimin önem kazandığı günümüzde, ilçemizdeki bu birikim ve 

değerlerin daha geniş bir çevreye ve kitleye duyurulabilmesi adına “Kırkağaç Araştırmaları 

Sempozyumu” gerçekleştirilmiştir. 

Manisa ili Kırkağaç ilçesinin tarih, sosyal ve kültürel yapı, tarım, ticaret ve teknik yönden 

değerlerinin farkına varmak ve bu değerleri tanıtmak amacıyla ilçemizde 13-14 Eylül 2012 de 

iki gün süren sempozyum gerçekleştirilmiştir. 

Bu sempozyum bir tanıtım sürecinin başlangıcı olarak düşünülmüş ve özellikle akademik 

çevreden katılımcılar ulusal duyurularla ilçemize davet edilmiştir. Katılımcılar, Manisa ile 

sınırlı olmayıp çevre illerden de gelmiş olması bu duyurumuzun başarılı olduğunu 

göstermiştir. 

Sempozyum sonrası yerel ve ulusal medyada bu etkinliğin kalıcı izleri, önemli boyutlarda 

olmuş ve düzenleme kurulunu fazlasıyla memnun etmiştir. Buradaki başarılı sonuç, samimi ve 

gayretli bir ekibin başarısı olarak algılanmalıdır. Bu süreçte, Kırkağaç Kaymakamımız Sayın 

Ali Sırmalı’nın yol gösterici, destekleyici ve gayretli tutumu, Kırkağaç Belediye Başkanı 

Sayın Y. İsmail Gedüz’ün ilçemizin konuklarına geleneklerimize yakışır konukseverliği, 

ikramları ve yakın ilgisi tüm katılımcılar üzerinde olumlu etki bırakmıştır. Bu başarıda, Celal 

Bayar Üniversitesi Kırkağaç Meslek Yüksekokulu öğretim görevlileri ve personelinin bilgi, 

beceri ve teknik desteği, Kırkağaç Belediyesi çalışanlarının fedakâr çalışmaları ve ilçedeki 

basın kuruluşlarının etkinliğimizi yakından takip edip, ulusal düzeye taşımasının da katkısı 

çok fazladır. Burada tüm emeği geçenlere teşekkür ederim. 

İlçemiz değerlerinin ulusal ve uluslararası düzeylere taşımak adına attığımız bu adımda, her 

zaman yanımızda daha fazla katılımcı ve destekleyici olmasını ümit ederim. Etkinliğimizin 

sonraki senelerde kapsamlı, daha özel konularda ve çok sayıda toplantılara bir başlangıç 

olmasını diler, saygılar sunarım. 

Yrd. Doç. Dr. N. Sinan Köksal 

Celal Bayar Üniversitesi 

Kırkağaç Meslek Yüksekokulu Müdürü

KÜRESELLEŞEN BİR DÜNYADA KENT, MİLLİ KİMLİK VE 

KIRKAĞAÇ 

Yüksel Sayan * 

ÖZET 

Küreselleşen bir dünyada, yerel kültürler giderek kaybolmaya yüz tuttu ve adeta “tek tip 

insan” olarak nitelendirebileceğimiz bir anlayış hakim olmaya başladı. Karşı konulması oldukça 

zor olan böyle bir süreç, olumlu gibi görünen yönlerinin yanında pek çok kaygıyı da 

beraberinde getirmiştir. Bunların başında, yerel kültür değerlerinin ciddi anlamda kaybolması ve 

buna bağlı olarak da bir anlamda köksüz ve kimliksiz bir kuşağın ortaya çıkıp, hızla 

yaygınlaşması gelmektedir. 

Bu bildiride; Kırkağaç örneğinde kent kimliği, onu oluşturan mimari unsurlar ve milli 

kimlikle olan ilişkisi üzerinde durulmaktadır. Kırkağaç’ta yaşayan tarih kent dokusu, bunları 

oluşturan kültür varlıklarının korunmasının milli kimlik bağlamında önemine vurgu yapılmakta 

ve şöyle denilmektedir: “ Kırkağaç hem sahip olduğu tarihi dokusu, hem de halen yaşayan 

kültür değerleriyle, sürekli değişen bir dünyada korunması gereken niteliktedir. Çünkü 

yüzyılların birikimi olarak ortaya çıkan bu değerler, bu milletin özü ve kimliğidir. Bunları 

yitirdiğimiz zaman o özü ve kimliği de yitirmiş oluruz. Dolayısıyla, Kırkağaç ve emsallerinde 

bu kimliği bilinçli bir şekilde koruyarak geleceğe taşıma mecburiyetindeyiz.” 

Anahtar Kelimeler: Kent, Kültür Mirası, Milli Kimlik, Kırkağaç 

Eski şehirlerimize baktığımızda, hemen hepsinin birbirinden kolayca ayırt 

edilebilecek kendilerine mahsus özellikleri olduğu görülecektir. Bir anlamda bu 

özellikler şehirlerimizin kimliğini oluşturmaktadır. Denilebilir ki, yakın zamanlara 

kadar hemen her şehrimizin yerleştikleri çevreyi ve topoğrafyayı dikkate alan kendine 

* Prof. Dr., Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı Başkanı. 

yuksayan@hotmail.com 

1

has bir planlaması ve mimari yapıları bulunuyordu. Bu sayede bir kentin ve onu 

oluşturan mimari yapıların başka yerde taklidini görmek mümkün değildi. Aslında her 

şehrin ve yörenin insanı, gelenek-görenekleri, giyim kuşam tarzları, konuşma aksanı, 

mutfak kültürü vb. pek çok değerleri ile de bir kültür zenginliğine sahipti. Öyle ki, bu 

özellikleri ile insanların nereli olduklarını çoğu kere sormadan kestirmek mümkün 

oluyordu. Ne yazık ki, küreselleşen bir dünyada, yerel kültürler giderek kaybolmaya yüz 

tuttu ve adeta “tek tip insan” olarak nitelendirebileceğimiz bir anlayış hakim olmaya 

başladı. Karşı konulması oldukç a zor olan böyle bir süreç, olumlu gibi görünen 

yönlerinin yanında pek çok kaygıyı da beraberinde getirmiştir. Bunların başında, yerel 

kültür değerlerinin ciddi anlamda kaybolması ve buna bağlı olarak da bir anlamda 

köksüz ve kimliksiz bir kuşağın hızla ortaya çıkarak yaygınlaşması gelmektedir. 

Konuya gelenekli mimarimiz ve onların oluşturduğu tarihi kentlerimiz açısından 

bakacak olursak, böyle bir değişimin olumsuz yönlerini somut şekilde izleyebiliriz. 

Zira, bugün şehirleşmede ve mimari kimlikte de benzer bir durum yaşanmaktadır. 

Artık, New York’ta ya da Tokya’da gördüğümüz bir gökdelenin benzerini dünyanın 

herhangi bir köşesinde, hatta yurdumuzda da görmek mümkün olmaktadır. Böylece 

şehirlerimiz kendi kimliğini kaybetmekte; insanımız çoğu kez yaşadığı kente 

yabancılaşmakta, her geçen gün yepyeni sorunlarla yüz yüze gelmektedir. 

Oysa bizim, kökleri yüzlerce yıllık geçmişe dayanan bir şehir kültürümüz ve milli 

mimarimiz vardı. Merhum bilge mimar Turgut Cansever’in ifadesiyle “20. asrın 

dengesizlik ve tutarsızlıklarının aşılması için Osmanlı şehirleri tarih boyunca vücuda 

getirilmiş çok önemli bir örnek teşkil etmektedir.” 1 Ne yazıktır ki, günümüzde bu model 

yeterince örnek alınmadı ve şehirlerimiz giderek özünden ve kimliğinden uzaklaştı. 20. 

yüzyılda, yeni teknikler, yapı malzemeleri ve yeni anlayışla birlikte şehirlerimiz 

yüzyılların birikimi olarak edindiği oluşumunu ve mimari kimliğini hızla yitirmeye 

başladı. Bu bağlamda, “dünya evlerinin en insanisi” olarak nitelendirilen gelenekli 

evlerimizin çoğu birer birer yıkılarak, yerlerine betonarme, çok katlı yenileri inşa edildi. 

Bunların sayısı çoğalınca, şehirlerimizin de silüeti değişmeye, kimliği giderek yok 

olmaya yüz tuttu. Fakat değişen sadece, gelenekli mimarimiz ve şehirlerimiz değildi. Bu 

durum, toplumumuzun temeli olan aile yapısını, dolayısıyla toplum hayatımızı 

1 Turgut Cansever, Ev ve Şehir, İstanbul, 1994, s.32. 

2

değiştirerek bir anlamda milli kimliğimizi olumsuz etkiledi. Çünkü bu kimlik öncelikle 

ailede daha sonra yaşanılan çevrede oluşup şekilleniyordu. Yeni yapılan evlerimiz, 

eskiden olduğu gibi artık üç kuşağı bir araya getirebilecek ve aile yapımızı 

parçalanmadan bir arada tutabilecek niteliklere sahip değildi. Sözde modern bir çehreye 

bürünebilmek için, insanımız kendi inanç değerlerinden ve geleneklerinden hızla 

uzaklaşmak için adeta yarış halindeydi. Batının parçalanmış aile yapısı, evlerimizin 

mimarisinin değişimi ile kendini gösterdi. Aile bireyleri arasındaki saygınlık giderek 

azaldı. Buna bağlı olarak, iyi komşuluk ilişkileri, dayanışma gibi değerler birer birer 

aşınmaya ve giderek unutulmaya yüz tuttu. Bugün modernlikte epey yol kata etmiş 

şehirlerimizde bu sorunlar had safhaya ulaşmış bulunmaktadır. Bırakın üç kuşağın bir 

arada yaşamasını, çekirdek aile olarak şekillenen günümüz aile yapısında, aileyi bir 

arada tutarak evliliğin devamını sağlamak bile sorun haline gelmiştir. 

Böyle bir bakış açısıyla, günümüzde az gelişmişliğin avantajlı yanları da vardır. 

Bu cümleden olarak, Kırkağaç hem sahip olduğu tarihi dokusu, hem de halen yaşayan 

kültür değerleriyle, sürekli değişen bir dünyada korunması gereken nitelikleri 

barındırmaktadır. Çünkü yüzyılların birikimi olarak ortaya çıkan bu değerler, bu 

milletin özü ve kimliğidir. Bunları yitirdiğimiz zaman o özü ve kimliği de yitirmiş 

oluruz. Dolayısıyla, Kırkağaç ve emsallerinde bu kimliği bilinçli bir şekilde koruyarak 

geleceğe taşıma mecburiyetindeyiz. 

Kırkağaç nispeten bâkir kalmış tarihi ve gelenekli eski dokusuyla, aslında pek 

azımızın farkında olduğu bir büyük zenginliğe sahiptir. Geçmişin birer hatırası ve 

tarihin birer tanığı olarak ayakta kalan mimari eserleri bunun en somut örneklerini 

oluşturmaktadır. Bu zenginliği tespit etmek, korumak ve daha verimli hale getirmek için 

Kırkağaç şehir merkezinde mimari mirasın bir bütün halinde doku oluşturduğu alan 

İzmir II Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulunca “kentsel sit” ilan edilmiştir. 

Bu alana ilişkin koruma amaçlı imar planı çalışmaları halen sürdürülmektedir. Bu, hem 

yerel idare, hem de alandaki mülk sahipleri için sabır gerektiren bir süreçtir. Ancak, 

günümüz şartlarında tarihi dokunun daha iyi şekilde korunmasını sağlamak da mümkün 

görünmemektedir. Ne yazık ki, toplumumuzun yeterince tarih ve koruma bilincine sahip 

olduğu söylenemez. Dolayısıyla, bir yapının, meydanın, sokağın, hatta kentin tarihi 

dokusunun korunması pek çok insan için yeterince anlam ifade etmeyebilir. Onun 

3

içindir ki, böyle bir korumanın ilk aşaması insanımıza bu tarihi mirası neden korumak 

gerektiğini iyi anlatmakla başlamalıdır. Aksi halde insanımız korumacılıktan çoğunlukla 

mağdur taraf gibi görünmekte ve korunan tarihi eserlerimize, kültür varlıklarımıza karşı 

olumsuz yaklaşmaktadır. Bu da korunması gereken kültür varlıkları ile insanımızın 

yeterince kaynaşamamasına yol açmakta, tarihi mimari eserler restorasyon görmüş 

olsalar bile gerektiği gibi değerlendirilememekte; koruma ve kullanma sürekliliği 

sağlanamamaktadır. 

Özet ve sonuç olarak; yukarıda kısaca ifade etmeye çalıştığımız görüşler 

doğrultusunda, Kırkağaç’ta olduğu gibi gelenekli mimarimizi ve kimlikli kentlerimizi 

korumanın, milli kimliğimizi yaşatmak bakımından önemi büyüktür. Bugün belki 

yepyeni betonarme binalarla yepyeni bir Kırkağaç inşa etmek mümkün olabilir. Fakat, 

kuruluşundan günümüze değin yüzlerce yıllık bir geçmişle oluşmuş tarihi Kırkağaç’ı 

tümüyle yok ettiğimizde, onu özgün kimliğiyle yeniden inşa etmek imkanı 

olmayacaktır. Bunun için Kırkağaç’ın tarihi semtlerinde bakımsızlığa terk edilen, 

müdahalelerle özgünlüğünü belli ölçüde kaybeden korunması gerekli kültür 

varlıklarının ve dokusu bozulan sokakların ivedilikle ele alınması gerekmektedir. Bu 

sayede kentin tarihi kimliği daha belirgin şekilde otaya çıkacak ve Kırkağaç yepyeni bir 

tarihi çehreye bürünecektir. Kentsel sit alanına ilişkin hazırlanmakta olan Koruma 

Amaçlı İmar Planı ve bu kapsamda yapılacak çalışmalar bunun en önemli adımı 

olacaktır. Fakat şunun bilinmesi gerekir ki, tarihi mirasımızı koruyacak olan en önemli 

unsur, ona karşı beslediğimiz sevgi, ilgi ve göstereceğimiz özende saklıdır. Aksi halde, 

ne kanunlar ve yönetmelikler, ne de bu çerçevede alınmış olan kararlar bu mirası 

korumak için yeterli olmayacaktır. Başta yerel yönetimin çabaları olmak üzere Kırkağaç 

halkının; tarihine, kentine ve kendi kimliğine sahip çıkmak adına bunu başaracağına 

inanıyorum. 

4

KIRKAĞAÇ’IN TESCİLLİ SEMBOLÜ KIRKAĞAÇ KAVUNU: 

KIRKAĞAÇ KAVUNUNDA BİYOAKTİF ANTİOKSİDAN PROFİLLERİN 

BELİRLENMESİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA 

Özlem Tokuşoğlu 

Celal Bayar Üniversitesi,Mühendislik Fakültesi, Gıda Mühendisliği Bölümü,45040,Manisa 

1 e-posta: tokusogluozlem@yahoo.com; 2 e-posta: ozlem.tokusoglu@cbu.edu.tr 

ÖZET 

Bu araştırmada,Kırkağaç’ın tescilli sembolü olan Kırkağaç kavunu meyvesi ve 

çekirdeklerinde, temel kimyasal kompozisyon ve biyoaktif antioksidan profiller detaylı olarak 

ortaya konulmuş olup, Kırkağaç kavununun gıda olarak kalitesi belirlenmiştir. 

Anahtar sözcükler: Kırkağaç kavunu, polifenol, antioksidan, kalite 

KIRKAĞAÇ MELON WHICH IS THE REGISTERED SYMBOL OF KIRKAĞAÇ 

AND RESEARCH ON THE DETERMINATION OF BIOACTIVE ANTIOXIDANT 

PROFILES IN KIRKAĞAÇ MELON 

In this research, the chemical composition, the bioactive antioxidant profiles were 

comprehensively performed in Kırkağaç melon which is the registered symbol of Kırkağaç 

and in its seeds; it had been determined that the Kırkağaç melon quality as food. 

Keywords: Kırkağaç melon, polyphenol, antioxidant, quality 

1.GİRİŞ 

Kavun (Cucumis melo), kabakgiller familyasının Cucurbitaceae cinsinden olan 

sürüngen gövdeli bitki türü ve bu bitkinin hoş kokulu,aromalı, hoş lezzetli, genellikle oval ya 

da yuvarlak biçimli, sarı, yeşilimsi sarı ya da pembemsi turuncu etli yapılı, bol sulu iri 

meyvesidir. Kavunun orijini (anavatanı), araştırmacılarca özellikle Küçük Asya (Anadolu) ve 

Persia,İran olarak tanımlanmaktadır ve bu bölgelerde 5000 yıl öncesinde culture edildiği 

belirtilmektedir.Dünyada özellikle North Amerikan cantaloupe (C. melo var. cantalupensis) 

olarak 

A.B.D.de, Meksika ve Kanada’da önemli ölçüde yetişmektedir. Avrupa cantaloupe 

(var cantalupensis) olarak aynı ‘muskmelon’ türlerinin (C.melo var cantalupensis) farklı 

üyesi olan kavunlar da İtalya’nın özellikle Sicilya ve Emilia Romagna bölgelerinde 

yetişmektedir [1-3]. 

Ülkemizin birçok bölgesinde özellikle yerel çeşitlerle üretilen kavunun, TÜİK 

verilerine göre 2010 yılı üretim miktarı 1.611.695 ton olarak gerçekleşmiştir [4]. Kavunun 

dünyadaki üretimi yaklaşık 1.2 milyon ha alanda 26.8 milyon ton olup, ülkemizde ise 103.000 

ha alanda 1.749.940 ton olarak belirlenmiştir [5]. Ülkemiz kavun üretimi ile dünyadaki sayılı 

kavun üretici ülkeler arasında yerini almıştır. Dünyada en büyük kavun üreticisi olan Çin’i (% 

39) Türkiye (%9) takip etmektedir. Kavun üretimi bakbakımından Amerika Birleşik 

5

Devletleri (6%) üçüncü sırada olup ardından İspanya ve İran gelmektedir. Yıllık kavun 

üretimimiz yılda yaklaşık 1,5 milyon tonun altına düşmemektedir. Türkiye’de kavun üretimi 

yapılan bölgeler sırasıyla Orta Anadolu (%41), Ege (%27), Güneydoğu Anadolu (%15), 

Akdeniz (%7), Marmara (%5), Doğu Anadolu (%4) ve Karadeniz (%1)’dir [6]. 

1.1.Türkiye’de Kavun Hakkında 

Türkiye’deki kavun üretiminin çoğunluğu (%85) Kırkağaç, Hasanbey, Yuva ve Kışlık 

Sarı (Kuşçular) gibi İnodorus (C. melo L. var. inodorus) kavun çeşitleri ile, geriye kalan kısmı 

da Ananas ve Galia gibi Cantalupensis (C. melo L. var. cantalupensis) grubu kavun çeşitleri 

ile yapılmaktadır. Cantaloupe’un bugün Van bölgesinde Cep kavunu diye yetiştirilen çeşitten 

başka bir çeşit olmadığını, bunun 15. yüzyılda misyoner papazlar tarafından İtalya’ya 

götürüldüğünü ve orada Papanın Ankona denilen mıntıkadaki (Kantalupi) çiftliğinde 

üretildiğini ve buradan da diğer Avrupa ile Amerika’ ya yayıldığı bildirilmektedir [2,7]. 

Botaniksel olarak sebze olarak da karakterize edilen kavun bir sıcak, ılıman tropik 

iklim sebzesidir ve klimatolojik olarak en iyi kavun gelişim sıcaklığı 20-30 ºC aralığındadır. 

Çok yüksek sıcaklıklar bitki gelişimini durdurur. Meyve zoraki olgunlaşır ve tat-aroma 

(lezzet) oluşma ve aşırı sıcaklık, ürünnde güneş yanıklığı oluşturur. Gece-gündüz sıcaklık 

farkı oluşumu meyve tadını arttırmaktadır. Kavun su tutma kapasitesi yüksek, derin bünyeli, 

geçirimi iyi, organik maddece zengin tınılı topraklarda çok iyi gelişim gösterir. Hafif 

karakterli topraklarda, düzenli ve sıklıkla sulama yapılması ve optimum toprak pH’sının 6.0- 

6.7 aralığında olması öngörülmektedir. Şekil 1’de, kavunların çeşitli kalite özelliklerine göre 

sınıflandırması görülmektedir [8,9] 

Şekil 1. Kavunların Çeşitli Agronomik Kalite Özelliklerine Göre Sınıflandırılması [8,9] 

(şematize derleme:Tokuşoğlu,2012). 

Dünyada yayılımına göre sınıflandırıldığında ise yaklaşık 9 çeşit bir sınıflandırmada 

incelenebileceği görülmektedir. A. Cantaloupe veya Kokulu Kavunlar : Turuncu meyve etli 

ve ağlı tiptedir, Kuzey Amerika’ da popülerdir. B. Casaba (Beyaz meyve etli) ve Honeydew 

(Yeşil meyve etli ) Kavunlar : Amerika, Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’ nın bazı 

bölgelerinde önemlidir. C. Galia Tip Kavunlar : Meyve eti yeşil, tamamen ağlı kavunlardır. 

Avrupa’ da popülerdir; Orta Doğu da Galia’ nın etkisindedir. D. Japon Tip Kavunlar : 

Japonya’ da üretimi ve tüketimi yapılmaktadır. E. Ananas Tip Kavunlar : Ananas tip 

kavunlar da Orta Doğu kökenlidir. F. Fransız (Charentais) Tip Kavunlar : Fransa orijinli 

kavunlardır, Meyve eti turuncu renklidir, Bugün Avrupa’ nın önemli bir kısmında da tercih 

edilir. Bugün Avrupa’ nın önemli bir kısmında da tercih edilir. G- İspanyol Tip Kavunlar : 

Bu tiplerin tamamı İspanya orijinlidir, Branco ve Yellow Canary, Güney Amerika ve 

Brezilya’da da bulunur. H.İtalyan Tip Kavunlar: Cantaloupe tarzı kavunlardır. I- Türk Tipi 

Kavunlar : Kırkağaç, Yuva, Cep Kavunu, Hasanbey [21]. 

Kavunda, meyve ağırlığı 1-7 kg arasında değişir. Çekirdekleri uzun, oval ya da elips 

şeklindedir. Türkiye’de büyük ölçüde Kırkağaç, Kantalup ve Hasanbey çeşitleri 

yetiştirilmektedir. Bu iki çeşidin yanı sıra Van Kavunu, Kış Kavunu, Topatan, Yuva çeşitleri 

de yaygın olarak üretilmektedir. Kavun meyvesi erkenci ve kış kavunu olmak üzere de iki 

kategoride sınıflandırılabilmektedir. Erkenci, yani yaz aylarında yediğimiz kavun çeşitlerinin 

iki önemli çeşidi Topatan ve Kantalup’dur ve 2-3 kilo ağırlıklı, ince kabuklu kavunlardır. Geç 

6

olgunlaşan kavunlar ise ağırlığı 1-6 kilo arasında değişen Altınbaş ve 3-4 kilo ağırlığında, 

koyu yeşil buruşuk kabuklu ve uzun süre saklanmaya elverişli olan Hasanbey Kavunu’dur 

[8,9]. 

Ülkemizde kavun üretimi verim ve kalitesinde ekonomik kayıplara yol açan ve toprak 

kaynaklı Fusarium oxysporum f.sp. melonis’den kaynaklanan fungal (küfsel) problem olan 

Fusarium solgunluğu, kavunda kurumalara yol açabilmektedir, aşılı fide kullanımı ve ıslah 

çalışmaları bu yönde kalite ve verimi arttırmaktadır [6]. 

Ülkemizdeki yayılımına göre sınıflandırıldığında, standart, hibrit ve aşılı fide kullanımlı 

kavunları olmak üzere sınıflandırılabileceği düşünülmektedir. 

1.2. Gıda Olarak Önemi ve Sağlık Etkileri 

Su düzeyi yüksek içeriği (ort. 90.1 g/100 g,taze ağırlık,yemeklik porsiyonda), ve 

düşük protein (0.84 g/100 g) ve lipid (0.19 g/100 g) bileşimine rağmen, kavun; diyette son 

derece önemli olan ve vitamin C’yi (askorbik asit) (36.7 mg/100 g, ,taze ağırlık,yemeklik 

porsiyonda) ve vitamin A’nın öncül bileşiği olan beta-karoteni (2020 μg/100 g) önemli 

düzeylerde içermesi açısından oldukça sağlıklı bir gıdadır Oldukça zengin mineral içeriği söz 

konusudur, özellikle potasyum (K) içeriği (23651-35823 μg/g) magnezyum (Mg) içeriği (653- 

1593 μg/g), kalsiyum (Ca) içeriği 280-1600 μg/g) önemli düzeylerdedir [10]. Vitamin C ve 

beta karotenin, güçlü antioksidan kapasitesinden dolayı, zararlı kimyasalları, ve singlet 

oksijen, serbest radikaller, lipid-peroksi radikaller gibi zararlı kimyasalları deaktive etme ve 

sönümleme yetenekleri bulunmaktadır ve antioksidanlar insan sağlığı açısından son derece 

elzemdir [11,12,30]. Kavunun, polifenol antioksidanların, özellikle kalp ve damar sağlığına 

olumlu etkileri olan fitokimyasalların kaynağı ve biyoaktif bileşiklerin kaynağı olduğu 

bildirilmektedir. Bağırsak temizleyici etkili, böbrek sağlığı, sinir sistemi, deri sağlığı üzerinde 

olumlu etkileri bulunmaktadır [13]. Cantaloupe tipi kavunların lifli bölümünde, gövde, etli 

kısım ve çekirdek bölümlerinde fenolik içerik ve antioksidan aktivite belirlemesi ışığında, etli 

kısımda 89.6 mg GAE/g (gallik asid eşdeğeri olarak), lifli kısımda 26.4 mg GAE/g (gallik 

asid eşdeğeri olarak) fenolik içerik saptandığı rapor edilmiştir [14]. 

Kavun çekirdekleri, eski çağlardan beri bazı rahatsızlıkları, yangıları tedavi edici, yara 

iyileştirici özellikleri nedeniyle sağlık iyileştirici amaçlarla kullanılagelmiştir [15]. Çeşitli 

varyetelerdeki kavun çekirdekleri ile yapılan çalışmalarda, çekirdeğin protein (%53.90%) ve 

lipidce (37.67%) zengin olduğu belirlenmiştir [16,17].Kavun çekirdeklerinin fenolik 

antioksidanlarca iyi bir kaynak olduğu ve lipid bileşimi açısından besinsel değerinin yüksek 

olduğu rapor edilmiştir.Kavun çekirdeğinde, palmitik asid (%8.5), oleik asid (%31) ve 

linoleik asid (omega-6) (%51) düzeyleri önemlidir. %82.8 doymamış yağ asitleri içermekte 

olan kavun çekirdeğinde, %26.2 tekli doymamış ve %56.6 oranında çoklu doymamış yağ 

asidi olduğu bulgulanmıştır [18]. 

Kavun, taze olarak tüketilmesinin yanısıra, dondurmalara, tatlılara, sorbelere, 

kokteyllere, tatlılara ingrediyen olarak katılarak yoğun ölçüde tüketim alanı bulmaktadır. 

Kavun çekirdeğinden ise ‘Sübye’ (Kavun çekirdeği sütü) adı verilen Türk geleneksel içeceği 

üretilmektedir. 

1.3.Kırkağaç Kavunu Hakkında 

Kavunun anavatanı olarak belirtilen ülkemizin belirli bölgelerinde üretilen, bu 

bölgelere adapte olmuş ve bu bölgelerde optimum kalite özelliklerine sahip yerel köy çeşitleri 

ve populasyonları mevcuttur. İlgili popülasyonlardan bazıları yapılan seleksiyon çalışmaları 

ile çeşit tescili yapılarak üretim programına alınmışlardır. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü 

Müdürlüğü (ETAEM) tarafından Manisa-Kırkağaç ilçesi ve köylerinde yetiştirilen kavun 

populasyonundan yapılan seleksiyon ıslahı çalışmaları sonunda KIRKAĞAÇ-589 ve 

7

KIRKAĞAÇ-637 nolu kavun çeşitleri Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Müdürlüğünce tescil 

edilmiştir [19,20]. 

KIRKAĞAÇ-589 çeşidi, işlemeli kabuklu ve yeşil zemin üstünde sarımtırak lekeli 

ancak uzun-oval şekillidir. KIRKAĞAÇ-637 genellikle yuvarlak, kabukları işlemeli, yeşil 

zemin üstünde sarımtırak lekelidir. Her iki tescilli çeşit bugün açık tozlanan ve ‘Standart’ 

olarak tabir edilen çeşit özelliğinde olup Ege Bölgesi koşullarında büyük alanlarda 

yetiştirilmektedir. Her iki çeşitte de meyve kabuğu, orta kalınlıkta (0.5-0.7 cm) üzeri pürüzlü, 

işlemeli ve yeşil zemin ütünde sarımtırak lekelidir. Kırkağaç bölgesinde en yaygın yetiştirilen 

çeşit olan KIRKAĞAÇ-589 çeşidi uzun ve silindir şekilli olup sap kısmı sivri ve meme gibi 

çıkıntılı, çiçek burnu ucu yuvarlak olup kış mevsimince depolanabilme özelliğine sahiptir. 

budur. Uzun süre depolanabilme özelliğine sahiptir. KIRKAĞAÇ-637 çeşidi ise genelde 

yuvarlak meyve yapısına sahiptir. Meyve kabuk yapısı ve rengi aynıdır. Bazı bölgelerde bu 

çeşit Altınbaş olarak da adlandırılmaktadır. Kış depolamasında uzun süre dayanıklı olmayan 

bu çeşit yazlık olarak değerlendirilir [19,20]. 

Kırkağaç kavunu, Manisa Kırkağaç ilçesi ve köyleri başta olmak üzere Manisa iline 

bağlı Soma, Akhisar ilçeleri ve köylerinde de önemli ölçüde yetişmekte ve yetiştirilmektedir. 

Kırkağaç ilçesi ve köyleri, gerek toprak ve gerekse uygun ekolojik faktörler nedeniyle 

(sulama yapılmaması gibi) Kırkağaç kavunu için en iyi verim ve kaliteye (tat ve aroma) 

ulaşıldığı bölgedir. Taze tüketime ve özellikle Ocak ayı başına kadar depolanabilme 

özelliğine sahip özelliği ile spesifik bir kavunumuz olan Kırkağaç kavunu, Türk Patent 

Enstitüsü’nce bu isimle coğrafi menşe işareti almış olup tescillenmiştir. Kırkağaç ve çevre 

bölgesinde, ‘standart’ çeşit özelliğinde olan ve tescilli 637 ve 589 olarak belirlenmiş söz 

konusu Kırkağaç kavunlarının yanısıra, özellikle kış mevsiminde depolamaya uygun yöresel 

populasyonlar şeklinde üretilen köy çeşitleri (Dereköylü, Menemenli vb.) de bulunmaktadır. 

Tablo 1.3.1. Tescilli kavunlarımız olan KIRKAĞAÇ-589 ve KIRKAĞAÇ-637’nin spesifik 

tescil özelliklerini göstertmektedir [19,20]. 

Tablo 1.3.1. Tescilli Kırkağaç Kavunu Çeşitlerimizin Spesifik Tescil Özellikleri [19,20]. 

Meyve Özelliği Kırkağaç-589 Kırkağaç-637 

Ortalama meyve ağırlığı (g) 2.500 - 5.700 2.200 - 4.500 

Meyve çapı (cm) 17.0-21.0 18.5-28.5 

Meyve boyu (cm) 22.0-33.0 19.0-27.5 

Meyve kabuk kalınlığı (cm) 0.5-0.9 0.3-0.5 

Meyve et kalınlığı (cm) 3.7-5.5 3.5-6.5 

Çekirdek evi ağırlığı (g) 350-415 250-300 

Çekirdek evi çapı (cm) 4.5-7.5 6.0-9.0 

Çekirdek evi boyu (cm) 14.0-16.0 8.5-11.0 

SÇKM (%) 10.8-13.0 11.4-13.2 

Meyve eti aroması Çok Çok 

Meyve iti sululuğu Sulu Çok sulu 

Meyve eti lifliliği Az Az 

Tescilli türümüz olan ve standart, hibrit ve aşılı fide ile üretilen Kırkağaç kavunlarının, 

agronomik özellikleri ve morfolojik,fenolojik kalitesi çalışılmış olup, kimyasal ve 

biyokimyasal özelliklerinin saptanması konusunda, ileri fenolik antioksidan profilleri 

konusunda ve gıda kalitesi üzerine nitelikli bir araştırmaya rastlanılamamıştır. 

Çalışmamızda Kırkağaç bölgesinde en yaygın yetiştirilen çeşit olan KIRKAĞAÇ-589 

çeşidinin etli kısmında temel kimyasal kompoziyonu; su içeriği, şeker içeriği, temel mineral 

düzeyi,briks,pH, titre edilebilir asitliğin belirlenmesi, antioksidan vitamin düzeyinin (vitamin 

C), beta karoten düzeyinin, toplam fenolik madde profilinin belirlenmesi, KIRKAĞAÇ- 

8

589’un çekirdeklerinde lipid, protein ve doymuş,doymamış yağ asitleri profilinin saptanması 

ve sübye içeceğine uygunluğunu belirlemek amaçlanmıştır. 

2.MATERYAL VE YÖNTEM 

2.1. Kimyasal Malzemeler 

Standard madde olarak kullanılan gallik asit (Kat.No:G7384) (CAS 149-91-7) 

Sigma,Germany’den; luteolin 7-O-glukozid (Kat.No:5373-11-5; 250 mg) (Extrasynthese, 

Genay,France’den,1-Difenil-2-pikril hidrazil (DPPH) (Kat.No. D9132-1G;1g Sigma-Aldrich, 

Chemie Gmbh, Munich, Germany’den sağlanmış olup, diğer tüm reaktif ve tüm çözgenler 

HPLC grade MERCK olarak satın alınmıştır. 

2.2. Çalışma Materyali 

KIRKAĞAÇ-589 Kavun varyetesi (30 adet), lokasyon olarak Manisa-Kırkağaç 

mevkiindeki özel deneme alanından sağlanmıştır. 

2.3. Kırkağaç Kavunu KIRKAĞAÇ-589’da Temel Analizler 

2.3.1.Meyvede Nem Tayini Kavun numunelerinde nem ve kuru madde tayini için, 

elektronik nem analizörü (OHAUS MB 45) kullanıldı. 20 g kavun meyve kısmı tartıldı, 

100 ° C'de 10 sn aralıklarla numune ağırlığı üzerinden % nem miktarı belirlendi (% Nem = 

[(M1-M2) / m] x 100) [22]. 

2.3.2.Meyvede Kül Tayini Önceden darası alınmış porselen gıda krozesine, 10 g 

kavun meyve kısmı tartıldı. Kroze 100 ºC’de kurutuldu ve kül fırınına konarak 500-600 

ºC’de yaklaşık 6 saat yakıldı. Desikatörde soğutularak tartıldı. Toplam kül miktarı kuru 

madde üzerinden ağırlık yüzdesi olarak hesaplandı [22]. 

2.3.3.Briks, pH ve Titre Edilebilir Asitlik 

Kavun meyvesinde briks, el refraktometresi ile (Atago,Japan) yapılmış, ekstrakte 

edilmiş su kısmında, toplam çözünebilir katı madde içeriği belirlenmiştir ve ° Briks olarak 

ifade edilmiştir. Titre edilebilir asitlik, 20 ml ekstrakte kavun suyunun 0.1 N NaOH ile titre 

edilmesi ile ve titrasyon sonu noktasının pH=8.2 olarak alınmasıyla sitrik asid cinsinden 

belirlenmiştir [13]. 

2.3.4.Meyvede İndirgen Şeker Tayini Spektrofotometrik şeker tayini Ross 

metoduna göre’a göre gerçekleştirildi [23]. Uygulanan metod, konsantrasyona bağlı olarak 

indirgen şekerlerle dinitrofenolün oluşturduğu kırmızı-kahverengi çözeltinin 600 nm dalga 

boyunda absorbans değerinin saptanmasına gerçekleştirildi [23]. 3 adet kavun meyvesinin 

kullanımı ile blenderleme sonrası, karışım elde edildi, karışımdan 5 g numune homojenize 

olarak ayrıldı. 5 g numune üzerine 10ml % 15’lik potasyum ferrosiyanid ve 10 ml %30’luk 

çinko sülfat konuldu, distile su ile 250 ml’ye tamamlandı, filtre kağıdı ile (Whatman 42) 

süzüldü. Filtrattan 2 ml alınarak üzerine 6 ml dinitrofenol çözeltisi konuldu. Su banyosunda 

(NÜVE) 6 dk kaynatıldı, musluk suyu altında 3 dk. soğutuldu. 20 dk sonra 

spektrofotometrede (Optima SP 300) absorbans değerleri 600 nm dalga boyunda okundu. 

2.3.5.Meyvede Toplam Şeker İndirgen şeker için hazırlanan süzüntüden 25 ml alındı, 

üzerine ayarlı 5 ml HCl eklendi ve 70 ºC’lik su banyosunda 5 dk inversiyon yapıldı. Hemen 

soğutulan numuneler pHmetrede (TESTO 206 PH2) kavununun etli kısım pH’sına kadar 

nötralize edildi ve saf su ile 50 ml’ye tamamlandı. 600 nm dalga boyunda absorbans değerleri 

(Optima SP 300) okundu. Standart eğri için: 1 g glukoz standard reaktifi distile su ile 100 

ml’ye tamamlandı (ANA STOK), bu ana stoktan 0.2-2.0 mg/ml’lik konsantrasyonlarda 

hazırlanan ara stoklarla kalibrasyon eğrisi çizildi (R 2 =0.989) ve miktar analizi gerçekleştirildi. 

2.3.6.Meyve Kısmında Vitamin C (Askorbik Asit) Analizi 

Vitamin C analizi AOAC titrimetrik metoduna göre gerçekleştirilmiştir [26]. Reaktif 

madde olarak 2,6-dichloroindophenol ve kalibrasyon için L-(+)-askorbik asid kullanılmıştır. 

100 g kavun meyve bölümü, 115 mL of asetik asid–metafosforik asit çözeltisi ile 2 dk 

süresince çelik blenderde 4 ° C’de homojenize edilmiştir. 35 g homojenat, distile sui le 100 

9

ml’ye tamamlandı ve filtre edildi ve titrasyon yapılmıştır. Vitamin C içeriği, mg vitC /kg taze 

kavun hesaplanmıştır. 

2.3.7.Meyve Kısmında Beta Karoten Analizi 

Beta karoten analizi [27,28]’e göre modifiye edilerek belirlenmiştir. 20 g kavun meyve kısmı, 

5 ml aseton ile ve 5 ml sonra acetone–petroleum ether (20:80;v/v), muamele 

edilmiştir.Filtrasyon sonrası (Whatman 42), 35 °C’de rotary evaporasyon gerçekleştirilmiştir. 

Kalıntı solvent, N2 atmosferinde uçurulmuştur, ve 2 ml petrol eteri ile muamele edilmiştir. 

Beta Karoten (Sigma) ANA stok ve and standard çalışma çözeltileri ile numune çözeltileri 

450 nm’de spektrofotometrik olarak ölçümlenmiştir. Beta karoten içeriği, mg β-karoten /kg 

taze kavun hesaplanmıştır. 

2.3.8.Çekirdeklerde Toplam Lipid (Yağ) Miktarı Tayini ve Yağ Asitleri Analizi 

Lipid tayini [22,24]’e göre yapıldı. Kurutulmuş ve N 2 (azot) verilmiş kavun çekirdekleri, 

çelik blenderde (Warrington) homojenize edildi ve 5 g numune ayrımlandı, 15 mL’lik test 

tüpüne alınarak metanol/ kloroform[4/2 (v/v)] ilavesiyle 10 dk süresince vortekslendi. 

Çözeltiye 2/1 (v/v) oranında metanol/ kloroform eklendi, 25 ° C de 10 dk süreyle ultrasonik 

banyoda bekletildi. Tüpler, tekrar 2 dk vortekslenip ve 4000 devir/dak.’da 15 dak süresince 

santrifüj edildi. Metanol içeren üst faz, pastör pipeti ile uzaklaştırıldı, kloroform+ekstrakte 

lipidleri oluşturan alt fazlar birleştirildi. Ardıl eluatlar toplanıp kantitatif miktarı belirlendikten 

sonra son filtrat, döner vakumlu buharlaştırıcıda (rotary evaporatör) (Heidolp, 

EssLab,Essex,UK) 40 ° C’de konsantre edilerek kuruluğa değin N 2 atmosferinde çözgeni 

buharlaştırıldı. Elde edilen toplam yağ, gravimetrik olarak (balon+dara) tartımlandı [22]. 

Metod validasyonu gerçekleştirildi [y= 2,82 x + 4,73 (R²=0.9988)]. 

Çekirdeklerde, yağ asitleri metal esterleri (YAME) analizi, ekstrakte lipidlerin %14 

Bortriflorür ile muamelesi ile BF3-metanol kompleksi oluşturularak [29]’a göre 

gerçekleştirilmiştir. Yağ asidi metal esterleri 100m (0.20 µm film kalınlıklı) 0.25 mm WCOT 

fused*silica SP-2560 kapiler GC kolonu kullanımı ile FID (Alev iyonlaşma dedektörü) 

kullanılarak, Gaz Kromatografında (GC) (HP-5890 GC) analizlenmiştir. Operasyon koşulları 

olarak, 170 ° C başlangıç sıcaklığı, dk.da 1 ° C’lik artışlarla 210 ° C’ye ulaşan sıcaklık programı 

uygulanmıştır.Enjektör ve dedektör sıcaklığı 250’şer ° C olarak adapte edilmiştir.Taşıyıcı gaz 

hidrojen olarak kullanılmış olup akış hızı 1.5 ml/dk olarak set edilmiştir ve split oranı 33:1 

olarak ayarlanmıştır. Kavun çekirdeği yağ asitleri metil esterleri numunesi 2 mikrolitre olarak 

enjekte edilmiştir ve üç tekrarlı çalışma yapılmıştır. Alıkonma zamanları (R.T.), YAME saf 

standard karışımımızla (Sigma) karşılaştırılarak ve çekirdek yağı içeriğindeki bireysel yağ 

asitlerinin yüzdesel düzeyleri belirlenmiştir.Yağ asidleri standardları lineer kalibrasyon 

vermiştir (R 2 =0.9998) 

2.3.9.Çekirdeklerde Protein Tayini Kurutulmuş ve N 

2 

(azot) verilmiş kavun 

çekirdekleri, çelik blenderde (Warrington) homojenize edildi ve 5 g numune ayrımlandı. 

AOCS [22]’ye göre numunedeki % protein miktarı, Kjeldahl yöntemine göre tayin edilmiştir. 

“Gerhardt” yakma aparatı,“Gerhardt Vapodest 20” distilasyon aparatı ile işlem sonrası, 

protein miktarı % azot olarak belirlenmiştir ve ×6,25 ile çarpılarak protein yüzdeleri 

belirlenmiştir [22]. 

2.3.10.Meyve Kısmında ve Çekirdeklerde Toplam Fenolik Madde Analizi 

Toplam fenolik madde miktarı, Folin-Ciocalteu çözeltisi kullanımı ile Folin-Ciocalteu 

metoduna göre [25] belirlendi. 20 g kavun meyve kısmı (5 g çekirdek numunesi) üzerine %1 

HCl içeren % 80’lik metanol çözeltisinden 5 ml ilave edildi, 4 ± 1 

° C sıcaklıkta (buz 

banyosunda) 2 saat boyunca karıştırıldı. 4000×g’de 15 dakika süreyle santrifüj edildi. Berrak 

kısım fenolik bilesiklerin belirlenmesi için ayrıldı. Folin-Ciocalteu kimyasalı ve distile su ile 

0.5/ 0.5 /10 (h/h/h) oranlarında karıştırılarak bekletildi. Çözelti karışımına %7’lik 

sodyumkarbonat (Na 2 CO 3 ) ilave edildi. 2 sa inkübe edildi ve oluşan mavimsi-mor renkli 

10

çözelti spektrofotometrede (Optima SP 300) 750 nm dalga boyunda ölçümlendi. Sonuçlar 

gallik asid eşdeğeri mg GAE/ kg taze ürün olarak hesaplanmıştır. 

2.3.11.Meyve Kısmında ve Çekirdeklerde Antioksidan Aktivite Analizi 

Antioksidan aktivite, Iqbal ve ark.[14] baz alınarak alınarak 1,1-Difenil-2-pikril hidrazil 

(DPPH) yöntemine göre gerçekleştirildi. 20 g kavun meyve kısmı ayrımlandı. Kurutulmuş ve 

N 2 (azot) verilmiş kavun çekirdekleri, çelik blenderde (Warrington) homojenize edildi ve 5 g 

çekirdek numunesi ayrımlandı.Buz banyosu altında %80’lik (v/v) etanol kullanımı ile ekstre 

edildi. 900 μl farklı konsantrasyon aralıklarında (0.25–35 μg/ml) hazırladığımız ekstre, 900 μl, 

0.2 mM metanolik DPPH çözeltisi ile muamale edildi. Her bir karışım hazırlanınca 517 

nm’de absorbansı spektrofotometrede (Optima SP 300) ölçümlendi ve 1,5,10,30 dk oda 

sıcaklığında bekletilmeler sonrası tekrar 517 nm’de ölçümleme tekrarlandı. Radikal 

yakalamanın yüzdesel (%) aktivite değeri, ekstraktsız (kontrol) 0.2 mM DPPH çözeltisine 

göre örneğin absorbsiyonunun oranı olarak saptandı. DPPH radikal-yakalama aktivitesi 

inhibisyon yüzdesi olarak ifade edilmiştir [IC 50 (mg/ml) olarak] ve aşağıdaki formüle göre 

hesaplanmıştır. 

DPPH radikal-yakalama aktivitesi (%) = (1 − antioxidant OD/ kontrol OD) × 100. 

Metod validasyonu yapılmıştır [y= 10,28 x - 4,57 (R²=0.9998)]. 

2.3.12.Majör Minaral Analizleri [Potasyum (K), Magnezyum (Mg), Kalsiyum (Ca)] 

Kavun meyvesinde, K,Mg,Ca analizleri [29]’a göre gerçekleştirilmiş olup yakma ile 

elde edilen 5 g kül numunesi, HNO 3 ve HCl (1:1 v/v) (Merck) çözgen karışımı ile 

çözülmüştür ve distile su le seyreltilmiştir. K,Mg,Ca inductively coupled plasma- atomic 

emission spektrometresi (ICP-AES) ile analizlenmiş (Varian-El97103728,Palo Alto,CA,USA) 

ve kalibrasyon ile mineral miktarları tayin edilmiştir. 

Tüm kavun ve çekirdek analizleri üç paralel iki tekrar olarak gerçekleştirilmiştir. 

3.ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA 

Çalışmamızda Kırkağaç bölgesinde en yaygın yetiştirilen çeşit olan KIRKAĞAÇ-589 

kavun çeşidinin etli kısmında, temel kimyasal kompoziyon (su içeriği, şeker içeriği, temel 

mineral düzeyi), briks, titre edilebilir asitlik, pH, antioksidan vitamin düzeyi (vitamin C), beta 

karoten düzeyi, toplam fenolik madde, antioksidan aktivite profilini belirlenmiş ve besinsel 

kalitesini ortaya çıkarılmış, KIRKAĞAÇ-589’un çekirdeklerinde toplam lipid, protein ve 

doymuş,doymamış yağ asitleri profilleri belirlenmiş, gıda olarak kalitesi ortaya konulmuştur. 

Tablo 3.1., KIRKAĞAÇ-589’un meyve ağırlığı, kuru madde (%), protein (%), 

kül (%), °Brix, titre edilebilir asitlik ve pH değerlerini içeren temel analiz sonuçlarını 

göstertmektedir (I) (p

Tablo 3.3. Kırkağaç Kavunu (Kırkağaç-589)’da Temel Analiz Sonuçları (III) 

Potasyum (K) Magnezyum (Mg) Kalsiyum (μg/g) 

KIRKAĞAÇ 

KAVUNU 

(μg/g) 

(μg/g) 

KIRKAĞAÇ-589 36324.5 ± 1235 1309.72 ± 122 1345.8 ± 73.6 

Tablo 3.4., KIRKAĞAÇ-589’un antioksidan vitamin içeriğini oluşturan askorbik asit 

(vitamin C) (mg/kg) ve toplam beta-karoten (mg/kg) analizi sonuçlarını göstertmektedir 

(p

Bu öncü çalışmamız kapsamında, tescilli tür olan KIRKAĞAÇ-589 Kırkağaç 

Kavununun meyve kısmında kimyasal besin içeriği, fizikokimyasal kalite parametreleri, 

antioksidan etkili vitaminleri ve vitamin öncülü maddeleri, major mineralleri, biyoaktif 

antioksidan profilleri nitelikli olarak ortaya konulmuş olup, meyve ve çekirdekte, fenolik 

madde ve antioksidan aktivite değerleri, çekirdekte lipid bileşimi ve biyoaktif yağ asitleri 

(omega yağ asitleri ve tekli doymamış sağlıklı yağ asitleri) belirlenmiştir. 

KIRKAĞAÇ-589’un gıda kalitesi açısından önemli düzeyde vitamin,mineral ve 

biyoaktif bileşikleri içerdiği saptanmış olup, gerek meyvesi ve gerekse çekirdeğinin de 

oldukça antioksidatif etkili olduğu belirlenmiştir, bu konudaki eksikliğimiz giderilmeye 

çalışılmıştır. Uluslararası literature katkı amaçlı olarak, daha kapsamlı numune grupları ile 

standard, hibrit, aşı fide kullanımlı Kırkağaç kavunu hatlarında kromatografik olarak bireysel 

biyoaktiflerinin aydınlatılabileceği ileri çalışmalar yapılması planlanmıştır. 

4.KAYNAKLAR 

[1] Anon.2012.Cucumis melo L. Purdue University,Center for New Crops & Plant Products. 

[2] Anon, 2010, Taxon: "Cucumis melo L. subsp. melo var. cantalupensis Naudin". 

Germplasm Resources Information Network (GRIN). United States Department of 

Agriculture, Agricultural Research Service, Beltsville Area. http://www.ars-grin.gov/cgibin/npgs/html/taxon.pl12566. 

Retrieved 2010-12-09. 

[3] Mabberley, D.J. 1987. The Plant Book. A portable dictionary of the higher plants. 

Cambridge University Press, Cambridge. ISBN 0-521-34060-8. 

[4] TÜİK, 2012. Sebze Üretim İstatistikleri, Türkiye İstatistik Kurumu,Çankaya,Ankara. 

[5] FAO, 2008, Tarımsal Üretim Verileri. http://faostat.fao.org 

[6] Şensoy S, 2005, Türkiye Kavunlarındaki Genetik Varyasyonun ve Fusarium Solgunluğuna 

Dayanıklılığın Fenotipik ve Moleküler Yöntemlerle Araştırılması, Yüzüncü Yıl Üniversitesi 

Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 164 s, Van. 

[7] Abak K, 2001, Melon Growing in Turkey, Proceedings of the 23 rd Geisenheim Meeting. 

12-14 February. Frankfurt, Germany. 64-68. 

[8] Günay A, 2005, Genel ve Özel Sebze Yetiştiriciliği, A.Ü.Z.F.Cilt 1., İzmir. 

[9] Bayraktar K, 1970, Sebze Yetiştirme. Cilt II. E.Ü.Z.F. Yayınları Yay. No: 169 İzmir. 

[10] USDA,2008, National Nutrient Database for Standard Reference, release 2008. 

[11] Palozza P, Simone R, Mele MC. 2008. Interplay of carotenoids with cigarette smoking: 

implications in lung cancer. Curr Med Chem 15:844–54. 

[12] Van Rooyen J, Esterhuyse AJ, Engelbrecht AM, du Toit EF. 2008. Health benefits of a 

natural carotenoid rich oil: a proposed mechanism of protection against ischaemia/reperfusion 

injury. Asia Pac J Clin Nutr 17:316–9. 

[13] Maietti A, Tedeschi P, Stagno C, Bordiga M, Travaglia F, Locatelli M, Arlorio M, 

Brandolini V. 2012. Analytical Traceability of Melon (Cucumis MeloVar Reticulatus): 

Proximate Composition,Bioactive Compounds, and Antioxidant Capacity in Relation to 

Cultivar, Plant Physiology State,and Seasonal Variability. Journal of Food Science, 77 (6), 

646-652. 

[14] Iqbal I.H., Chan K.W., Mariod A.A.,Ismail M. 2010. Phenolic content and antioxidant 

activity of cantaloupe (cucumis melo) methanolic extracts. Food Chem., 119(2), 643-647. 

[15] Bellakhdar J, Claisse R, Fleurentin J, Younus C. 1991. Repertory of standard herbal 

drugs in the Moroccan Pharmacopeia. Journal of Ethnopharmcology 35, 123-143. 

[16] Mariod A, Matthaus B. 2008, Fatty Acids, Tocopherols, Sterols, Phenolic Profiles and 

Oxidative Stability of Cucumis melo Var. agrestis oil, Journal of Food Lipids, 15, 56-67. 

13

[17] Rashwan MRA, El-Syiad SI, Seleim MA. 1993. Protein solubility, mineral content, 

amino acid composition and electrophoretic pattern of some gourd seeds. Acta Aliment., 22, 

15-24. 

[18] Ismail M., Mariod A., Bagalkotkar G., Ling H.S. 2010. Fatty acid composition and 

antioxidant activity of oils from two cultivars of Cantaloupe extracted by supercritical fluid 

extraction. Grasas Y Aceites, 61(1), 37-44. 

[19] ETAEM, 2010, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Menemen, İzmir. 

[20] TPE, 2012. Türk Patent Enstitüsü, Ankara. 

[21] Ünlü M., CoşkunR., Eren A., Kaya N. 2010.Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma 

Enstitüsü Müdürlüğü (BATAEM) ,Muratpaşa, Antalya. 

[22] AOAC. 2002. Official Methods of Analysis of the Association of Analytical Chemists, 

AOAC,Washington, DC. 17th Edition, 2002 

[23] Ross, A. F. 1959. Dinitrophenol method for reducing sugar. Potato Processing. (Ed: W.F. 

Talburt). The AVI Publishing Com. İnc., Wesport, Connecticut. p.469-47. 

[24] Tokuşoğlu Ö., Başay S. 2009. The Researches on Determination of the Antioxidant 

Phenolic Compounds and Anthocyanins of Turkish Artichoke (Cynara scolymus L.) varieties 

(Sakız, Bayrampaşa): The Researches on Monitoring of Alterations by heat process effects. 

Celal Bayar University Research Fund Project withYalova Atatürk-Central-Horticultural 

Research Institute. Project No: 2005060. 

[25] Singleton, V.L., Rossi, J.A.Jr. 1965. Colorimetry of total phenolics with 

phosphomolybdic-phosphotungustic acid reagents. Am. J. Enol. Viticult., 6;144-158. 

[26] Augustin, J. 1994. Vitamin analysis. In: Introduction to the Chemical Analysis of Food; 

Nielsen, S.S.; Ed.; Jones & Bartlett: Boston, MA, 249–260. 

[27] Tokuşoğlu Ö., Yıldırım Z. 2012. Anthocyanin Levels and Antioxidant Activity of 

Turkish Sweet Potato (Ipomoea batatas L.var.Hatay Red) Grown Aegean Region of Turkey: 

Boiling, Steaming and Frying Effects.Turkish Journal of Field Crops. June Vol 17(2), 87-90. 

[28] Yıldırım Z.,Tokuşoğlu Ö., Öztürk Gülsüm G. 2011. Determination of Sweet Potato 

[Ipomoea batatas (L.) Lam.] Genotypes Suitable to the Aegean Region of Turkey. Turkish 

Journal of Field Crops. 16(1): 48-53. 

[29] Tokuşoğlu Ö. & Ünal M. K. 2003. “Biomass Nutrient Profiles of three microalgae : 

Spirulina Platensis,Chlorella Vulgaris and Isochrisis Galbana”. J. Food Science, May 2003, 

68(4):1144- 1148. 

[30] Tokuşoğlu Ö. & Clifford Hall III. Fruit and Cereal Bioactives: Sources, Chemistry & 

Applications. 2011. ISBN: 9781439806654; ISBN-10: 1439806659. 459 page. Publisher:CRC 

Press, Taylor & Francis Group, Boca Raton, Florida,USA. 

14

281 NUMARALI KIRKAĞAÇ ŞER’İYYE SİCİLİNDEKİ TEREKE KAYITLARI 

Ertan Gökmen ∗ - Mustafa Akbel ∗ 

Özet 

Osmanlı tarihi kaynakları arasında Şer’iyye Sicilleri’nin önemli bir yeri vardır. Bu siciller içerisinde 

bulunan veya bazen de müstakil olarak tutulabilen tereke defterleri ise Osmanlı Sosyal ve iktisadi 

tarihi açısından bize çok önemli veriler sunarlar. Özellikle Osmanlı-Türk aile kurumu araştırmalarında 

tereke defterleri muhakkak müracaat edilmesi gereken kaynaklar arasındadır. Ölen kişilerin 

mirasçılarına bıraktıkları menkul ve gayrimenkulleri içeren tereke kayıtları, sosyal ve ekonomik tarih 

bakımından önemlidirler. Bu öneminden dolayı biz de bu çalışmada; Manisa’nın 281 numaralı 

Şer’iyye Sicilinde Kırkağaç kazası ile ilgili tereke kayıtları ele alınmıştır. Tereke kayıtlarındaki bilgiler 

doğrultusunda, Kırkağaçtaki aile yapısı, kişilerin maddi durumu ve kullanım eşyaları hakkında bilgiler 

verilmiştir. Bu çalışma ile Kırkağaç kazsı sosyal tarihine ışık tutulacağı kanaatindeyiz. 

Anahtar Kelimeler: Manisa, Kırkağaç, , Şer’iyye Sicili, Tereke, Kasaba. 

THE TEREKE RECORDS OF KIRKAĞAÇ ŞERİYYE REGİSTRATİON NUMBERED 281 

Abtract 

Tereke records have an important place in Ottoman historical sources. The tereke records could be 

found inside of these sicilles or they could be held as a privately and these records give us critical 

informations in terms of Ottoman social and economic situation. Especially those records are crucial 

sources which must be take into consideretion at the research of the Ottoman-Turkish family 

foundation. Tereke records are significant for social and economic history since these records include 

moveable and immoveable properties which they left to their heirs. For this reason, in this study, it is 

discussed that tereke records registered at numbered 281Manisa Seriyye Registration related with 

Kirkagaç’s tereke records. The information based on the tereke records, it is given informations about 

family structure, personal financial position and usage of goods. We hope to enlighten Kırkağaç’s 

social history with the help of this study. 

Key Words: Manisa, Kırkağaç, Şer’iyye Register, Tereke, Town. 

∗ Doç. Dr.Celal Bayar Üniversitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü. 

∗ Arş. Gör. Celal Bayar Üniversitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü. 

15

Giriş 

Bu çalışmada, 281 numaralı Kırkağaç şer’iyye sicilindeki tereke kayıtları ele 

alınmıştır. Manisa sicilleri içerisinde yer alan bu defterde terekeler dışında ilam ve hüccet gibi 

diğer türden kayıtlar da bulunmaktadır. Çalışmamıza kaynaklık eden bu sicil defteri, 100 

sayfa olup 2. sayfasındaki kaydın tarihi 1 Şaban 1262/25 Temmuz 1846, 100. sayfasındakinin 

ise 7 Safer 1260/27 Şubat 1844’dır. Ancak defterin ara sayfalarında bu tarih aralığı dışında 

kalan bazı kayıtlara rastlanmaktadır. Ele aldığımız tereke kayıtlarının tarihlerine gelince, 

bunlara ait en erken tarih 1250/1834-35, en geç tarih ise 1267/1850-51’dir. 

Tereke defterleri, Osmanlı iktisadî ve sosyal tarihi için önemli kaynaklardandır. 

Tereke kayıtları, vefat eden kişinin menşeine, medenî hallerine ve aile yapılarına ait bilgiler 

yanında, hayatta iken sahip olduğu her çeşit giyim ve ev eşyası ile mutfak takımları, kiler 

mevcudu, ev, bağ, bahçe, değirmen gibi gayrimenkulleri, hayvan cins ve miktarları, 

ambarlarda mevcut ve tarlada ekili olan hububatın miktar ve çeşitleri, atölye ve işyerlerindeki 

aletlerin miktar ve çeşitlerini vermekte ve bunların tahminî veya fiili olarak gerçekleşmiş 

fiyatlarını ayrı ayrı göstermektedir. 1 

Tereke defterlerine, kassâm, metrukât ve muhallefât defterleri de denilmektedir. Bir 

tereke kaydı dört kısımdan oluşmaktadır. Terekenin baş kısmında ölen kişinin kimliği, unvanı, 

ait olduğu zümre, mesleği, ikamet ettiği ve öldüğü yer, vefat şekli, ölüm tarihi ve 

mirasçılarının kimler olduğu gibi hususlara dair bilgiler bulunmaktadır. İkinci kısımda ölenin 

geride bıraktığı mallar ve bu mallar için tahminî veya bilirkişiler tarafından tespit edilen 

fiyatlar yazılmaktadır. Üçüncü kısımda cenaze masraflarına, borçlarına, ıskata ve tereke 

yazımı sebebiyle alınan vergilere, varsa mehir ve nafaka borçlarına ilişkin bilgiler yer 

almaktadır. Dördüncü kısımda ise, mirasçıların her birinin hisseleri oranında alacakları malın 

nakdî değeri yazılmaktadır. 2 Bir terekenin belirtilen kısımlarında Osmanlı iktisadî, sosyal ve 

kültürel hayatına ve şehir tarihine dair kıymetli bilgiler bulunmaktadır. Sahip oldukları bu 

önemden dolayı, Kırkağaç’ın sosyal tarihine ışık tutmak amacıyla sadece birkaç sicili bulunan 

kazanın tereke kayıtları araştırma konusu olarak seçilmiştir. İncelenen bu tereke kayıtlarından 

çıkarılan sonuçlar aşağıda değişik başlıklar altında ele alınmıştır. 

1 Ömer Lütfi Barkan, “Edirne Askeri Kasamsına Ait Tereke Defterleri (1545-1659)” Belgeler III, Sayı 5-6, Ankara, 1993, s. 1 

2 Tahsin Özcan, “Muhallefât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt, 30, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul, 

2005, s. 407 

16

A-Tereke Sahipleri ve Tereke Miktarları 

Çalışmada 281 numaralı defterde yer alan 38 tereke kaydı kullanılmıştır. Tereke 

sahiplerinin büyük kısmının ikamet yeri Kırkağaç kasabası mahalleleridir. 38 tereke 

sahibinden 34 tanesi Kırkağaç kasabasının 12 mahallesinde ikamet etmekte iken vefat 

etmişlerdir. 3 Terekelerin bu mahallelere dağılımı şu şekildedir: Sarı Ağa 6, Küçük Musa Ağa 

5, Kara Ali Oğlu 4, Cin Osman 4, Emir Oğlu 3, Bodur Oğlu 3, Zor Ağa 2, Melengeli 2, Koca 

Mehmed Ağa 1, Memiş Oğlu 1, Karaca Oğlu 1 ve Hızır Ağa mahallesine ait 1 tereke 

bulunmaktadır. 4 Dört tereke üç farklı köye aittir. Bu köylerden Bakır karyesineait 2, 

Kayadibi ve Öveçler karyesine ait birer tereke bulunmaktadır. 

Tereke sahiplerinin cinsiyetine baktığımızda, 38 terekeden 23 tanesinin ( %60) 

erkeklere 15 tanesinin (%40) kadınlara ait olduğu görülmektedir. Yine tereke sahiplerini 

Müslim ve Gayr-i Müslim şeklinde ayrıma tabi tuttuğumuzda bir tereke hariç geri kalanının 

Müslümanlara ait olduğu görülmektedir. Bu kişi Koca Mehmed Ağa mahallesinden Yanako 

veledi Dimitri olup tereke miktarı 688,5 kuruştur. 

Tereke kayıtlarının baş kısmında yer alan bilgiler, kişinin ne zaman ve hangi şekilde 

öldüğü hakkında bilgi vermektedir. İncelediğimiz tereke kayıtlarına göre 38 kişiden 36’sının 

ölüm nedeni hakkında bilgi bulunmazken iki kişinin “tarîk-i hacda” vefat ettiği belirtilmiştir. 

Bu kişilerden 12 166 kuruş terekesi olan Kara Ali Oğlu mahallesinden Halil Halife bin İsmail 

hacdan dönerken İskenderiye’de 9 ay önce vefat etmiştir. 6 Diğeri ise aslen Soma kazası, 

Kırkağaç kasabası Üçhavlılar karyesiden olup, Kara Ali mahallesinde sâkin iken vefat eden ve 

25 219 kuruş ile en yüksek terekesi olan Mustafa Ağa’dır. 7 

Vefat eden kişilerin değişik miktarlarda terekeleri bulunmaktadır. Bu terekeler 

içerisinde giyecek ve yiyecek maddeleri, mutfak malzemeleri, ev tefrişatında ve evde 

kullanılan eşyalar, gayr-i menkuller, nakit paralar, kişiler üzerinde olan alacakları ve 

hayvanları yer almaktadır. Vefat eden kişilerin malî durumları hakkında bir fikir vermek için 

aşağıda tereke miktarlarını gösteren bir tablo verilmiştir. 

5 

3 1865-67 yılları arasında Kırkağaç’ın 17 mahallesi bulunmaktadır. Bu mahalleler şunlardır: Sarı Ağa, Küçük Musa Ağa, 

Büyük Musa Ağa, Ağa Oğlu, Kara Ali Oğlu, Zor Ağa, Emir Ağa, Bodur Oğlu, Hıdır Oğlu, Koca Mehmed Ağa, Hacı Himmet 

Oğlu, Karaca Oğlu, Memiş Oğlu, Küçük, Melengeli, Cin Osman ve Ermeni mahallesi. Bkz. Ertan Gökmen, “Kırkağaç Kazası 

Vakfiyeleri”, Kırkağaç Sosyo-Ekonomik Tarih Sempozyumu Bildirileri, (Haz. Kenan Erdoğan, Mehmet Günay), 6-7 Eylül 

2007 Kırkağaç, s. 33-34 

4 Bkz. Ek Tablo-1 

5 Manisa Şer’iyye Sicili, 281 Nolu Defter, s. 20 

6 MŞS, 281, s. 35 

7 MŞS, 281, s. 21 

17

Tablo-1 Vefat Eden Kişilerin Tereke Miktarları 

Tereke Miktarı 

(Kuruş) 

Belirtilen Miktarda Terekeye 

Sahip Erkek Sayısı 

Belirtilen Miktarda Terekeye 

Sahip Kadın Sayısı 

0-500 - 1 

501-1000 3 4 

1001-1500 3 2 

1501-2000 2 4 

2001-2500 2 1 

2501-3000 3 1 

3001-5000 3 - 

5001-7500 3 1 

12160 1 - 

12166 1 - 

25259 1 - 

Tereke 

Belirsiz 

Miktarı 

1 1 

Toplam 23 15 

Yukarıdaki tablo 38 terekeden 33’nün (%86) miktarının 7500 kuruştan az olduğunu 

göstermektedir. Kadın terekelerinden biri hariç diğerleri 3000 kuruştan azdır. Erkek terekeleri, 

miktar olarak kadın terekelerinden fazladır. Âişe bint-i Halil 481 kuruş ile en az miktarda 

terekeye sahip olan kişidir. 8 Aslen Soma kazasına bağlı Kırkağaç kasabası Üçhavlılar 

köyünden olup Kırkağaç’ın Kara Ali mahallesinde sâkin iken vefat eden Mustafa Ağa 25 259 

kuruşla en fazla terekesi olan şahıstır. 9 Bu kişiyi Kara Ali Oğlu mahallesinden 12 166 kuruşla 

Halil Halife bin İsmail ve Cin Osman mahallesinden 12 160 kuruşla Sandık Emini Şeyh 

Efendi bin Mehmed takip etmektedir. 10 Kadınlar içerisinde ise en fazla tereke 5 483 kuruşla 

8 MŞS, 281, s. 81 

9 MŞS, 281, s. 21 

10 MŞS, 281, s. 34-35 

18

Kara Ali oğlu mahallesinden Âişe bint-i Mehmed’e aittir. 11 Kayıtlardaki eksiklik sebebiyle 

bir erkek ve bir kadının tereke miktarının ne kadar olduğu tespit edilememiştir. 12 

B- Tereke Kayıtlarına Göre Kırkağaç Aile Yapısı 

1-Çok Eşlilik 

Terekelerin giriş kısmında ve miras taksiminin yapıldığı bölümde vefat eden kişinin 

sahip olduğu eş ve çocuk sayısı hakkında bilgiler verilmektedir. Bilindiği üzere, Osmanlı 

hukuku şeriata dayanmaktadır. Şer’î hukuk ise belli şartlarda erkeklerin dört kadına kadar 

evlenmesine izin vermektedir. Çok yaygın olmamakla birlikte, Osmanlı toplumunda çok 

eşliliğe rastlanmaktaydı. İstanbul tereke defterleri üzerine yapılan bir araştırmada 1 242 evli 

erkekten 1147’sinin bir; 84’ünün 2; 7’sinin üç ve dört tanesinin de dört eşli olduğu tespit 

edilmiştir. 13 Sinop üzerine yapılmış bir diğer araştırmada ise 23 tereke sahibi erkekten çok 

eşli iki kişiden biri üç, diğeri iki eşlidir. 14 XVIII. yüzyılın ilk yarısı için Konya üzerine 

yapılmış bir diğer araştırmada da 1 367 erkekten 1 197’sinin tek eşli, 150’sinin iki eşli, 

17’sinin üç eşli, üçünün dört eşli olduğu görülmüştür. 15 Kırkağaç’a ait incelediğimiz 38 

tereke sahibi içerisinde ise sadece iki kişinin iki eşli olduğu tespit edilmiştir. Kayıtlarda üç 

veya dört eşli aile yapısına rastlanmamıştır. İki eşli ailelerden biri Emir Ağa mahallesinde 

oturan altı çocuklu ve terekesi tespit edilemeyen Hatîbzâde Kerim Ağa ibn-i Emin’dir. Bu 

kişinin sahip olduğu 6 çocuktan ikisi ikinci eşe aittir. 16 Bir diğeri Küçük Musa Ağa 

mahallesinde oturan 2 445 kuruş terekesi ve iki oğlu bulunan Müderris Seyyid Ahmed bin 

Hüseyin’dir. 17 Kırkağaç’a ait bu rakamlar yukarıda belirttiğimiz araştırmaların sonuçlarıyla 

paralellik arz etmektedir. 

2- Çocuk Sayıları 

Tereke kayıtları ailelerin sahip olduğu çocuk sayısını tespit etmeye yarayan bilgiler 

içermektedir. Kırkağaç mahalleleri ve köylerine ait 38 tereke sahibinden 9’unun (%23) hiç 

11 MŞS, 281, s. 56 

12 MŞS, 281, s. 31, 60 

13 Said Öztürk, İstanbul Tereke Defterleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul, 1995, s. 110; Osmanlı toplumunda 

çok evlilik konusu ile ilgili olarak şu makalelere bakılabilir: Abdurrahman Kurt, “Osmanlı Toplumunda Poligami”, Osmanlı, 

Cilt 5, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 1999, s. 397-406; Said Öztürk, “Osmanlı Tolumunda Çok Evliliğin Yeri”, Osmanlı, Cilt 

5, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 1999, s. 407-411 

14 İbrahim Güler, “ XVIII. Yüzyılda Aile: Sinop Örneği”, Türkler, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 2002, s. 30 

15 Hayri Ertan, Konya Şer’iyye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (XVIII. Y. Y. İlk Yarısı), 

Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 2001, s. 59 

16 MŞS, 281, s. 60 

17 MŞS, 281, s. 55 

19

çocuğu bulunmamaktadır. 18 

Geriye kalan tereke sahiplerinin sahip oldukları toplam çocuk 

sayısı ise 72’dir. Bu çocuklardan 38’i (%52) erkek, 34’ü (%48) kızdır. Ailelerin sahip olduğu 

çocuk sayısı ortalaması ise %1,8’dir. Sadece kız çocuğu olan aile sayısı 5’tir. 19 Sadece erkek 

çocuğu olan aile sayısı ise 4’tür. 20 Ailelerin sahip oldukları çocuk sayısına bakıldığında 3 

ailenin birer, 16 ailenin ikişer, sekiz ailenin üçer, bir ailenin altı ve yine bir ailenin yedi 

çocuğu olduğu görülmektedir. Sahip olunan çocuk sayısı ile tereke miktarı arasında doğrudan 

bir ilişki bulunmamaktadır. Çünkü 688,5 kuruş terekesi olan ve Koca Mehmed Ağa 

mahallesinden Yanako Veledi Dimitri’nin yedi çocuğu bulunmaktadır. 21 Yine 25 219 kuruş 

terekesi olan ve aslen Soma kazası, Kırkağaç kasabası Üçhavlılar karyesiden olup Kırkağaç’ın 

Kara Ali mahallesinde sâkin iken vefat iden Mustafa Ağa’nın bir çocuğu bulunmaktadır. 22 

Terekeler içerisinde altı çocuklu bir kişi daha bulunmaktadır. Bu kişi, Emir Ağa mahallesinde 

oturan iki eşli ve tereke miktarı tespit edilemeyen iki eşli Hatîbzâde Kerim Ağa ibn-i Emin 

olup 4 oğlundan biri ve iki kızından biri ikinci eşe aittir. 23 Yukarıdaki bilgiler, kazadaki erkek 

ve kız çocuk sayısı arasında önemli bir fark olmadığını ve ailelerin genelde 1-3 arasında 

değişen sayıda çocuk sahibi olduğunu göstermektedir. Kayıtlarımız kazada çok çocuklu aile 

yapısının yaygın olmadığını göstermektedir. Çocuk sayısı konusunda diğer şehirler üzerine 

yapılan araştırmalar da benzer sonuçları ortaya koymaktadır. 24 

3- Terekelerde Geçen İsimler 

Terekelerin giriş kısmında vefat eden kişi ve yakınları hakkında bilgiler 

bulunmaktadır. Terekelerin bu kısmında vefat edenin ve mirasçılarının isimleri tek tek 

zikredilmektedir. İncelediğimiz tereke kayıtlarının giriş bölümünde yer alan bilgiler dikkate 

alınarak Kırkağaç kazasında kullanılan erkek ve kadın isimleri tespit edilmeye çalışılmıştır. 

Bu bilgilere göre, kazada Müslim erkek ismi olarak: Abdullah, Abdulkadir, Ahmed, Ali, 

Halil, Hasan, Hüseyin, İbrahim, İsa, İshak, İsmail, Kerim, Mahmud, Mehmed, Mehmed Ali, 

Musa, Mustafa, Süleyman, Şerif, Yusuf, gayr-i Müslim erkek ismi olarak Andon, Dimitri, 

Fresto Yanako, Yuvan kullanılmaktadır. 

Kadın ismi olarak, Âişe, Amine, Atike, Dudu, Fâtıma, Habibe, Hamîde, Hasibe, 

Hatice, Havva, Meryem, Nefise, Safiye, Ümmühan gibi Müslüman isimlerine, Aniko 

18 MŞS, 281, s. 8, 17, 31, 33, 37, 56, 61, 80 

19 MŞS, 281, s. 19, 59, 64, 81, 97 

20 MŞS, 281, s. 51, 54, 55, 59 

21 MŞS, 281, s. 20 

22 MŞS, 281, s. 21 

23 MŞS, 281, s. 60 

24 Erten, a.g.e, s. 92-103; İsmail Doğan, “Osmanlı Ailesinin Sosyolojik Evreleri: Kuruluş, Klasik ve Yenileşme Dönemleri”, 

Osmanlı, Cilt 5, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 1999, s. 381 

20

Maryako, Mersuma gibi kadın isimlerine rastlanmıştır. Kadın isimleri arasında en fazla Âişe 

ve Fâtıma’nın kullanıldığı dikkat çekmektedir. Çünkü 15 kadın tereke sahibinden beşi Âişe, 

beşi de Fâtıma ismini taşımaktadır. 

C- Mirasçıların Aile Hukukundan Kaynaklanan Hakları 

1-Vâsi Tayinleri 

Vesayet, haklarını kullanma ehliyeti olmayan kişinin mallarını koruma, işletme ve 

tasarruf etme hakkının bir başkasına verilmesidir. Bu hakkın verildiği kimseye “vâsi” 

denilmektedir. Bir kişinin vâsi olabilmesi için âkil, bâliğ ve hür olması, hâkim tarafından 

tayin edilmesi ve kendisinin de vâsiliği kabul etmesi gerekmektedir. 25 İncelediğimiz tereke 

kayıtlarında ölen kişilerin bakıma muhtaç çocukları ile bu çocuklarına düşen ve korunması 

gereken malları bulunmaktadır. Her iki işlemi yerine getirmek üzere bu çocuklara mahkeme 

tarafından vâsiler tayin edilmiştir. Vâsi olarak atanan kişilerin genel olarak ölen kişinin 

yakınları olduğu görülmektedir. Bu kişiler içerisinde yetimlerin anneleri, 26 babaları, 27 

amcaları, 28 dayıları, 29 halaları 30 ve vefat eden kişinin amcasının oğlu, 31 annesi, 32 baba 

tarafından ceddeleri ve anne tarafından ceddeleri yer almaktadır. 33 Bunun yanında mirasçısız 

vefat iden bir kişinin terekesi beytü’l-mal tarafından zapt edilmiştir. 34 

2-Mehir miktarları 

Mehir, nikâh akdi yapılırken evlenecek erkek tarafından şahitler huzurunda gelin 

adayına verilmesi gereken paradır. Mehrin peşin ödenen kısmına “mehr-i muaccel”, ileride 

ödenmesi kararlaştırılmış olan kısmına “mehr-i müeccel” denir. Nikâh akdi sırasında mehir 

tespit edilmediği takdirde, kızın emsal ve akranına bakılarak miktarı belirlenirdi. Bu miktar 

kadının dul, bâkire, zengin, fakir, yaşlı ve güzel olmasına göre değişmekteydi. 35 Mehr-i 

müeccel, evliliğin ölüm veya boşanma ile sona erdiğinde kadına ödenirdi. Bu o kadar önemli 

idi ki, koca öldüğünde öncelikle kadının mehr-i müecceli terekeden ödenir, daha sonra geriye 

kalan mirasçılar arasında taksim edilirdi. Mehiri ödenmeyen kadın mahkemeye müracaat 

25 Hamza Aktan, “İslam Aile Hukuku”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi II, Ankara, 1992, s. 427 

26 MŞS, 281, s. 16, 20, 30, 32, 35, 55, 59, 60, 64, 97 

27 MŞS, 281, s. 2, 31, 51, 56, 61, 64, 81 

28 MŞS, 281, s. 54, 55 

29 MŞS, 281, s. 8, 17 

30 MŞS, 281, s. 91 

31 MŞS, 281, s. 94 

32 MŞS, 281, s. 34 

33 MŞS, 281, s. 59, 95 

34 MŞS, 281, s. 21 

35 Mehmet Aydın, “Osmanlı Hukukunda Nikah Akitleri” Osmanlı Araştırmaları III, 1982, s. 10; Aktan, ag.m., s. 406; İlber 

Ortaylı, “Anadolu’da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Araştırmaları I, 1980, s. 35-36 

21

ederek bunun ödenmesini isteyebilirdi. 36 İncelediğimiz Kırkağaç tereke kayıtlarındaki mehr-i 

müeccel miktarının 40 kuruş ile 333 kuruş arasında değiştiği görülmüştür. Tereke 

sahiplerinden 18 kadın için tespit edilen mehr-i müeccel miktarı 83 kuruş, 37 4 kadın için tespit 

edilen mehr-i müeccel miktarı ise 333 kuruştur. Mehr-i müeccellerin belirli miktarlar üzerinde 

yoğunlaşması, mehir miktarlarının baştan belirlenmediğini sonradan emsallerine göre bir 

miktarın tespit edildiğini göstermektedir. Mehir miktarı fazla olan bu kişiler arasında; 6 199 

kuruş terekesi olan Sarı Ağa mahallesinden Mustafa bin Süleyman, 1 169 kuruş terekesi Zor 

Ağa mahallesinden Ahmed bin Süleyman, 1 609 kuruş terekesi olan Küçük Musa Ağa 

mahallesinden Fâtıma bint-i Ali ve tereke miktarı belli olmayan Bodur Oğlu mahallesinden 

Fâtıma bint-i Molla Mehmed bulunmaktadır. 38 Bunlar dışında 3 kadının mehr-i müecceli 40- 

41 kuruş arasında değişirken, diğer kadınlarınkiler ise 100, 133 ve 166 kuruştur. 39 Kırşehir’le 

ilgili olarak yapılan bir araştırmada mehir miktarının 100, 155, 200, 300, 400 ve 500 kuruş, 40 

Tokat üzerine yapılan bir diğer araştırmada ise 50 ile 100 kuruş arasında değiştiği tespit 

edilmiştir. 41 

3- Vasiyet 

Vasiyet, sonucu ölümden sonra meydana gelmek üzere bir mal, alacak veya menfaatin 

karşılıksız olarak başkasına temlik edilmesidir. Vasiyetçiye “musî”, vasiyet edilene “mûsâ 

leh” ve vasiyet konusuna da “mûsâ bih” denilmektedir. Bir kişinin vasiyet yapabilmesi için 

borca batık olmaması gerekmektedir. Ölen kişi hiçbir mirasçısı yoksa malının tamamını, bir 

mirasçısı bile varsa malının ancak 1/3’ünü vasiyet edebilmektedir. Ayrıca vasiyet edilenin 

mirasçılardan olmaması gerekmektedir. 42 Kırkağaç’ta bazı tereke sahipleri mallarından bir 

kısmının hayır işlerine sarf edilmesi için vasiyette bulunmuşlardır. İncelemiş olduğumuz 38 

tereke sahibinden 9’unun az veya çok bir hayrata para bağışladığı görülmektedir. Terekelerin 

bir kısmında vefat eden şahısların hayır işleri için ayırmış oldukları paraların miktarı genelde 

techiz ve tekfin masrafları ile birlikte yazıldığından, bu paraların ne kadarının hayır işlerine 

ayrıldığı tespit edilememektedir. Ancak bazı terekelerde hayır için ayrılan paranın miktarı ve 

sarf yeri belirtilmiştir. Bu tür kayıtlara Kara Ali mahallesinden Mustafa Ağa’nın terekesi 

36 Gül Akyılmaz, “Osmanlı Aile Hukukunda Kadın”, Türkler, Cilt 10, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 2002, s. 368 

37 MŞS, 281, s. 16, 19, 32, 34, 35, 37, 51, 54, 55, 59, 64, 65, 81, 91, 94, 97 

38 MŞS, 281, s. 30, 95, 59, 31 

39 MŞS, 281, s. 8, 61, 80, 64, 56, 81 

40 Rıfat Özdemir, “Kırşehir’de Ailenin Sosyo Ekonomik Yapısı (1880-1906)”, Aile Yazıları I, Temel Kavramlar Yapı ve 

Tarihi Süreç, TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını No: 5, (Der. Beylü Dikeçligil-Ahmed Çiğdem), Bilim Serisi 

5/1, Ankara, 1991, s. 406 

41 Rıfat Özdemir, “Tokat’ta Ailenin Sosyo-Ekonomik Yapısı”, Aile Yazıları I, Temel Kavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, TC. 

Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını No: 5, (Der. Beylü Dikeçligil-Ahmed Çiğdem), Bilim Serisi 5/1, Ankara, 1991, 

s. 429 

42 Halil Cin-Ahmed Akgündüz, Türk Hukuk Tarihi, 2. Cilt, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul, 1996, s. 132, 134 

22

örnek olarak verilebilir. Mustafa Ağa, 25 219 kuruş terekesinden, mahallesi için 100, Hacı 

Himmet Ağa Camii’ne 50, ismi okunamayan bir çeşmeye 50, Mısırlıoğlu Çeşmesi’ne 50, 

Hacı Abidin Çeşmesi’ne 25, Kara Ali Oğlu Camii’ne 25, İlyas Çeşmesi’ne 25, ismi 

okunamayan bir camiye 25, ismi belirtilmeyen bir çeşmeye 70, Sarı Ağa Cami kandiline ve 

ismi belirtilmeyen suya 30 kuruş vasiyet etmiştir. 43 Küçük Musa Ağa mahallesinden Fâtıma 

bint-i Ali de 1 609 kuruşluk terekesinden iki farklı su hayratı için 25’er kuruşu ve nereye 

verileceği belirtilmemiş olan 150 kuruşu hayır için vasiyet etmiştir. 44 

Karaca Oğlu 

mahallesinden 508 kuruş terekesi olan Hatice bint-i Mehmed ise Soğuk Çeşme Cami-i Şerifi 

suyuna 40, diğer bir hayrata da 60 kuruş bağışlamıştır. 45 

Bazı terekelerde vasiyet edilen paranın miktarı belirtilmiş ancak sarf yeri hakkında 

bilgi verilmemiştir. Bodur Oğlu mahallesinden terekesi 2 069 kuruş olan Fâtıma bint-i 

Mustafa 430 kuruşu, 46 Bakır karyesinden 1 229 kuruş terekesi olan Ümmühan bint-i Ahmed 

kardeşine 150 kuruşu 47 ve Cin Osman mahallesinden 1 565 kuruş terekesi olan Fâtıma bint-i 

Mustafa da 250 kuruşu 48 hayra sarf edilmesi için bağışlamışlardır. 

Kara Ali Oğlu mahallesinden toplam tereke miktarı 5483 kuruş olan Âişe bint-i 

Mehmed malının üçte biri olan 1827 kuruşun hayra sarf edilmesi hususunda vasiyette 

bulunmuştur. 

49 

Vasiyet yapan kişiler arasında hem kadınlar hem de erkekler bulunmaktadır. 

D- Tereke Kayıtlarında Geçen Eşyalar 

1- Giyim ve Ziynet Eşyaları 

Tereke kayıtlarının en fazla bilgi verdiği hususlardan biri de giyim eşyalarıdır. 

İncelediğimiz 38 tereke kaydı içerisinde birçok elbise çeşidine rastlanmıştır. Elbise olarak 

giyilen ve kullanılanlar içerisinde; abdestlik, biniş, boğça, cebe, cepken, çakşır, çevre, dizlik, 

entari, fermane, ferace, gömlek, hammamiye, hırka, ihram, kuşak, libâde, nimten (mintan), 

kuşak, önlük, peşkir, silincek, yağmurluk, yelek ve yemeni; ayağa giyilenler içerisinde ise 

mest, çizme, pabuç, nalin; başa giyilenler arasında ise, fes, külah ve sarık yer almaktadır. 

Belirttiğimiz bu elbiseler ise alaca, ankene, basma, Bursa çekme, çitari, çuka, damga, 

dülbent, futa, kadife, keten, kumaş, kutni, makreme, ruka, Sivas(t)i 50 , şal, Şam kumaşı, 

43 MŞS, 281, s. 21 

44 MŞS, 281, s. 95 

45 MŞS, 281, s. 59 

46 MŞS, 281, s. 19 

47 MŞS, 281, s. 8 

48 MŞS, 281, s. 61 

49 MŞS, 281, s. 56 

23

taraklı kumaş, telli kumaş ve yaşmak gibi kumaş çeşitlerinden üretilmişlerdir. Bu elbise ve 

kumaş çeşitlerinin ne olduğunu bilmek şüphesiz önemlidir. Çalışmanın hacmini 

genişletmemek için bu hususta bilgi verilmemiştir. İstenildiği takdirde bu konu ile ilgili 

aşağıda künyesi verilen esere bakılabilir. 51 

Yukarıda giysi çeşitleri ile kumaş çeşitleri hakkında bilgi verilmiştir. Peki, hangi 

giysiler hangi kumaştan dikilmektedir Bu konuda fikir vermek için elbise ve kumaş 

türlerinin birlikte zikredildiği şu giysileri örnek olarak verilebiliriz: Aba, 52 Abanî, 53 aba 

şalvar, abanî sarık, 54 abdestlik, 55 alaca parçası, alaca entari, abdestlik parça, 56 çuka dülbent, 

fermane, basma beyaz hümayun, basma şalvar, bayağı sarık, kısa entari, Ahmediye sarık, 57 

ankene entari, 58 aknene şalvar, 59 basma boğça kuşak, 60 çuka cepken, basma entari, 61 beyaz 

entari, 62 biniş, 63 çuka çakşır, Bursa çekme entari, 64 fermane, cebe, 65 çevre, 66 çitari entari, 67 

çizme, 68 çuka, 69 çuka cebe, 70 çuka elbise, 71 çuka ferace, 72 çuka nimten (mintan), 73 Diyarbakır 

şalvar, 74 damga entari, 75 dizlik, 76 ferace, dokuma şalvar, 77 don kuşak, 78 dülbent entari, 79 

dülbent fermane, 80 entari, 81 fes, 82 taraklı yelek, tellice cebe, külah, ketenli gömlek, fes, külah, 

50 Bu kumaşın isminin ipekli bir dokuma çeşidi olan “sevâyi” veya “sevâi” olma ihtimali vardır. Bkz. Ömer Demirel- 

Muhiddin Tuş-Adnan Gürbüz, “Osmanlı Anadolu Ailesinde Ev, Eşya, ve Giyim Kuşam (XVI.-XIX. Yüzyıllar”, Sosyo 

Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi 2, TC. Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayını No: 71, Ankara, 1992, s. 718- 

728 

51 Baybars Gülensoy, Türkiye’de Giyim-Kuşam ve Süslenme Sözlüğü (Etimolojik ve Açıklamalı), (Haz. Baybars Gülensoy), 

Motif Vakfı Yayınları, Konya, 2003 

52 MŞS, 281, s. 16, 60, 54 

53 MŞS, 281, s. 60, 33 

54 MŞS, 281, s. 21 

55 MŞS, 281, s. 16, 17 

56 MŞS, 281, s. 17 

57 MŞS, 281, s. 23 

58 MŞS, 281, s. 21, 23 

59 MŞS, 281, s. 2, 95 

60 MŞS, 281, s. 62 

61 MŞS, 281, s. 61 

62 MŞS, 281, s. 21 

63 MŞS, 281, s. 34 

64 MŞS, 281, s. 55 

65 MŞS, 281, s. 54 

66 MŞS, 281, s. 56, 95 

67 MŞS, 281, s. 56 

68 MŞS, 281, s. 17, 51, 80 

69 MŞS, 281, s. 17 

70 MŞS, 281, s. 55, 61, 91 

71 MŞS, 281, s. 8 

72 MŞS, 281, s. 21, 23, 61 

73 MŞS, 281, s. 60 

74 MŞS, 281, s. 30, 56 

75 MŞS, 281, s. 81, 

76 MŞS, 281, s. 17, 23, 33 

77 MŞS, 281, s. 2 

78 MŞS, 281, s. 37 

79 MŞS, 281, s. 2, 23, 62 

80 MŞS, 281, s. 95 

81 MŞS, 281, s. 8, 16, 17 

82 MŞS, 281, s. 55, 95 

24

sarık, 83 futa, 84 gömlek, 85 hammamiye, 86 hırka, 87 ihram, 88 kadife ferace, 89 kebir mest, 90 kısa 

entari, 91 yemeni libâde, Selimiye entari, köhne sarık, köhne çizme çift, kısa dülbent entari, 

kısa yelek, 92 köhne aba, 93 köhne entari, 94 köhne libâde, 95 önlük, makreme boğça, köhne 

yağmurluk, 96 kumaş entari, 97 penbe bezi top, kumaş top, 98 kuşak, 99 libâde 100 mest ve 

pabuç 101 nimten (mintan), 102 pabuç, 103 peşkir, 104 ruka entari, 105 sarık, 106 silincek, şal, uzun 

damga libâde, Sivasi(ti) cebe, 107 Sivasi(ti) libâde, 108 köhne şalvar, köhne şalvar, şitari entari, 

yemeni, sofra peşkiri ve ya(ğ)lığı, 109 şal entari, 110 şalî cübbe, 111 şalvar, 112 Şam kumaşı 

entari, 113 tarak, 114 taraklı entari, 115 telli entari, 116 yağmurluk 117 ve yaşmaktan kuşak, yemeni 

entari. 118 Burada zikrettiğimiz bu elbiselerin fiyatları hakkında bilgi verilmemiştir. 

Çalışmanın sonuna eklenen tablo-2’de bu giysilerin fiyatları hakkında bilgi verilmiştir. Bazı 

giysilerin Şam’da, Bursa’da ve Diyarbakır’da üretilen kumaşlardan imal edildiği 

görülmektedir. 

Tereke kayıtlarında az da olsa ziynet eşyalarına da rastlanmıştır. Bu eşyalar arasında 

gümüş kuşak ve kemer, kutu içinde gümüş hurdası, rubbiyye altını (34 adet= 340 kuruş), sim 

83 MŞS, 281, s. 61 

84 MŞS, 281, s. 65 

85 MŞS, 281, s. 2, 21 

86 MŞS, 281, s. 81 

87 MŞS, 281, s. 62 

88 MŞS, 281, s. 56 

89 MŞS, 281, s. 51 

90 MŞS, 281, s. 37 

91 MŞS, 281, s. 16, 23 

92 MŞS, 281, s. 23 

93 MŞS, 281, s. 21 

94 MŞS, 281, s. 2, 8 

95 MŞS, 281, s. 8 

96 MŞS, 281, s. 21 

97 MŞS, 281, s. 21, 23 

98 MŞS, 281, s. 60 

99 MŞS, 281, s. 21, 37 

100 MŞS, 281, s. 33 

101 MŞS, 281, s. 2, 51, 55, 56 

102 MŞS, 281, s. 54, 55, 60 

103 MŞS, 281, s. 97 

104 MŞS, 281, s. 17, 54 

105 MŞS, 281, s. 80 

106 MŞS, 281, s. 21, 23, 37, 55 

107 MŞS, 281, s. 81 

108 MŞS, 281, s. 21, 31 

109 MŞS, 281, s. 2 

110 MŞS, 281, s. 61, 95 

111 MŞS, 281, s. 21, 56 

112 MŞS, 281, s. 2, 23 

113 MŞS, 281, s. 55, 95 

114 MŞS, 281, s. 37 

115 MŞS, 281, s. 61, 95 

116 MŞS, 281, s. 31, 61 

117 MŞS, 281, s. 23, 60 

118 MŞS, 281, s. 51; Giysi ve kumaş çeşitlerini karşılaştırma için bkz: Ömer Demirel ve diğerleri, a.g.m., s. 717-725 

25

kuşak (60 kuruş), altın küpe (çift= 22; 23 kuruş), sim bilezik (22 kuruş), yüzük (5 kuruş) yer 

almaktadır. 119 

2- Ev Eşyaları 

Kırkağaç tereke kayıtlarında ev eşyası olarak kullanılan şu malzemelere rastlanmıştır: 

Çıkrık, penbe çıkrığı, iplik çıkrığı, kantar, sandık, kutu, küfe, 120 sim ayna, çuval (çift), kazma 

ve çapa, dürü (bel), bulgur taşı, gürbe, köfün, büyük saat, küçük saat, büyük ayna, testere ve 

burgu, patlı (çaltı) tırpanı, araba kayışı, bağ keseri, çift demiri, küp, kalbur, araba, gözer, ud 

ağacı, ıtır ağacı, ıtır yağı, mis kutu, 121 kömür, hatab, yaba, 122 bel, harar, ayna, heybe, sac, 

duhan kesesi, tahta, 123 küçük terazi, fener, saat, çift takımları, saman, kalbur, tekne, nacak, 

sacayağı, kandil, çalka, sepet, çırçır, ambar, zeytin gürbesi, oda takımı, iplik, kilim, kıl harar, 

kandil ve kiremit. 124 Bu eşyalardan, çıkrığa, pek çok kişinin evinde rastlanmaktadır. Çıkrık, 

pamuğu ipliğe çevirmede kullanılmaktadır. 

3- Ev Döşemesine ve Yatak Takımlarına Ait Eşyalar 

Ev döşemesi ve yatak takımları ile ilgili olarak tereke kayıtlarında rastlanan 

malzemeler şunlardır: Halı, kilim, seccade, kıl çul, dokuma çul, penbeden çul, 125 yorgan, 

safir yorgan, basma yorgan, çuka yorgan, şal yorgan, 126 döşek, atlas döşek, makreme döşek, 

beledi döşek, 127 yastık, kutni yastık, kadife yastık, atlas yastık, beledi yastık, basma yastık, 128 

minder, saman dolu minder, beledi minder, minder örtüsü 129 yorgan yüzü, çarşaf, işlemeli 

çarşaf kenarı, yatak, döşek, döşek içi, şilte ve boğça, 130 torba ve heybe. 131 Yatak takımları 

için değişik türde kumaşlar kullanılmıştır. 

4- Mutfak Eşyaları 

Osmanlı ailesi, çok çeşitli ve zengin mutfak eşyasına sahiptir. Osmanlı evlerinin bir 

kısmında aşhane ve matbah-mutfak tabir edilen bir bölme bulunmaktadır. Mutfağın olmadığı 

evlerde ise bu eşyalar ocağın yakınında ocağın sağ ve sol tarafında bulunan gözlerde- 

119 MŞS, 281, s. 17, 21, 61, 31 

120 MŞS, 281, s. 2, 8, 94, 17 

121 MŞS, 281, s. 17, 21, 94, 97 

122 MŞS, 281, s. 8 

123 MŞS, 281, s. 60, 94, 95, 97 

124 MŞS, 281, s. 23, 31, 33, 34, 35, 54, 55, 56, 60, 61, 64, 91, 94, 95, 97, 

125 MŞS, 281, s. 20, 21, 56, 80, 94 

126 MŞS, 281, s. 8, 31, 61, 95 

127 MŞS, 281, s. 8, 51, 81, 95 

128 MŞS, 281, s. 2 19, 21, 61, 95 

129 MŞS, 281, s. 17, 21, 60 

130 MŞS, 281, s. 8,16, 17, 21, 31, 61, 

131 MŞS, 281, s. 37, 55 

26

dolaplarda veya sergen diye tabir edilen, odayı tavana yakın yükseklikte çepeçevre dolanan 

ahşap raflarda saklanmaktadır. Mutfak eşyaları genel olarak bakır, pirinç, demir, toprak, 

porselen, cam ve taş benzeri malzemelerden yapılmaktadır. 132 Kırkağaç kazasında da mutfak 

malzemelerinin benzer şekilde muhafaza edildiği ve benzer malzemelerden yapıldığı tahmin 

edilebilir. Tereke kayıtlarında gördüğümüz mutfak eşyaları arasında, elek, kazan, tencere, 

sini, büyük sini, kenarlı sini, küçük tava, sahan, 133 leğen, bakraç, yağ tavası, 134 kahve takımı, 

kahve ibriği, kahve değirmeni, 135 çorba tası, 136 tabak, camesu leğen, güğüm, helva tavası, 

helva tası, kadayıf sinisi, süt sağacağı, kapaklı tencere, balık tavası, cezve, kahve tavası, şıra 

kazanı, bıçak, bıçak kını, büyük bıçak, lenger, kulplu tas, 137 pekmez tavası, 138 leğen ve ibrik, 

çanak, tahta sini, 139 fincan ve tepsi yer almaktadır. 140 Bu eşyalardan pekmez tavasına pek çok 

terekede rastlanması pekmezin çokça tüketildiğini ve kaza tarımında bağcılığın önemli yeri 

olduğunu göstermektedir. 

5- Yiyecek, İçecek Maddeleri ve Tarım Ürünleri 

Terekelerde yiyecek maddeleri ile ilgili olarak fazla çeşide rastlanmamıştır. Rastlanan 

bu yiyecek maddelerini ve bunların birim fiyatlarını şu şekilde belirtebiliriz: Pekmez ( 5 kıyye 

= 20 kuruş), dakik ( 2 ölçek = 10 kuruş), bulgur ( 2 ölçek = 10 kuruş), zeytin, 141 hınta ( 2 kile 

= 70; 37 çeki = 281; 12 kile = 400; 4 kile = 160), nohut ( 4 kile = 160), 142 mercimek (destede), 

boya tohumu, üzüm ( 51 kıyye = 37; gürbesi ile 21,5 kıyye = 20), 143 koza (132 kıyye = 1728), 

ak darı ( 12 çeki = 21), badem, 144 torba içinde bir miktar afyon, penbe çekirdeği, 145 mısır, 

soğan, şair, tarhana, 146 penbe ( 2 kıyye= 20). 147 Pek çok terekede penbe çekirdeği, koza ve 

penbeye rastlanması kaza tarımında pamuk ziraatının yaygın olduğunu göstermektedir. 

132 Demirel ve diğerleri, a.g.m., s. 711 

133 MŞS, 281, s. 8, 60 

134 MŞS, 281, s.19 

135 MŞS, 281, s. 16, 17, 21,23, 33 

136 MŞS, 281, s. 17 

137 MŞS, 281, s. 21, 61 

138 MŞS, 281, s. 2, 8 

139 MŞS, 281, s. 97 

140 MŞS, 281, s. 37, 91 

141 MŞS, 281, s. 8 

142 MŞS, 281, s. 16, 21, 34, 35 

143 MŞS, 281, s. 17, 21, 8 

144 MŞS, 281, s. 21 

145 MŞS, 281, s. 8, 94, 97 

146 MŞS, 281, s. 54, 55, 65 

147 MŞS, 281, s. 8 

27

Terekeler içerisinde keyif verici maddelere ve bunları içmeye yarayan bazı araç- 

gereçlere rastlanmıştır. Bu maddeler ve malzemeler içinde duhan (31 kuruş) enfiye (8 

kuruş) 148 ve çubuk (12 kuruş) bulunmaktadır. 149 

6- Gayr-i Menkuller ve Menkuller 

Tereke sahiplerinin geriye bıraktıkları mallar arasında gayr-i menkuller de önemli bir 

yer tutmaktadır. Bu mallar arasında ev, bağ, kesik, dam, boya tarlası, dikili ağaçlar 

bulunmaktadır. Bu gayr-i menkuller ve fiyatları şu şekildedir: Ev ( Zor Ağa mahallesinde 800; 

Sarı Ağa mahallesinde =975 kuruş; Bodur Oğlu mahallesinde=180; Emir Ağa mahallesinde= 

5000; Kara Ali mahallesinde= 2500; Kaya Dibi köyünde= 8000; Zor Ağa mahallesin= 300; 

Sarı Ağa mahallesinde= 400; Cin Osman mahallesinde= 4515; Melengeli Oğlu mahallesinde 

3050 ); 150 bağ ( 3 evlek = 61; 1 dönüm = 150; Kızılca tımarında yarım evlek bağ = 10; Sakızlı 

Kuyusu yakının da bir evlek bağ=60 ; Cibali tımarında bir evlek bağ=40; 1 dönüm=2000; 1,5 

dönüm=200; harab bağ = 20; 1 dönüm bağ= 100); 151 boya tarlası (1,5 dönüm=1000; sığır 

yolunda 3 dönüm = 1250; 3 dönüm= 1100; Güllü mevkiinde 3 dönüm=1900 ), 152 ceviz ağacı 

(10), zeytin ağacı (15; 20; 20; toplam zeytin ağacı= 500) 153 dükkan gediği(25), 154 kesik 155 ve 

tarlada dam (50). 156 Tereke sahiplerinin hemen hemen tamamının oturacak bir evinin olduğu 


Tereke sahiplerinden bazısı geriye nakit para bırakmış olmakla birlikte bunların sayısı 

fazla değildir. Terekelerde rastlanan mevcut paraların miktarı şu şekildedir: 149 kuruş; tarik-i 

hâcdan ba-defteri kassam gönderilen iki parça halinde nakit 2896,5 ve 2419,5 kuruş; 39 kuruş; 

157 

874 kuruş; 333 kuruş. 

7-Ticarî Eşyalar 

Tereke kayıtları Kırkağaç’ta ticarî değere sahip iki ürünün ziraatının yapıldığını 

göstermektedir. Bunlardan biri pamuk ve diğeri kök boyadır. Kök boya ziraatının yapıldığını 

gösteren kayıtlara gayr-i menkuller bahsinde değinildiğinden burada bu konuda bilgi 

verilmeyecektir. Pamuk, tereke kayıtlarında “koza” şeklinde geçmektedir. Bazı terekelerde 

148 MŞS, 281, s. 17 

149 MŞS, 281, s. 31, 17, 55, 60 

150 MŞS, 281, s. 8, 97, 94, 60, 64, 54, 59, 81, 34, 37 

151 MŞS, 281, s. 8, 17, 2, 61, 65, 59 

152 MŞS, 281, s. 17, 34, 23 

153 MŞS, 281, s. 2, 64, 56, 59, 91 

154 MŞS, 281, s. 20 

155 MŞS, 281, s. 55 

156 MŞS, 281, s. 35 

157 MŞS, 281, s. 17, 21, 55, 81 

28

kozanın birimi, fiyatı ve tutarı belirtilmişken, bazılarında miktarı ve birimi belirtilmeden 

sadece tutarı verilmiştir. Bu konuda bir fikir vermek için şu kayıtlar örnek olarak verilebilir: 

Koza (iki kıyye= 26; 20 kıyye= 250; 50 kıyye= 500; 5 kıyye= 35 kuruş). 158 

Tereke sahiplerinden bir kişinin mal varlığı diğerlerine göre farklılık göstermektedir. 

Bu kişinin terekesinin büyük kısmı hayvan derilerinden oluşmaktadır. Bu kişi, 688,5 kuruş 

terekesi olup Koca Mehmed Ağa mahallesinde oturan ve muhtemelen deri esnafı olan Yanako 

Veled Dimitri’dir. Yanako Efendi’nin terekesinde geçen deri çeşitleri ve fiyatları şu 

şekildedir: Tilki boğazı cildi (22.5 kuruş), tilki cildi (10 adet= 30 kuruş), çakal cildi (3 

parça=13), çakal cildi (boy“dan” 12 tane= 12 kuruş), çakal cildi (2 kuruş), boğaz cildi (3 tane 

12 kuruş), sansar cildi (boy “dan” 15 kuruş), çakal parça ( 2 tane= 7 kuruş), dağ kedisi cildi 

(25 kuruş), kurt cildi, (5 tane=40 kuruş) tilki cildi ( 4 tane= 5 kuruş), kuzu cildi ( 3 tane= 3 

kuruş), sansar cildi (12 tane= 50 kuruş), çakal cildi (6 tane= 12 kuruş) ve köhne ciltler ( 20 

kuruş). 159 Bu kayıtlar, kurt, çakal, tilki, sansar ve dağ kedisi gibi hayvanların kaza çevresinde 

yaşadığını ve bunların avlandığını göstermektedir. 

8- Tereke Sahiplerinin Hayvan Varlığı 

Tereke sahiplerinin mal varlıkları arasında gücünden, etinden ve sütünden 

yararlandıkları hayvanlar da yer almaktadır. Tereke kayıtlarına göre, Kırkağaç sâkinleri yük 

taşımada genelde merkep kullanmaktadırlar. 38 tereke sahibinden 15’nin (%39) birer tane, 

bir kişinin ise iki tane merkebi bulunmaktadır. Sadece 3 kişide bargir bulunması bu hayvanı 

herkesin alamadığını göstermektedir. Sütünden yararlanmak için karasığır ineği yanında 

manda ineği ve donbay beslenmektedir. Tereke sahipleri içerisinde sadece iki kişinin çift 

öküzü bulunmaktadır. Tereke kayıtlarında rastlanan hayvanlar ile bu hayvanların fiyatları şu 

şekildedir: Merkep ( 70, 150, 122, 190, 103, 90, 80, 22, 100, 65, 133, 60, 98, 110, 100, 50 

kuruş), 160 arı kovanı ( 3 adet= 30 kuruş), 161 mısır tavuğu, 162 inek (200 kuruş), 163 öküz (çift= 

200, 830 kuruş), 164 karasığır ineği ( 130, 80 kuruş), 165 manda ineği (180 kuruş), 166 bargir 

158 MŞS, 281, s. 21, 65, 54, 59 

159 MŞS, 281, s. 20 

160 MŞS, 281, s. 20, 16, 17, 21, 97, 94, 64, 65, 54, 55, 55, 59, 80, 34, 35, 32 (sayfa numaraları verilen fiyat sırasına göre 

verilmiştir). 

161 MŞS, 281, s. 17 

162 MŞS, 281, s. 30 

163 MŞS, 281, s. 97, 34 

164 MŞS, 281, s. 54, 34 

165 MŞS, 281, s. 55, 62 

166 MŞS, 281, s. 62 

29

(200, 535, 210 kuruş) 167 ve donbay (260 kuruş). 168 Bir hayvana ait değişik fiyatların 

bulunması, bu hayvanların değerinin yaşına ve cinsine gör değiştiğini göstermektedir. 22 

9- Kitaplar 

Tereke kayıtları içerisinde yer alan kitaplar şahısların ve içinde yaşadıkları toplumun 

sosyal ve kültürel düzeyleri hakkında fikir vermektedir. Terekelerde kitaplar genel olarak, 

bazen yazarının ismi ile bazen kitap adı ile bazen de her ikisi birden zikredilmeyip “kitap”, 

“mecmua”, “risale” gibi ifadelerle zikredilmektedir. 169 İncelediğimiz 38 tereke sahibinden 

sadece 5’inde (%13) kitap bulunmaktadır. Bu kişilerden biri varlıklı, biri müderris ve ikisi ise 

hâfızdır. Bu kişilerin oturdukları mahalleler ile tereke miktarlarını ve sahip oldukları kitapları 

şu şekilde zikredebiliriz: Emir Oğlu mahallesinden 3 640 kuruş terekesi olan Mehmed Şerif 

bin İsmail’in terekesinde Muhammediyye kitabı (25 kuruş), hurda kitaplar (18 kuruş) ve yine 

parça kitaplar (18 kuruş), 170 Kara Ali mahallesinden 25 219 kuruş terekesi olan Mustafa 

Ağa’nın terekesinde Mushaf-ı Şerif (25 kuruş), evrak (11 kuruş) ve Halebî kitabı, 171 Küçük 

Musa Ağa mahallesinden 2445 kuruş terekesi olan Müderris Ahmed bin Hüseyin’in 

terekesinde eczalar ( 11 kuruş), Fenari ve Sarf şerhi (8 kuruş), Feraiz-i Seydi (13 kuruş), 

Tevbe ... Şerhi (14 kuruş), 172 Bektaş Camii’nde görevli Hâfız Süleyman bin Süleyman’ın 

terekesinde Kelâm-ı Kadîm (80 kuruş) 173 Melengeli Oğlu mahallesinden Hâfız Ahmed ibn-i 

İsmail’in terekesinde Kitabet-i Ecza (50 kuruş), Yusuf Kıssası (2,5 kuruş). 174 Yukarıda 

belirttiğimiz şekilde Kırkağaç terekelerinde de bazı kitaplar adları zikredilmeyip bunlar 

“hurda kitap”, “kitap parçaları”, “kitâbet-i eczâ” ve “evrâk” şeklinde belirtilmişlerdir. 

10- Silahlar 

İncelediğimiz terekeler içerisinde kesici-delici ve ateşli silahlara rastlanmıştır. Sadece 

6 kişinin (%15) belirttiğimiz türden silahlara sahip olduğu görülmektedir. Bu kişilerin sahip 

oldukları silahlar arasında tüfenk (132 kuruş), tabanca (160, 29), 175 hurda tabanca ( 10 kuruş), 

harbî (15 kuruş), kılıç (30, 30 kuruş), 176 tabanca ve tüfek ( 83 kuruş) 177 yer almaktadır. 

167 MŞS, 281, s. 34, 23, 37 

168 MŞS, 281, s. 32 

169 Ali İhsan Karataş, “Osmanlı Toplumunda Kitap (XIV-XVI. Yüzyıllar”, Türkler, Cilt 11, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 

2002, s. 898 

170 MŞS, 281, s. 17 

171 MŞS, 281, s. 21 

172 MŞS, 281, s. 55 

173 MŞS, 281, s. 33 

174 MŞS, 281, s. 37 

175 MŞS, 281, s. 21, 23 

176 MŞS, 281, s. 60, 64, 64 

30

E- Terekelerden Alınan Vergiler 

Kassâmlar yaptıkları iş karşılığında, resm-i kısmet adıyla terekeden bir ücret alırlardı. 

İncelediğimiz tereke kayıtlarında resm-i kısmet veya resm-i adi olarak alınan verginin 

miktarının az farklarla değiştiği görülmektedir. Bu miktar bazı terekelerde binde 30,7; 29,17; 

26,24; 23,46; 19,9; 23,9; 28,8; 26,14 olarak gözükmektedir. 178 

alındığında ise bu verginin miktarının binde 26,03 olduğu görülür. 

Terekelerden alınan bir diğer vergi, kâtibiyye, muhzıriyye ve dellâliyedir. Tereke 

kayıtlarında bu verginin binde 14,9; 14,6; 21,3; 18,6; 29,52 ve 34,21 oranında alındığı 

hesaplanmıştır. 

179 

Sonuç 

Bu rakamların ortalaması 

Rakamlardaki bu farklılık muhtemelen bazı terekelerdeki kâtibiyye, 

muhzıriyye ve dellâliyenin bazen ayrı bazen birlikte yazılmasından kaynaklanmaktadır. 

Çok geniş bir tarih aralığını kapsamamasına ve sınırlı sayıda olmasına rağmen 

incelemiş olduğumuz Kırkağaç’a ait tereke kayıtları kazanın sosyal, kültürel ve ekonomik 

hayatına ışık tutacak bilgiler içermektedir. Tereke kayıtları, Kırkağaç’ta çok çocuklu bir aile 

yapısının olmadığını, bir iki istisna dışında tek eşliliğin yaygın olduğunu göstermektedir. 

Kadınlar arasında Hatice, Meryem, Havva, Nefise ve Safiye gibi isimler kullanılmakla birlikte 

özellikle Âişe ve Fâtıma isminin çok yaygın olduğu görülmektedir. Çocuklara daha çok 

birinci dereceden yakınları vâsi olarak tayin edilmektedir. Mehr-i müeccellerin belli rakamlar 

üzerinde yoğunlaşması bu miktarın sonradan takdir edildiğini göstermektedir. 

Terekelerde giyim kuşama dair verilen bilgiler diğer Osmanlı şehirlerinden çok da 

farklı değildir. Elbise ve yatak takımları için değişik türden kumaşlar kullanılmıştır. Evlerde 

pamuğu ipe dönüştürmede çıkrıklar yaygın olarak kullanılmaktadır. Yine üzümü pekmeze 

dönüştürmede kullanılan şıra kazanı ve pekmez tavası gibi malzemelere sıkça rastlanmaktadır. 

Tereke sahiplerinin gayr-i menkulleri arasında sıkça boya tarlalarına rastlanması kazada kök 

boya ziraatının yapıldığını göstermektedir. Tereke sahiplerinin hemen hemen tamamının 

başını sokacak bir evinin bulunduğu görülmektedir. 

Taşıma işlerinde yaygın olarak merkep kullanılmaktadır. Sadece birkaç kişinin 

terekesinde bargir bulunmaktadır. Çift sürmek için kullanılan öküze ise bir iki terekede 

rastlanmıştır. Bir gayr-i Müslim terekesinde ticarî değere sahip bazı vahşi hayvan derilerine 

177 MŞS, 281, s. 80 

178 MŞS, 281, s. 32, 35, 23, 37, 64, 94, 20 

179 MŞS, 281, s. 2, 94, 97, 95, 59 

31

astlanması bu hayvanların kaza çevresinde yaşadığını ve bunların avlandığını göstermektedir. 

Kitap ve silah pek az kimsenin elinde bulunmaktadır. 

Kaynakça 

Manisa Şer’iyye Sicili, 281 Nolu Defter 

Aktan, Hamza, “İslam Aile Hukuku”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi II, 

Ankara, 1992, s. 396-433 

Aydın, Mehmet, “Osmanlı Hukukunda Nikah Akitleri”, Osmanlı Araştırmaları, 1982/III, s. 1- 

12 

Barkan, Ö. Lütfi, “Edirne Askeri Kasamsına Ait Tereke Defterleri (1545-1659)”, Belgeler III, 

Sayı 5-6, Ankara, 1993, s. 1-479 

Cin, Halil-Akgündüz, Ahmed, Türk Hukuk Tarihi, 2. Cilt, Osmanlı Araştırmaları Vakfı 

Yayını, İstanbul, 1996 

Demirel, Ömer- Tuş, Muhiddin-Gürbüz, Adnan, “Osmanlı Anadolu Ailesinde Ev, Eşya ve 

Giyim Kuşam (XVI.-XIX. Yüzyıllar”, Sosyo Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi 2, TC. 

Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayını No: 71, Ankara, 1992, s. 718-728 

Doğan, İsmail, “Osmanlı Ailesinin Sosyolojik Evreleri: Kuruluş, Klasik ve Yenileşme 

Dönemleri”, Osmanlı, Cilt 5, Yeni Türkiye Yayını, Ankara, 1999, s. 371-396 

Erten, Hayri, Konya Şer’iyye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı 

(XVIII. Y. Y. İlk Yarısı), Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 2001 

Gökmen, Ertan, “Kırkağaç Kazası Vakfiyeleri”, Kırkağaç Sosyo-Ekonomik Tarih 

Sempozyumu Bildirileri, (Haz. Kenan Erdoğan, Mehmet Günay), 6-7 Eylül 2007 Kırkağaç, s. 

33-55 

Gülensoy, Baybars, Türkiye’de Giyim-Kuşam ve Süslenme Sözlüğü–Etimolojik ve 

Açıklamalı-, (Haz. Baybars Gülensoy), Motif Vakfı Yayınları, Konya, 2003 

Güler, İbrahim, “XVIII. Yüzyılda Aile: Sinop Örneği”, Türkler, Yeni Türkiye Yayını, 

Ankara, 2002, s. 28-40 

Karataş A. İhsan, “Osmanlı Toplumunda Kitap (XIV-XVI. Yüzyıllar)”, Türkler, Cilt 11, Yeni 

Türkiye Yayını, Ankara, 2002, s. 896-908 

Kurt, Abdurrahman, “Osmanlı Toplumunda Poligami”, Osmanlı, Cilt 5, Yeni Türkiye Yayını, 

Ankara, 1999, s. 397-406 

Ortaylı, İlber, “Anadolu’da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler”, 

Osmanlı Araştırmaları I, 1980, s. 33-40 

32

Özcan, Tahsin, “Muhallefât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt, 30, Türkiye 

Diyanet Vakfı Yayını, İstanbul, 2005, s. 406-7 

Özdemir, Rıfat, “Kırşehir’de Ailenin Sosyo Ekonomik Yapısı (1880-1906)”, Aile Yazıları I, 

Temel Kavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını No: 

5, (Der. Beylü Dikeçligil-Ahmed Çiğdem), Bilim Serisi 5/1, Ankara, 1991, s. 477-519 

Özdemir, Rıfat, “Tokat’ta Ailenin Sosyo-Ekonomik Yapısı”, Aile Yazıları I, Temel 

Kavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını No: 5, 

(Der. Beylü Dikeçligil-Ahmed Çiğdem), Bilim Serisi 5/1, Ankara, 1991, s. 411-455 

Öztürk, Said, İstanbul Tereke Defterleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul, 1995 

Öztürk, Öztürk, “Osmanlı Toplumunda Çok Evliliğin Yeri”, Osmanlı, Cilt 5, Yeni Türkiye 

Yayını, Ankara, 1999, s. 407-411 

Gül, Akyılmaz, “Osmanlı Aile Hukukunda Kadın”, Türkler, Cilt 10, Yeni Türkiye Yayını, 

Ankara, 2002, s. 365-374 

33

EKLER 

Tablo-1 Tereke Sahiplerinin Adı, Mahale ve Köy Adı, Tereke Tarihi ve Tereke 

Sahiplerinin Erkek ve Kız Çocuk Sayıları 

Tereke Sahibinin Adı 

Tereke Sahibinin 

Mahalle veya Köyü 

Tereke 

Miktarı 

(Kuruş) 

Tarihi 

Erkek 

Çocuk 

Sayısı 

Kız 

Çocuk 

Sayısı 

Toplam 

Çocuk 

Sayısı 

Defter 

Sayfa 

No 

Âişe bint-i Mustafa Emir Oğlu Mahallesi 1234,5 ( 1262/1845-46) 2 - 2 2 

Fâtıma bint-i Hasan Zor Ağa Mahallesi 1691 ( 1260/1844-45) 1 1 2 8 

Ümmühan bint-i Ahmet Bakır Karyesi 1229 (1260/1844-45) - - - 8 

Çakıcı Ali bin Yusuf Sarı Ağa Mahallesi 1174 ( 1260/1844-45) 1 2 3 16 

Mehmed Şerif bin İsmail Emir Oğlu Mahallesi 3640 (1260/1844-45) - - - 17 

Fâtıma bint-i Mustafa Bodur Oğlu Mahallesi 2069 ( 1260/ 1844-45) 2 2 19 

Yanako Veledi Dimitri 

Koca Mehmed Ağa 

Mahallesi 

688,5 ( 1260/ 1844-45) 3 4 7 20 

Mustafa Ağa Kara Ali Mahallesi 25219 ( 1267/1850-51) 1 - 1 21 

Mehmed ibn-i Mehmed 

Küçük Musa Ağa 

Mahallesi 

5525 ( 1267/1850-51) 1 1 2 23 

Mustafa bin Süleyman Sarı Ağa Mahallesi 6199 (1259/1843-44) 1 1 2 30 

Fâtıma bint-i Molla Mehmed Bodur Oğlu Mahallesi - ( 1259/1843-44) - - - 31 

Hüseyin bin Ahmed Memiş Oğlu Mahallesi 1575 (1259/1843-44) 1 1 2 32 

Hâfız Süleyman bin 

Süleyman 

Bektaş Câmii 1006 ( 1259/1843-44) - - - 33 

Sandık Emini Şeyh Efendi 

bin Mehmed 

Cin Osman Mahallesi 12160 ( 1259/1843-44) 2 1 3 34 

Halil Halife bin İsmail 

Kara Ali Oğlu 

Mahallesi 

12166 ( 1259/1843-44) 2 1 3 35 

Ahmed bin Mehmed 


Mahallesi 

588 ( 1259/1843-44) - - - 37 

Hâfız Ahmed ibn-i Hacı 

İsmail 

Melengeli Oğlu 

Mahallesi 

4432 ( 1259/1843-44) - - - 37 

Âişe bint-i Abdullah 


Mahallesi 

803 (1259/1843-44) 1 - 1 51 

34

Hatib Oğlu Ali bin Ali Kaya Dibi Karyesi 2750 (1259/1843-44) 2 - 2 54 

Mehmed bin Mustafa Sarı Ağa Mahallesi 2595 (1259/1843-44) 2 1 3 55 

Müderris Seyyid Ahmed bin 

Hüseyin 


Mahallesi 

2445 ( 1259/1843-44) 2 - 2 55 

Âişe bint-i Mehmed 

Kara Ali Oğlu 

Mahallesi 

5483 (1259/1843-44) - - - 56 

Hatice bint-i Mehmed 

Melengeli Oğlu 

Mahallesi 

502,5 ( 1259/1843-44) 1 2 3 56 

Hatice bint-i Mehmed Karacaoğlu Mahallesi 508 (1260/1844-45) 3 - 3 59 

Ahmed bin Süleyman Zor Ağa Mahallesi 1169 (1259/1843-44) - 2 2 59 

Hatibzade Kerim Ağa ibn-i 

Emin 

Emir Ağa Mahallesi - (1259/1843-44) 4 2 6 60 

Fâtıma bint-i Mustafa Cin Osman Mahallesi 1565 (1258/1842-43) 1 1 2 61 

Meryem bint-i Ahmet Öveçler Karyesi 875 (1258/1842-43) - 2 2 64 

… bin Mehmed Kara Ali Mahallesi 4804 (1258/1842-43) 1 1 2 64 

Ali bin Ali Sarı Ağa Mahallesi 986 (1260/1844-45 - - - 65 

Hatice bint-i Mustafa Cin Osman Mahallesi 1643 (1250/1834-35) 1 1 2 65 

Hacı Berber Oğlu Mustafa Hızır Ağa Mahallesi 1836 (1259/1843-44) - - - 80 

Âişe bint-i Halil Cin Osman Mahallesi 462 ( 1259/1843-44) 1 2 3 81 

Âişe bint-i Süleyman Sarı Ağa Mahallesi 2981 (1259/1843-44) - 1 1 81 

Halil bin Mehmed Bakır Karyesi 5051 ( 1259/1843-44) 2 1 3 91 

Ali bin Mehmed Bodur Oğlu Mahallesi 2428 (1259/1843-44) 1 1 2 94 

Fâtıma bint-i Ali 


Mahallesi 

1609,5 (1260/1844-45) 1 1 2 95 

Ali bin Süleyman Sarı Ağa Mahallesi 2618 ( 1250/1834-35) - 2 2 97 

Toplam 

Toplam 

Toplam 

38 

34 

72 

35

Tablo-2 Terekelerde Geçen Giysiler ve Fiyatları 

Giysi 

Çeşitleri 

Giysiye 

Ait 

Fiyatlar 

Terekeye 

Ait Sayfa 

No 

Giysi 

Çeşitleri 

Giysiye 

Ait 

Fiyatlar 

Terekeye 

Ait Sayfa 

No 

Giysi Çeşitleri 

Giysiye 

Ait 

Fiyatlar 

Terekeye 

Ait Sayfa 

No 

Aba 25, 44, 10 16, 60, 54 Damga entari 81 Mest ve pabuç 7, 8, 12, 8 2, 55, 56, 51 

Abanî 34, 28 60, 33 Dizlik 5, 4, 1 17, 33, 23 Nimten (mintan) 11, 40, 4 60, 54, 55 

Aba şalvar 21 

Dokuma 

şalvar 

9 2 Önlük 45 21 

Abanî sarık 183 21 Don kuşak 2 37 Pabuç 11 97 

Abdestlik 40, 18 16, 17 Dülbent 11, 5, 23, 23 Penbe bezi top 30 60 

Abdestlik 

parça 

17 17 

Dülbent 

entari 

30, 18, 9 23, 2, 62 Peşkir 6, 20 17, 54 

Ahmediye 

sarık 

24 23 

Dülbent 

fermane 

10 95 Ruka entari 80 

Alaca entari 3 17 Entari 19, 15, 10 8, 16, 17 Sarık 20, 10, 12 

23, 21, 55, 

37 

Alaca parçası 5 17 Ferace 80 2 Selimiye entari 140 23 

Ankene entari 17, 23, 21 Fermane 10 54 Silincek 3 81 

Aknene şalvar 10, 2, 95 Fes 5, 11 95, 55 Sivasi(ti) cebe 40 81 

Basma boğça 

kuşak 

5 62 

Fes, külah, 

sarık 

10 61 Sivasi(ti) libâde 220, 36 21, 31 

Basma kısa 

entari 

5 23 Futa 10, 5 65 

Sofra peşkiri ve 

ya(ğ)lığı 

15 2 

Basma entari 11 61 Gömlek 6 21,2 Şal 10 81 

Basma şalvar 25 23 Hamamiye 15 81 Şal entari 40, 26 95, 61 

Bayağı sarık 14 23 Hırka 7 62 Şalî cübbe 52 21, 56 

Beyaz entari 21 İhram 12 56 Şalvar 19, 15 23, 2 

Beyaz 

Humayun 

15 23 Kadife ferace 19 51 

Biniş 60 34 Kebir mest 50 37 Köhne şalvar 3 8 

Bursa çekme 

entari 

13 55 

Ketenli 

gömlek 

17 61 Şitari entari 40 2 

Cebe 50, 54 Kısa entari 5, 3 23, 16 Şal 19, 8 

Çevre 5, 50 95, 56 

Kısa dülbent 

entari 

10 23 

Şam kumaşı 

entari 

80, 82 95, 55 

Çitari entari 90 56 Kısa yelek 3 23 

Uzun damga 

libâde 

81 

Çizme 9, 8 17, 80, 51 Köhne aba 21 Tarak 8 37 

Köhne çizme 

3 23 Taraklı entari 60, 26 95, 61 

36

çift 

Çuka 53 17 Köhne entari 4, 15 8, 2 Taraklı yelek 11 61 

Çuka cebe 25, 45, 50 61, 55, 91 Köhne libâde 4 8 Telli entari 140, 15 61, 31 

Çuka cepken 60 61 Köhne sarık 11 23 Tellice cebe 110 61 

Çuka çakşır 15 55 Köhne şalvar 15 2 Yağmurluk 75, 34 60, 23 

Çuka elbise 7, 8 

Köhne 

yağmurluk 

1 21 

Yaşmaktan 

kuşak 

5 2 

Çuka fermane 55 23 Kumaş entari 100, 23, 21 Yemeni 3 2 

Çuka ferace 66, 81, 27 23, 21, 61 Kumaş top 50 60 Yemeni entari 16 51 

Çuka nimten 

(mintan) 

Diyarbakır 

şalvar 

Makreme 

boğça 

Külah 18 61 Yemeni libâde 8 23 

20, 75 56, 30 Kuşak 2 21, 37 Libâde 33 

21 

37

RÜZGAR ENERJİSİ ve KIRKAĞAÇ-MANİSA 

BÖLGESİNDEKİ UYGULAMALARI 

Raşit ATA 

Celal Bayar Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Elektrik-Elektronik Müh. Bölümü, Muradiye- MANİSA 

rasit.ata@bayar.edu.tr 

ÖZET 

Fosil yakıtların çevresel etkilerindeki olumsuz artış, Türkiye’nin de içinde olduğu pek çok 

ülkeyi yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmaya zorlamaktadır. Temiz, hızlı devreye 

alınabilen, güvenilir, yakıttan bağımsız olması gibi avantajları olan rüzgâr, bu özellikleri ile 

temiz enerji kaynaklarına iyi bir örnek olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmada rüzgâr 

enerjisinden elektrik üretiminin Dünya’daki ve ülkemizdeki gelişimi, rüzgâr türbinlerinin 

kullanımı ve Kırkağaç-Manisa Bölgesindeki uygulamaları hakkında bilgi verilmiş, ayrıca 

ülkemizdeki kullanım oranın arttırılmasına yönelik tavsiyelerde bulunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler: Temiz enerji, rüzgâr enerjisi, rüzgâr türbinleri, enerji üretimi 

ABSTRACT 

The increase in negative effects of fossil fuels on the environment has forced many countries, 

including Turkey, to use renewable energy sources. The wind energy is evaluated as a 

valuable and clear energy source because of some specifications such as clear, fast starting, 

reliable and independent from fuel. In this study, development of electrical energy production 

from wind energy in the World and Turkey, usage of wind turbine, applications of wind 

energy in Kırkağaç-Manisa have been presented. In addition, some suggestion and advices 

have been given to increase the usage and production ratio of wind energy in Turkey. 

Keywords: Clear energy, wind energy, wind turbine, energy production 

GİRİŞ 

Ekonomik, teknolojik ve toplumsal gelişmelere paralel olarak ihtiyaç duyulan elektrik enerjisi 

dünyada önemli oranda artış göstermektedir. Global ekonomi son 30 yılda yıllık ortalama 

%3,3 oranında büyüme göstermiştir. Bu dönemde elektrik enerji talebi ortalama yıllık %3,6 

oranında artış göstermiştir[1]. Bu açıdan elektrik enerjisinin kesintisiz, kaliteli, güvenilir ve 

ekonomik koşullarda, çevresel etkileri dikkate alınarak üretilmesi zorunluluğu vardır. 

Yeni, temiz veya yenilenebilir enerji kaynakları olarak adlandırılan güneş, rüzgâr, jeotermal, 

biokütle gibi enerji kaynakları enerjinin üretimi ve dönüştürülmesi sırasında karşılaşılan 

çevresel ve iklimsel problemleri daha az ortaya çıkarmaları nedeniyle son yıllarda giderek 

artan bir biçimde kullanılmaktadırlar. Bu tür kaynaklar enerjinin üretilmesi planlanan 

bölgedeki var olma ve süreklilik durumlarına göre bir veya birden fazla kaynağın bir araya 

getirilmesiyle hibrit kaynaklar olarak da kullanılmaktadırlar [2]. 

Yenilenebilir enerji kaynakları arasında rüzgâr enerjisi hızlı devreye alınabilen, güvenilir, 

yakıttan bağımsız olma gibi avantajları ile kullanım oranını giderek arttırmaktadır. Ayrıca son 

yıllarda rüzgâr enerjisine artan talebin temelinde türbin teknolojisindeki gelişmelerin büyük 

katkısı bulunmaktadır. Kompozit malzemelerdeki yeni gelişmelere paralel olarak aerodinamik 

ve mekanik yapılarının hızla gelişmesi, gürültü ve manyetik kirlilik problemlerinin en aza 

indirilmesi yüksek güçlü türbinlerin devreye girmesine olanak sağlamıştır. Böylece, üretilen 

38

enerjinin birim maliyetinde büyük düşüşler elde edilmiştir. Bu durum son 20 yılda rüzgâr 

enerjisinin kullanım oranını diğer enerjilere göre oldukça yükseltmiştir[3]. Örneğin, 1996 

yılında, Dünyadaki kurulu rüzgâr gücü kapasitesi 6100 MW iken, bu rakam 2011 yılı sonu 

itibariyle 237,016 MW değerine ulaşmıştır. Şekil 1’de Dünya rüzgar enerjisinin kurulu güç 

değişimi görülmektedir[4]. 

Şekil 1. Dünya rüzgar enerjisinin kurulu güç değişimi 

Cumhuriyetimizin kuruluşunun ilk yıllarında kişi başına 7 kWh olan elektrik enerjisi tüketimi, 

1990 yılında 1012 kWh’e, 2001 yılı sonunda ise 1512 kWh’e kadar ulaşmıştır. Dünya Enerji 

Konseyi Türk Milli Komitesi’nin raporuna göre, elektrik enerjisi tüketimi 2002 yılı sonunda 

1903 kWh’tir. 2008 yılında 2400 kWh’e ulaşmış durumdadır. Türkiye’nin enerji talebi 

gittikçe artmaktadır. 2011 yılı sonu itibariyle 3099 kWh olan kişi başına yıllık elektrik enerjisi 

tüketim miktarının, 2020 yılında 5200 kWh’ye çıkacağı tahmin edilmektedir. Dünyada kişi 

başına yıllık elektrik enerjisi tüketim miktarının ortalama artışı % 2,4 iken Türkiye’de 

ortalama % 7 civarında seyrediyor[5]. 

2020 yılında ulaşılması planlanan 116.210 MW toplam kurulu gücün, yakıt türlerine göre 

dağılımının Tablo 1’deki gibi olması beklenmektedir. Türkiye’nin 2020 yılına doğru 

hedeflediği elektrik enerjisi kurulu gücüne ait özellikle doğalgaz katkısının, hidrolik ve rüzgar 

gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının katkısından daha büyük olması, üzerinde ciddi şekilde 

durulması gereken bir durumdur [5]. 

Artan dünya nüfusu ile birlikte, insanoğlunun öncelikli sorunları haline gelen enerji 

ihtiyacının karşılanması ve çevre kirliliği, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasını 

zorunlu hale getirmektedir. Bu konuda duyarlılık gösteren çeşitli firmalar, üniversiteler ve 

bilim adamları, son yıllarda temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı konusunda 

önemli çalışmalar yapmışlardır. Yenilenebilir enerjiler; ısıtma, soğutma, aydınlatma, kurutma, 

mekanik güç gibi ihtiyaçlara önemli ölçüde cevap vermektedirler. Son yıllarda ülkemizde 

rüzgar enerjisi santralleri (RES)’nin kullanımı giderek artmaktadır. Ancak sayı olarak yetersiz 

düzeydedir. 

39

Tablo 1. 2020 yılında Türkiye’nin hedeflediği kurulu gücünün 

yakıt türlerine göre dağılımı[5]. 

Yakıt Türü Kurulu Güç (MW) Katkı Payı (%) 

Hidrolik 33000 28,4 

Linyit + Taş kömürü 32000 27,5 

Doğalgaz 39000 33,6 

Nükleer 4000 3,4 

Rüzgar 5000 4,3 

Diğer 3210 2,8 

Türkiye de son yıllarda rüzgar enerjisi üzerine yapılan çalışmalarda [6-17] Türkiye’nin 

elektrik üretimi için uygun bölgelerin rüzgar potansiyelleri belirlenmiştir. Bu çalışmalarda 

Trakya, Gökçeada, Bozcaada, Kütahya, İzmir, Gaziantep, Akhisar, Elazığ, Hatay, Osmaniye, 

Batı Anadolu Sahilleri için rüzgar potansiyelleri belirlenmiştir. 

RÜZGAR ENERJİSİ 

Rüzgar, dünyanın yüzeyine göre bağıl hava karakteri olarak tanımlanır. Yer yüzeyinin gerek 

duyduğu enerjinin tümü güneşten gelir. Güneş yer yüzeyine her saat 1014 kWh’lik enerji 

yayar. Güneşten gelen enerjinin yaklaşık %1-2 ‘si rüzgar enerjisine dönüşür. Yani rüzgar 

enerjisi, hız enerjisine (kinetik enerjiye) dönüşmüş güneş enerjisidir denebilir. Güneş 

enerjisinin oran olarak çok küçük bir dilimini içerse bile, rüzgar enerjisi tarih boyunca 

kullanılmış bir enerji kaynağıdır. Hatta insanoğlunun kullandığı en eski enerji kaynaklarından 

biridir. 

Ekolojik dengenin bozulduğu bugünkü şartlarda rüzgar enerjisi de bütün temiz enerji 

kaynakları gibi üzerinde önemle durulması gereken bir kaynaktır. İlk kurulma maliyeti 

dışında neredeyse hiç masrafı olmayan bu özel enerji kaynağı ülkemizde de her geçen gün 

önemi daha iyi anlaşılmakta ve yatırımlarda gittikçe artmaktadır. 

RÜZGAR ENERJİSİNİN GELİŞİMİ 

Türkiye'de ilk rüzgar santrali 1998 yılında Çeşme de yapılmıştır. Yap-İşlet-Devret statüsünde 

ki bu santral 1,5 MW'lık kurulu güce sahip ve yılda 4,5 milyon kWh elektrik üretmektedir. 

2007 yılında kurulu güç 146,3 MW’ya, 2009 yılında ise 791,3 MW’ya ulaşmıştır. 2011 

yılsonu itibariyle kurulu güç 1805,85 MW değerine ulaşmış durumdadır. Rüzgar santralı 

kurulumu özellikle 2007 yılından itibaren hızlı bir gelişme sürecine girilmiştir. Son iki yıl 

içinde rüzgar kurulu gücü %128 oranında artış göstermiştir. Şekil 2’de Türkiye rüzgar enerji 

santrallarının kurulu güç bakımından yıllara göre değişimi verilmektedir[18]. 

40

Şekil 2. Türkiye rüzgar enerji santrallarının kurulu güç bakımından yıllara göre değişimi 

Türkiye’nin enerji talebi gittikçe artmaktadır. 2011 yılı sonu itibariyle 3099 kWh olan kişi 

başına yıllık elektrik enerjisi tüketim miktarının, 2020 yılında 5200 kWh’ye çıkacağı tahmin 

edilmektedir. Dünyada kişi başına yıllık elektrik enerjisi tüketim miktarının ortalama artışı % 

2,4 iken Türkiye’de ortalama % 7 civarında seyrediyor. Avrupa Rüzgar Enerji ajansı 

EWEA’nın raporunda; Türkiye’de büyük bir enerji sıkıntısı olduğu, buna karşılık tatmin edici 

bir alana, orta derecede iyi elektriksel altyapıya ve iyi bir rüzgar enerjisi potansiyeline sahip 

olduğu belirtilmiştir. 

MANİSA İLİ RÜZGAR ENERJİ POTANSİYELİ 

EİE tarafından kurulan Meteoroloji İstasyonlarından elde edilen verilerin analizleri sonucunda 

Manisa için 50 m. yükseklikteki rüzgar hız dağılımı Şekil 3’deki gibi elde edilmiştir[19]. 

Rüzgar hız dağılımı istatistiklerini hesaplamakta kullanılan temel bilgiler ise şunlardır: 

• Saatlik rüzgar verisi, 

• Bölge pürüzlülük bilgileri, 

• Yakın çevre engel bilgileri, 

• Bölgenin topografyası. 

Bu veriler dikkate alınarak Manisa iline kurulabilecek tahmini toplam kurulu güç kapasitesi 

Tablo. 2’de verilmektedir[19]. 

Tablo 2. Manisa iline kurulabilecek rüzgar enerjisi santralı güç kapasitesi 

41

Şekil 3. Manisa rüzgâr hız dağılımı (50 m yükseklik için) 

KIRKAĞAÇ-MANİSA BÖLGESİNDEKİ UYGULAMALARI 

Tablo 3. Manisa iline ait işletmedeki rüzgar santralları[18]. 

Mevkii Firma Adı Proje Adı Kurulu Üretime Türbin Gücü Türbin Sayısı 

Güç (MW) Geçiş Yılı (MW) 

Manisa- Deniz Elektrik Karakurt 

Akhisar Üretim Ltd. Şti. RES 

10.8 2007 1.8 6 

Manisa- 

Sayalar 

Doğal Enerji 

Elektrik Üretim Sayalar RES 34.2 2008 0.9 38 

Manisa- 

Soma 

Manisa- 

Kırkağaç 

Manisa- 

Soma 

Manisa – 

Soma 

Manisa- 

Akhisar 

TOPLAM 

A.Ş. 

Soma Enerji 

Elektrik Üretim 

A.Ş. 

Alize Enerji 


A.Ş. 

Soma Enerji 


A.Ş. 

Bilgin Rüzgar San. 

Enerji Üretimi A.Ş. 

Akhisar Rüz. En. 

El. Ür. San. Ltd. 

Şti. 

Soma RES 49.5 2010 0.9 55 

Kuyucak 

RES 

25.6 2010 0.8 32 

Soma RES 90.9 2010 2-0.9 ve 0.8 

33 adet 0.9 MW 

+ 29 adet 2 MW 

+ 4 adet 0.8 MW 

Soma RES 90 2010 2.5 36 

Akres 45 2011 2.5 18 

346 MW 

42

Şekil 5. İşletmedeki RES’lerin illere göre dağılımı[18] 

Manisa ili durumu son verilere[18] göre incelendiğinde, işletmedeki RES’lerin illere göre 

kurulu güç dağılımında Balıkesir’den hemen sonra geldiği görülmektedir (Şekil 5). Burada 

mevcut potansiyelin uygun olduğu ve değerlendirilmeye başlandığı görülmektedir. 

Şekilde görüldüğü gibi bu bölgede yer alan ve komşu olan üç il İzmir, Manisa ve Balıkesir 

Türkiye’nin toplam rüzgar kurulu gücünün % 60’ını oluşturmaktadır. Bu bölge Türkiye’nin 

rüzgar enerjisi üretim üssü olma yolundadır. 

Karakurt Rüzgar Enerji Santralı 

Kırkağaç-Karakurt beldesinde, Akhisar’ın elektrik ihtiyacını karşılamak için kurulan rüzgar 

santralidir. Bu santral toplam 10,8 MW kurulu güce sahiptir. 1.8 MW gücünde 6 adet rüzgar 

türbini vardır. Her bir türbin 80 m kule yüksekliği ve 90 m kanat çapına sahiptir. Buradan 

yılda 35-40 milyon kWh elektrik enerjisi elde edilmesi planlanmaktadır. Şekil 6’da Karakurt 

rüzgar enerji santralından bir görünüm verilmektedir. 

43

Şekil 6. Karakurt rüzgar enerji santralı 

Sayalar Rüzgar Enerji Santralı 

Doğal Enerji Elektrik Üretim A.Ş. tarafından yaklaşık 44 milyon Euro yatırımla Akhisar- 

Gelenbe mevkiinde, kurulan bu santral toplam 34,2 MW kurulu güce sahiptir. 0,9 MW 

gücünde 38 adet rüzgar türbini vardır. Haziran 2008 yılından bu yana ülkemiz için çevreci 

enerji üretimini sürdürmektedir. Yaklaşık 1 yıl süren bir sürecin ardından 2009'da Sayalar 

projesi dünyanın gönüllü pazarında "Gold Standard" (altın standart) karbon kredisi olarak 

tescil edilmiş ve Türkiye’de bu belgeyi alan ilk üç rüzgar tesisinden biri olmuştur. Sayalar 

RES yılda ortalama 82 milyon kWh elektrik üretmekte ve 40.000 kişinin yıllık elektrik 

ihtiyacını karşılamaktadır. Sayalar RES yılda toplam 85.000 ton CO 2 azaltımı 

gerçekleştirmektedir. Şekil 7’de Sayalar rüzgar türbinleri görülmektedir. 

Şekil 7. Sayalar rüzgar türbinleri 

Soma Rüzgar Enerji Santralı 

Soma Enerji Elektrik Üretim A.Ş. tarafından kurulan Soma RES, 140,1 MW kurulu gücüyle 

ve 119 adet rüzgar türbini ile Türkiye’nin, ve Avrupa'nın karada inşa edilmiş en büyük rüzgar 

enerji santrallerinden biridir. İlk etabı Ekim 2010’da tamamlanan Soma Rüzgar Enerji 

Santrali’nde 88 adet türbin işletmeye alınarak, kurulu güç 79,2 MW'a ulaşmıştır. 2011 yılında 

ise geriye kalan 31 adet türbin işletmeye alınarak 140,1 MW güce ulaşılmıştır. Soma RES 

projesi, karbon sertifikasyonu tamamlandığında Avrupa’nın en büyük Gold Standart 

44

Sertifikalı elektrik santralinden biri olacaktır. Yıllık Üretim Miktarı, 405 milyon kWh ‘dir. Bu 

miktar enerji 2009 yılı tüketimi ile örneğin Edirne ilinin tamamının tüketimine karşılık 

gelmektedir. Soma RES yılda toplam 297.000 ton CO 2 azaltımı gerçekleştirecektir. 

Kuyucak RES 

Alize Enerji Elektrik Üretim A.Ş. tarafından kurulan Kuyucak RES, 25,6 MW kurulu 

gücünde ve 0,8 MW türbin gücünde 32 adet türbinden oluşmaktadır. 2010 yılında işletmeye 

alınan Kuyucak RES, ortalama yıllık enerji üretim miktarı 87 milyon kWh değerlerindedir. 

Soma RES (Bilgin Enerji) 

Bilgin Rüzgar San. Enerji Üretimi A.Ş. tarafından kurulan Soma RES, Manisa ili sınırları 

içerisinde yer almaktadır ve iki ayrı kısımdan oluşmaktadır. Projenin Batı kısmı, Soma 

ilçesinin kuzeyinde 60 MW kurulu gücünde olup 24 adet rüzgar enerjisi türbini içermektedir. 

30 MW’lık Doğu kısmı ise Kırkağaç ilçesinin kuzeyinde yer alan 12 adet rüzgar enerjisi 

türbininden oluşmaktadır. Zorlu bir coğrafyaya kurulmuş olan Soma RES, Ağustos 2010’da 

işletmeye girmiştir. Soma RES, yılda ortalama 320 milyon kWh elektrik üretimi yapılmakta 

ve 190.000 ton karbon emisyonu azaltımı sağlamaktadır. Şekil 8’de Soma RES 


Şekil 8. Soma RES (bilgin Enerji) santrali 

Akres 

Akhisar Rüzgar Enerjisi Elektrik Üretim San. Ltd. Şti. tarafından Akhisar Bekirler Köyü 

mevkiinde kurulan Akres toplam 45 MW kurulu gücünde ve 18 adet türbinden oluşmaktadır. 

Herbir türbinin gücü 2,5 MW değerindedir. Akres, yılda ortalama 165 milyon kWh elektrik 

üretimi yapacaktır. 

SONUÇLAR 

Ekolojik dengenin bozulduğu bugünkü şartlarda rüzgar enerjisinin önemi daha da artmaktadır. 

Bu açıdan rüzgar türbinlerinin elektrik enerjisi üretimindeki payı daha çok arttırılmalıdır. 

Bugüne kadar Kırkağaç-Manisa rüzgar potansiyelinin henüz %7’lik bir oranı değerlendirilmiş 

olup geriye kalan %93’lük oran için yeni fırsatların oluşturulması gerekir. Rüzgar enerji 

sistemlerinin daha yaygın kullanılması ve mevcut potansiyelin kullanıma geçirilmesi için 

benzer projelerin desteklenmesi gereklidir. Rüzgar enerjisinin tabana yayılarak, yerel 

yönetimler tarafından da sahiplenilmesi rüzgar enerjisinin geleceği açısından önemlidir. 

45

KAYNAKLAR 

[1] Kaygusuz, K, Wind energy status in renewable electrical energy production in Turkey, 

Renewable and Sustainable Energy Reviews, 2010,Vol.14, p. 2104-2112. 

[2] İ. Çolak, R. Bayındır, İ. Sefa, M. Demirtaş, “Design of a Hybrid Energy Power System 

Using Solar and Wind Energy”, 2nd International Conference on Technical and Physical 

Problems in Power Engineering, Tebriz-Iran,s. 776-778, 2004. 

[3] H. R. Sezer, “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Türkiye Elektrik Sistemine Teknik Ve 

Ekonomik Etkileri ve AB Uygulamaları, III. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu, 

Mersin, 19-21 Ekim 2005. 

[4] The World Wind Energy Association, 2011 Annual report, www.windea.org 

[5] Ata R. ,Çetin NS., Köksal S. “3 kw Gücünde Bir Rüzgar Santralı Kurulumu ve Enerji 

Eldesi”, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 23, No 1, 41-47, 2008. 

[6] Durak M, Şen Z. “Wind power potential in Turkey and Akhisar case study”, Renew 

Energy , 25:463–72, 2002. 

[7] Tolun S, Menteş S, Aslan Z, Yükselen, M.A., "The wind energy potential of Gökçeada 

in the northern Aegean Sea", Renewable Energy ,6(7): 679-685, 1995. 

[8] İncecik, S, Erdoğmuş, F., "An Investigation of the Wind Power Potential on the Western 

Coast of Anatolia", Renewable Energy, 6(7): 863-865, 1995. 

[9] Türksoy, F., "Investigation of Wind Power Potential at Bozcaada, Turkey", Renewable 

Energy , 6(8): 917-923, 1995. 

[10] R. Köse, M. A. Özgür, O. Erbaş, A. Tuğcu. “The analysis of wind data and wind energy 

potential in Kutahya Turkey” Renewable and Sustainable Energy Reviews, Vol. 8(3), p. 277- 

288, 2004. 

[11] Vardar, A., B. Eker, “Marmara Bölgesi Rüzgar Potansiyeli”, Enerji Aylık Haber ve 

Araştırma Dergisi , Issue:8 s.34-36, 2004. 

[12] Karslı VM, Geçit C. “An investigation on wind power potential of Nurdagi-Gaziantep, 

Turkey.” Renew Energy, 28(5):823–3, 2003. 

[13] Kavak Akpınar E, Akpınar S. „An Analysis of the Wind Energy Potential of Elazig, 

Turkey.” International Journal of Green Energy, Vol.1(2):193 – 207, 2004. 

[14] Gökçek Murat, Bayülken Ahmet and Bekdemir Şükrü, “Investigation of wind 

characteristics and wind energy potential in Kirklareli, Turkey,” Renewable Energy, vol. 32, 

pp. 1739-1752, January 2007. 

[15] Onat Nevzat and Ersoz Sedat, “Analysis of wind climate and wind energy potential of 

regions in Turkey,” Energy, vol. 36, pp. 148-156, 2011. 

[16] Şahin Beşir and Bilgili Mehmet, “Wind Characteristics and Energy Potential in belen- 

Hatay, Turkey,” International Journal of Green Energy, vol.6, pp. 157-172, 2009. 

[17] B.Yanıktepe, C. Özalp, Ö. Kaşka,T. Köroğlu, “An assessment of Wind Power Potential in 

Osmaniye, Turkey”, 6th International Advanced Technologies Symposium (IATS’11), 16-18 

May 2011, Elazığ, Turkey 

[18] Türkiye Rüzgar Enerjisi İstatistik Raporu, Şubat 2012, www.tureb.com.tr 

[19] www.yegm.gov.tr 

46

KIRKAĞAÇ ÇAM MESİRESİ VE TARİHİ 

Kürşat Solak 1 

ÖZET 

Kırkağaç Çam Mesiresi, sosyolojik ve tarihî yönden önem arz etmektedir. 

Hıdrelleze temellenen mazisi ile asırlar öncesine dayanır. Tarihî süreç içinde muhtelif 

aşamalardan geçmiştir. Mesire, resmî kurumlar eliyle meydana gelmiş değildir. Dünden 

bugüne bir halk hareketidir. Tarihî geçmişinin yanı sıra, Kırkağaç ve yöre halkının 

yoğun teveccühü dolayısıyla Anadolu’daki benzerlerinden ayrılır. 

Anahtar Kelimeler : Manisa, Kırkağaç, Hıdrellez, Mesire, Festival 

Giriş 

‘Genel tarihten yanı başımızdaki yerel tarihe’ anlayışı, başta batı bilim dünyası 

olmak üzere ülkemizde de son yıllarda rağbet görmeye başlamıştır. Günümüz tarih 

yazıcılığı, tarihin daha iyi anlaşılması için, genel anlayışla beraber yerelin ön plana 

çıkarılması ve sıradan insan davranışının önemsenmesi eğilimindedir. Bu eğilim, 

belgeli tarih anlayışının yerine kaim olamaz. Bununla beraber tarihin genel ve yerel 

olarak ortaya konulması amacıyla, her insanın hayat hikâyesinin ve bilgilerinin tarihin 

önemli bir parçası olduğunu kabul eder. Bu münasebetle sözlü tarih, bildirimizde 

kullandığımız ana yöntem olacaktır. Gerçekten bu yöntem, yazılı kaynakların yetersiz 

veya taraflı olduğu durumlarda olay ve olguların daha iyi anlaşılmasını sağlamaktadır 

(Metin, 2002; 288). Üzerinde durduğumuz Kırkağaç Çam Mesiresi konusu da, yazılı 

kaynak yetersizliği dolayısıyla bu meyandadır. 

Bir asrı aşkın tarihî mazisi ile Kırkağaç Çam Mesiresi, sosyolojik ve tarihî 

yönden önem arz etmektedir. Günümüz Türkiyesinin hemen her yöresinde, festival ya 

da başka adlarla bahar etkinlikleri yapılmakla beraber Kırkağaç Çam Mesiresi 

diğerlerinde bulunmayan bazı niteliklere sahiptir. 

Maziye dönük olmak üzere Çam Seyrangâhı - Sehrası - Mesiresi isimleri ile 

anılan bu faaliyet, esasen bir bahar etkinliğidir. Her mayıs ayının ilk yarısı, hassaten 

hafta sonları olarak gerçekleştirilen çam mesiresi, Kırkağaç halkının ifadesi ile, ‘kış 

mevsimi sonrası, baharın başında, ziraî işler başlamadan hemen önce yaşanan bir 

etkinliktir.’ Bu etkinlik, merhum Besim Alpaslan’ın kitabında yazdığına ve 1931 

doğumlu Hasan Hüseyin Özerdem’in ifadesine göre bir bahar eğlencesi olup laleler 

açtığı zaman gerçekleşmektedir (Alparslan, 2001: 44). 2 

1 

Yard. Doç. Dr., Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, 

kursat.solak@hotmail.com 

2 Hasan Hüseyin Özerdem, 1980 öncesi CHP Kırkağaç İlçe Başkanlığı görevinde bulunmuştur. 

47

Çam Mesiresinin yapıldığı ‘çamlık’ alan Kırkağaç – Öveçli köyü arazisinde, 

Kırkağaç – Soma yolu üzerinde oldukça geniş bir alanı kapsar. Öveçli köylülerinin 

ifadesine göre, çamlığın günümüze kadar bu denli gür ve korunmuş bir biçimde 

ulaşabilmesinin sebebi, köyde, çamlıktan bir kuru dal, kobak (koza) ya da pürçek dahi 

alınmasının, o kişi ve haneye uğursuzluk getireceğine inanılmasıdır. Daha çok 

Sarıkız’la bağlantılı olarak dile getirilen bu inanışı, çamlığın bir vakıf arazi olduğu 

yönündeki rivayet destekler. Öveçli halkı, büyüklerinin Çam’dan geçtikten sonra 

ayakkabılarına bulaşan tozu toprağı bile tekrar Çam’a silkelediklerini nakletmektedirler. 

Ayrıca onlar, zeytin ve kömür kıtlığı da olsa Çam’dan bir kuru dal almaktan imtina 

ettiklerini iftiharla ifade etmektedirler. 

Yaşları iki asra kadar çıkabilen kızılçamların yer aldığı söz konusu koruluk, 

temiz ve serin havası ile söz konusu etkinlik için elverişli bir ortamdır. Nitekim kış 

mevsiminin kasvetli ve sıkıcı etkisinden çıkarak yenibaharı hissetmek isteyen insanlar, 

şehre olan yakınlığı ile bu iş için yörede en uygun mekân olan çamlığı seçmektedirler. 

Kuşkusuz Çam Mesiresinin en ilgi çekici, şahsımızın nazarı ile etkileyici özelliği ise, 

takvimin söz konusu günlerinde binlerce çadırın çamlıkta kurulmasıdır. Bilhassa Çam 

Mesiresinin son iki gününde, yeni bir çadır kurmaya yer bulamayacak yoğunlukta 

yaşanan bu hal, Türkiye’de eşi olmayan bir büyük sosyo-kültürel etkinliğin 

yaşanmasıdır. Nitekim bu yönüyle Kırkağaç Çam’ı bir sempozyum konusu olmayı 

ziyadesi ile hak etmektedir. 

Kırkağaç Çam Mesiresinin son iki gününde gerçekleşen mevzu bahis 

çadırlaşma, merkezi ve köyleri ile bütün Kırkağaç’ı, Soma’yı ve hatta Kırkağaç’a çok 

yeni gelen vatandaşları da içine alarak o etkileyici yönünü gerçekleştirmektedir. Bu 

çadırlaşma ile ilgili olarak görüştüğümüz vatandaşlar, 1970’li yıllardan önce, 

günümüzde görülen sınaî çadır tiplerinin olmadığını, çamlıkta birbirine yakın 4-5 ağaç 

arasına ip çekilmesi ve üzerine yaygı – örtü atılarak üstü açık, çevresi kapalı bir alanın 

oluşturulduğunu ifade etmektedirler. 3 Çam’da yer tutmak o kadar önemli ve zor bir işti 

ki, çama önceden gidenlere (erkenciler) komşuları tarafından, ‘Bize de yer belleyiverin’ 

isteğinde bulunulurdu (Alparslan, 1996: 44). Bunun yanı sıra Kırkağaç halkı arasında 

1950’den öncesi için anlatılan, kadının biri evde tutturmuş illa çam diye. Adam da para 

yok. Çam demek, masr 4 af demek. Bakmış olmayacak adam evdeki kazanı satmış. Çam 

bitmiş eve dönülmüş. Kadın çamaşır kaynatacak ama bakıyor ortada kazan yok. Bunun 

üzerine adam, ‘Sattı kazanı, oynattı kızanı’ diye söylenmiş anekdotu, kadını ve kızanı ile 

Çam’ın toplumdaki yerini ortaya koymaktadır. Yine bu meyanda, 1936 Öveçli doğumlu 

Erdoğan Aytan, para bulamazlarmış, evin kiremidini satarlar Çam’da harcarlarmış 

bilgisini vermiştir. Hasan Hüseyin Özerdem, benim gençlik zamanımda kız isteyen 

oğlan evinin Çam’a gidip gitmediğine bakılırdı. Şart koşulurdu demektedir. Bu anlayış 

yöre halkı tarafından da duyulmuştur. Nitekim Soma’da 1937-1943 yılları arasında 

öğretmenlik yapan Bünyamin Avni Altınel, Soma ve Tarhala (Darkale) ile ilgili olarak 

kaleme aldığı basılmamış anılarında ve notlarında, Kırkağaç’ta karısını çam bayramına 

götürmeyen erkek, erkek değildir. Kırkağaçlılar nikâh şartları içinde karısını her yıl 

3 Kırkağaç’ta berberlik zanaatı ile uğraşan 1973 doğumlu Ömer Bilir, söz konusu yaygıların daha ziyade 

zeytincilikte kullanılan yaygılar olduğunu ifade etmektedir. 

4 Bu notları tarafıma tahsis eden Soma Belediyesi eski başkanlarından Sayın İsmail Ergün’e teşekkür 

ederim. 

48

çama götüreceğini, nikâh sırasında taahhüt mecburiyetindedirler ifadelerine yer 

vermektedir. 

Kırkağaç Çam Mesiresine, Rumların ve yöre halkının katılması ile ilgili olarak, 

yaptığımız telefon görüşmesinde Selçuk Satı, Kırkağaç Rumlarının ve İzmir’e kadar 

yöre halkının Çam’a geldiği bilgisini merhum babasından aktararak bize söylemiştir. 

1946 Kırkağaç doğumlu Azmi Cusuntaş da, büyüklerinden aktararak Rumlar 

zamanında bile Çam vardı bilgisini vermektedir. Bu durum, Çam etkinliğinin 1923- 

1924 öncesindeki varlığını göstermektedir. 1926 doğumlu, emekli sıhhiyeci Mustafa 

Melam, Soma’dan gelenlerin Çam’ın kuzey kesimine çadır kurduklarını belirtmektedir. 

Melam ayrıca, köylerden de gelenler olduğunu, özellikle Gelenbe’nin araba kaldırdığını 

ifade etmiştir. 

Günümüz Kırkağaç Mesiresinde, bir geceden on ya da nadiren daha fazla güne 

kadar gecelenmesi, mesireyi bir hafta sonu pikniği olmaktan çıkarır. Dünden bugüne 

Kırkağaçlıların, sanki bir emir almışçasına çamlıkta toplanmaları, değişik paylaşımlarda 

bulunmaları, bunu her sene tekrarlamaları, bu süreçte herhangi bir kamu kurumunun 

müdahil olmaması, Kırkağaç Çam Mesiresinin sıra dışı sosyolojik yönlerinin başında 

gelir. Günümüzde Anadolu’nun hemen her yöresinde, mahallî kamu kurumlarının 

yoğun çabaları ile görülmeye başlanan, çok başarılı olmamakla beraber bir toplumsal 

heyecan ve paylaşım gerçekleştirmeye çalışılan panayır ve festivallerle kıyaslandığında, 

dünden bugüne aynı heyecanla devam eden bir halk hareketi olan Kırkağaç Çam 

Mesiresi’nin sosyal ve tarihî önemi apaçık ortaya çıkar. 

Tarih 

Kırkağaç Çam Mesiresi etkinliğinin ne zaman ve nasıl - ne sebeple başladığına 

dair elimizde kesin bir bilgi yoktur. Bu konudaki bilgilerimiz şifahî kültüre (sözlü tarih) 

dayanır. Bu meyanda görüştüğümüz vatandaşlarımızdan, 1927 doğumlu Çiftlik köylü 

Mehmet Dürmüş, her memleketin bir hayrı olur. Çama yağmur duasına giderlermiş. 

1950’den sonra mesire haline geldi. Yağmur duasına Abid Dede’ye de 5 giderlermiş 

bilgisini verir. 

Mehmet Dürmüş’ün verdiği bu bilgiler üzerinde pek çok Kırkağaçlı hemfikirdir. 

Bu anlatıma, çamdaki Sarıkız yatırına yapılan ziyaretler de sık sık eklenmektedir. Yöre 

6 

insanı tarafından hürmetle anılan ve zaman zaman kabrinden nur çıktığına inanılan 

Sarıkız, kurak günlerde insanların yağmur duasına vesile olarak kullandığı figürlerden 

biri olmuştur. Yine bu anlatım, 1940’lı yıllara kadar çama gidenlerin yağmur duasının 

ardından birbirlerine lokma, gözleme tarzında hayırlar dağıttıklarına dair ifadelerle 

devam etmektedir. Bu durumda, Kırkağaç Çam Mesiresinin kökeninde dinî-kültürel 

öğelerin yer aldığı görülmektedir. 

İlerleyen yaşına (81) rağmen net anlatımı olan Hasan Hüseyin Özerdem, gerek 

kendi anılarından gerekse dede, nene ve ebeveyninden yaptığı nakiller ile Çam 

5 Kırkağaç’ın güneyindeki bir yaylada yer alan yatır. 

6 Kırkağaç Öveçli köyünden 1936 doğumlu Erdoğan Aytan, halasının Sarıkız’ı gördüğünü, mezardan nur 

çıkarken gören pek çok kişi olduğunu aktarır. 

49

Mesiresinin mazisi üzerine farklı katkılarda bulunmuştur. Özerdem, kendisinin edindiği 

bilgiye göre çamda, Mevlevîler, Rufaîiler ve Uşşakîler gibi değişik tarikatların, gönüllü 

kimselerden topladıkları gelirlerle mevlit, mersiye ve naat okuttuklarını, lokma ve 

gözleme gibi hayır dağıttıklarını, bunların çarşı esnafı tarafından himaye edildiğini ifade 

etmektedir. Bunun yanı sıra herkesin birbirine ikramda bulunduğunu anlatmaktadır. 

Dikkate değerdir ki Özerdem’in bu ifadeleri, çam mesiresinin kökenine dair yukarıda 

belirtilen dinî-kültürel öğelerle örtüşmektedir. Bu anlatımlardan anlaşıldığı kadarıyla 

Kırkağaç Çam Mesiresinin mazisinde, sivil toplumun öncülüğünde gerek Sarıkız’ı yâd 

etmek gerek yağmur duası için hayırlarla bir araya gelmek gerekse baharı karşılamak 

arzusu ve aksiyonu bulunmaktadır. Kırkağaç’taki dinî oluşumlarla ilgili bilgi veren 

önemli bir kaynak merhum Rahmi Eken’dir. 1942-1950 yılları arasında Kırkağaç 

Belediye Başkanlığı yapan Zühtü Eken’in kardeşi olan Rahmi Eken, Kırkağaç tarihi 

üzerine 1966 yılında kaleme aldığı yayımlanmamış notlarında ve hatıratında 

Kırkağaç’ta faal olan bazı dinî grupları şöyle anlatmaktadır; 

Kırkağaç’ta bu ilim müesselerinden (medreseler) başka Şıh (Şeyh) Talip İrşadî 

tarafından 1860’ta Uşşakî tarikatı, Hacı Abdullah Efendi tarafından Rufaî tarikatı, 

1854’te Ahmet Feyzi Efendi tarafından kurulup Buharalı Şıh Emin Efendi, Şıh Ataullah 

Efendi, Şıh Takımcı Mustafa Efendinin devam ettirdiği Kadirî tarikatı, Şıh Hacı 

Süleyman Efendinin kurduğu ve Karakaş Hocanın devam ettirdiği Nakşibendî tarikati 

ve zaviyeleri olmak üzere dört tarikat ve bir de münferit çalışan Bektaşî Küpeli İbrahim 

Dedenin Bektaşî tarikatı vardı. 

Rahmi Eken’in bu ifadeleri ile Özerdem’in, mesirenin tertiplenmesinde dinî 

oluşumları merkeze koyan ifadeleri örtüşmektedir. Bunun yanı sıra bu anlatımlar, 

Kırkağaç’ın tarihten bildiğimiz ‘medreseler şehri’ olma özelliği ile uyuşmaktadır. 7 

Nitekim 1896 yılında Kırkağaç’a gelip yirmi yedi ay görev yaptıktan sonra ayrılan 

Tireli hâkim Hüseyin Kâmil bey hatıralarında, şehirde pek çok medrese ve bu 

medreselerin öğrencilerinin varlığından bahsetmektedir (Artur, 1994: 40). Yine 

günümüz halk hafızasında, şehirde pek çok medrese bulunduğu, şehrin bir ilim irfan 

kenti olduğu ve bu konuda Anadolu’da Konya ile rekabet ettiği hatırlanmaktadır. 

Kırkağaç Çam Mesiresinin, Türklerde her 6 Mayıs günü kutlanan Hıdrellez ile 

bir ilişkisinin olması kuvvetle muhtemeldir. Bununla beraber konumuzla ilgili olarak 

görüştüğümüz Kırkağaçlıların çoğunun bu ilişkiyi doğrular nitelikte bir ifadesi yoktur. 

Hıdrellez’in yörede pek bilinmediğini söyleyen vatandaşlar, yine büyüklerinden 

kendilerine böyle bir hafıza kalmadığını da belirtmektedirler. Bu mevzudaki şifahî 

kültürün Hıdrellez’i anmamasına rağmen her iki etkinlik arasında görülen bazı 

benzerlikler, Kırkağaç Çam Mesiresinin tarihî kökeninin Hıdrellez olabileceğini akla 

getirmektedir. Nitekim Türklerde görülen Hıdrellez kutlamalarının, genel olarak 

yeşillik, ağaçlık alanlarda, su kenarlarında, bir türbe ya da yatırın (Sarıkız) yanında 

yapılması (Artun, 2), her iki etkinliğin hemen hemen aynı zamana denk gelen günlerde 

gerçekleşmesi, içeriklerinin baharı karşılama temalı olması gibi ortak özellikler, 

7 1313 (1897) yılında Kırkağaç’ta 26 medrese ve 6 dergâh olduğu Ali Cevad tarafından yazılmaktadır. 

Bkz., Ali Cevad, Memâlik-i Osmaniye’nin Tarih ve Coğrafya Lügati, İstanbul, 1314. Yine Selçuk Satı – 

Ümit Evran, Kırkağaç üzerine kaleme aldıkları kitapta, Osmanlı müelliflerinden birisi olan Mehmet 

Rıfat’a dayanarak Kırkağaç’ın makarr-ı ulemâ (âlimler başkenti) olduğunu kaydetmektedirler. Bkz., Ümit 

Evran – M. Selçuk Satı, Geçmişten Günümüze Kırkağaç, İzmir, 2000, s. 1. 

50

Kırkağaç Çam Mesiresinin Hıdrellezle olan ilişkisini ortaya koymaktadır. Ancak 

muhtemelen, Çam Mesiresine ait yazımızda dile getirilen dinî uygulamaların halk 

tarafından revaç bulması ve baskın çıkması, akan zaman içinde Hıdrellez mefhumunun 

halk hafızasından silinmesine sebep olmuş olabilir. Bu sürecin yaşanmasında yine, 

mazide Çam Mesiresinin tertip edilmesinde rolü anlatılan dinî oluşumların, daha İslamî 

unsurları öne çıkarması ile gayriislamî öğeleri tasfiye etmesinin etken olduğunu 

söyleyebiliriz. Umum halk hafızasında Çam ile Hıdrellez ilişkisinin silinmiş olmasına 

rağmen, gerek Rahmi Eken’in notlarında gerekse Kırkağaç tarih ve kültürüne büyük 

hizmetleri geçmiş olan Selçuk Satı ve Ümit Evran beylerin kaleme almış oldukları 

eserde, sırasıyla, bilhassa her sene Hıdrellez günlerinde ve Cuma tatillerinde 8 kadınlar 

ayrı erkekler ayrı olmak üzere iki hafta, iki defa çamlık mesiresi yapılır anlatımı ile 

Hıdrellez günlerinde eğlenceler yine çamlıkta yapılırdı anlatımı (Evran-Satı, 2000: 90), 

Kırkağaç Çam Mesiresinin Hıdrellezle olan ilişkisini ortaya koymaktadır. Ayrıca Besim 

Alparslan’ın eserinde geçen, çama gelen aileler, bütçelerinin elverdiği her türlü 

yiyeceği yanlarında getirirlerdi. Yumurta dövüştürmek için soğan kabuğu ile 

renklendirilmiş kaynamış yumurta getirmek adeti vardı. .. Nişanlı kızlara oğlan evi 

tarafından çamda giymek için elbise, kumaş, ayakkabı gönderilmesi âdetine uyulurdu. 

Genç kızlar, etrafı örülü oturma yerlerinde günde 3-4 kez yeni elbise giyerek 

arkadaşlarıyla birlikte gezerlerdi. Bu elbise değiştirmeler beğeniye sunulma anlamı 

taşırdı ifadeleri, birer Hıdrellez geleneği olan yumurta dövüşü, 9 nişanlı hediyeleşmesi, 

kısmet açılması, 10 yiyeceklerin bollaşması gibi uygulama ve inanışlarla benzeyiş 

göstermektedir. 

Kırkağaç Çam Mesiresi ile ilgili olarak, 1930 yılı öncesine dair olmak üzere 

ittifakla verilen bilgilerden biri de, kadınlar ayrı erkekler ayrı olmak üzere şeklindedir. 

Türk kültüründe Hıdrellezin anlatıldığı bir makalede geçen şu ifadeler ise sanki 

Kırkağaç Çam Mesiresini betimlemektedir; erkekler, kadınların, kızların yaptığı 

eğlencelere katılmazlar. Ayrı yerde otururlar. Hıdrellez günü genç, yaşlı mutlaka 

salıncakta sallanır. Bundan amaç günahlardan arınmadır (Artun, 3). Bu ifadelerde, 

hem dinî hem örfî gerekliliğin sonucu olarak sadece hemcinslerin bir arada eğlendiği 

bilgisinin yanı sıra, salıncak motifi de, mahiyeti değişmekle beraber Hıdrelleze dair bir 

uygulamanın Kırkağaç Çam Mesiresindeki bakiyesi olarak görülmektedir. Zira Besim 

Alparslan da geçen, aile grupları yakınlarındaki çamların dallarına salıncaklar 

kurarlardı ifadesi, her iki etkinlik arasındaki salıncak ortak paydasını, daha genel 

manada Türklerin rahat zamanlarında, kırsalda buldukları ağaçlara hemen salıncaklar 

kurmasını açıklayan tarihî – örfî bilgiler olmaktadır. Yine Satı ve Evran’ın, çocuğu 

olmayan çiftler çamda çadır kurup gecelerler. Çünkü Sarıkız'ın himmetiyle çocukları 

olacağına inanırlar. Keza çocuğu olmayan hanımların Sarıkız'ın mezar toprağını 

eşeleyip buldukları bir küçük hayvanı yine aynı amaçla yedikleri bilinir. Sarıkız'la ilgili 

bu inançların kökeninde Türklerin Orta Asya'daki yaşam ve inançlarının izlerini bulmak 

8 Rahmi Eken’in Cuma tatilinden söz etmesi, 1935 yılı öncesinden bahsettiğini gösterir. Rahmi Eken’in 

notlarını, tarafımıza temin eden Azmi Cusuntaş’a teşekkür ederiz. 

9 1926 doğumlu, emekli sıhhiyeci Mustafa Melam, 1960’ta Gelenbe’den Kırkağaç’a geldiğini ve 

Hıdrelleze denk gelirse Çam’da yumurta boyadıklarını ifade etmektedir. Bu ifadedeki denk geliş, resmî 

kurumların Çam için belirledikleri tarihle ilgilidir. 

10 Bu konuda Evran –Satı, Nitekim birçok ailenin temeline ilk harç Çam’da konulmuştur bilgisini verirler. 

Bkz. Evran –Satı, Geçmişten Günümüze Kırkağaç, s. 189. 

51

mümkündür 11 şeklindeki anlatımlarında geçen Çam’a özgü inanç yapısı, Türklerdeki 

Hıdrellez inanışları arasında da yer almaktadır. 

Bu durumda, günümüzde yaşanmakta olan Çam Mesiresinin kökeninin esasen 

Hıdrellez olduğunu, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren dinî oluşumların hayır ve dua 

tertibi gibi organizasyon konularında devreye girmesi ile mahiyet değiştirdiğini 

söyleyebiliriz. 

Çam Mesiresi ile ilgili olarak halk arasında öne sürülen, dört-beş asırlık 

şeklindeki sözler rivayet olmaktan öteye gitmez. Bununla beraber hemen her Türk 

köyünün bir kenarında Hıdrellez kutlandığını hesap edersek, bu iddianın mantıken 

gerçek olabileceğini düşünebiliriz. Ne var ki bu konuyla ilgili itimat edebildiğimiz 

şifahî kültür, bizi ancak 19. yüzyılın sonlarına kadar götürebilmektedir. 

Kırkağaç Çam Mesiresinin akan süreç içinde mahiyet değiştirdiğini ifade 

etmiştik. Söz konusu mesirenin 1930’larla 12 birlikte yeni bir formata inkılâp ettiğini 

görüyoruz. Bu format inkılâbının sebebini belirtmeden önce, Çam Mesiresine yönelik 

mezkûr yıllardan öncesi için ittifakla zikredilen ve sosyal doku ile alakalı olan bazı 

mühim özelliklere dair alıntılar yapacağız; 

İlk olarak, önceki satırlarda da başvurduğumuz 1931 Kırkağaç doğumlu Hasan 

Hüseyin Özerdem’in, Anne babamdan dinleyip hatırladığıma göre Çam, iki gün 

olurmuş. Bir gün erkekler bir gün kadınlar olurmuş. Lokma ve gözleme hayırlarının 

yapıldığını anlattıklarını da hatırlıyorum. 1940’larda kızlar ve erkekler süslenip Çam’a 

gidince, anne babalar toplu olarak, ‘Çam böyle değildi’ şeklinde söylenmişlerdi. Daha 

sonra Öveçli’den gelip güneye giden yol hattında, Çam’ın üst tarafı erkeklerin alt tarafı 

kadınların kullanımına tahsis edilmiş. Benim delikanlılık zamanımda, mutaassıp aileler 

Çam karışık olduğu için gitmezlerdi. Çamlar arasına ip gerilirdi. Yaygı atılırdı. 

Kadınlar orada otururlardı. Sonradan önünde oturmaya başladılar. Kimi mutaassıp 

aileler Çam’ın en altını ve yolun altını kullanırlardı ifadeleri ile merhum Rahmi 

Eken’in, erkeklere ait günlerde kadınların, kadınlara ait günlerde de erkeklerin 

Çamlık’a girmesi zabıtaca yasaklanırdı tarzındaki anlatımı, 1930’lu yıllarla beraber 

Kırkağaç sosyal dokusunun, Çam örneğinde görüldüğü üzere değiştiğini ortaya 

koymaktadır. Bu değişimde kuşkusuz, Cumhuriyet dönemiyle birlikte medreselerin, 

tekke ve zaviyelerin kapatılması, bu süreçte tarikat tarzı dinî oluşumların sosyal 

hayattan tasfiye edilmesi, dönemin fikriyatı gereği daha modern hayat tarzının ikame 

edilmesi çalışmaları önemli etken olmuştur. Böylece Kırkağaç Çam’ı ikinci büyük 

değişimini yaşamıştır. Bundan sonraki süreçte, sivil toplumun boşalttığı alanı, belediye 

başta olmak üzere resmî kurumlar dolduracaktır. Nitekim merhum Rahmi Eken, 

13 

Çamlık’ın Soma’dan Kırkağaç Belediye’sine geçmesinden sonra, zaman içinde orman 

içinde yollar açıldığını, su ve elektrik şebekesi tesis edildiğini, havuzlar ve gazinolar 

yaptırılarak halkın istifade edebileceği bir hale getirildiğini aktarmaktadır. Bu bilgileri 

doğrular nitelikte, 1936 doğumlu Erdoğan Aytan, çocukluk günlerinden hatırladığı 

kadarıyla Çam’a gelen insan çok azdı. Günübirlik gelinirdi. Kalınacak yerin etrafı 

çevrilirdi. Çadırlar yoktu. Herhangi bir faaliyet yoktu. Yalnız 5-10 tane bisikletin kiraya 

11 Evran –Satı, Geçmişten Günümüze Kırkağaç, s. 45. Evran ve Satı, Orta Asya’daki yaşam ve 

inançlarının izleri derken, esasen Hıdrellez’e atıfta bulunmaktadırlar. 

12 Evran –Satı da, 1930’larla değişimin başladığını yazarlar. Bkz. Evran –Satı, Geçmişten Günümüze 

Kırkağaç, s. 44. 

13 1999-2009 yılları arasında İl Genel Meclisi Üyeliği yapmış olan Öveçli köylü Ahmet Ok, Çamlığın 

1942 yılında Kırkağaç’a geçtiğini ifade etmiştir. 

52

verildiğini anımsıyorum. Hayır yapıldığını hatırlamıyorum. Sadece piknik şeklinde 

yeme içme yapılırdı. Su ve tuvalet hizmeti bulunmuyordu. 14 Resmiyetten uzaktı. Bir nevi 

toplu piknik mevsimiydi. 1940’lı yılların sonlarına doğru Çam hareketlenmeye başladı. 

İtfaiye su getirirdi. Babaeskili Dünya Şampiyonu pehlivanın da katıldığı pehlivan 

güreşleri gerçekleştirildi. Özerdem de yaklaşık aynı yıllar için, Yağlı güreş yapıldı. 

İlkokuldayken Gönenli Kara Hüseyin geldi. Tekirdağlı Hüseyin ile güreşti. Senelerce 

devam etti. Cemiyetlere gelir sağlıyordu. Jandarmadan yardım alınıyordu. Bilet 

kesiliyordu bilgilerini aktarır. Bu bilgi aynı zamanda, Çam’ın şenlendirilmesinde sivil 

toplum ve kamu kurumlarının işbirliğine bir misal teşkil etmektedir. 

Çam’a katılımı arttırmak amacıyla, 1940’lı yıllarda ve sonrasında İzmir 

Basmane İstasyonundan özel bir tren (Avizo) kaldırıldığını, bu trenin Çam’a özel olmak 

üzere Çam hizasında oluşturulan geçici bir istasyonda durduğunu görüşme yaptığımız 

vatandaşlar belirtmişlerdir. Bu trenin yolcularının bando ve oyunlar eşliğinde resmî 

zevat tarafından karşılandığını aktaran vatandaşlar, belediyenin gelen misafirleri Çam’a 

nakletmek için araziye bir yol açtığını, bu yolun da hâlâ İzmir Yolu olarak bilindiğini 

15 

söylemişlerdir. 

1950’den sonra Çam’da, tiyatro denilen büyük çadırlar görülmeye başlanmıştır. 

1940 doğumlu olan İlyaslarlı İzzeddin Akhisar, gençliğimde Çam sarhoş yatağıydı. 

Çadır içlerinde köçekler oynatırlardı. İki tane olan o büyük çadırlara tiyatro denirdi. 

Onlar panayır panayır gezen pavyonculardı. Kasnak atılırdı, sigara alınırdı. Bul kupayı 

al parayı oynatırlardı. Bu yüzden aileler gitmezlerdi ifadeleri, Çam’ın 1950’lerle 

beraber başlayan ve uzun yıllar devam eden yeni yüzüne işaret etmektedir. Aynı şekilde 

Özerdem de, gençliğinde tiyatroların serbest olduğunu, son 15-20 yıl içinde kalktığını 

ifade etmektedir. Bu tiyatrolarla ilgili olarak Erdoğan Aytan, Çam’da tiyatro vardı. 

Çam’da içki yasaklandı. Davullar zurnalar rezillik olurdu. Bu yönden iyi oldu 

demektedir. Çam’ın büründüğü bu yeni yüz, 16 bazı ailelerin Çam’dan uzaklaşmasına 

sebep olmuştur. Gerçekten bugün hâlâ, mazisinde görülen söz konusu uygulamalar 

dolayısıyla, Kırkağaç’ın belli bir kesiminde Çam’a karşı olan soğuk tavır devam 

etmektedir. Bu durumu, Kırkağaç Yurt Sesi Gazetesi sahibi Erdem Altaşlı, halk 

arasında söylenen, Hacı oldu, Çam’a gitmez sözü ile gayet açık bir şekilde 

aktarmaktadır. Bunun yanı sıra bir tekerleme olarak nakledilen, Çam yolları çamur 

oldu, Gözlemeler hamur oldu, Koca karılar gâvur oldu (Evran-Satı, 2000: 45) söyleyişi 

dikkate değerdir. Evran ve Satı, bu maninin hemen her dönem Çam’da yağan 

yağmurlardan sonra söylendiğini belirtir. Bu yağmurlarla ilgili olarak pek çok 

Kırkağaçlı tarafından sık sık dile getirilen, pislikleri yıkamak için illa sağanak yağmur 

14 Rahmi Eken, 1950’lerde Çam’daki su sıkıntısının giderildiğini belirtir. Özerdem, Belediye Başkanı 

Nazım Paksoy döneminde (1950-1954), Çam’ın dışına Keçili derenin kenarlarına 3-4 tane tuvalet 

yaptırıldığı bilgisini verir. 

15 Özerdem, İzmir trenini Belediye Başkanı Celal İçöz’ün (1923-1938) başlattığını söylemektedir. İzmir 

treninden, Evran-Satı ve Besim Alparslan da eserlerinde bahsetmektedirler. 

16 Çiftlik Köylü Mehmet Dürmüş, çocukluğumda çama hiç gitmedim. Bir kere oraya süt götürmeye 

gittim. Kırkağaç halkı öküz arabasını, beygir arabasını koşar, çoluk çocuk çama giderlerdi. Orada 

gözleme vs. yapıp birbirlerine ikram ederlerdi. Günübirlikti. 1950’den sonra çadırlar kuruldu, pislikler 

başladı ifadelerini kullanmaktadır. 

53

yağardı. Hatta sadece Çam alanına yağardı. Çam hemen dağılırdı sözleri Çam’ın bir 

dönemine olan tepkiyi göstermektedir. 17 

Çam’da ağaçlar arasına ip gererek etrafını örtülerle kapatma uygulaması, 

muhtemelen kadın - erkek şeklindeki uygulamanın kaldırılmasından sonra, ailelerin 

geliştirdiği sütre amaçlı bir pratikti. 18 Bu pratik, derli toplu çadırların tercih edilmeye 

başlanmasıyla azalsa da günümüzde kullanılmaya devam etmektedir. Bu konuda 

sıhhiyeci Mustafa Melam, eskiden çadır kurmazlardı. Ben şeker çuvalından çadır 

yaptım. Benden görerek çoğaldı. ‘Sıhhiyeci çadır yapmış’ lafı türedi. Sonra ben daha iyi 

çadır yaptım. Hanımla 10-15 gün kalırdık. ‘Sıhhiyeci yine çadırını kurdu’ derlerdi. 

Hazır çadırlar hevesi arttırdı. Bu ifadelerinde Mustafa Melam, Çam’da çadır âdetini 

kendisinin başlattığını iddia etmektedir. Bu iddiayı sorduğumuz Hasan Hüseyin 

Özerdem ve Erdoğan Aytan, tam olarak bilmemekle beraber doğru olabileceğini ifade 

etmişlerdir. Kırkağaç Çam Mesiresinde, sınaî çadırlaşmanın başlaması ise Özerdem’in 

zikrine göre, 1964-65’te kurulan İzcilik Binası’nın halka çadır kiralamaya başlaması, 

askeriyenin çadır temin etmesi ve subay ailelerine Çam’ın üst kısmında çadırlar 

kurulması ile gerçekleşmiştir. Bundan sonra 1970’i takip eden yıllardan bugüne kadar 

artarak devam etmiş ve bugünkü manzarasına ulaşmıştır. 

Tarihî her konuda olduğu gibi Kırkağaç Çam Mesiresinin tarihlendirilmesinde 

de yazılı ve görsel kaynaklar esas öneme sahiptir. Bununla beraber elimizde bu yönden 

yeterli belge bulunmamaktadır. Kırkağaç’ta çıkan ilk gazete olan ‘Kalender’ (1908) ve 

sonrasında çıkan ‘Feryad’ gazetelerine (Evran-Satı, 2000: 29), Millî Kütüphaneler, 

Beyazıt Kütüphanesi ve Millet Kütüphanesi gibi Osmanlı Alfabesi ile çıkan gazete 

koleksiyonlarına sahip olan kütüphanelerde tesadüf edilememiştir. Bu gazetelerin bir 

nüshasına dahi ulaşmak, Kırkağaç tarih ve kültürü için büyük hizmet olacaktır. Özel 

koleksiyonlarda yahut şahsımızın ulaşamadığı kütüphanelerde olması muhtemeldir. 

Kırkağaç Çam Mesiresine dair bilgi bulabileceğimiz eserlerden biri de, 

yukarıdaki satırlarda bahsedilen Tireli Hüseyin Kâmil beyin hatıralarıdır. 1896’da 

Kırkağaç’a gelen ve yirmi yedi ay Kırkağaç’ta görev yapan Hâkim H. Kâmil bey, 

hatıralarında Kırkağaç günlerinden de bahsetmiştir. Söz konusu bahislerde, 

Kırkağaç’tan Sultan Abdülhamit’in sarayına haftada iki sandık kavun gittiği, Kırkağaç 

ovasında üzüm, tütün ve zeytin yetiştirildiği, konak ve köşklerin olduğu şeklinde ayrıntı 

sayılabilecek bilgileri veren H. Kâmil bey Çam’dan ise hiç bahsetmemektedir. Onun bu 

bahsetmeyişi, o zaman için bir Çam Mesiresinin olmadığı anlamına gelmez. Bununla 

beraber söz konusu etkinliğin, Kırkağaç sosyal hayatında günümüzdeki kadar etkin 

olmadığı manasına gelebilir. Nitekim Çam’ın, yazımızda takdim etmeye çalıştığımız o 

günlerdeki (1896–1897) yapısı göz önüne alındığında, Anadolu’nun başka beldelerinde 

de tesadüf edilebilecek niteliğinden ötürü, dışarıdan gelen hâkim H. Kâmil beyin 

dikkatini çekmemiş olması muhtemeldir. 

Kırkağaç Çam’ı ile ilgili olarak elimizde bulunan bir materyal çeşidi de 

fotoğraflardır. Bu fotoğraflara mevcut Belediye Başkanı Sayın Yaşar İsmail Gedüz’ün 

ilgileri sonucu belediye bünyesinde ulaştık. Söz konusu eski Kırkağaç fotoğrafları 

içinde, Çam’da çekilmiş olan birinin arkasına ‘Mayıs 1935’ tarihi düşülmüştü. Bu 

17 Mustafa Melam, tiyatro ve alkol gibi durumlar dolayısıyla muhafazakâr ailelerde Çam’a gitmeme 

eğilimi görüldüğünü aktarmaktadır. 

18 Nitekim 1957 Kayadibi doğumlu Hüseyin Karadeniz bu konuda, Çam’a gidildiği zaman hanımlar bir 

gökyüzünü görürdü. Çadır önünde oturmak yoktu. Kırkağaç insanı mutaassıptır demektedir. 

54

fotoğraf ve diğerleri, Çam Mesiresinin, yazımızda tahlil ettiğimiz 1930’lardaki 

değişimini yansıtmaktadır. 19 

Kırkağaç Çam Mesiresine dair bilgi bulunabilecek bir eser de, 1930 yılında 

Manisa Valiliği tarafından bastırılmış olan, Manisa ve ilçeleri tanıtım kitabıdır. Bu 

kitaba Kırkağaç Kaymakamı Sayın Ali Sırmalı’nın ilgileri ile ulaştık. Ancak söz konusu 

kitabın gerek Kırkağaç gerekse Soma başlıklarında, Çam etkinliği ile ilgili herhangi bir 

bahis yer almamıştır. Kanaatimizce yine bunun sebebi, Kırkağaç’ta halk tarafından icra 

edilmekte olan mevzu bahis mesirenin, Manisa’nın sair yerlerindeki Hıdrellezler yahut 

hafta sonu kır etkinliklerinden herhangi biri gibi telakki edilmiş olmasıdır. Bu meyanda 

Osmanlı harfli matbuat yıllarında, Manisa’da çıkan gazetelerde de Kırkağaç Çam 

Mesiresinin söz konusu edilmesi düşük bir ihtimal olarak görülmektedir. Nitekim 

tarafımızdan görülen 1341/1925 tarihli iki adet ‘Manisa’ isimli gazetede ve 1926 tarihli 

bir adet ‘Manisa Yeni Yurt’ isimli gazete nüshasında konumuzla ilgili bir habere 

tesadüf edilmemiştir. 

Kırkağaç Çam Mesiresi ile ilgili olarak Kırkağaç yerel basınında ulaşabildiğimiz 

en erken kayıt, 3 Ekim 1956 tarihli, 200. sayılı Kırkağaç Postası gazetesinde 20 yer 

almaktadır. Bu gazetenin ondan fazla sayısı Kırkağaç Belediyesi eski başkanlarından 

Sayın Rıza Kayadipli (1999–2009) tarafından muhafaza edilmiş ve teksir edilerek 

Kırkağaç Belediyesi Yazı İşleri Müdürlüğüne teslim edilmiştir. Bu sayede eriştiğimiz 

gazetenin 200. sayısında, Belediye Meclis kararı sonucu, Çam Mesiresi ile birlikte 

yapılan hayvan panayırının Çam’dan ayrılarak ekim ayında yapılmasına dair haber yer 

almıştır. 

Kırkağaç Çam Mesiresi ve Kırkağaç’la ilgili olarak, son yarım asrın düzenli ve 

belgeli şekilde takip edilebilmesi ise ‘Yurt Sesi’ gazetesi sayesinde mümkün 

olmaktadır. 1960 yılında Mehmet Kamoy tarafından yayın hayatına başlayan gazete, 

günümüzde Erdem Altaşlı’nın sahipliğinde yoluna devam etmektedir. Bu gazete ile 

ilgili olarak anılması gereken en önemli husus ise şüphesiz, söz konusu gazetenin 

hemen bütün sayılarının yıl yıl ciltlenerek muhafaza edilmiş olmasıdır. Bu sayede 

Kırkağaç’ın yarım asra uzanan tarihi aydınlanmakta ve ilgililerin hizmetine 

sunulmaktadır. Bununla beraber söz konusu ciltlerin bugüne kadar fotoğraflama ya da 

başka bir usulle teknolojik muhafaza ortamına taşınmamış olması, olası bir yangın 

sonucu yok olmakla karşı karşıya bulunması, Kırkağaç tarih ve kültürü için muhtemel 

büyük bir kaybın işaretçisi olmaktadır. Bu münasebetle ilgililerin ve yetkililerin, gazete 

sahibi ile temasa geçerek ‘şehir hafızası’na sahip çıkmaları acil, mühim bir hizmet 

olacaktır. 

1960’tan sonra takip edilebilen Yurt Sesi gazetenin nüshalarında, her Nisan ve 

Mayıs ayı, Çam haberlerine konu olmaktadır. Söz konusu haberlerde, görsel yetersizlik 

aşikârdır. Haber içerikleri ise yaklaşmakta olan Çam Mesiresinden haber vermekte, 

hazırlıkların yapıldığı ifade edilmekte, bu yıl daha bir coşkuyla yaşanacağı, herhangi bir 

resmî merci belirtilmeden kaydedilmektedir. Bunun yanı sıra, Çam etkinliğinin devam 

ettiği, nihayetlendiği, yaşanan asayiş ve zabıta vakaları nakledilmektedir. 21 Mesela 4 

Nisan 1961 günü çıkan bir haberde, kaymakamın düzenleme çalışmalarına nezaret ettiği 

19 Yazımızın sonundaki Ekler kısmında fotoğraflar görülebilir. 

20 Rıza Yasav tarafından ilk sayısı 5 Temmuz 1955’te çıkarılan bu gazete, daha sonraki yıllarda yayın 

hayatına Şimşek adıyla Soma’da devam etmiştir. Bkz., Evran –Satı, Geçmişten Günümüze Kırkağaç, s. 

29. 

21 Yazımızın Ekler kısmında, bazı haberlerle ilgili görseller bulunmaktadır. 

55

yazmaktadır. 1961 yılı mesiresi için, sekiz sayı üst üste, ‘hiçbir yerde emsali 

bulunmayan’ atfı ile ‘başlayacaktır’ ilanı yer almış ve yine aynı yıl katılımı arttırmak 

amacıyla, ‘Çamlık Mesiresinin ilan ve reklâmları dağıtılmaya başlandı’ haberi 

verilmiştir. 2 Mayıs 1961 tarihinde, ‘Çam İzmir Treni Saat Tarifesi’ verilmiştir. 1961 

yılı Çam Mesiresine Vali bey teşrif etmiştir. Aynı yıl, ‘Çamlıktaki Hadiseler’ başlığı 

altında 3 polisiye olaya ve zabıta haberlerine yer verilmiştir. 9 Mayıs 1967 tarihli bir 

haberde geçen, ‘Çam Mesiresinde bir çadırda kumar oynarken suçüstü yakalandılar’ 

bilgisi, Çam Mesiresinin yazımızda anlattığımız değişimlerine ve evrelerine bir örnek 

olmaktadır. Mesirenin cazibesini ve coşkusunu arttırmak amacıyla, 1966’da 

Demirci’den, 1967’de Savaştepe ve Manisa’dan folklor ekipleri getirilmiştir. Yine 

1967’de Manisa Tümen Bandosu halka konser vermiştir. Aynı şekilde 1930’lardan 

başlamak üzere Kırkağaç’ta oluşturulan bando pek çok yıl Çam’da konserler 

vermiştir. 22 Haberlerde, Sarıkız’a ya da Hıdrelleze dair bir atıf bulunmamaktadır. Zira 

geçen zaman içinde, birbirleriyle bağlantılı olan her iki motiften biri önemini yitirmiş, 

diğeri unutulmuştur. 23 

Sonuç 

Kırkağaç Çam Mesiresi, şifahî kültüre göre 19. asrın sonlarına tarihlenir. Rahmi 

Eken’in ifadelerinde geçen, Çam’a Rumların katılması, Cuma tatili ifadesi, günümüzde 

80’li yaşlarında olan insanların ana-baba ve daha büyüklerinden yaptığı nakiller, 

kolaylıkla bu görüşü savunmamızı sağlar. Daha da ötesi, bu nevi toplumsal hareketler 

birden bire başlamazlar. Maziden gelişip büyüyerek intikal ederler. Bu münasebetle 

Kırkağaç Çam Mesiresi daha eskiye bağlanır. Kanaatimizce Kırkağaç Çam Mesiresi, 

kuvvetle muhtemel asırlar önce bir Hıdrellez kutlaması olarak başlamıştır. Uzun süre 

böyle devam eden mesire, Kırkağaç medrese kültürünün ve 19. asrın ikinci yarısından 

itibaren şehirde teşekkül eden ve Çam’da öncülüğü ele alan tarikatların etkisi ile 

Hıdrelleze dair bazı inanışlardan sıyrılarak daha dinî bir hüviyet kazanmıştır. Bu durum 

1930’lara kadar sürmüş, bu dönemde gerçekleştirilen laik uygulamalar ve tarikatların 

tasfiyesi, Çam Mesiresinin yeniden mahiyet değiştirmesini netice vermiştir. Devam 

eden yıllarda, resmî kurumların daha çok müdahil olmaya başladığı ve alt yapı 

sorunlarını çözmeye çalıştığı görülür. Bunun yanı sıra, mesirenin şenlendirilmesi 

amacıyla şehir içinden ve dışından değişik organizasyonların etkinliklere dâhil edilmesi, 

Çam’ın yeni bir yüze bürünmesine sebep olmuştur. Bu yeni yüz, toplumun önemli bir 

kısmını Çam’dan uzaklaştırmıştır. Bu evrenin önemli bir sonucu, Sarıkız örfî-dinî 

motifinin de unutulması olmuştur. Son çeyrek asra girildiğinde ise, halkta makes 

bulmayan ve yadsınan söz konusu faaliyetlerin ve o Çam manzarasının ortadan 

kalkması, mesirede son süreci başlatmıştır. Günümüzde hemen her kesimin katıldığı 

Çam Mesiresi, özellikle son 30 yılda hazır çadırların devreye girmesi sonucu hâsıl olan 

câzibe ile büyük bir katılım ivmesi kazanmıştır. Bu yönüyle Kırkağaç Çam Mesiresi, 

22 Özerdem, Belediye Başkanı Celal İçöz (1923-1938) tarafından tam tekmil bir bandonun kurulduğunu 

ifade etmektedir. Aynı şekilde Rahmi Eken, 18 parçadan müteşekkil belediye bandosu kurulmuştur 

bilgisini verir. Evran-Satı, 1925 yılından itibaren Türk Ocağı Bando takımının var olduğunu ve çevre 

beldeler ile İzmir 9 Eylül kutlamalarına gittiklerini yazmaktadırlar. Bkz., Evran-Satı, Geçmişten 

Günümüze Kırkağaç, s. 30. 

23 Bununla beraber Selçuk Satı, telefonla yaptığımız görüşmede, 1940’larda Sarıkız’ın başında dua 

edildiğini ve lokma dağıtıldığını ifade etmiştir. Bunun yanı sıra müşahhas bir örnek olmak üzere Rıza 

Kayadipli, 2006 yılında 100 yaşınayken ölen babaannesinin, Çam Mesiresine Sarıkız’ı ziyaret ederek 

başladığını belirtmektedir. 

56

mevzuumuzu tasrih etmek amacıyla kıyaslayacak olursak, gerek Toroslar Yörük 

Şenliklerinden gerekse Kuzey Anadolu Yayla Şenliklerinden daha hacimli bir halk 

hareketi özelliği göstermektedir. 

57

Kaynaklar 

Ali Cevad Bey, Memâlik-i Osmaniye’nin Tarih ve Coğrafya Lügati, İstanbul, 1314. 

Alparslan, Besim, Dünden Bugüne Kırkağaç, İstanbul, 2001. 

Artun, Erman, ‘Türk Halk Kültüründe Hıdrellez’, http://turkoloji.cu.edu.tr/ 

HALKBILIM/turk_halk_kulturunde _hidrellez.pdf 

Ertur, Esat K., Tamu Yelleri, Ankara, 1994. 

Evran, Ümit – Satı, M. Selçuk, Geçmişten Günümüze Kırkağaç, İzmir, 2000. 

Metin, Celal, ‘Sözlü Tarih ve Türkiye’deki Gelişimi’, Türk Kültürü, S. 469, (Mayıs 

2002), s. 288-298. 

Sözlü Tarih Kaynakları 

Mustafa Melam, 1926 doğumlu, 27 ve 29 Haziran 2012 tarihlerinde görüşülmüştür. 

Hasan Hüseyin Özerdem, 1931 doğumlu, 05 Temmuz 2012 tarihinde görüşülmüştür. 

Erdoğan Aytan, 1936 doğumlu, 03 Temmuz tarihinde görüşülmüştür. 

Mehmet Dürmüş, 1927 doğumlu, 29 Haziran tarihinde görüşülmüştür. 

İzzeddin Akhisar, 1940 doğumlu, 29 Haziran tarihinde görüşülmüştür. 

Rıza Kayadipli, 1956 doğumlu, 04 Temmuz tarihinde görüşülmüştür. 

Ahmet Ok, 04 Temmuz tarihinde görüşülmüştür. 

Azmi Cusuntaş, 1946 doğumlu, 14 Temmuz 2012 tarihinde görüşülmüştür. 

Hüseyin Karadeniz, 1957 doğumlu, 29 Haziran tarihinde görüşülmüştür. 

Erdem Altaşlı, 1970 doğumlu, Temmuz 2012’nin muhtelif günlerinde görüşülmüştür. 

Ömer Bilir, 1973 doğumlu, 29 Haziran tarihinde görüşülmüştür. 

58

Ekler 

Çam, Mayıs 1935 

Çam, 1930’lu yıllar 

59



60



61

Çam’da Süleyman Demirel ve eşi, 17 Eylül 1967 

Kırkağaç Postası Gazetesi, 03 Ekim 1956 

62

Kırkağaç’ta Yurt Sesi Gazetesi, 18 Nisan 1961 

Kırkağaç’ta Yurt Sesi Gazetesi, 02 Mayıs 1961 

63


Kırkağaç’ta Yurt Sesi Gazetesi, 1963 

64

Kırkağaç’ta Yurt Sesi Gazetesi, 1964 


65

Çam 2012 

Çam 2012 

66

MANİSA / KIRKAĞAÇ RÜZGÂR POTANSİYELİNİN İNCELENMESİ 

N. Sinan KÖKSAL 

Celal Bayar Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü, MANİSA 

Özet 

Kullanılabilir fosil kaynakların azalması ve enerji ihtiyacının sürekli artması ile yenilenebilir 

enerji kaynaklarının günümüzdeki önemi artmaktadır. Rüzgâr enerjisi temiz ve yenilenebilir 

enerji kaynaklarından biridir. 

Bu çalışmada, rüzgâr enerjisi ve Türkiye’deki rüzgâr enerji santralleri hakkında bilgi 

verilmiştir. Ege bölgesi ve Manisa’daki rüzgâr enerji potansiyeli araştırılmıştır. Türkiye 

rüzgâr haritaları incelendiğinde, Kırkağaç ilçesinde de bu potansiyelin mevcut olduğu 

görülmüştür. Sonuç olarak, rüzgâr enerjisinin avantajlarından yararlanmak için tesis sayısının 

artması gerektiği anlaşılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler: Yenilenebilir Enerji, Rüzgâr enerjisi, Manisa 

Abstract 

THE INVESTIGATION OF WIND POTENTIAL IN KIRKAGAC / MANİSA 

Importance of renewable energy sources is increasing continuously with the reduction in the 

available fossil fuel resources and increasing demand for energy. The wind energy is one of 

clean and renewable energy sources. 

In this study, information is provided on wind energy and wind power plants in Turkey. Wind 

energy potential in Aegean region and Manisa was investigated. Studying the wind map of 

Turkey shows that there is wind energy potential also in Kırkağaç district. As a result, it 

seems that the number of wind power plants should increase in order to take the advantage of 

wind power. 

Keywords: Renewable energy, Wind energy, Manisa 

67

GİRİŞ 

Enerji üretimi sanayileşen toplumlarda kalkınmanın temel gereksinimlerinden biridir. Bu 

üretim ve tüketime bağlı olarak, hava, su ve toprak kirlenmesi gibi etkileri oluşmaktadır. Fosil 

yakıtların kısıtlı kullanım sürelerinin olmasından ve yenilenebilir enerjiler, çevreye karşı 

duyarlı ve sürdürülebilir enerji sistemleri olduğundan önemi artmaktadır. 

Günümüzde, endüstrileşmiş ülkeler, enerjilerinin yaklaşık %65’lik kısmını fosil yakıtlardan 

elde etmektedirler. Yapılan araştırmalar, gelişmiş ülkelerin 2030’a kadar dünya enerji 

üretiminin %50’sini gerçekleştireceğini belirtmektedir. Bu ülkeler, enerji üretiminde %65 

oranında fosil yakıt kullanımına devam ettikleri takdirde hava kirliliğinde artışın büyük 

düzeyde devam edeceği, dünya üzerinde sera etkisinin artacağı ve ayrıca petrol fiyatlarının da 

kaynakların azalması ile hızla yükseleceği bilinmektedir [1]. 

Rüzgar enerjisinin olumlu yönleri; atmosferde serbest olarak bulunur, yenilenebilir ve temiz 

bir enerji kaynağıdır, çevre dostudur. Kaynağı güvenilirdir, tükenme ve zamanla fiyat artma 

riski yoktur. Maliyeti günümüz güç santralarıyla rekabet edebilecek düzeye gelmiştir. Bakım 

ve işletme maliyetleri düşük ve kolaydır. Rüzgar enerji santralleri; toplam santral sahasının 

%1'ini işgal ederler. Geri kalan kısım tarımsal ve hayvansal faaliyetler için kullanılabilir. 

Yakıt maliyeti yoktur, büyük ölçüde yerli kaynak kullanımı olacağından, ithale dayalı diğer 

fosil yakıtların (doğal gaz ve ikincil ithal kömür ve petrol ürünleri) hemen tümüne karşı temin 

güvenliği avantajına sahiptir. İthal kömür her ne kadar temiz olarak kabul edilse de karbon 

dioksit ve az oranda da diğer kirleticilerin üretimine neden olmaktadır. Buna karşın 

yenilenebilir enerji kaynaklarının atmosferik emisyonları yok denecek kadar az olacağından 

kirliliğe sebep olmayacak ve sera etkisi azalacaktır. Yenilenebilir enerji kaynakları, dağlık 

yöreler gibi kırsal ve gelişmemiş alanlarda iş ve altyapı imkanları sayesinde sosyo-ekonomik 

gelişmeye katkıda bulunabilecektir. Olumsuz yönleri ise; ilk yatırım maliyetleri yüksektir, 

kapasite faktörü düşüktür (% 25-40 arasında), kesintili bir enerji kaynağıdır, yenilenebilir 

enerji kaynakları projelerinin işletmeleri daha ucuz olmakla beraber ilk yatırım maliyetleri 

fosil kaynaklı teknolojilere göre daha yüksektir [2, 3]. 

Fosil esaslı enerji kaynakları sera gazlarının (CO 2 , SO 2 ve NO x ) oluşumuna sebebiyet 

verirler. Atmosferdeki CO 2 oranı sanayi çağı öncesine göre şimdiden %25 artmış ve 2050 

yılında iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Günümüzde CO 2 emisyonunun yaklaşık 6 

milyar ton olduğu söylenmektedir. Ayrıca, SO 2 ve NO x gibi asit gazlarının emisyonu 

kullanılan yakıtın kalitesine ve yakma ile filtreleme sistemine göre değişmekle beraber 

bölgesel asit yağmurlarına neden olmaktadır. 

Avrupa Birliği (AB) 2020 yılına kadar hedef olarak toplam sera gazı miktarını %20 

azaltacağını ifade etmektedir. Bu çerçevede 2020 yılı kişi başı sera gazı emisyon miktarının 

8,8 ton CO 2 eşdeğerine ulaşacağı hesaplanmaktadır. AB adaylık sürecinde bulunan Türkiye, 

AB'nin hedef yılı olan 2020 yılına kadar kalkınmasını her yıl yaklaşık %7.5 oranında 

artırdığını varsayarsak, kişi başı toplam emisyon miktarında yapabileceği maksimum azaltma 

önlemleri ile her yıl %6 oranında artacağını kabullendiğimizde 2020 yılı itibariyle Türkiye'nin 

yaklaşık 8,8-9,0 ton CO 2 eşdeğerine ulaşacağı hesaplanmaktadır. Bu durumda 2025 yılından 

itibaren AB azaltım takvimi ile paralel gitmesi hedeflenmektedir. Ayrıca, AB Komisyonu 

küresel iklim değişikliğiyle mücadele için yenilenebilir enerjinin toplam tüketimde halen 

yüzde 8,5 olan payının 2020 yılına kadar ortalamada yüzde 20'ye yükseltileceğini 

bildirmektedir. Birleşmiş Milletler (BM) raporuna göre; sera gazı emisyonları sonucu 

68

dünyada 2050 yılına kadar 2 milyar insan sel felaketi tehdidi altında (günümüzde 1 milyar 

insan ) yaşayacak ve tarım alanlarının da %10'nu yok olacaktır. 

Dünyadaki ülkelerin bu enerjinin aktif kullanılmasında Almanya, kısa sürede hedef belirlemiş 

ve 2050 de enerjilerinin %50'sini bu şekilde elde etmeyi planlamaktadır. Japonya da Almanya 

ile benzerlik göstermektedir. 2020'de Avrupa'nın hedefi enerjinin %20'sini rüzgardan 

karşılamak olarak açıklanmıştır [2]. 

Rüzgardan sağlanacak güç, rüzgar hızının küpü ve kullanılacak rüzgar türbininin rotor 

süpürme alanı ile doğru orantılıdır. Güç elde etmede önemli bir faktör rüzgar hızı, yerden 

yükseldikçe logaritmik olarak artış göstermektedir. Rüzgar santralinden elde edilebilecek güç, 

kullanılan türbin sayısı ve türbin büyüklüğü ile sınırlı kalmaktadır. Bu rüzgar enerjisinden 

yararlanma imkanının olabileceği varsayımıyla 8 MW/km 2 üretim kapasitesi ile 240.000 GW 

kurulu güce sahip olunacağı hesaplanmaktadır. Ülkemizde, rüzgar enerjisi yatırımı ilk olarak 

1998 yılında Çeşme’de gerçekleştirilmiştir (8,7 MW). 2000 yılı içinde ise sadece 10,2 

MW’lık bir yatırım Bozcaada’da yapılmıştır. 

Türkiye rüzgar yönünden çok zengin bir ülke olup (rüzgar potansiyelimizin Almanya'nın 7, 

Danimarka'nın 5, İspanya'nın da 2 katı) ve bu rüzgarın enerjiye çevrilmesi halinde her 

anlamda büyük kazançlar elde edilebilecektir [1, 3-5]. Rüzgâr türbinleri rüzgâr enerjisini 

elektrik enerjisine çevirmektedir. Rüzgâr türbini telekomünikasyon sistemleri gibi sistemlerin 

ve konutların elektrik ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Örnek olarak rüzgar türbinleri Şekil 1’de 

verilmiştir. 

Şekil 1. Rüzgâr türbinleri [6] 

Türkiye’nin en çok rüzgar alan bölgeleri Türkiye rüzgar atlasına göre Marmara, Güneydoğu 

Anadolu ve Ege bölgesidir (Tablo 1). 

Tablo 1. Türkiye’nin değişik bölgelerinde rüzgar enerji potansiyeli [7] 

Bölge 

Yıllık ortalama Yıllık ortalama 

rüzgar hızı (m/s) rüzgar yoğunluğu (W/m 2 ) 

Marmara Bölgesi 3,29 51,91 

Ege 2,65 23,47 

Akdeniz 2,45 21,36 

İç Anadolu 2,46 20,14 

Karadeniz 2,38 21,31 

Doğu Anadolu 2,12 13,19 

Güneydoğu Anadolu 2,69 29,33 

Ortalama 2,58 25,82 

69

Türkiye'de yer seviyesinden 50 metre yükseklikte ve 7,5 m/s üzeri rüzgar hızlarına sahip 

alanlarda kilometrekare başına 5 MW gücünde rüzgar santralı kurulabileceği kabul edilmiştir. 

Bu kabuller ışığında Türkiye rüzgar enerjisi potansiyeli 48.000 MW olarak belirlenmiştir. Bu 

potansiyele karşılık gelen toplam alan Türkiye yüz ölçümünün %1,30'una denk gelmektedir. 

Rüzgar enerjisi santralleri 3 m/sn’den itibaren elektrik üretmeye başlar. 25 m/sn’lik rüzgar 

hızına kadar elektrik üretmeye devam eder. Türkiye’nin rüzgar haritası incelendiğinde 

ülkemizin en az rüzgar alan yerlerinin dahi 3 m/sn daha fazla rüzgar aldığı görülmektedir. 

Türkiye Rüzgar Enerjisi hakkındaki önemli çalışmalardan biri de rüzgar enerjisi atlasıdır. EİE, 

DMİ ile işbirliği yaparak rüzgar enerji kaynağının değerlendirilmesine ve planlamalarına 

referans oluşturmak, rüzgar enerji dönüşüm sistemlerine uygun olan yerleri belirlemek 

amacıyla Türkiye'nin Rüzgar Atlasını hazırlamıştır. Rüzgar Enerjisi Atlası rüzgar enerjisi 

çalışması yapacak firmalara kılavuz niteliğindedir. Atlas rüzgar ölçüm verileri, arazi 

pürüzlülük bilgileri, yakın çevresel engel bilgileri ve harita bilgileri (topografya) açısından 

özenle hazırlanmıştır. Elektrik İşleri Etüt İdaresi'nden temin edilmektedir. 

Şekil 2. Türkiye rüzgâr atlası 

Bir bölgenin rüzgar enerjisi potansiyelinin belirlenmesinde, ham verilerin işlenmesi yoluyla 

elde edilmiş olan istatistiksel veriler kullanılır. Bu amaçla kullanılan istatistiksel metotlar 

arasında en yaygın kullanılan iki tanesi Rayleigh ve Weibull dağılımlarıdır. 

70

Şekil 3. Rüzgar potansiyeli dağılım haritası (10 m) 

Manisa ili durumu son verilere [8] göre incelendiğinde, işletmedeki RES’lerin illere göre 

kurulu güç dağılımında Balıkesir’den hemen sonra geldiği görülmektedir (Şekil 4). Burada 

mevcut potansiyelin uygun olduğu ve değerlendirilmeye başlandığı görülmektedir. 

71

Şekil 4. İşletmedeki RES’lerin illere göre dağılımı [8] 

Manisa ili rüzgar potansiyelini araştırılma sonucunda mevcut veriler ve verimli olarak 

kullanılabilecek bölgeler şekillerle gösterilmiştir (Şekil 5–Şekil 8). 

Şekil 5. Manisa rüzgâr hız dağılımı (50 m yükseklik için) 

72

Ekonomik RES yatırımı için 7 m/s veya üzerinde rüzgar hızı gerekmektedir. 

Şekil 6. Kapasite faktörü 

Ekonomik RES yatırımı için %35 veya üzerinde kapasite faktörü gerekmektedir. 

Şekil 7. Rüzgar Santralı Kurulabilecek Alanlar 

Gri renkli alanlara rüzgar santralı kurulamayacağı kabul edilmiştir. 

73

Şekil 8. Enerji nakil hatları ve trafo merkezleri 

Tablo 2. Manisa iline kurulabilecek rüzgar enerjisi santralı güç kapasitesi 

Uygulamada kullanılabilecek rüzgar türbin sistemlerinde; 

Bir ev için kullanılabilecek rüzgar türbin gücü yıllık tüketilen elektrik miktarına bağlı olarak 

1-20 kW arasında değişmektedir. Kurulacak alandaki yıllık ortalama rüzgar hızına, türbinin 

güç eğrisine ve evin yıllık kWh olarak enerji ihtiyacına uygun bir rüzgar türbininin seçilmesi. 

Kurulum, işletim ve bakım maliyelerinin en az olması gibi faktörler de dikkate alınır. 

250 m uzaklıktaki bir rüzgar türbinin gürültü seviyesi 45 dB(A)'dır. Küçük rüzgar 

türbinlerinin gürültü seviyesi ise klimaların gürültü seviyesinden daha azdır. Şekil 9’da çeşitli 

aletlerin çıkardığı gürültü seviyeleri ile rüzgar türbinin gürültü seviyesi verilmektedir. 

74

Şekil 9. Gürültü seviyeleri [9] 

Küçük bir rüzgar türbinin kW başına ilk yatırım maliyeti 2000 $ ve 8000 $ arasında 

değişmektedir. Bu tür sistemlerin yıllık işletme maliyetleri ise ilk yatırım maliyetinin % 0.01- 

0.05 olarak alınmaktadır. Ayrıca rüzgar enerjisi santrallerinin gün içerisinde 24 saat boyunca 

kapasitesi kadar üretim yaptığı hesaba katılırsa 1 kwa’lık bir rüzgar enerjisi santrali 20 

KWA’nın üzerinde elektrik üretmektedir. Rüzgar enerjisi santralinin sürekli elektrik üretmesi 

birim başına üretim maliyetini de düşürmektedir. Rüzgar enerjisinin 1 kwa başına ortalama 

üretimi 4-5 cent/kwa olarak maliyetli olduğu kabul edilmektedir [9]. 

Küçük rüzgar türbin sistemleri şebeke bağlantılı (grid-connected) veya bağımsız (tek başınastand-alone) 

olarak çalışırlar. 

1-Şebekeye Bağlı Sistemler: Bir rüzgar santralı oluşturmak üzere birbirine yakın kurulan bir 

veya birden fazla türbinden oluşan sistemlerdir. Bu sistemler için Enerji Piyasası Düzenleme 

Kurumundan (EPDK) lisans alınması gerekmektedir (Şekil 10). Ayrıntılı bilgi 

www.epdk.org.tr adresinden alınabilir. Rüzgardan elektrik enerjisi üretimi ile ilgili tüm 

mevzuat, www.epdk.gov.tr , www.teiaş.gov.tr ve www.tedaş.gov.tr adreslerinden temin 

edilebilir. 

Şekil 10. Şebeke bağlantılı sistem 

75

2- Yalnız Başına (Stand Alone) Sistemler: Bu uygulamada şebekeye hiç enerji vermeden bir 

veya bir kaç yük beslenir. Tarımsal amaçlı su pompalama, ürünlerin kurutulması veya 

soğutulması, ısıtıcıların işletimi, su arıtma, havalandırma işlemleri ve küçük çapta konutların 

elektrik ihtiyacının karşılanması için kullanılır (Şekil 11). 

Şekil 11. Şebekeden bağımsız sistem 

3-Küçük “Hibrit” Güneş ve Rüzgar Elektrik Sistemleri 

Bu uygulamlarda küçük rüzgar elektrik sistemleri diğer enerji üreten sistemlerle de birlikte 

(küçük güneş elektrik sistemleri ve hibrid güç sistemleri) kullanılabilir. Hibrid rüzgar enerji 

sistemleri evler, çiftlikler ve iletim hattından uzak bölgelere uygulanabilir (Şekil 12). 

SONUÇ 

Şekil 12. Bir hibrit sistemi (rüzgar ve güneş enerjisi) 

Manisa ili rüzgar verileri incelendiğinde potansiyelin varlığı ve özellikle de Kırkağaç ilçesi 

dahilinde uygun yatırım bölgelerinin olduğu görülmektedir. Mevcut rüzgar santralleri 

uygulamalarının bu bölgede yoğun olarak başladığı ve bölge de potansiyelin olduğu 

görülmektedir. Çevreye olumlu katkıları olması ve tarım alanlarına zarar vermemesi ve 

kullanım amacına göre değişebilmesi gibi avantajlarından dolayı enerji üretiminde bu 

sistemler öncelikli olarak kullanılabilir. 

76

Kaynaklar 

1. Sestoa, E. Casale, C., 1998, Exploitation Of Wind As An Energy Source To Meet The 

World's Electricity Demand, Journal of Wind Engineering and Industrial Aerodynamics, Vol. 

74-76, P. 375-387 

2. http://www.yegm.gov.tr/ 

3. Altuntaşoğlu, Z., 2011, Türkiye'de Rüzgâr Enerjisi, Mevcut Durum, Sorunlar, Mühendis ve 

Makine, Sayı:617 s. 56-63 

4. Global Wind Statistics, 

www.gwec.net/fileadmin/documents/Publications/GWEC_PRstats_02-02-2011_final.pdf 

5. http://www.tureb.com.tr, 

6. Çivi C, Köksal N.S. 2011, Rüzgar Türbinlerinde Oluşan Hasarların İncelenmesi, CBÜ 

Soma Meslek Yüksekokulu Teknik Bilimler Dergisi, Cilt: 2 Sayı:16, S.45-56 

7. Elektrik İşleri Etüt İdaresi, 1986, Rüzgar Enerjisi, Elektrik İşleri Etütİdaresi Genel 

Müdürlüğü, Ankara. 

8. TURSAT 2012, Türkiye Rüzgar Enerjisi İstatistik Raporu. 

9. AWEA Small Wind Turbine Global Market Study 2008 

77

KIRKAĞAÇ AAŞTIRMALARI SEMPOZYUMU 2012, KIRKAĞAÇ 

DÜNYA’DA KAVUN TİCARETİ VE KIRKAĞAÇ KAVUNU’NUN HOLLANDA’YA 

İHRACATINDA ÇOKLU TAŞIMACILIK SEÇENEKLERİNİN ANALİZİ 

Didem Çavuşoğlu ¹ 

Öğr. Gör. Celal Bayar Üniversitesi, Kırkağaç MYO, Lojistik Bölümü, 

didem.cavusoglu@cbu.edu.tr 

ÖZET 

Bu çalışmanın amacı en büyük ticaret ortağımız AB’de yer alan dünyada en fazla kavun 

ithal eden ülkeler sıralamasında Amerika ve Kanada’dan sonra 3. sırada olan Hollanda için 

frigorifik tırlara alternatif farklı transit süreleri ve maliyetleri olan çoklu taşımacılık 

seçeneklerini incelemektir. Bu kapsamda çalışmada sırasıyla lojistik ve ulaştırma fonksiyonu, 

çoklu taşımacılık kavramı, gıda ürünleri için çoklu taşımacılık seçenekleri, Dünyada kavun 

üretimi ve ticareti, Türkiye’de kavun üretimi ve ticareti, Manisa-Hollanda taşıma hattı çoklu 

taşımacılık seçenekleri analizi ele alınmıştır. Yapılan analizin ardından süre ve maiyet 

açısından en uygun seçenek/seçenekler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın 

bulgularına dayanarak Manisa-Hollanda taşıma hattında süre açısından en iyi seçeneğin 

karayolu, maliyet açısından ise karayolu+denizyolu seçeneğinin olduğu sonucuna varılmıştır. 

Anahtar Kavramlar; Dünya’da Kavun Ticareti, Kırkağaç Kavunu İhracatı, Kavun 

İhracatında Çoklu Taşımacılık Seçenekleri. 

ABSTRACT 

WORLD MELON TRADE AND ANALISE OF MULTIPLE TRANSPORTATION 

OPTIONS FOR KIRKAĞAÇ MELON’S EXPORT TO HOLLAND 

The main objective of this study is to present current situation of melon trade in the World 

and in Turkey and to analise multiple transportation options for Kırkağaç Melon's export to 

the Netherlands that it is likely to be the target market. The multiple Transportation options 

are analyzed through time, cost and risk. In this study respectively, the concept of logistics 

and its tarnsportation function, concept of multimodal transportation, transporatation options 

for food products, current status of melon trade in the World and Turkey and lastly 

multimodal transportation options for Kırkağaç melon is examined. To do this a thorough 

literature review was conducted and the relevant persons involved in such exportation were 

interviewed. Based on the result it is conluded that, in terms of time the highway option is the 

best option, but in terms of cost the road + shipping option is the best option for Manisa- 

Netherlands transportation line. 

Key words; World Melon Trade, Kırkağaç Melon Exports, Multiple Transportation Options 

for Melon’s Exportation. 

78

1. GİRİŞ 

Dünyada küreselleşmenin ve tüketimin arttığı ve buna bağlı olarak da ticaretin yoğunlaştığı 

bir ortamda rekabet edebilmek tedarik zincirlerinin iyi yönetilmesine bağlıdır. Tedarik zinciri 

yönetimine bağlı olarak lojistik hizmetlerin de önemi artmıştır. Lojistiğin faaliyet alanı 

önceleri ulaştırma ve depolama ile sınırlıyken, son yıllarda önemli bir biçimde değişmiştir ve 

günümüzde işletmelere rekabet avantajı sağlayan bir faktör olarak kabul edilmektedir. 

Modern lojistik uygulamalarının en önemli hedefleri müşteri memnuniyetini artırmak için 

maliyetleri düşürmek ve hızı arttırmaktır. Küresel rekabet sonucu mesafelerin ve taşınacak 

yük miktarının arttığı günümüzde firmalar rakiplerinden daha kısa sürede ve daha hızlı bir 

şekilde hedef pazarlara ürün ve hizmetlerini en hızlı bir şekilde, en düşük maliyetle ve 

hasarsız ulaştırmak zorundadırlar. Bu nedenle lojistiğin hala üzerinde en fazla durulan en 

önemli faaliyet alanı ulaştırma süreçleridir. Ulaştırma sistemleri Suyolu taşıması, Karayolu 

taşıması, Havayolu taşıması ve Demiryolu taşıması olmak üzere dört bölümde incelenebilir. 

Bu sistemlerin arasında Denizyolu ulaştırma sistemi dünyada en çok kullanılan ulaştırma 

sistemidir ve dünya üzerinde taşınan yüklerin yaklaşık %85’i deniz yolu ile taşınmaktadır. 

Tüm taşıma sistemlerinin birbirine karşı avantajları ve dezavantajları olduğu bilinmektedir. 

Bu nedenle, taşıma şekillerinin geçişli olarak birlikte en uygun biçimde kullanılması maliyet 

ve sürat açısından daha fazla avantaj sağlayacaktır. Bunun yolu geleneksel taşıma 

yöntemlerinin birlikte optimum kullanımına imkan veren “çoklu taşıma modeli” 

kullanılmasıdır. 

Türkiye’de denizyolu-karayolu, karayolu-demiryolu, Ro-La, RO-RO ve demiryolu-feribot 

kombinasyonları ile çoklu taşımacılık gerçekleştirildiği görülmektedir. Ancak Türkiye’nin 

Asya ve Avrupa arasındaki avantajlı konumu, dinamik demografik yapısı, büyümeye elverişli 

sektör dinamiklerine rağmen özellikle deniz ve demiryolu modlarını diğer modlara bağlayan 

çoklu taşımacılık kombinasyonlarında sahip olduğu potansiyeli kullandığı söylenemez. 

Diğer yandan Türkiye tarım potansiyeli olan bir ülkedir, dünyada üretilen 150’ye yakın 

meyve ve sebzenin 80’i ülkemizde ekonomik olarak hemen hemen her mevsimde ve her 

bölgede üretilmektedir. Türkiye dünyada Çin, Hindistan, ABD'den sonra 4. büyük üretici 

durumundadır. Türkiye’nin tarım sektörü başlıca ithalat ürünleri buğday, mısır ve pirinç iken 

ihracatında en büyük pay sırasıyla hububat, baklagil ve yağlı tohumlar ile yaş meyve sebze 

gruplarına aittir. Temel ihracat ürünlerini ise kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm, fındık ve 

fındık ürünleri oluşturmaktadır. 

2010 yılı verilerine göre; 2010 yılında dünyada toplam yaş 965 milyon ton sebze, 609 

milyon ton meyve üretimi yapılmıştır. Türkiye’de ise 2010 yılında 25 milyon ton sebze ve 

yaklaşık 14 milyon ton meyve üretilmiştir. Ülkemizde üretilen 25 milyon ton sebzenin 

yaklaşık 1,6 milyon tonu Kavun üretimidir. Bu üretim miktarı ile Dünyada kavun üretiminde 

Çin’den sonra ikinci sırada yer almaktadır. Ancak Türkiye’nin kavun ihracatı üretimine göre 

azdır; üretilen 1,6 milyon ton kavunun 9612 tonu ihraç edilmiştir ve Türkiye dünya kavun 

ihracatı sıralamasında 18. sırada yer almaktadır. 

Gıda sektöründe lojistik süreçler uzmanlık gerektiren bir lojistik alanı olarak 

değerlendirilmektedir; çünkü gözden kaçırılacak en küçük detay ürünlerin bozulmasına, 

mağazalarda rafların boş kalmasına veya tüketicinin sağlıksız ürün tüketmesine neden olabilir. 

Gıda Lojistiğinde taşıma, genellikle pazarlama kanalının maliyeti en yüksek faktörüdür ve yaş 

sebze meyvelerin çoğu karayolu ile taşınmaktadır. Frigorifik tırlar taze meyve sebze 

taşımacılığında kullanılan en yaygın seçenektir. Bu çalışmada en büyük ticaret ortağımız 

AB’de yer alan ve dünyada en fazla kavun ithal eden ülkeler sıralamasında Amerika ve 

Kanada’dan sonra 3. sırada olan Hollanda için frigorifik tırlara alternatif farklı transit süreleri 

ve maliyetleri olan çoklu taşımacılık seçenekleri incelenmiştir. 

79

2. ÇOKLU TAŞIMACILIK KAVRAMI 

Lojistiğin faaliyet alanı önceleri ulaştırma ve depolama ile sınırlıyken, son yıllarda önemli 

bir biçimde değişmiştir ve günümüzde işletmelere rekabet avantajı sağlayan bir faktör olarak 

kabul edilmektedir. Lojistiğin faaliyet alanı; “satın alma, dağıtım, stok yönetimi, sipariş 

yönetimi ve işleme, paketleme, parça ve hizmet desteği, üretim programlama, iadeler, talep 

tahmini, atıkların geri kazanılması ve imha edilmesi ve hatta müşteri hizmetlerini de içine 

alarak genişlemiştir” (Baki, 2004: 21). 

Modern lojistik uygulamalarının en önemli hedefleri müşteri memnuniyetini artırmak için 

maliyetleri düşürmek ve hızı arttırmaktır. Küresel rekabet sonucu mesafelerin ve taşınacak 

yük miktarının arttığı günümüzde firmalar rakiplerinden daha kısa sürede ve daha hızlı bir 

şekilde hedef pazarlara ürün ve hizmetlerini en hızlı bir şekilde, en düşük maliyetle ve 

hasarsız, ulaştırmak zorundadırlar. Bu nedenle lojistiğin hala üzerinde en fazla durulan en 

önemli faaliyet alanı ulaştırma süreçleridir. (Öztürk, 2010: 34). 

Ulaştırma, yolcuların ya da eşyanın, ulaşım araçları kullanılarak iki nokta arasında 

taşınması olarak tanımlanabilir. Uluslararası ticarette, üretilen bir ürünün alıcısına 

ulaştırılması hızlı ve mümkün olan en az maliyet ile ulaştırılması gerekmektedir. Alıcılarına 

uygun şartlarda ulaştırılmayan bir ürün değersizdir. Lojistik bir bütün olarak tedarikçiden 

tüketiciye yani hammaddelerin üretim yerlerinden oradan son üretim yerlerine ve son 

tüketiciye ulaşmasına kadar geçen hareket sürecidir. Ulaştırma sistemleri de bu süreçte 

kullanılan, yükleri tedarik zinciri boyunca zinciri oluşturan birimler arasında taşıyan 

sistemlerdir. Ürünün varış noktasına göre ve maliyetler göz önüne alınarak ulaştırma 

sistemleri arasında seçim yapılır. Bu sistemler; 

• Suyolu taşıması, 

• Karayolu taşıması, 

• Havayolu taşıması, 

• Demiryolu taşıması 

olarak dört bölümde incelenebilir. Denizyolu ulaştırma sistemi dünyada en çok kullanılan 

ulaştırma sistemidir ve dünya üzerinde taşınan yüklerin yaklaşık %85’i deniz yolu ile 

taşınmaktadır (Öztürk, 2010: 34-36) 

Tüm taşıma sistemlerinin birbirine karşı avantajları ve dezavantajları olduğu bilinmektedir. 

Bu nedenle, taşıma şekillerinin geçişli olarak birlikte en uygun biçimde kullanılması maliyet 

ve sürat açısından daha fazla avantaj sağlayacaktır. Bunun yolu geleneksel taşıma 

yöntemlerinin birlikte optimum kullanımına imkan veren “çoklu taşıma modeli” 

kullanılmasıdır (Çapar, 2010: 60) 

Küreselleşmeye paralel olarak büyüyen ulaşım sektörü, ekonomik ve sosyal gelişmeye 

olumlu katkısı olduğu gibi dğer yandan yenilenemeyen enerji kaynaklarının da ana tüketicisi 

durumundadır. Bu nedenle, ulaşım sistemleri arasında optimum dengeyi kurmak için 

ekonomik, sosyal ve çevresel nedenleri değerlendirirken sürrdürülebililiğinde göz önünde 

bulundurulması gerekmektedir.Ticaretin serbestleşmesi ve büyümesi ile birlikte ulaşım 

sektörü de büyümektedir. (Rota, UTİKAD, Mart 2012). 

Çoklu Taşımacılık sisteminin daha sürdürülebilir bir ulaştırma sistemi oluşturmak ve 

karayolu taşımacılığının üzerindeki bir takım olumsuzlukların asgari seviyeye indirme amacı 

bulunmaktadır. Örneğin bir tren katarıyla taşınan 900 ton yükün 30 TIR’la taşınması mümkün 

olup, 30 TIR’ın yaktığı yakıtın üçte biri ile aynı yük demiryoluyla taşınabilmektedir. Böylece, 

daha az enerji tüketimi dolayısıyla daha az çevre kirliliğine neden olarak ve daha düşük 

maliyette taşıma yapılabilmektedir (Ekin, http://www.turktrade.org.tr, Ekim 2011). 

80

Çok Modlu taşımacılığın son yıllarda tüm dünyada özellikle Amerika ve Avrupa’da 

gelişmesindeki etkenler aşağıdaki gibi sıralanabilir; 

• Konteynerizasyon ve ona bağlı olarak ortaya çıkan teknolojik gelişmeler, 

• Küresel rekabet sonucu uluslararası taşımacılığa artan talep ve dolayısıyla ulaşım 

maliyetlerinin minimizasyonunun gerekliliği, 

• Artan uluslararası rekabet ortamında ulaşımın hızlanmasının gerekliliği, 

• Karayolundaki trafik yoğunluğunun azaltılması gerekliliği ve 

• Çevreye duyarlılığın artması. 

Literatür incelendiğinde çok modlu taşımacılık için İntermodal taşımacılık, Multimodel 

taşımacılık, Kombine taşımacılık gibi çeşitli tanımlara rastlanmaktadır. Economic 

Commission for Europe (UN/ECE), the European Conference of Ministers of Transport 

(ECMT) ve European Commission (EC) tarafından hazırlanan “Terminology On Combined 

Transport” raporundan aşağıdaki tanımlara yer verilmiştir (UN, 2001: 16-18). 

Multimodal Taşımacılık: 

Yüklerin birden fazla taşıma sistemi kullanılarak taşınmasıdır. 

İntermodal Taşımacılık: 

Yüklerin tek ve aynı taşıma birimi veya modlar arasında içindeki yük elleçlenmeden iki 

veya daha fazla taşıma modu kullanan karayolu taşıma aracı ile taşınmasıdır. Fakat taşıma 

araçları ve taşıma türleri iki veya daha fazla olmaktadır. Bu taşıma türünde kapıdan kapıya 

taşımacılık zinciri içinde, yükün kendisi değil, içinde yükün olduğu taşıma birimi veya taşıma 

aracı (tır) elleçlenmektedir. 

Kombine Taşımacılık: 

İntermodal taşıma şeklindeki taşıma sürecinin büyük bölümünün demiryolu veya 

denizyolu ile yapılması, ilk ve son taşımalarda ise mümkün olduğunca kısa olarak karayolu 

sisteminin kullanıldığı sistem olarak tanımlanır. 

UNCTAD çoklu taşımacılığı, bir ülkede belirli bir çıkış yerinden malın, başka bir ülkede 

teslim yeri olarak belirtilen yere, çoklu taşıma kontratı ile çoklu taşıma operatörü 

sorumluluğunda, en az iki farklı taşıma şekli kullanılarak önceden anlaşılan tek bir fiyat ve 

fatura kapsamında taşınması olarak tanımlamaktadır. 

Tanım olarak “çoklu taşımacılık”, “intermodal taşımacılık” ve “kombine taşımacılık” farklı 

olmakla beraber anlam olarak birbirlerine yakındır. 

3. GIDA ÜRÜNLERİ İÇİN ÇOKLU TAŞIMACILIK SEÇENEKLERİ 

Avrupa Birliği (AB) dünyanın en büyük ikinci sebze meyve ihracatçısı ve önde gelen 

ithalatçısıdır. Mevsim dışı ürünlere artan talep uzun mesafe taşımacılığı arttırmaktadır. 

Avrupa’da tüm taşımaların %44 ü karayolu ile yapılmaktadır (Eurostat 2006) yaş sebze 

meyvelerin çoğu karayolu ile taşınmaktadır. Toptancılar kapıdan kapıya taşıma hizmeti 

sağlaması ve esnekliği nedeniyle kamyon taşımacılığı tercih etmektedirler, ancak ana 

arterlerdeki yoğunluk, artan talep ve çevresel kaygılar bunun değişmesi gerektiğini 

göstermektedir. Çözüm tüm taşıma modlarının, karayolu, demiryolu, iç suyolları, ve kısa 

mesafeli deniz taşımacılığının, birlikte kullanılmasıdır (Garcia ve diğerleri, 2007;1) 

Genel olarak ulaştırma sistemlerinden karayolu taşımacılığı kapıdan kapıya aktarmasız 

teslimi sağladığı için tercih edilmektedir. Böylece malların yıpranması en az düzeyde 

81

gerçekleşmektedir. “Karayolu taşımacılığında alıcının istediği ve karayolunun olduğu her 

noktaya taşıma yapılabilmektedir. Karayolu ile daha düzenli ve sık sefer imkânı 

bulunmaktadır” (Kara ve diğerleri, 2007: 4; Çancı ve Erdal, 2003: 63). “Demiryolu 

taşımacılığı ise uzun mesafelerde ekonomik ve güvenli bir taşıma biçimidir. Deniz 

taşımacılığı bir defada çok fazla yük ulaştırması, güvenilir olması, sınır aşımı olmaması, mal 

kaybının minumum düzeyde olması nedeniyle dünyada en çok tercih edilen taşıma biçimidir” 

(Kara ve diğerleri, 2007: 4). 

Yaş meyve-sebze taşımacılığında, demiryolu ile taşımacılık, karayolu ile taşımacılığa 

kıyasla birim mal için daha ucuza mal olmakta ise de, çabuk bozulabilir meyve-sebze 

taşımacılığında tercih edilmemektedir. Zamanın uzun sürmesi ve ülkemizde geniş ve yaygın 

demiryolu ağının bulunmaması ve gerek yüklemeden önce ve gerekse boşaltmadan sonra 

tüketim merkezlerine malların ulaştırılması zorunluluğu bu sistemin tercih edilmemesine 

neden olmaktadır. İhracat açısından da ulaşım zamanının uzaması, yüklemede zaman kaybı ve 

ilave tesislerin gerekliliği, demiryolu ağının geçtiği ülkelere olan bağımlılık ve diğer benzeri 

faktörler bu çeşit taşıma sisteminin kullanılmasını sınırlamaktadır (Kara ve diğerleri, 2007: 4). 

Yaş meyve-sebze taşımacılığında demiryolu taşımacılığı için belirtilen bazı sakıncaların 

denizyolu taşımacılığı için de geçerlidir. Türkiye’ni denizyolu taşımacılığına coğrafi 

uygunluğu ve denizyolunun diğer taşımacılık sistemlerine kıyasla en düşük maliyetle 

yapılabiliyor olsada Meyve-sebze taşımacılığı için özel olarak yapılmış gemilerimizin varlığı 

çok sınırlıdır. Yüklemenin belirli limanlarda yapılabilmesi, yükleme süresinin uzunluğu, 

yüksek kapasitede yük taşıma zorunluluğu ve taşıma süresinin uzaması ancak sınırlı ülkeler 

ve bazı mallar için bu sistem kullanılabilmektedir. Deniz yolu, Rusya ve Avrupa ülkelerine 

yönelik yaş meyve-sebzenin Ro-Ro (deniz aracında kara taşıtı) ile taşınmasında da 

kullanılmaktadır. Diğer yandan, çok çabuk bozulabilen, fakat pazarlama açısından yüksek 

gelir getiren bazı mallar için ancak havayolu taşımacılığı da kullanılmaktadır (Kara ve 

diğerleri, 2007: 7). 

Yukarıda kısaca açıklanan nedenlerle pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de yaş meyve 

ve sebze taşımacılığında gerek iç pazarda ve gerekse ihracat açısından karayolu taşımacılığı 

daha çok kullanılmaktadır. Ülkemizdeki geniş frigorifik araç varlığı ile gerek Ortadoğu 

ülkelerine, gerekse Doğu Avrupa, Rusya ve BDT ülkelerine yapılan yaş meyve-sebze 

ihracatında karayolu taşımacılığının payı %75’tir ve bu oran her sene giderek artmaktadır 

(Kara ve diğerleri, 2007: 8). 

4. DÜNYADA KAVUN ÜRETİMİ VE TİCARETİ 

Dünyada üretimi yapılan belli başlı kavun tipleri aşağıdaki gibidir; 

(http://www.batem.gov.tr/urunler/sebzelerimiz/kavun/kavun.htm,Mayıs 2012) 

a. Cantaloupe veya Kokulu Kavunlar: Turuncu meyve etli ve ağlı tiptedir, Kuzey 

Amerika’ da popülerdir 

b. Casaba (Beyaz meyve etli) ve Honeydew (Yeşil meyve etli ) Kavunlar: Amerika, 

Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’ nın bazı bölgelerinde önemlidir. 

c. Galia Tip Kavunlar: Meyve eti yeşil, tamamen ağlı kavunlardır. Avrupa’ da 

popülerdir; Orta Doğu da Galia’ nın etkisindedir 

d. Japon Tip Kavunlar: Japonya’ da üretimi ve tüketimi yapılmaktadır 

e. Ananas Tip Kavunlar: Ananas tip kavunlar da Orta Doğu kökenlidir 

82

f. Fransız (Charentais) Tip Kavunlar: Fransa orijinli kavunlardır, Meyve eti turuncu 

renklidir, Bugün Avrupa’ nın önemli bir kısmında da tercih edilir. Bugün Avrupa’ nın önemli 

bir kısmında da tercih edilir. 

g. İspanyol Tip Kavunlar: Bu tiplerin tamamı İspanya orijinlidir, Branco ve Yellow 

Canary, Güney Amerika ve Brezilya’da da bulunur. 

h. Türk Tipi Kavunlar: Yuva, Kırkağaç 

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (Food and Agriculture Organisation of the 

United Nations) FAOSTAT 2010 istatistiklerine göre Dünyada kavun üretiminde Tablo 1’de 

görüldüğü gibi 11,3 milyon ton ile Çin ilk sırada, ülkemiz ise 1,6 milyon ton üretimi ile ikinci 

sırada yer almaktadır. 

Tablo 1: Dünyada En Büyük 10 Kavun Üreticisi Ülke 

Rank Area Production (Int $1000) Flag Production (MT) 

1 China 1982773 * 11333747 

2 Turkey 207687 * 1611700 

3 Iran (Islamic Republic of) 242558 * 1317600 

4 Egypt 198223 * 1076770 

5 United States of America 169124 * 999800 

6 Spain 161468 * 926700 

7 India 164577 * 894000 

8 Italy 83898 * 666383 

9 Morocco 104435 * 567301 

10 Mexico 103400 * 561681 

FAOSTAT 2010 İstatistiklerine göre Dünya’da en fazla Kavun ithalatı yapan ülkeler 

aşağıdaki Tablo 2’de görüldüğü gibidir. 

Tablo 2: Dünya’da En Fazla Kavun İthal Eden 10 Ülke 

Ran Area Quantity Fla Value (1000 Fla Unit value 

1 United States of America 651155 295526 454 

2 EU(27)ex.int 331359 A 372958 A 1126 

3 Canada 156331 88716 567 

4 Netherlands 150595 165809 1101 

5 France 141331 157130 1112 

6 Russian Federation 139221 97088 697 

7 United Kingdom 137049 141605 1033 

8 Germany 106956 113178 1058 

9 Spain 64731 61027 943 

10 Portugal 43914 29499 672 

FAO 2010 raporuna göre Dünya’da Kavun İhracatına ilk 10 ülke Tablo 3 te görüldüğü gibi 

sırasıyla Guatemala, İspanya, Honduras, Amerka birleşik Devletleri, Brezilya, Kosta Rika, 

Meksika, Hollanda, Fas, Çin’dir, Türkiye 9612 ton ihracat ile 18. sırada yer almaktadır. 

83

Tablo 3: Dünya’da En Fazla Kavun İhraç Eden 10 Ülke 

Rank Area Quantity Flag Value (1000 Flag Unit value 

1 Guatemala 388884 123971 319 

2 Spain 363180 292236 805 

3 Honduras 203439 37283 183 

4 United States of America 202633 121253 598 

5 Brazil 183912 122095 664 

6 Costa Rica 148094 75659 511 

7 Mexico 141847 111654 787 

8 Netherlands 87508 102165 1167 

9 Morocco 55925 65634 1174 

10 China 44013 18301 416 

5. TÜRKİYE’DE KAVUN ÜRETİMİ VE TİCARETİ 

Türkiye; coğrafi konumu, üretime uygun verimli ve geniş tarım alanları, değişik bölgelerin 

ekolojik farklılıkları sayesinde meyve ve sebzelerin iyi koşullarda ve kaliteli olarak 

yetişebildiği nadir ülkelerden biridir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’nün 

2010 yılı verilerine göre; 2010 yılında dünyada toplam yaş 965 milyon ton sebze, 609 milyon 

ton meyve üretimi yapılmıştır. Türkiye’de 2010 yılında 25 milyon ton sebze ve yaklaşık 14 

milyon ton meyve üretilmiştir. Ülkemizde üretilen 25 milyon ton sebzenin yaklaşık 1,6 

milton tonu Kavun üretimidir. 2009 yılında Türkiye’nin kavun ihracatı ise 9612 tondur. 

(http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx, 05.05.12) 

Ülkemiz kavunun önemli gen merkezlerinden birisidir. Dünya toplam kavun üretimi içinde 

Türkiye, Çinden sonra ikinci sırada yer almaktadır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü 

(FAO)’nün 2010 yılı verilerine göre Türkiye’de yaklaşık 1,611,700 ton kavun üretilmiştir. 

Üretimin en fazla gerçekleştiği ilk üç bölge sırası ile İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu 

Anadoludur. Manisa ili toplam üretimi;125,000 tondur, Manisa ili içindeki Kırkağaç ilçesinin 

rolü büyüktür. Ülkemizde kavun genelde iç piyasa için üretilmektedir. Ancak son yillarda iç 

piyasa yanında Avrupa ülkeleri ve Orta Doğu ülkelerine ihraç edilmeye de başlanmıştır 

(www.kirkagackavunlari.com, 15.05.12). 

“Kavunun olgun meyveleri taze olarak tüketilmelerinin yanında değişik şekillerde (reçel, 

pasta, dondurma, meyve suyu, meyveli yoğurt, meyve salatası, çorba yapımı, parfümeride ve 

turşu yapımında) değerlendirilmektedir” (www.kirkagackavunlari.com, 15.05.12) . 

6. MANİSA/KIRKAĞAÇ –HOLANDA/EINDHOVEN TAŞIMA HATTI ÇOKLU 

TAŞIMACILIK SEÇENEKLERİNDE LOJİSRİK MALİYETLERİN ANALİZİ 

Hollanda’da Dışişleri bakanlığının 2011’de hazırladığı Hollanda’da kavun tüketimi ve 

ticareti ile ilgili hazırladığı rapora göre; 

• 2010’da Hollanda’da 68000 ton kavun tüketilmiştir. 

• Hollanda’da kavun üretilmediği için tüketilen ve diğer ülkelere ihraç edilen kavun 

tamamen ithal edilmektedir. 

• Holanda AB’de en büyük kavun ithalatçısı ülkedir. 

84

• 2010’da 152000 ton kavun ithal edilmiştir. 

• Hollanda tüm dünyadan kavun ithal etmektedir ancak ithalatın %37’si Brezilya %21 

ise Costa Rica’dan gerçekleştirilmektedir. 

• Hollanda ithal ettiği kavunun %58’ini başta Almanya (%39) ve İngiltere (%10) olmak 

üzere diğer Avrupa ülkelerine ihraç etmektedir. 

• 2010’da ithal edilen kavunun ithalat fiyatı €0,70/kg’dır. 

Frigorifik tırlar taze meyve sebze taşımacılığında kullanılan en yaygın seçenektir. Bu 

çalışmada en büyük ticaret ortağımız AB’de yer alan ve dünyada en fazla kavun ithal eden 

ülkeler sıralamasında Amerika ve Kanada’dan sonra 3. sırada olan Hollanda için frigorifik 

tırlara alternatif farklı transit süreleri ve maliyetleri olan çoklu taşımacılık seçenekleri 

incelenmiştir. 

AB’deki en büyük kavun ithalatçısı olarak Holanda’ya Manisa’nın Kırkağaç ilçesinden 

kavun ihraç edileceğini varsayarak çoklu taşımacılık seçeneklerinin analizi aşağıda belirtilen 

varsayımlar doğrultusunda tablo 20’ de yapılmıştır. 

Varsayımlar; 

• Destinasyon: Manisa/Kırkağaç –Hollanda/Eindoven 

• 1 TEU =1 Trailer = 20 ton kavun 

• 1€=2,25 TL ve 1$=1,80 TL 

• Navlun ve transit süre bilgileri varsayımlar dahilinde Haziran 2012'de uluslar arası 

taşımacılık firmalarından alınmıştır. 

85

Tablo 4: Manisa/Kırkağaç –Hollanda/Eındoven Taşıma Hattı Çoklu Taşımacılık Seçeneklerinde Lojistik Süreçlerin Analizi 

Yapılan 

Süre 

Maliy 

Riskler 

Önlem 

İşlem 

et 

Tohumun 

ekilmesi, 

ürünün 

yetişmesi 

Kavunun 

tarladan 

toplanması 

100 

gün 

6 

saat 

(6 

kişi) 

5000 

TL 

(25kr/ 

kg) 

150 

TL 

• 

imlenme ve çıkış problemleri 

• 

etişme süresince hastalık ve zararlılar 

• 

oğal zararlar (Yüksek sıcaklıklar vb...) 

• 

azla olgun, bozuk ya da olgunlaşmamış ürünlerin toplanması, 

• 

asat edildikten sonra ürünlerin doğrudan güneş aldıkları bir yerde 

bırakılması 

• 

ertifikalı tohum kullanımı 

• 

ilinçli ve tecrübeli çiftçiler ile çalışma 

• 

irkaç hafta aralı ekimlerle bitki gelişiminin hassas dönemlerinde 

(çiçeklenme vb.) olabilecek zararlarda bütün ürünü kaybetmemek. 

• 

ecrübeli personel ile çalışmak 

• 

asatın sabah erken ya da akşam geç saatlerde yapılması daha 

uygundur. 

Kavunun 

Römorklar 

a konması 

Kavunun 

tarlada/dep 

oda 

kasalara 

konması 

ve 

paletlere 

konması 

2 

saat 

(4 

kişi) 

8 

saat 

(10 

kişi) 

100 

TL 

(trakt 

ör+2 

römor 

k) 

100 

TL 

(işçili 

k) 

250 

TL 

• 

urma ve çarpmalar neticesinde ezilme ve çatlamaların olması 

• 

irbirlerine ve diğer yüzeylere çarpmaları, sürtünmeleri, 

• 

asaların çok büyük olması, kavunların birbirlerini ezmesi 

• 

ecrübeli personel ile çalışmak 

• 

emini düz ve yan kapakları hasar görmemiş bakımlı römorkların 

kullanılması. 

• 

Gerekirse saman çuvalları ile zarar verme ihtimali bulunan yerlerin 

desteklenmesi. 

• 

Uygun kasalar/ambalajlar kullanılmalı 

• 

Kasalar küçük olmalı en fazla iki sıra kavun üst üste konmalı. 

86

Kasaların 

tırlara 

yüklenmes 

i 

2 

saat 

(2 

forkl 

ift) 

200 

TL 

• 

aletlerin optimum yüklenmemesi, ürünlerin paletten devrilmesi, 

ürününün, kasaların/ambalajın, paletlerin zarar görmesi 

• 

öşeli palet kullanılmalı, kasalar/karton kutular dengeli 

yerleştirilmeli 

Yapılan 

Süre 

Maliy 

Riskler 

Önlem 

İşlem 

et 

Alternatif 

1 

Karayolu 

Kırkağaç- 

Eindoven 

5-6 

gün 

8100 

TL 

(€360 

0) 

• 

racın içinde paletlerin devrilmesi, ürünlerin zarar görmesi 

• 

rünlerin hepsinin havanladırmadan yararlanmaması 

• 

panzet (şekil 23), sabitleme tokası (şekil 24.) ve hava yastıkları 

(şekil 25, şekil 26) ile paletleri sabitlemek 

• 

abitlemeyi hava kanallarını kapatmayacak şekilde yapmak 

Alternatif 

2 

RORO 

Kırkağaç- 

Eindhoven 

Kırkağaç- 

Çeşme- 

Trieste- 

Eindhoven 

Alternatif 

3 

Karayolu- 

Denizyolu 

-Karayolu 

Kırkağaç- 

Eindhoven 

Line 1; 

SEAGO 

Kırkağaç- 

Aliağa- 

Felixstowe 

- 

7-8 

gün 

22 

gün 

8100 

TL 

(€360 

0)* 

5910 

TL 

Alternatif 1'deki ile aynı 




87

Roterdam- 

Eindhoven 

Alternatif 

4 

Karayolu- 

Denizyolu 

-Karayolu 

Kırkağaç- 

Eindhoven 

2 Line 

2;HAPAG 

Kırkağaç- 

İzmir(Alsa 

ncak)- 

Antwerb- 

Eindhoven 

Alternatif 

5 

Karayolu- 

Havayolu- 

Karayolu 

Manisa- 

İzmir- 

İstanbul- 

Amsterda 

m- 

Eindhoven 

11 

gün 

2 

gün 

7133 

TL 

61508 

TL 





* Frigorifik araç olmayıp normal araçlarda Ro-Ro karayoluna göre daha az maliyetli olabilir, ancak frigo tırlar seyahat boyunca motoru 

çalıştırmak zorunda olduklarından maliyet farkı neredeyse yok gibidir. Frigorifik yüklerde RoRo ne zaman ne de maliyet açısından avantajlı 

olmadığından sadece mecburi durumlarda (geçiş izinlerinin olmaması, geçiş belgesi ücretleri arttığında vs gibi) tercih edilebilir. 

88

7. SONUÇ 

Sağlıklı yaşam trendi ile Dünya’da ve ülkemizde meyve ve sebze tüketimi genel olarak 

artış eğilimi göstermektedir. Türkiye tarım potansiyeli olan bir ülkedir, dünyada Çin, 

Hindistan, ABD'den sonra 4. büyük üretici durumundadır. Ancak Türkiye’nin bu 

potansiyelini yeterince kullanabildiği söylenemez. 

Bunda Türkiye’nin en büyük ticaret ortağı Avrupa Birliği ülkelerinin yıllardan beri kendi 

ülke üreticilerini çeşitli kota ve politikalarla ithal edilmiş meyve ve sebzelerden korumasının 

payı vardır. Diğer bir neden ihracata konu olan ürünlerin uluslararası standartlara uygun 

olmayışı ve üreticinin ürününü katma değer katarak yurt dışına ihraç etmektense yurt içi 

pazarlarında ve semt pazarlarında pazarlamayı tercih etmesidir. Bir başka neden ise ihracata 

konu olan meyve ve sebze çeşitlerinin uluslararası piyasalarda talep edilen çeşitlere uygun 

olmayışı ve üretimden tüketime miktar ve kalite kayıplarının yüksek olmasıdır. 

Türkiye İhracatçılar Meclisinin 17.02.2011 tarihli habere göre Türkiye’nin 2023 yılında 

ihracat hedefi olan 500 milyar doların 15 milyarı yaş meyve ve sebze ihracatından 

hedeflenmektedir. Türkiye’nin en büyük yaş meyve ve sebze ihraç pazarları Avrupa, Rusya 

ve Ortadoğu ülkeleri olmaya devam etmektedir (Akbay ve diğerleri, 2005:6-7-8). Bunun için 

yapılması gerekenler aşağıdaki gibi sıralanabilir; 

• Ürün çeşitliliği sağlanmalıdır, bunun için planlı üretim politikası ile bu hedefe 

ulaşılabilir. 

• Pazar odaklı iyi tarım uygulamalı üretimi yaygınlaştırılmalıdır. 

• Katma değerli ürün karması geliştirilmelidir. Buna da yeni teknolojilerin takibi ve 

verimlilik artışı ile ulaşılabilir. 

• Altyapıya da yatırım yapılmalı ve ürün çeşitliliğine bağlı olarak tedarik yapısı da 

geliştirilmelidir. 

• Avrupa Birliği Türkiye yaş meyve ve sebze ihracatının en önemli pazarı olması 

nedeniyle, bu pazarda pazar paylarını arttırmak için Avrupa Birliği tarafından istenilen 

çeşitlerin üretimi teşvik edilmelidir ve AB’nin belirlediği standartlara (HACCP ve 

EUREPGAP) göre üretim yapmaları gerekmektedir. 

Bu çalışmanın odak noktası, bilinenin aksine bir taze sebze olan Kırkağaç kavununun 

hedef pazarlara ihracatında çoklu taşımacılık seçeneklerini ortaya koymaktır. Ülkemiz 

kavunun önemli gen merkezlerinden birisidir. Dünya toplam kavun üretimi içinde Türkiye, 

Çinden sonra ikinci sırada yer almaktadır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü 

(FAO)’nün 2010 yılı verilerine göre Türkiye’de yaklaşık 1,611,700 ton kavun üretilmiştir ve 

2009’da 9612 tonu ihraç edilmiştir. 

Karayolu taşımacılığı taze meyve sebze taşımacılığında kullanılan en yaygın seçenektir. 

Bu çalışmada Dünyada en fazla kavun ithal eden ülkeler sıralamasında Amerika ve 

Kanada’dan sonra 3. sırada olan AB’deki en büyük kavun ithalatçısı Hollanda için karayolu 

taşımacılınığına alternatif farklı transit süreleri ve maliyetleri olan çoklu taşımacılık 

seçenekleri incelenmiş ve belirtilen varsayımlar doğrultusunda aşağıda Tablo 21'deki sonuçlar 

elde edilmiştir. Demiryolu alternatifi karşılaştırmaya dahil edilmemiştir çünkü ülkemizde 

geniş ve yaygın demiryolu ağının bulunmaması ulaşım zamanının uzaması, yüklemede zaman 

kaybı ve ilave tesislerin gerekliliği, demiryolu ağının geçtiği ülkelere olan bağımlılık ve diğer 

benzeri faktörler bu çeşit taşıma sisteminin yaş meyve-sebze taşımacılığında tercih 

edilmemesine sebep olmaktadır. 

89

Tablo 5: Manisa/Kırkağaç –Hollanda/Eindoven Taşıma Hattı Çoklu Taşımacılık Seçeneklerinde Süre ve 

Maliyetlerin Karşılaştırılması 

Manisa Kırkağaç - 

Hollanda Eindhoven 

Nakliye Alternatifleri 

Nakliye 

Süresi 

(gün) 

20 ton 

için 

Üretim 

Maliyeti 

(TL) 

20 ton için 

toplama, 

paketleme, 

yükleme 

Maliyeti 

(TL) 

20 ton 

için 

Nakliye 

Maliyeti 

(TL) 

Toplam 

Maliyet 

(TL) 

Birim 

Maliyet 

(TL/kg) 

Hollanda 

2010 

kavun 

ithalat 

fiyatı 

TL/kg 

( 0,70 €/ 

kg) 

Alternatif 1 

Karayolu 5-6 5000 800 8100 13900 0,70 1,58 

Alternatif 2 

Ro-Ro 7-8 5000 800 8100 13900 0,70 1,58 

Alternatif 3 

Karayolu+Denizyolu 22 5000 800 5910 11710 0,59 1,58 

Alternatif 4 

Karayolu+Denizyolu 11 5000 800 7133 12933 0,65 1,58 

Alternatif 5 

Karayolu+Havayolu 2 5000 800 61508 67308 3,37 1,58 

Sonuçlar incelendiğinde; Havayolunun içinde olduğu alternatif 5 seçeneğinin en kısa süre 

ve en yüksek maliyete sahip olduğu görülmektedir ve birim maliyet ve muhtemel Hollanda 

satış fiyatı ile karşılaştırıldığında bu seçeneğin uygun olmadığı anlaşılmaktadır. 

Karayolu+Denizyolu seçeneğinde 2 farklı hattın süre ve maliyetleri karşılaştırılmıştır. İlk 

hattın süresi daha uzun ama maliyeti daha düşüktür. Süre açısından en uygun seçeneğin 

Alternatif 1 Karayolu seçeneği, maliyet açısından ise Alternatif 3 Karayolu+Denizyolu 

seçeneği olduğu ortaya çıkmıştır. Ancak Alternatif 3'ün düşük taşıma maliyetine rağmen 22 

günlük nakliye süresinin kavun için çok uzun olmasından dolayı Alternatif 3 de uygun bir 

seçenek olmamaktadır. Bu durumda geriye Alternatif 1,2 ve 4 kalmaktadır. Alternatif 1 ve 

2'nin maliyetleri aynı ama süreleri farklıdır, Ro-Ro seçeneği olan Alternatif 2'nin süresi daha 

uzun olmasına rağmen maliyetinin düşmediği görülmektedir çünkü Firgirifik tırlar 

özelliklerinden dolayı gemiye yüklendiğinde de motorlarını çalıştırmak zorunda 

olduklarından maliyet düşmemektedir. Son iki seçenek Alternatif 1 ve Alternatif 4 

karşılaştırıldığında ise Alternatif 1 süre açısından Alternatif 4 ise maliyet açısından 

avantajlıdır. Alternatif 4'ün taşıma süresi olan 11 gün kavun için tolere edilebilir bir süre 

olduğunda ve Alternatif 1'e göre birim maliyeti 0,05 daha düşük olduğundan en uygun 

seçenek olarak değerlendirilebilir. Özellikle taşıma miktarı arttıkça bu seçeneğin daha fazla 

maliyet avantajı getireceği açıktır. 

Bu çalışma, ihracatı ancak son yıllarda düşünülmüş ve henüz geliştirilmemiş olan Kırkağaç 

Kavununun Hollanda’ya ihracatında çoklu taşıma seçeneklerine ilişkin senaryolar geliştirme 

90

ile sınırlı kalmıştır. Bu alana ilişkin gelecekteki araştırmalar aynı ürünün diğer potansiyel 

ithalatçi ülkelere ihracı konusunda çoklu taşıma seçeneklerine yoğunlaşabilir. Ayrıca, ihracatı 

pek geliştirilmemiş benzer meyve ve sebzeler bağlamında da yapılacak araştırmaların ilgili 

alanda Türkiye’nin ihracat gelirlerine önemli katkılar sağlayabileceği düşünülmektedir. 

KAYNAKLAR 

Akbay, C., Candemir. S. Ve Orhan. E.(2005). Türkiye’de Yaş Meyve ve Sebze Ürünleri 

Üretim ve Pazarlaması. KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2): 96-107 

Baki, B. (2004). Lojistik Yönetimi ve Lojistik Sektör Analizi. Trabzon: Volkan Matbaacılık. 

Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Kavunun Türkiye Ve 

Dünyadaki Durumu. http://www.batem.gov.tr/urunler/sebzelerimiz/kavun/kavun.htm.(Mayıs 

2012) 

Çapar, E.S. (2010). Çoklu Taşımacılık. Gümrükte Uzman Görüş: 60-65 

Ekin, S. İntermodal Taşımacılık. Ekim 2011. 

http://www.turktrade.org.tr/tr/article/a25d7953-7660-42a7-8f9d-fa4c2dd79f6e/intermodaltasimacilik.aspx 

(05.04.12). 

FAO Corporate Document Repository. Production Is Only Half The Battle – A Training 

Manual in Fresh Produce. Transportation of Fresh Food. 

http://www.fao.org/wairdocs/x5014e/X5014e08.htm (05.05.12) 

Food And Agriculture Organization of the United Nations. FAOSTAT 2010 Countries by 

Commodity. http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx.(05.05.12). 

Kara, M., Duruel, M. Ve Tayfur, L. (2007) Hatay İli İhracatçılarının Taşımacılıktan 

Kaynaklanan Sorunları ve Çözüm Önerileri. Ç.Ü. Sosyal bilimler Dergisi. 16: s.395-412 

Ruiz-Garcia,L., Barreiro, P. ve Rodriguez-Bermejo, J. (2007). Review. Monitoring the 

İntermodal, Refrigerated Transport of Fruit Using Sensor Networks. Spanish Journal of 

Agricultural Research. 5: 142-156. 

91

Öztürk, T. (2010). Türkiye Dış Ticaretinde Kombine Taşımacılık ve Türki Cumhuriyetleri 

Analizi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri 

Enstitüsü 

Rota, Y. (03.11.2011). UTİKAD. http://www.utikad.org.tr/haberler/default.aspid=8945 

(14.03.12). 

United Nations. (2001). Terminology on Combined Transport. 

http://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/wp24/documents/term.pdf (08.03.12) 

92

KIRKAĞAÇLI BİR GAZETECİ VE YAZAR: İSMAİL SİVRİ 

Asuman GÜRMAN ŞAHİN 1 

Özet 

Kırkağaç, tarihin en eski dönemlerinden bu yana önemli kültür merkezlerinden 

biri olmuştur. Anadolu’nun Türkleştirilmesinden sonra da Kırkağaç bu özelliğini devam 

ettirmiştir. Tarihten bu zamana kadar ismi ve eserleri ulaşmış pek kıymetli şahsiyetlerin 

Kırkağaç ve civarında yetiştiği ya da bu muhitten çıktığı bilinmektedir. 

Cumhuriyet döneminde yetişmiş önemli gazeteci ve çocuk kitapları yazarı İsmail 

Sivri, Kırkağaç’ta dünyaya gelen önemli şahsiyetlerden biridir. Kendisi, Kırkağaç 

Müderrislerinden İsmail Efendi’nin torunu, Sivrizadeler sülalesine mensup Ahmet Talat 

ve Hikmet Sivri’nin ikinci çocuklarıdır. 

Biz bu bildirimizde, Ocak 1927’de Kırkağaç’ta dünyaya gelen ve Ağustos 

2007’de İzmir’de Hakk’ın rahmetine kavuşan gazeteci ve yazar merhum İsmail 

Sivri’nin çocukluk, eğitim, gazetecilik hayatı ve eserleri hakkında bilgi vereceğiz. 

Amacımız, İstanbul’da Yeni Sabah, Dünya, Vatan, Tercüman, Havadis Gazetelerinde; 

İzmir’de ise Milliyet Gazetesi büro Şefliğinden İzmir Gazeteciler Cemiyeti 

Başkanlığına kadar yükselerek son dönem Türkiye basın ve yayın hayatında önemli bir 

yere sahip olan İsmail Sivri’yi doğduğu merkezde tanıtabilmektir. 

Anahtar Kelimeler: İsmail Sivri, Gazeteci, Yazar, Milliyet, Kırkağaç. 

A JOURNALIST AND A WRITER FROM KIRKAGAC: ISMAIL SIVRI 

Abstract 

Kırkagac has been one of the culture centers since the ancient times of the 

history. She has kept this attribute after Turkifying of Anatolia as well. It is known that 

very precious persons, whose names and works of art reach in our time, grew up in 

Kırkagac and her neighborhood. 

1 Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Doktora Öğrencisi. 

93

Ismail Sivri, an important journalist and children’s book writer grew in republic 

period, is one of the important persons born in Kırkagac. He was descendant of Ismail 

Efendi, one of the professors of Kırkagac, and the second child of Hikmet Sivri and 

Ahmet Talat who had been a member of Sivrizadeler Family. 

In our study we are going to give information about childhood, education and 

journalist life and works of Ismail Sivri who was born in Kırkagac in January 1927 and 

died in Izmir in August 2007. Sıvri worked for Yeni Sabah, Dünya, Vatan, Tercüman, 

Havadis Newspapers and he had risen from bureau chief of Milliyet Newspaper to the 

president of İzmir Gazeteciler Cemiyeti. Our aim is to introduce Ismail Sivri, who had 

an important position in Turkey’s press life, in the place where he was born. 

Keywords:İsmail Sivri, Journalist, Author, Milliyet, Kırkağaç. 

Giriş 

Önemli bir coğrafi konuma sahip olan Kırkağaç, tarihin antik devirlerinden 

itibaren birçok farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Kırkağaç, Anadolu’daki 

Selçuklu Devleti, Beylikler ve son olarak da Osmanlı Devleti dönemlerinde 

Türkleştirilmiştir. 

Yüzlerce yıllık Türk yerleşim bölgesi olarak bildiğimiz Kırkağaç, özellikle 

Osmanlı devrinde önemli bir ilim kültür merkezi olarak bilinir. Bölgeye ilmî hizmetler 

sağlayan medreselerin varlığı, bu bölgede hatırı sayılır şahsiyetlerin yetişmesine de 

zemin hazırlamıştır. 

Cumhuriyet devrinden sonra da bu merkezde yetişen önemli kişilerin arasında 

merhum İsmail Sivri gelmektedir. Kırkağaç doğumlu İsmail Sivri, Yeni Sabah, Dünya, 

Vatan, Tercüman, Havadis ve Milliyet gazetelerinde önemli görevlerde bulunmuş; 

İzmir’de ise Milliyet Gazetesi Büro Şefliğinden İzmir Gazeteciler Cemiyeti 

Başkanlığına kadar yükselmiş ve gazetecilik mesleği ile ilgili üniversitede dersler 

vermiş alanında hatırı sayılır bir gazetecidir. Gazeteciliğinin yanı sıra kendisi didaktik 

çocuk kitapları yazarı olarak da tanınmaktadır. 

Hayatı 

İsmail Sivri, 15 Ocak 1927 tarihinde Manisa’nın Kırkağaç ilçesinde bugünkü 37. 

Sokakta, eski adıyla Sivrizadeler sokağında dünyaya gelmiştir. Kendisi, Sivrizadeler 

94

sülalesinin Kırkağaç Müderrislerinden İsmail Efendi’nin torunu, Ahmet Talat ve 

Hikmet Sivri’nin ikinci çocuğudur. Meliha adında bir ablası ve Yılmaz adında da bir 

kardeşi vardır. 

İsmail Sivri’nin çocukluğunun ilk altı yılı Kırkağaç’ta geçmiştir. Bu bölgedeki 

kısa hayatına dair hatırasını şu şekilde ifade etmektedir: 

“Kırkağaç o yıllarda bağrında yer yer ulu çınarlar, serviler, dut ağaçları 

barındıran bol yeşilli, bol gölgeli, bol camili, bol hanlı ve çarşılı şirin bir kasabaydı. 

Ancak, özellikle çocuklarının geleceğini düşünen aileler için pek gözden uzakta ve pek 

kenardaydı” (Kozanoğlu; 2008, 11). 

Baba Talat Sivri için Kırkağaç, çocuklarının yeterli eğitim alabilecekleri bir yer 

değildir. Bu nedenle 1933’te İzmir’e göç etmişlerdir. Henüz altı yaşında olan İsmail 

Sivri’nin okul yılları burada başlamıştır. İzmir Karantina’da Mustafa Necatibey 

İlkokulu’nda birinci sınıfı okumuştur. Ertesi yıl, ailenin Tilkilik semtine taşınması 

üzerine Dumlupınar İlkokulu’na yazdırılmıştır. İlkokuldan mezun olur olmaz sonraları 

adı “Atatürk” olarak değiştirilecek “Erkek Lisesi”nin orta kısmına yazılmıştır. Bu 

lisenin orta kısmı günümüz Gazi İlköğretim Okulu’nun içinde geçici bir süreyle yine 

“Gazi” adıyla açılmıştır. Sivri, bir yandan Gazi Ortaokulu’nda okurken bir yandan da 

aileye katkı amaçlı çalışmıştır. İsmail Sivri’nin çalışması, eğitimini ve başarısını 

engellememiştir. 1941 yılında İzmir Atatürk Lisesi’ne girmiştir. Liseden mezun olunca 

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi’ne girmek istemiş; fakat bu girişimi 

sonuçsuz kalmıştır. Bunun üzerine Sivri, 1946 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat 

Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne yerleşmiştir. 

İsmail Sivri’nin Üniversite Yılları 

Üniversite yılları ve özellikle İstanbul İsmail Sivri’nin hayatının dönüm noktası 

olmuştur. Sivri’nin üniversite okuduğu dönem, Türkiye için de zorlu günlerin yaşandığı 

yıllardır. Ülke sancılı bir süreçten geçmektedir. Türkiye, II. Dünya Savaşı’na girmemiş 

olsa da savaşın yansımalarını yaşamaktadır. İsmail Sivri, hem ülkenin sıkıntıları, hem 

de ailesinden yeterince maddi destek alamamasından ötürü okurken çalışmaya devam 

etmek zorunda kalmıştır. Milli Türk Talebe Birliği’nin bünyesine katılmış, hatta 1946- 

1948 yıllarında Genel İdare Kurulu üyeleri arasında yerini almıştır. MTTB, Sivri’nin 

kaderini belirlemiş,1951’de MTTB’nin Genel Sekreteri olmuştur. İsmail Sivri, girişken 

95

kişiliği sayesinde İstanbul’da kısa sürede çevre edinmekle kalmamış, bu genel 

sekreterlik fırsatıyla da çevresini biraz daha genişletmiştir. 

İsmail Sivri’nin İstanbul’la olan münasebeti Bâb-ı Âli’yi tanımasıyla değişmeye 

başlamıştır. Burası İstanbul basınının kalbinin attığı yerdir. Basın ve gazeteci 

camiasından pek çok isimle tanışmıştır. Arkadaşlık hatta dostluklar kurmuştur. Hakkı 

Devrim’le olan dostluğu İsmail Sivri’nin ölümüne kadar sürmüştür. Hasan Pulur, 

Nezihe Araz, Abdi İpekçi değerli gazeteci arkadaşlarından sadece birkaçıdır. 

Edebiyat Fakültesi öğrencisi ve eski yazıyı biliyor olması onun Yeni Sabah 

gazetesine girmesine vesile olmuştur. Gazeteciliğe adımını düzeltmenlikle, eski adıyla 

müstensihlikle atmıştır. Artık Bâb-ı Âli, bugün hürmetle anılan gazeteci İsmail Sivri’yi 

yetiştirmeye başlamıştır. 

Gazeteci İsmail Sivri 

İsmail Sivri, edebiyat öğretmeni olabilmek için gittiği İstanbul’da kendini 

gazetecilik mesleği içinde bulmuştur. Yeni Sabah’tan sonra Dünya Gazetesi’nde 

çalışmıştır. Aslında ideali gazetecilik değildir. Öncelikle, fakültede alttan kalan tek 

dersini vermeye çalışmış; fakat gazetecilik yoğun bir mesai gerektirdiğinden dersten 

geçememiştir. 1952 yılında okuldan kaydı silinmiştir. 1997’de af yasasından 

yararlanarak biraz da Prof. Dr. Abdülkadir Karahan hocanın ısrarıyla İstanbul 

Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden diplomasını 

almıştır. 

1952’de üniversiteden kaydı silinince askerliğini yapmaya karar vermiştir. 

Acemiliğini Polatlı’da Topçu Asteğmen olarak yapmıştır. Daha sonra Hatay’a 

gönderilmiştir. Ancak o yıllarda Kore’ye asker sevkiyatı yapıldığından askerler ve 

aileleri arasında irtibat kurulması için İzmir’de “Basın İrtibat Bürosu” kurulmuştur. 

İsmail Sivri de bu büroya, dolayısıyla da anne ve babasının yanına gönderilmiştir. 

Gazeteci mesleği ona rahat bir askerlik sunmuş ve 30 Ekim 1954’te tezkiresini almıştır. 

1953-1954 yılları arasında askerlikten sonra, önce İstanbul’da Vatan 

Gazetesi’nde sonra Tercüman, Havadis ve tekrar Yeni Sabah gazetelerinde çalışmıştır. 

Hasan Pulur, Hakkı Devrim, Nezihe Araz gibi değerli gazeteciler Sivri’nin mesai 

arkadaşlarıdır. Bu yıllar, Sivri’nin İstanbul gazeteciliğindeki en başarılı ve en hızlı 

yılları olmuştur. 

96

İsmail Sivri, son derece yoğun geçen bugünlerinde biraz da annesinin ısrarıyla 

evlilik kararı almıştır. Hatta bu duygularını şöyle dile getirmiştir: 

“Evliliği biraz uzatmak istiyordum. Fakat annem İstanbul’a gelip benim bekâr 

odamı görünce evlenmem için çok ısrar etti. Tabii bir takım arkadaşlıklarımız oldu. 

Ama o zamana kadar ben evlenmeyi düşünmemiştim. Nasipte kendi memleketimizden 

Aysel Hanım varmış ‘Aysel Ceylan, onu verirlerse gidin isteyin’ dedim. Verdiler.” 

(Kozanoğlu; 2008, 33). 

28 Aralık 1958 günü Kırkağaç’ta evlenen İsmail Sivri, İstanbul’a yerleşmiştir. 

1959’da kızı Hikmet Sivri, 1961’de ise oğlu Talat Sivri dünyaya gelmiştir. Hikmet sivri 

Gökmen Dokuz Eylül Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi’nde Yrd. Doç. Dr. olarak görev 

yapmaktadır. İnşaat Mühendisi Talat Sivri ise kendi firmasında müteahhittir. 

Gazeteci İsmail Sivri’nin İzmir Yılları 

Evlenerek İstanbul’da yaşamlarını sürdüren Sivri’ye 1960 yılında Abdi İpekçi 

tarafından İzmir’de Milliyet Gazetesi Büro Şefliği teklif edilmiştir. İstanbul, pek çok 

alanda olduğu gibi basın hayatının da kalbidir. Ancak İsmail Sivri hem çok iyi bir teklif 

alması, hem de ailesinin İzmir’de olması nedeniyle bu teklifi kabul etmiş ve Milliyet 

Gazetesi İzmir Büro Şefi olmuştur. 

İzmir, meslek hayatının zirvesi olmuştur. Büro şefliği demek bugünkü manada 

bölge müdürü anlamına gelmektedir. İsmail Sivri’nin ilk işi bölgede bulunan bütün 

bayilerle ve Milliyet için çalışan yerel muhabirlerle sıkı bir ilişki içinde olmaktır. 

İzmir’in -İstanbul kadar değilse de- sosyo-kültürel ve turizm açısından önemli bir 

noktada bulunması, İsmail Sivri’nin meslek hayatının yoğun geçmesine sebep olmuştur. 

Sözgelimi İzmir Fuarı’na basın yayın dünyasından gelen önemli kişilere ev sahipliği 

yapmak İsmail Sivri’nin görevidir. Yahut, gazetenin etkinlikleri dolayısıyla konserler 

düzenlemek ve konuk sanatçıyla ilgilenmek yine ona düşen görevler arasındadır. 

Bunların yanı sıra muhabirlik, habercilik hatta hiç yüksünmeden matbaacılık bile 

yapmıştır. Kısacası, gazeteci denilince ya köşe yazısı yazan bir yazar, ya da haber 

peşinde koşup haber hazırlayan kişiler veya da idari görevleri bulunanlar akla 

gelmektedir. İsmail Sivri, bunların hepsini yapmayı başarmış birisidir. Basılsa hacimli 

bir kitabı oluşturacak kadar köşe yazıları da kaleme almıştır. Mesleki yaşamı 

incelendiğinde haber peşinde koştuğunu, hatta “onunla röportaj yapamazsın” denilen 

97

isimlerle bile röportaj yaptığını görebiliyoruz. Çünkü güvenilir haberci, gazeteci namına 

sahiptir. 

İsmail Sivri, kısa sürede çevresinde sevilen sayılan bir kişi olmuştur. Etrafında 

bulunan kişilerin heves ve cesaretiyle 1973’te milletvekilliğine soyunmuş; fakat çeşitli 

nedenlerle bu fikrinden vazgeçmiştir. Çünkü, tüm hayatı boyunca bir tarafın adamı 

olmayı reddetmiştir. Bu kararı, belki gazeteciliğin verdiği objektiflik, belki de çok 

hassas bir kişiliğe sahip olmasından kaynaklanmıştır. 

İsmail Sivri, 1980’de Milliyet Gazetesi İzmir Bürosu Şefiyken emekli olmuştur. 

Mesleğini çok sevdiğini her fırsatta dile getiren İsmail Sivri hem bu yoğun mesaiden 

yorulduğu için, hem de arkadaşı Abdi İpekçi’nin suikastta öldürülmesi sebebiyle 

emekliliğe karar vermiştir. Emekli olduktan sonra mesleğinden, daha doğrusu bu sosyal 

çevresinden kopamamıştır. 1998’den itibaren Milliyet’in Ege ekinde köşe yazıları 

yazmıştır. Aynı zamanda da yaklaşık on beş sene İzmir Gazeteciler Cemiyeti Başkanlığı 

yapmıştır. 

İsmail Sivri, gazetecilik mesleğinin saygın bir hale gelebilmesi için de uğraş 

göstermiştir. Mesleği korumak, mesleğin önemini artırmak adına hatırı sayılır işler 

yapmıştır. Öyle ki, kendisi Gazeteciler Federasyonunun kurucuları arasında yer almıştır. 

Bunun üzerine, Türk basınının seçkin kişileri İsmail Sivri’yi “Türkiye Gazeteciler 

Federasyonu Onursal Başkanı” seçmişlerdir. Federasyonun yanı sıra Sivri, uzun yıllar 

Ege Üniversitesi Basın-Yayın Yüksekokulu’nda öğretim görevliliği yaparak gazetecilik 

mesleğine akademik alanda hizmet etmeyi sürdürmüştür. 

2006 yılında akciğer kanseri teşhisi konulan İsmail Sivri 2 Ağustos 2007’de 

vefat etmiştir. Narlıdere Yukarıköy Mezarlığı’na defnedilmiştir. 

İsmail Sivri’nin Kişiliği 

İsmail Sivri kimdir, nasıl bir şahsiyettir sorularını yanıtlarken aslında 

kendisinin gazeteci olması, ilkin önyargılarla dolu bir cevabı oluşturmaktadır. Fakat 

İsmail Sivri’yi tanıdıkça durumun hiç de zannedildiği gibi olmadığını görmekteyiz. 

İsmail Sivri’nin şahsiyetini anlayabilmek için nasıl bir aile babası, nasıl bir dost, 

nasıl bir işveren, nasıl bir arkadaş sorularının yanıtını arayarak bulabilmemiz mümkün. 

İsmail Sivri öncelikle bu yoğun mesai gerektiren mesleğin içinde, hiçbir zaman 

ailesini ihmal etmeyen, bizzat eşi ve çocuklarıyla yaptığımız mülakattaki ifadelere göre 

98

kendilerine karşı sorumluluklarını dört dörtlük yerine getiren bir şahsiyettir. Akrabalık 

ilişkilerine önem veren, aile kurumunun bir toplumun dinamikleri olduğuna inanan, bu 

kurumun hassasiyetle yaşatılması gerektiğinin farkında olan biridir. Ailesinin 

cümlelerinden anladığımız kadarıyla Sivri, iyi bir eş ve baba olmuştur. 

İsmail Sivri’nin dostlarına kendisi sorulduğunda karşılığında tüm güzel sıfatların 

yan yana sıralandığı görülmektedir. Sivri’nin çok samimi arkadaşlarından Öcal Uluç 

Sivri’yi şöyle anlatmaktadır: 

“Karıncayı bile incitmek istemeyen bir insan. Bardağın hep dolu yanını gören 

muhteşem bir iyimser. Küçük mutluluklardan hayatını ve çevresini aydınlığa 

çevirmesini bilen bir hayat filozofuydu. Onda zaman zaman Yunus Emre’yi, Hacı 

Bektaş-ı Veli’yi, Ahi Evran’ı, Mevlana’yı gördüğümü hissettim. Ama o hiçbiri idi. O 

İsmail Sivri idi.” (Kozanoğlu; 2008, s.75). 

İsmail Sivri, yardımseverliği, dürüstlüğü, babacan tavrıyla tanınan bir insandır. 

Zaman zaman onun adı iş bulma kurumuna bile çevrilmiştir. Uzun yıllar, İl Fakirlerine 

Yardım Derneği’ne bizatihi katkıda bulunmuştur. 

Yol göstermeyi, dertlilere derman olmayı, mutluluğu ve umutlu olmayı ilke 

edinmiş bir kişidir. Eğitim, okumak, aydın olmak onun insan olma adına değer verdiği 

en önemli öğeler arasında yer almaktadır. 

İsmail Sivri’nin gazeteci olarak en dikkati çeken tarafı da objektif bir siyasi 

duruş sergilemesidir. Gazetecilerin suikastta öldürüldüğü o dönemlerde Sivri, belki de 

sadece işini yaptığı için, tehditler alan bir gazeteci olmamıştır. 

İsmail Sivri, her yönüyle çevresi tarafından saygı görmüş bir kişiliktir. Bu 

nedenle birçok ödüle layık görülmüştür.1999 yılında İzmir Gazeteciler Derneği Onursal 

Başkanı İsmail Sivri’ye Ege Üniversitesi Fahri Doktora Beratı verilmiştir. 

İsmail Sivri’nin aldığı bir başka ödül de Atatürk Derneği Şeref Üyeliği olmuştur. 

İsmail Sivri’yi sevindiren bir olay da meslekte yirmi beş yılını doldurması 

nedeniyle kendisine 1975’te Basın Şeref Kartı ve Onursal Başkan Unvanının 

verilmesidir. Bundan başka Burhan Felek Basın Ödülü, Çalışan En Yaşlı Gazeteci ödülü 

gibi birçok ödülle onurlandırılmıştır. 

Sivri için belki de en güzel ödül, henüz hayatta iken İzmir’de biri Karşıyaka’da 

bir sokağa, diğeri de Gediz’de bir bulvara adının verilmesidir. Ayrıca İzmir’in 

Alsancak, Kıbrıs Şehitleri sokağında bir de heykeli yer almaktadır. 

99

İsmail Sivri’nin hayatında çocuklar ayrı bir yere sahiptir. İsmail Sivri, her zaman 

hayata umut dolu bir bakış açısıyla bakmayı başarabilmiş birisidir. Ülkenin içinde 

bulunduğu halleri mesleği gereği belki de en reel haliyle gören ilk kişilerdendir. Ama 

hayatın bu realitesi onu umutsuzluğa itmemiş, bilakis yarını güzelleştireceklerin 

bugünün çocukları olduğunu düşünmüştür. Öyle ki, bir yazar olarak İsmail Sivri’yi 

değerlendirdiğimizde karşımıza didaktik bir çocuk yazarı çıkmış, onlara bir dizi çocuk 

hikâye ve romanları bırakmıştır. Belki de, onca koşuşturma, yoğunluk arasında 

dinlenebileceği saf ve temiz bir dünya olarak görmüştür çocukları, çocukların 

hayallerinde dolaşmayı, onların hayallerine ortak olmayı. 

İsmail Sivri, kendisiyle yapılan bir röportajda kendisini kısaca şöyle dile 

getirmektedir: 

“Ben yaşamım boyunca insanlarla ve insanları ilgilendiren olaylar ve konularla 

iç içeydim. Kendi sıkıntım ve dertlerim kadar başkalarının sorunları da beni 

ilgilendirdi. 

Her durumda insan sevgi ve saygı içinde yaklaştım. 

Çevremdeki insanların büyük ve küçük sevinçleri gibi üzüntüleri de beni çok 

duygulandırdı. Kendi dertlerimden çok başkalarının dertleriyle dertlendim desem yalan 

olmaz. Başta iş olmak üzere her isteyenin derdine çare bulmaya çalıştım. 

Kavga değil barış adamı olmayı yeğledim. Bu yüzden pek kavga 

etmedim…”(Kozanoğlu; 2008, 56). 

İsmail Sivri’nin kendisinin de dile getirdiği gibi barışı, güzellikleri, saflığı ilke 

edinmiş birisidir. Aynı zamanda çalışkan, sevilen, nüktedan, kendiyle barışık bir 

kişiliktir. 

İsmail Sivri’yi ev arkadaşı, meslektaşı, yakın dostu Hakkı Devrim şöyle 

anlatmaktadır: 

“İsmail Sivri deyip geçilmez. Sözünü ettiğim kişi Tanrı’nın sıradan kullarından 

değildir. Evet, eski gazeteci ama sayıları pek az olan ‘veliyullah’ takımından. Son 

yıllarımızı bir arada geçiremediğimize yandığım birkaç dostumda biri. Yalnız ben mi, 

meslektaşlarımın yüzlercesinin, belki binlercesinin. Bütün meslek camialarında veli’ler 

vardır. Onlar neye yarar bilir misiniz Şöyle söyleyeyim. Sivri İstanbul’da olsaydı biz 

gazeteciler birbirimizle daha az kavgalı, daha fazla dost kalırdık, gazetecilik daha 

güzel, daha sıcak, daha soylu bir meslek olurdu…”(Kozanoğlu; 2008,s.84 ). 

100

Bir Yazar Olarak İsmail Sivri 

İsmail Sivri, gazeteciliğinin yanı sıra çocuk hikâye ve romanlarıyla karşımıza 

çıkan bir yazardır. Gazetede kaleme aldığı köşe yazıları dışında otuz altı adet kitabı 

vardır. 

İstanbul’dayken yazdığı ilk dört kitabı Üniversite Öğrencileri için Test Soruları, 

İstanbul Futbol Yıllığı, Eski ve Yeni Ramazanlar ile Türkiye Okullar Rehberi’dir. 

1958’de konusunu daha çok hayat kaygısından uzaktaki çocukları işleyen 

hikâyelerden oluşan Yeşil Pancurlu Ev’i kaleme almıştır. 

İsmail Sivri’nin asıl yazar kimliğini oluşturan eserleri ise çocuklar için yazdığı 

kitaplardır. Çocuklara hitap edebilmek çok özel ve bir o kadar güçtür. İsmail Sivri, 

çocuklara hitap ederek onların hayallerine ulaşmayı başarmıştır. Çocukları sevmesi, 

çocukları yarının umudu olarak görmesi onu çocuk edebiyatına yöneltmiş epey bir 

yekûn tutacak eser kaleme almıştır: 

Karınca Dostlar, Yürekli Kaplumbağa, Kavanozda İki Balık, Leylekler Gelirken, 

Beş Kardeşler Masalı, Yaz Biterken, Çoban Köpeği. 

İsmail Sivri çocuklar için bir Atatürk kitaplığı hazırlamıştır. Atatürk’ü çocuklara 

çocuk dilinden tanıtmaya çalışmıştır. Çocukların Atatürk’ü sevmesi ve tanımasını 

üzerine düşen bir görev bilmiştir: 

Atatürk’ün Çocukluğu, Atatürk’ün Gençlik Yılları, Atatürk’ün Genç Subaylık 

Yılları, Atatürk’ün Genç Komutanlık yılları, Atatürk’ün Çanakkale Savaşları, 

Atatürk’ün Ordu Komutanlığı, Atatürk’ün mütareke Günleri, Atatürk’ün Samsun’a 

Çıkışı, Atatürk’ün Meclis Başkanlığı, Atatürk’ün Başkomutanlığı, Atatürk’ün 

Devrimleri, Atatürk’ün Cumhurbaşkanlığı, Atatürk Çocukları Çok Severdi, Atatürk 

Çocukları. 

İsmail Sivri’nin bir de Nasrettin Hoca dizisi vardır. Nasrettin Hoca, Sivri için 

çok özel bir yere sahiptir. Onun Türk kültürüne verilmiş bir lütuf olarak görmektedir. 

Sivri, Nasrettin Hoca’yla ilgili eserlerini oluşturmadan evvel Hoca’yı titizlikle 

araştırmış, daha sonra kaleme almıştır. Nasrettin Hoca’nın kendisindeki yerini şöyle dile 

getirmektedir: 

“Ben Nasrettin Hoca’nın çağdaş ruhunu taşıyorum. Bu duyguyu uzun zamandır 

hissediyorum. Hele hocamız kısacık boylu idiyse, yüzde yüz ona çekmişim. Hoşgörülü 

101

oluşum, olaylara mizah boyutuyla yaklaşmam, hayatı bir kavga değil fıkralar geçidi 

olarak algılamam, yüzümden gülümsemenin eksik olmayışı benim Hoca’ya çektiğimi 

veya içimde Hoca’nın yaşadığını ispatlar. Onu tanıdıktan sonra ondan kopamadım.” 

Kozanoğlu; 2008,s.163 ). 

İsmail Sivri neredeyse kendisini Hoca’yla özdeşleştirmiştir. Kitaplarındaki olay 

örgüsünü oluştururken olaylara onun perspektifinden bakmaya çalışmıştır: 

Nasrettin Hoca, Nasrettin Hoca Gençlik Yılları, Nasrettin Hoca Mahalle Okulu, 

Nasrettin Hoca Akşehir Yılları, Nasrettin Hoca Akşehir Kadısı, Nasrettin Hoca Son 

Yılları, Nasrettin Hoca Fıkralarıyla Yaşam Öyküsü. 

İsmail Sivri, çocuk dizisi eserlerinin dışında Gözcü ve Milliyet Ege 

gazetelerinde köşe yazıları yazmıştır. Toplandığında hacimli bir kitap oluşturacak kadar 

köşe yazıları vardır. Gözcü Gazetesi’nde “Geçmiş Zaman Olur Ki”, Milliyet Ege 

Gazetesi’nde “Bizim Köşe” başlıkları altında yazılar kaleme almıştır. Ancak, köşe 

yazıları hiçbir zaman bir siyasi düşünceye çanak tutmamıştır. Yazdığı yazıların konuları 

son derece güncel, genel, sosyal konulardır. “İlk Pazar Yazısı, 10 Milyon Liraya Hoş 

Geldin Derken, Eşref Saati, Gazete ve Sigara, Mavi Körfez Yeşil İzmir, Oyuncaklarda 

Buluşmak, Kurban Bayramı” köşe yazılarının başlıklarının sadece birkaçıdır. 

Sonuç 

Kırkağaç topraklarında yeşermiş İsmail Sivri, büyümüş, genişlemiş, bir çınar 

ağacı gibi olmuştur. Kimilerini gölgesinde serinletmiş, kimisine tarih olmuş, kimisine 

ululuğunu göstermiştir. 

Gerek gazeteciliği ve yazarlığı; gerekse kişiliğiyle önemli bir şahsiyet olarak 

hafızalarda yer etmiş Kırkağaçlı merhum İsmail Sivri’yi bu etkinlikte tanıtmaya çalıştık. 

Çocuklarımıza hiç çekinmeden hikâyelerini okutabileceğimiz Kırkağaçlı bir yazar 

bulunmaktadır. 

Merhum İsmail Sivri’yi Kırkağaç’ta yaşatabilme adına bazı tekliflerimiz 

olacaktır: 

1. Şimdiki 37. Sokağın adı -eski adıyla Sivrizadeler Sokağı-, şimdi İsmail 

Sivri Sokağı adıyla tabela konulması, 

2. 2 Ağustos ölüm tarihinde her yıl Alsancak Kıbrıs Şehitleri Sokağındaki 

heykeli başında yapılan anma töreninin önümüzdeki yıldan itibaren Kırkağaç’ta 

102

yapılması ( Sivri’nin bazı tanınmış gazeteci ve yazar dostlarının ve de ailesinin davet 

edilmesiyle Kırkağaç’ın ulusal basında tanıtımı sağlanmış olur ). 

3. İlçe kütüphanesindeki çocuk bölümüne İsmail Sivri adının verilmesi, 

4. Bundan sonraki Sempozyuma Sivri ailesinin onur konuğu olarak davet 

edilmesi gibi. 

Umarız, İsmail Sivri’yi bu çalışmamızla ilim ve Kırkağaç camiasına 

tanıtabilmişizdir. 

KAYNAKÇA 

KOZANOĞLU, Zeynel ( 2008 ), Gönül Adamı İsmail Sivri, İzmir Gazeteciler 

Cemiyeti Yayını, İzmir. 

2 Ağustos 2012 İsmail Sivri’nin Ölüm Yıldönümü Anma Töreni Konuşmaları. 

10 Ağustos 2012 İsmail Sivri’nin oğlu Talat Sivri ve Kızı Hikmet Gökmen ile 

yapılan görüşme. 

103

İSMAİL SİVRİ’NİN “LEYLEKLER GELİRKEN” VE “YAZ BİTERKEN” ADLI 

ESERLERİNDE DİL VE ÜSLUP ÖZELLİKLERİ 

Özet 

Davut ŞAHİN 1 

Gazeteci kimliğiyle ön plana çıkmış Kırkağaçlı İsmail Sivri, aynı zamanda çocuk 

kitapları yazarıdır. Sivri, kitaplarını çocukların eğitilmesi için yazmıştır. Çocuklar, kendi 

kültürüne hâkim olmalıdır. Bu nedenle Sivri, eserlerinde bilgi vermeyi ön planda tutmuştur. 

Kullandığı dil ve üslup da özenle seçilmiştir. 

İsmail Sivri’nin anlatımı çok açıktır. Kısa ve kurallı cümleler dikkat çeker. Konuşma 

dilini seçer. Çocukların anlayacağı veya anlamasını beklediği kelimelerle onlara seslenir. 

Konuşma cümlelerine sık sık yer verilir ki, inandırıcılık ön plandadır. 

Çok fazla sıfat, ikileme, zarf kullanılmıştır. Bu, onun anlatımını canlı kılmıştır. Bazı 

deyimler, ibareler de dikkat çekici dil hususiyetlerindendir. Diyaloglara sürekli yer verilmiştir. 

Çocukların etrafındaki hayvan ve diğer canlı cansız varlıklar kişileştirilmiştir. Sık sık bilgiler 

verilmiş, bazen bilgiler tekrarlanmıştır. Her seviyedeki çocuğun anlayabilme gayesi 

güdülmüştür. Metin bütünlüğü kurularak okuyucu olaylardan koparılmamıştır. Sivri’nin bu 

üslup seçimi de dikkat çekicidir. 

Anahtar Kelimeler: İsmail Sivri, Dil, Üslup, Çocuk, Kırkağaç. 

LANGUAGE AND STYLE ATTRIBUTES IN ISMAIL SIVRI’S BOOKS NAMED 

“LEYLEKLER GELIRKEN” AND “YAZ BITERKEN” 

Abstract 

Ismail Sivri from Kırkagac, who came into prominence with his journalist identity, was also a 

children’s book writer. Sivri wrote his books to educate the children. He believed that 

children have to know their own culture. For that reason, Sivri gave precedence to give 

information in his books. He chose the language and style with care. 

The narration of Sivri is so clear. He takes attention with short and canonical sentences. He 

prefers spoken language. He calls the children by the words that they understand or he expects 

them to understand. He often gives place to talking sentences, so that cogency is at the 

forefront. 

He uses too many adjectives, reiterates and adverbs and that gives his narration vividness. 

Some expressions and statements are also attractive language traits. He uses dialogues 

constantly. He personifies the animals and the other inanimate creatures around the children. 

He often gives information and sometimes repeats them. He aims to be understood by all the 

children in different levels. He cares the text’s unity not to readers cut off from the events. His 

style choice is also attractive. 

1 Celal Bayar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Görevlisi. 

104

Keywords: İsmail Sivri, Language, Style, Children, Kırkağaç. 

Giriş 

Daha çok gazetecilik yönü ön planda görülen İsmail Sivri’nin edebî şahsiyeti ikinci 

planda kalmıştır. İsmail Sivri’yi tanıtırken, gazeteci ve çocuk kitapları yazarıdır, demek 

gerekir. Onun hikâyeleri, belirli bir okuyucu kitlesi hedef alınarak yazılmıştır. Sivri’nin 

muhatabı çocuklardır. “O, çocukları çok severdi.” Çünkü “çocuklar umudumuzdur, dünyayı 

kurtaracak.” ( Sivri; 1994, 123 ) 

Bu sebeplerden ötürüdür ki geleceğimizin teminatı çocuklar iyi yetişmelidirler. Kendi 

milletlerine ait değerleri iyi bilmelidirler. Geleceği geçmişin doğruları üzerine kurmalı, 

yanlışları düzeltmelidirler. Geleceğimizin teminatlarını bizler yetiştirmemiz gerekir. O zaman 

herkes taşın altına elini koymalıdır. Bir yazar olarak Sivri de sahip olduğumuz değerleri, 

düzeltilmesi gereken yanlışları hikâyeleri vasıtasıyla çocuklara aktarma görevini üstlenmiştir. 

Yani Sivri’nin hikâyelerinin en temel amacı çocukları bilgilendirmektir. Sivri’nin okuyucu 

kitlesi çocuklardır. Sivri’nin kelimeleri, kelime öbekleri, cümleleri, konuları sunuş tarzı, yani 

üslubu çocuk okuyucular açısından ele alınması gerekir. 

Bu çalışmada, Sivri’nin kendi içerisinde konu bütünlüğü bulunan “Leylekler Gelirken” 

ve “Yaz Biterken” adlı iki hikâye kitabındaki dil unsurları ve üslubu değerlendirilmiştir. 

“Leylekler Gelirken” ve “Yaz Biterken” 

İsmail Sivri’nin “Leylekler Gelirken” adlı kitabında 13 hikâye bulunmaktadır. Bunlar: 

1. Uçurtma Yarışı, 2. Gözleri Yaşlı Küçük Kız, 3. Evcilik Oyunları, 4. Leyleklerin Gelişi, 5. 

Leyleklerle Küçük Kız, 6.Yeşil Ova, 7. İlkokullu Çocuklar, 8. Kent Pazarı, 9. Pazar 

Söyleşileri, 10. Çocuk Bayramı, 11. Leylek Yumurtaları, 12. Gençlik Bayramı, 13. Okul 

Tatili. 

Sivri’nin “Yaz Biterken” adlı kitabında ise 15 hikâye bulunmaktadır. Bunlar: 1. Okul 

Tatili, 2. Güzel Yaz Günleri, 3. Kurban Bayramı, 4. Hırsız Kim, 5. Yavru Leylekler, 6. 

Leylekler Hırsız Peşinde, 7. Hırsızın Yakalanışı, 8. Babanın Eve Gelişi, 9. Leylekler Uçup 

Gittiler, 10. Okulların Açılışı, 11. Cumhuriyet Bayramı, 12. Soğuk Kış Günleri, 13. Sevgiler 

Ölmez, 14. Kahraman Leylek, 15. Yavru Leylek Okullu Oldu. 

105

Bu iki eserdeki hikâyeler, aslında bir romanın küçük parçalara bölünmüş şekli gibidir. 

İlk kitabın konusu, hikâye başlıklarından da anlaşılacağı gibi, leyleklerin gelişiyle ( ilkbahar 

mevsimiyle ) başlayıp okulların tatile girmesine ( yazın başlangıcına ) kadarki; ikinci kitabın 

konusu ise diğer kitabın kaldığı okul tatilinin başlangıcından ( yazın başlangıcından ) itibaren 

kış mevsimini de içine alan sürede Anadolu’nun şirin bir ilçesinde geçen hayatı içine 

almaktadır. Yazar, aslında bu ilçe hayatından yola çıkarak tüm Anadolu insanının hayatını 

anlatmak istemiştir. Hikâyelerde, şehirdeki pazarcılar, esnaf, yerel bitki isimleri, bazı çocuk 

oyunları, pazar söyleşileri, hırsızlık olayı vs. gibi yerel ve özel konuların yanında; bahar 

müjdecileri leyleklerin gelişi/dönüşü, millî ve dinî bayramlar, komşuluk dayanışması, 

okulların tatile girmesi/açılması gibi genel ülke konuları da özellikle ele alınmıştır. 

Seçilen mekân, Akarçay’ı, gölü, dağı ve ovası bulunan küçük bir ilçedir. Bu ilçede, 

tarım yapılır ve yaz döneminde bağevi(dam)ne çıkılıp yaz sonunda tekrar eve dönülür. Mekân 

o kadar gerçekçi anlatılır ki, esnafların sokağıyla, kimin kimle komşusu olduğuyla, banka, 

cami, karakol, çarşı, ova, Akarçay, göl gibi daha pek çok mekânın ilçenin neresinde 

bulunduğuyla ilgili verilen bilgilerle bir şehir krokisi çıkarabilirsiniz. Belki de bu mekân -bazı 

hayal eklemeleriyle- sağlığındayken hep yerleşmeyi hayal ettiği Kırkağaç’tır Akarçay hariç 

hiçbir mekânla ilgili özel isim kullanmamıştır. Akarçay ismi bile -çok nadir de olsa- kimi 

yerde küçük harfle yazılmıştır. 

Hikâyelerin ana karakteri Küçük Kız’dır. Yazar, bir yıllık Anadolu hayatını anlattığı 

hikâyelerinin tamamında “leylekler”i de neredeyse Küçük Kız kadar ana karakter olarak 

kullanmıştır. Küçük Kız’ın “anne”si, “baba”sı ( fırıncı ), “ağabey”i, “büyükanne”si, köpekleri 

“Karabaş” ve kedileri “Samur” bütün hikâyelerdeki yardımcı karakterler olarak karşımıza 

çıkmaktadırlar. Eserlerin hiçbir yerinde insan isimlerine rastlanmamaktadır. Mekân 

isimlerinin anılmaması belki normal bir durumdur, ama insanların hiçbirine özel ad 

verilmemesi yazarın dikkat çeken yönlerinden biridir. 

Hikâyelerin Dil ve Üslup Özellikleri 

Yazarların duygu ve düşünceleri, meydana getirdikleri eserlerdeki kullandıkları dil 

unsurları aracılığıyla okuyucuya aktarılabilir. Yazar için muhatabı olan okuyucu kitlesi 

kullanılacak dil ve üslup açısından önemlidir. İsmail Sivri’nin hikâyelerindeki muhatabı 

çocuklardır. Sivri, hikâyeleri vasıtasıyla çocukları bilgilendirme gayesini güder. Kullanılacak 

kelimeler, kelime öbekleri, cümle yapıları çocuklar için özenle seçilmeli; onların dünyasına 

106

göre bir anlatım tarzı benimsenmelidir. Yazar, sıradan dil unsurlarına hayat vermeli, 

kanatlandırmalı, onu zengin çağrışım ve imgelerle doldurmalı, dili adeta yeniden üretmelidir. 

Özenle oluşturulmuş bir ‘kurmaca dil’ inşa etmelidir (Çetin; 2008, 258). 

Hikâyelerinde çocuklara seslenen Sivri, canlı bir halk dilini kullanır. Adeta gerçek 

hayattaki kişiler arasında olaylar karşılıklı konuşmalar şeklinde akıyormuşçasına ele alınır. 

Sadece insanlar arasındaki karşılıklı konuşmalar değil, hayvanlar arasında, insanlarla 

hayvanlar arasında geçen pek çok diyaloglar bulunmaktadır. Bu durum, yazarın hikâyelerini 

daha realist bir yaklaşımla akıcı bir şekilde ele aldığını göstermektedir. 

Annesi: “Leylek yumurtası yenmez!” 

Hepsi birden: “Biliyoruz,”dediler. “leylek yumurtası yenmez.” (Sivri; 1994, 27) 

Küçük Kız: “Yuva boş,” diye bağırdı. 

Annesi kızına: “kızım,” dedi. “Onlar gittiler.” (Sivri; 1997, 69) 

Hikâyelerin dilini akıcı kılan diyalogların dışında yerinde kullanılan bazı devrik 

cümleler, samimi hitap ifadeleri, deyimler, atasözleri, ikilemeler de bulunmaktadır. Devrik 

cümle Sivri’nin bu hikâyelerinde sayılıdır diyebiliriz. Yazarın kullandığı bu devrik cümleler, 

tamamen anlatımı vurucu hale getirmek için gündelik dilde kullanıldığı ölçüde hikâyelerde 

yerini almıştır. 

“Dargınlıklarla küskünlükler yıllar yılı sürüp giderdi aralarında.” (Sivri; 1994, 29) 

“Gelecek sizlerindir, çocuklar.” (Sivri; 1997, 84) 

Karakterler arasındaki diyaloglarda samimi hitap ifadelerine de rastlanmaktadır. 

Özellikle yaşça büyük küçük karakterler arasındaki bu hitaplar anlatımda akıcılığın en önemli 

unsurlarından biri olmuştur. 

Anne, mutlu: “Aslan oğlum benim! dedi. Sonra kızına dönerek: “Güzel kızım benim,” 

dedi (Sivri; 1994, 92). 

“Hırsız Kız… Hırsız Kız…”(Sivri; 1997, 36) 

“Babacığım…”“Babacığım…” dediler. 

107

“Yavrularım…” dedi babaları. (Sivri; 1997, 59) 

İsmail Sivri’nin eserlerindeki deyim zenginliği dikkat çekici boyuttadır. Deyimler, 

binlerce yıllık hayatın tecrübelerinin bir iki kelimeye sığdığı dil yapılarıdır. Yani deyimler, bir 

milletin muhayyilesini temsil etmektedir. Çocukları eğitme ve onlara bilgi kazandırma 

gayesindeki yazar, deyimleri hem mecazlı kelime yapıları olarak, hem de mana zenginliği 

olarak çocuklara benimsetme gayretindedir. Tabii ki deyimler, hikâyelerdeki akıcılığı ve 

sadeliği de sağlamıştır. Hikâyelerdeki bazı deyimler şunlardır: 

“havayı dağıt-” (Sivri; 1994, 11),“gözden yok ol-” (Sivri; 1994, 21), “kulak kesil-” 

(Sivri; 1994, 50), “dört dön-” (Sivri; 1994, 54), “atıp tut-” (Sivri; 1994, 74), “kulağı kapıda 

ol-” (Sivri; 1994, 82), “aklını başına al-” (Sivri; 1994, 89), “iğne atılsa yere düşme-” (Sivri; 

1994, 95), “gözlerinden uyku ak-” (Sivri; 1997, 5), “uykusunu aç-” (Sivri; 1997, 6), “yol al-” 

(Sivri; 1997, 7), “yolunu tut-” (Sivri; 1997, 16), “haberin bomba gibi patlaması” (Sivri; 

1997, 34), “sarpası kesil-” (Sivri; 1997, 41), “ah et-” (Sivri; 1997, 49), “yataklara düş-” 

(Sivri; 1997, 51), “ateş içinde yat-” (Sivri; 1997, 51), “e:vi bayram yerine dön-” (Sivri; 

1997, 58), “okullu ol-” (Sivri; 1997, 75). 

Anlatımdaki etkiyi arttırabilmek amacıyla kullanılan ikilemelerin de Sivri’nin 

eserlerinde bir hayli kullanıldığı görülmektedir. Hikâyelerdeki bazı ikilemeler şunlardır: 

“Yamaçtaki çocuklar çığlık çığlıktı.” (Sivri; 1994, 7), “koca koca adamlar” (Sivri; 

1994, 10), “salına salına uçan uçurtma” (Sivri; 1994, 11), “yavaş yavaş yok ol-” (Sivri; 

1994, 12), “kıvrıla kıvrıla göle dökül-” (Sivri; 1994, 14), “çuval çuval ürün” (Sivri; 1994, 

20), “kıkır kıkır gül-” (Sivri; 1994, 24), “çer çöp topla-” (Sivri; 1994, 25), “için için gül-” 

(Sivri; 1994, 26), “kıpır kıpır” (Sivri; 1994, 33), “hıçkıra hıçkıra ağla-” (Sivri; 1994, 36), 

“çoluk çocuk” (Sivri; 1994, 37), “cıvıl cıvıl öt-” (Sivri; 1994, 43), “şaşkın şaşkın bak-” 

(Sivri; 1994, 45), “avaz avaz bağır-” (Sivri; 1994, 78), “lüp lüp” (Sivri; 1994, 59), “bölük 

bölük” (Sivri; 1994, 12), “tıngır mıngır sesler” (Sivri; 1997, 7), “kıvrıla kıvrıla başla-” 

(Sivri; 1997, 9), “kucak kucak elma” (Sivri; 1997, 11), “istemeye istemeye” (Sivri; 1997, 34), 

“hırçın hırçın öt-” (Sivri; 1997, 38), “tabak tabak meyve” (Sivri; 1997, 39), “şaşkın şaşkın” 

(Sivri; 1997, 55), “gözlerini açar açmaz” (Sivri; 1997, 55), sayfa sayfa aç- (Sivri; 1997, 74). 

İsmail Sivri’nin hikâyeleri imgeler yönünden ele alındığında zengin bir malzeme 

ortaya çıkmaktadır. “Leylekler Gelirken” ve “Yaz Biterken” adlı eserlerdeki hikâyelerin ortak 

imgesi veya göstergesi “leylek”tir. Leylek Anadolu insanının -özellikle çocukların- hayatına 

108

ilkbaharla birlikte girer. Yani leyleğin asıl anlamsal karşılığı “mevsim”dir. Hatta mevsimlerin 

başıdır. Leylek umuttur, sevinçtir, hayatın başıdır, müjdedir, çocuk getirir, çocukların en 

sevdiği sosyal bir kuştur. 

Leylekler insanlarla birlikte yaşar. Yazarın hikâyelerindeki leyleğe eşlik eden kişi ise 

Küçük Kız adındaki sevecen bir “çocuk”tur. İkinci bir göstergenin küçük bir kız çocuğu 

olduğunu söyleyebiliriz. Çocuk güzeli görür, çirkini sevmez, tabii olanı tercih eder, 

bağışlayıcıdır, yufka yüreklidir, saygılıdır, özgürlüktür, bağımsızlıktır, korkusuzdur, 

çevresindeki her nesneyle bile insanla kurduğu bağ derecesinde iletişime geçebilir. Her geçen 

gün güzellikleri kaybolan dünyamızın tek umutlarıdır. Onlar bizim geleceğimizdir. Çocuklar 

hayatın “bahar”ıdır. Onlar insanoğlunun ilkbaharıdır. 

Anlatımda tek düzeliği ortadan kaldırmak amacına yönelik olarak bazı dil sapmalarına 

müracaat edilir ( Çetin; 2008, 264). Sivri’nin hikâyelerinde bazı dil sapması örneklerine 

rastlamaktadır. Yazarın burada dil bilgisi kuralları açısından ve standart kültür dili açısından 

bazı kullanımları olmuştur. Aslında bu yapılara alışılmamış bağdaştırmalar desek daha doğru 

olur. 

Yeni kelime veya kelime öbekleri kullanması: “Leylekler çokluk tarlalardaki zararlı 

hayvanları yerdi.” (Sivri; 1994, 46), “Çokluk eve aç dönüyordu.” (Sivri; 1997, 86), “Yaşlı 

bir adam kızgın söylendi.” (Sivri; 1997, 61), “Yaşlı Leyleği gören değirmenli şaşkın 

söylendi. (Sivri; 1997, 70). 

35). 

Kelime kalıplarının yerinde değişiklik yapma: “Maşallah kırk bir kere” (Sivri; 1994, 

Diyalog cümlelerini bölme: Konuşma cümlelerinin arasına kendinden kelime koyarak 

cümleyi ikiye ayırması en dikkat çekici özelliklerden biridir: “Yok,” dedi. “Artık barıştılar.” 

(Sivri; 1994, 32), “Peki,” dedi. “Ne zaman gelecekler.” (Sivri; 1994, 32), “Yok,” dedi. “baba 

leyleği bekleyeceğim ben.” (Sivri; 1994, 105), “O,” dedi. “Şeytanlık etti.” (Sivri; 1997, 61), 

“Leylek Kıza,” dedi. “Siyah önlük yakışır.” (Sivri; 1997, 71). 

İsmail Sivri’nin bütün bu sıra dışı kullanımları anlamda ve şekilde aslında çok da 

sırıtır vaziyette değildir. Aksine farklılık, özgünlük katmıştır diyebiliriz. 

Eserlerinde çocukları bilgilendirmeyi hedefleyen İsmail Sivri’nin kullandığı cümleler 

kısadır. Kısa cümleler anlaşılma kolaylığını sağlamıştır yazarımıza. Yukarıda da bahsettiğimiz 

109

gibi devrik cümle çok nadir kullanılmıştır. O seyrek kullanım da tekdüzeliği bozması 

açısından önemlidir. 

İsmail Sivri’nin kafası çok nettir ve bu da cümlelerine yansımıştır. Hiçbir cümle 

uzayıp gitmez onun hikâyelerinde. Sanatkârane bir dil kullanma çabasına asla girmemiştir. O 

her zaman mesajlarını net cümlelerle aktarmıştır. 

İsmail Sivri, kelime dağarcığı zengin bir yazardır. Kelimeler herkesin anlayacağı 

dildendir. Anlaşılamama kaygısı güden Sivri, eserlerini okuyan her kesimin anlayabilmesi 

için çeşitli sıfatlar, zarflar, isim tamlamaları kullanır. Yazar için vasıflandırma, yani açıklık 

çok önemlidir. Mesela, gerek insan karakterlerinin, gerekse leylek karakterlerinin hepsi birer 

sıfat tamlamasıdır. İnsanların, hayvanların isimleri değil, onların hayattaki layık görüldükleri 

isimler, yani vasıflar önemlidir. Bu isim seçimi bile Sivri’nin eserlerinde verilmek istenen 

mesajı ortaya koymaktadır. 

Küçük Kız, Pembeli Kız, Kara Kız, Yonca Kız, Sarı Kız, Koca Kafa, Sıska Oğlan, 

Çakır, Canavar, Haylaz, Şişko (İftiracı) Fırıncı, Kel Hırsız gibi kişi isimleri karşımıza 

çıkmaktadır. 

Yaşadıkları yere göre de leylekler isimlendirilmiştir: Yaşlı Leylekler, Bankacı 

Leylekler (cami kubbesinde), Bekçi Leylek (karakol üstündeki), Erkek Leylekler, Bilgiç 

Leylek (kaymakam binasında), Tulumbacı Leylekler (İtfaiye binasında), Okullu Leylekler 

(okul üstünde), Küçük Leylek/Okullu Leylek. 

Daha pek çok kelime sıfatlarla nitelendirilmiş ya da belirtilmiştir: 

Birkaç gün, yeşil ova, tatlı bir rüzgâr, derin bir uyku, mavi gökte renkli uçurtmalar, 

yamacın en tepesindeki çocuklar, uçurtma yarışına çıkan çocuklar, bu yeşil dünya üzerindeki 

gökyüzü, dam üstündeki leylekler, masmavi, sapsarı, mosmor, kıpkırmızı… 

Özellikle gerek zaman ifadesini içinde barındıran, gerekse fiillerin tarzlarını ifade eden 

tarz zarflarına da çokça yer verilmiştir: 

Tatil, hafta, vakit, akşam, sabah, gece, yarın, kuşluk vakti, öğle, ikindi, yatsı, göç vakti, 

evcek, çokluk, içeri girerken, havluyu yerine asarken, kalkar kalkmaz, dışarı çıkınca, 

biliyormuşçasına, fırıncının yakalandığı haberi geldiğinde… 

110

Sivri’nin bazı kelimelerin seçiminde hassas olduğu görülmektedir. Mesela şehir ve 

kent kelimelerinden daha çok kent kelimesini kullandığını görüyoruz. İlk hikâyelerinde art 

arda ikisini de kullanarak çocuklara kent kelimesinin şehir anlamına geldiğini öğretiyor. Daha 

sonra da şehir kelimesini hiç kullanmıyor: kent çarşısı (Sivri; 1994, 13), kent halkı, ...şehir 

halkı (Sivri; 1997, 5), kent sokakları (Sivri; 1997, 7). 

Daha başka ilke ve inkılâplar yerine devrim ve yenilikler; cevap yerine yanıt; tekrar 

et- yerine yinele-, Ramazan Bayramı yerine Şeker Bayramı; hayal ve rüya yerine düş, misafir 

yerine konuk kelimelerini özellikle seçerek kullanması dikkat çekicidir. 

Özgün kelime kullanımları da dikkat çeker. “bıkmak usanmak”, “yalvarmak 

yakarmak” ikileme fiillerinden ölçünlü dilde bazen bıkmak ve yalvarmak kelimeleri tercih 

edilirken Sivri tarafından usanmak ve yakarmak kelimeleri tercih edilmiştir. Bu tercihiyle 

Sivri, kullanım sıklığı daha az olan Türkçe kelimelere işlerlik kazandırmıştır. 

“Küçük Kızın her sorduğunu usanmadan yanıtladı. (Sivri; 1997, 76). 

“Leyleklerin gelmesi için içinden yakardı.” (Sivri; 1997, 16). 

Türkçenin birçok unsurunu eserlerinde sadelikle işleyen Sivri, çocuk okuyucuları için 

de bazı üslup çeşitlerini hikâyelerinde kullanmıştır. Amacı, geleceğin çocuklarını bilgi ve 

kültür donanımlı şahsiyetler olarak geleceğe hazırlamak isteyen yazar üslup seçiminde de 

bilinçli bir yol izlemiştir. 

Çocuklar daha çok somut kavram ve olayları algılayabilirler. Baharın gelişi onlar için 

içi doldurulması çok güç bir kavramdır. Yazar baharın geldiğini onların dünyasından sevimli 

bir kahraman seçerek aktarıyor. Öylesine bir kahramandır ki belki de tüm mevsimlerde 

yanınızda kalsa sevgisine doyamayacağınız bir bahar temsilcisi seçmiştir. Leylekler. 

Yazar leylekleri çocukların bilinçaltına yerleştiriyor. Leylekler vasıtasıyla, bu kuşların 

göçmen kuşlar olduğu, Anadolu’ya hangi ülkelerden ne zaman gelirler ve Anadolu’dan hangi 

ülkelere ne zaman giderler, nerelerde yaşarlar, insanlarla diyalogu nasıldır, günlük 

hayatımızda ne faydaları vardır gibi pek çok sorunun cevabı hikayeler arasında veriliyor. Bu 

bilgiler düşünce üslubuyla aktarılmıştır (Çetin; 2008, 279). Yani kimi zaman hikâyelerde bilgi 

ve fikir aktarmaya dönük bir üslup benimsenmiştir. 

111

Çocukların hayal dünyalarının genişliğini bilen yazar, kahraman Küçük Kız ile 

leylekler arasında insanî ilişkiler kurmuştur. Sadece leyleklerle değil, coşkun sevinç anlarında 

( babanın iftiradan kurtularak eve dönmesi, bağevine göçülmesi, leyleklerin gelmesi ); bazen 

de üzüntünün hat safhaya vardığı anlarda ( babanın iftira sonucu hapse girmesi, leyleklerin 

dönemsi) neredeyse bütün canlı cansız varlıklar kişileştirilmişlerdir. Küçük kız etrafındaki 

herkes ve her şey üzüntü veya sevinç unsurlarını ortaya koyar. Burada masalsı veya efsaneci 

bir üslup ortaya çıkmıştır (Çetin; 2008, 279). 

Bazen de yazar bilgi aktarabilme gayretine girebilir. Sivri de birçok konuda bilgi 

aktarımında bulunmuştur. Bu bölümlerde Sivri’nin yalın üslubu (Çetin; 2008, 300) seçtiği 

görülür. Fikirlerini net cümlelerle somut olarak aktarır. Bu bilgiler, sadece kendi içerisinde şu 

şekilde tasnif edilebilinir: 

1. Konunun geçtiği Ege’nin küçük ilçesiyle ilgili coğrafi bilgi, şehir planı, şehir 

hayatında insani ilişkiler ve sosyal hayat, bölgede yetişen bitki türleri ve bunların bazıları 

(çınar gibi) hakkında bilgi, ot isimleri, mevsim özelliği, mevsimlere göre insanların yaşam 

şekli, çocuk oyunları, adet-gelenek-görenekler, dini ve milli bayramların kutlanma şekli gibi 

konularda bilgi aktarımı. 

2. Dini ve milli bayramların hayatımızda değerli olmasının sebepleri tarihî geçmişiyle 

birlikte verilir. Buradan yola çıkılarak ülke değerlerinin hangi şartlarda sağlanabildiğinin 

aktarılması. 

3.Yaşanılan dünyayı insanoğlunun pervasızca mahvetmesi, yani hava kirliliği, 

toprağın sunî gübrelenmesiyle verimsizleşmesi, atıkların suları kirletmesi ve doğal yaşamı 

sekteye uğratması (Leyleklerin artık gelmemesi, mevsim sapmaları), kendi sağlığımızla 

oynamamız gibi yerel olmayan genel sorunlar. 

Sonuç 

Kırkağaçlı merhum İsmail Sivri’nin, “Leylekler Gelirken” ve “Yaz Biterken” adlı 

eserlerindeki hikâyeler geçmiş bir zamanda küçük bir Ege ilçesindeki yaklaşık bir yıllık bir 

hayatı anlatmaktadır. Özel isim kullanmaktan kaçınan Sivri, okuyucuyu şahıslara, nesnelere 

bağlamaktan ziyade anlatmak istediklerine şartlandırır. Onun için kişiler değil, halk önemlidir. 

Üzerinde ilelebet insanların yaşayacağı dünya önemlidir. Bu nedenle çocuklar geleceği 

şekillendirmek için görgülü ve bilgili olmalıdır. 

112

Sanatını toplum için icra etmeyi hedefleyen yazar, Türkçenin bütün dil unsurlarını 

ustaca kullanmıştır. Ne kullandığı dilde, ne de üslubunda bir zorlama bulunmaktadır. Bu 

nedenle de bir çırpıda okunabilecek özelliğe sahiptir. Eğiten ve Türkçenin zenginliğini ortaya 

koyan bu hikâyeler çocuklara tavsiye edilebilecek özelliktedir. 

KAYNAKÇA 

AKTAŞ, Şerif (2002), Edebiyatta Üslup ve Problemleri, Akçağ yay., Ankara. 

ÇETİN, Nurullah (2008), Roman Çözümleme Yöntemi, Öncü Kitap, Ankara. 

GUİRAUD, Pierre (1994), Göstergebilim, (Çev. Mehmet Yalçın), Anakara. 

SİVRİ, İsmail (2004), Leylekler Gelirken, Altın Çocuk Kitapları. 

SİVRİ, İsmail (2007), Yaz Biterken, Altın Çocuk Kitapları. 

113

DÜNYA KAVUN PAZARINDA TÜRKİYE’NİN PAYI VE BU PAYIN 

GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER 

Asiye Ayben Çelik, Mustafa Çelik 1 

Özet 

Bu çalışma ile öncelikle dünya kavun piyasası istatistiklerle incelenmekte ve 

Türkiye’nin söz konusu piyasadaki konumuna ilişkin tablo gözler önüne serilmektedir. 

Ardından SWOT Analizi yöntemi ile Türkiye’nin bu ürünle ilgili olarak –Kırkağaç 

kavunu ele alınarak - sahip olduğu güçlü ve zayıf yönler ile karşı karşıya bulunduğu 

fırsat ve tehditler stratejik bir bakış açısıyla ele alınmaktadır. Yapılan analiz sonuçlarına 

göre Türk kavununu ihracat hacmini artırmaya ve uluslararası pazarlama faaliyetlerini 

geliştirmeye yönelik birtakım öneriler geliştirilerek sektördeki uygulamacılara bir yol 

haritası çizilmesi amaçlanmaktadır. 

Anahtar Kelimeler: Dünya Kavun Piyasası, Kavun İhracatı, SWOT Analizi 

THE SHARE OF TURKEY IN WORLD MELON MARKET AND 

SUGGESTIONS TO IMPROVE THIS SHARE 

Abstract 

With this study, firstly world melon market has been analyzed through the 

statistics, and the position of Turkey in this market has been brought out. Then with a 

strategic point of view, by using SWOT analysis method strengths and weaknesses of 

Turkey about this product – especially Kırkağaç melon – and opportunities and threats 

that Turkey faces have been discussed. Based on the results of the analysis, some 

suggestions have been made to increase Turkish melon export volume and develop 

international marketing operations. In that way it’s been aimed to draw a roadmap for 

the practitioners in the sector. 

Keywords: World Melon Market, Melon Export, SWOT Analysis 

Giriş 

Türkiye, 182.134.388 m²’lik ekilebilir arazi büyüklüğü ile dünyada ilk 10 ülke 

arasında yerini almaktadır. Böylesine büyük tarıma elverişli alana sahip olunmasına 

rağmen, Türkiye uluslararası piyasalarda tarımsal ürünleriyle varlığını sınırlı oranda 

hissettirebilmektedir. Gerçekleştirilen üretimin önemli bölümünün iç pazara yöneltildiği 

gerçeği bir tarafa bırakıldığında, Türkiye farklı klimatolojik ve toprak özelliklerini 

kullanarak geniş ürün yelpazesi ile gerçek potansiyelini dış pazarlarda açığa 

çıkarmalıdır. 

2011 yılı verilerinden hareketle, 134.906.869.000 $’lık ihracatın içerisinde tarım 

ve hayvancılığın payı, 5.148.007.000 $’lık ihracat hacmi ile %3,82 ile sınırlı 

kalmaktadır. Oysa Türkiye FAO verilerine göre, 2010 yılında gerçekleştirilen üretim 

miktarılar itibariyle; incir, kayısı, ayva, vişne, kiraz, kabuklu fındık gibi ürünlerde 

1 asiye.celik@bayar.edu.tr, mustafa.celik@bayar.edu.tr 

114

irinci sırada, kavun, karpuz, çilek ve pırasada ikinci sırada yer almaktadır. Bu 

ürünlerden fındık, incir, kayısı ve özellikle Ege Bölgesinde yaygın biçimde yetiştirilen 

zeytin ve üzüm ile, dünya üretiminde 2. sırada yer aldığımız kavunu, üretim ve ihracat 

açısından karşılaştırdığımızda ortaya aşağıdaki gibi bir tablo çıkmaktadır. 

Tablo1: Türkiye’nin Dünya Tarımsal Ürün Arzındaki Önemli Ürünleri 

2010 yılı Üretim miktarı (ton) 

Dünya üretimi 

içindeki payı 

Dünya Sıralaması 

Fındık 600.000 69,95% 1. 

İncir 254.838 24,06% 1. 

Kayısı 476.132 13,75% 1. 

Zeytin 1.415.000 6,80% 5. 

Üzüm 4.255.000 6,34% 6. 

Kavun 1.611.700 6,11% 2. 

Kaynak: FAOSTAT 2012 

Tablo 2: Türkiye’nin İhraç Ettiği Başlıca Tarımsal Ürünler 

Dünya 

ihracatındaki 

2009 yılı İhracat değeri (1000$) payı 

Kayısı 20.595 5,76% 

Kuru Kayısı 278.866 79,26% 

İncir 25.989 31,40% 

Kuru incir 150.826 63,71% 

Üzüm 155.594 2,74% 

Kuru Üzüm 407.512 31,20% 

İç fındık 710.844 70,95% 

Fındık 1.171 0,87% 

Zeytinyağı 96.202 2,00% 

Zeytin 62 0,09% 

Kavun 5.304 0,40% 


Yüksek üretim hacmi ile kavun, incir, kayısı ve fındık gibi stratejik bir ürün 

olarak ele alınmayı hak etmektedir. Bu süreçte, 2008 yılında marka tescili yapılmış ve 

ulusal bilinirliği yüksek olan Kırkağaç kavununun, lezzet, koku ve dayanıklılık 

açısından uluslararası ticarete elverişliliği Kırkağaç kavununa özel önem verilmesi 

gerektiğine işaret etmektedir. 

Materyal ve Yöntem 

Çalışmamızda öncelikle dünya kavun piyasasını, piyasanın oyuncularını ve 

Türkiye’nin piyasadaki pozisyonunu sergileyebilmek üzere ikincil kaynaklardan 

yararlanılmıştır. Ardından söz konusu pazardaki payın artırılabilmesi için bir durum 

tespiti yapmak ve pazardaki fırsat ve tehditleri ortaya koymak amacıyla SWOT analizi 

yöntemi kullanılmıştır. Kırkağaç kavununu temel alarak yaptığımız analizde, Kırkağaç 

yöresinde kavun yetiştiriciliği ile ilgili yetkili kurumlar olan İlçe Gıda, Tarım ve 

115

Hayvancılık Müdürlüğü ve İlçe Tarım Kredi Kooperatifinden yetkililerle mülakatlar 

yoluyla elde edilen bilgiler derlenmiştir. 

Dünya Kavun Piyasası, Aktörleri ve Türkiye’nin Konumu 

Meyvesi yenilebilir sebzeler arasında sayılmakta olan kavun, farklı iklim ve 

coğrafyalarda yetişebilme özelliği ile dünyada geniş bir tarımsal üretim alanına sahiptir. 

Genellikle taze olarak tüketilmekte ve ticareti de yine taze olarak yapılmaktadır. 

Dünyadaki kavun üretimini, kavun pazarının büyüklüğünü ve bu pazarın arz yanında 

yer alan başlıca ülkeleri, bir diğer deyişle piyasanın aktörlerini tanıtmak üzere aşağıdaki 

tablolar oluşturulmuştur. 

Tablo 3: Yıllara Göre Dünya Kavun Üretimi (2000-2010) 

Yıllar Kavun üretimi (ton) 

2000 19.497.511 

2001 24.042.757 

2002 25.175.876 

2003 24.715.631 

2004 25.059.480 

2005 26.689.248 

2006 27.580.540 

2007 28.526.662 

2008 29.999.427 

2009 26.165.994 

2010 26.396.537 


Tablo 3’te görülen Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 

istatistiklerine göre, 2000 yılından bu yana kavun üretim hacminde zaman zaman 

düşüşler yaşansa da genel eğilim üretim hacminin artması yönündedir. 2010 yılı 

verilerine göre başlıca üretici ülkeler ise Tablo 4’te sıralanmaktadır. 

Tablo 4: Başlıca Kavun Üreticileri ve Üretim Miktarları (2010) 

Toplam Üretim 

İçindeki Büyüklüğü 

Ülke 

Üretim Miktarı (ton) (%) 

1 Çin 12.573.147 47,63% 

2 Türkiye 1.611.700 6,11% 

3 İran 1.317.600 4,99% 

4 Mısır 1.076.770 4,08% 

5 ABD 1.036.040 3,92% 

6 İspanya 926.700 3,51% 

7 Hindistan 894.000 3,39% 

8 İtalya 666.383 2,52% 

9 Fas 567.301 2,15% 

10 Meksika 561.681 2,13% 

Toplam Üretim Hacmi 26.396.537 100,00% 


116

Tablodan da rahatça izlenebileceği üzere, dünya kavun üretiminde toplam kavun 

arzının %47,63’lük katkısı ile birinci sırayı Çin almaktadır. Çin’i sırasıyla Türkiye, İran, 

Mısır ve ABD 1 milyon tonun üzerindeki üretim hacimleriyle takip etmektedir. Üretilen 

bu kavunların ne kadarının uluslararası ticarete konu olduğu ise ülkelerin ihracat 

rakamlarına bakılarak görülebilecektir. 

2009 verilerine göre dünyanın en fazla kavununu üreten ülkesi Çin’in dünya 

kavun ticaretindeki payının miktar bazında %8,97, değer bazında ise 1.299.232.000 

$’lık pazardan 122.095.000 $’lık satış hacmi ile %9,4’lük pay aldığı görülmektedir. 

Bunun anlamı Çin’de üretilen kavunun yalnızca %1,46’lık kısmı ihracata 

yönlendirilmiş, kalan kısmın tamamı iç talebi doyurmak üzere kullanılmıştır. Benzer bir 

tablo Türkiye için de söz konusudur. 2011 yılı TÜİK verilerine göre toplam kavun 

üretim miktarımız 1.647.988 ton olup, bu üretimin yalnızca 6348 tonluk kısmı, yüzdesel 

olarak ifade edilecek olursa %0,4’ü ihracata konu olmaktadır. 

Yukarıda yer alan on büyük kavun üreticisi için, üretim hacimlerinin ne kadarını 

dış pazarlara yönlendirdiklerini Tablo 5’te görmek mümkün olacaktır. 

Tablo 5: Başlıca Kavun Üreticilerinin Yerel ve Uluslararası Pazarlardaki 

Kavun Satışları (2010) 

Toplam 

Arz (ton) 

İç Pazardaki 

Satış Miktarı 

(ton) 

Toplam Arzdan 

İç Pazara Ayrılan 

Pay 

Dış Pazar Satış 

Miktarı (ton) 

Uluslararası Kavun 

Pazarından Aldığı 

Pay 

Çin 12.224.801 12.180.788 99,64% 44.013 2,15% 

Türkiye 1.679.190 1.669.578 99,43% 9.612 0,47% 

İran 1.278.540 1.268.023 99,18% 10.517 0,51% 

ABD 1.037.180 834.547 80,46% 202.633 9,88% 

İspanya 1.007.000 643.820 63,93% 363.180 17,71% 

Mısır 918.360 914.756 99,61% 3.604 0,18% 

Fas 887.005 831.080 93,70% 55.925 2,73% 

Hindistan 830.244 828.534 99,79% 1.710 0,08% 

İtalya 621.267 602.833 97,03% 18.434 0,90% 

Meksika 552.371 410.524 74,32% 141.847 6,92% 

Dünya 26.165.994 2.050.479 100,0% 

Kaynak: FAOSTAT 2012’den yararlanılarak hazırlanmıştır. 

Görüldüğü üzere, Çin, Türkiye, İran, Hindistan, İtalya ve Fas üretimlerinin 

büyük kısmını iç talebi karşılamaya yönlendirmişlerdir. Öte tarafta dünya kavun 

üretiminde beşinci sırada yer alan İspanya, 363.180 tonluk satış hacmiyle uluslararası 

pazarlarda %17,71’lik bir payı elde etmiş ve böylece dünya kavun pazarının lideri 

konumuna erişmiştir. 

Pazara ilişkin değerlendirmeler yaparken, pazar büyüklüğü sadece tonaj 

açısından değerlendirmek yetersizdir, bunun yanında ekonomik büyüklük göstergesi 

olan pazarın parasal büyüklüğünün de bilinmesi gereklidir. Böylece uluslararası kavun 

piyasasının aktörlerini ve bu aktörlerin piyasadaki güçlerini görebilmek mümkün 

olacaktır. 

117

Tablo 6: Başlıca Kavun İhracatçısı Ülkeler ve Pazar Payları (2005-2009) 

2005 2006 2007 2008 2009 

İhracat 

Hacmi 

(1000 $) 

Düny 

a İhr. 

Payı 

(%) 

İhracat 

Hacmi 

(1000 $) 

Dünya 

İhr. 

Payı 

(%) 

İhracat 

Hacmi 

(1000 $) 

Dünya 

İhr. 

Payı 

(%) 

İhracat 

Hacmi 

(1000 $) 

Dünya 

İhr. 

Payı 

(%) 

İhracat 

Hacmi 

(1000 $) 

Dünya 

İhr. 

Payı 

(%) 

İspanya 260.603 24,5% 293.830 26,8% 284.915 22,1% 352.547 25,2% 292.236 22,5% 

Guate. 63.781 6,0% 91.085 8,3% 124.015 9,6% 84.848 6,1% 123.971 9,5% 

Brezilya 91.479 8,6% 88.239 8,0% 128.214 9,9% 152.132 10,9% 122.095 9,4% 

ABD 101.502 9,5% 59.276 5,4% 122.394 9,5% 124.709 8,9% 121.253 9,3% 

Meksika 68.379 6,4% 78.106 7,1% 98.994 7,7% 96.713 6,9% 111.654 8,6% 

Kosta 

Rica 74.328 7,0% 84.746 7,7% 83.824 6,5% 68.670 4,9% 75.659 5,8% 

Fransa 64.215 6,0% 72.346 6,6% 73.316 5,7% 75.117 5,4% 72.428 5,6% 

Fas 27.826 2,6% 32.243 2,9% 50.889 3,9% 61.444 4,4% 65.634 5,1% 

İtalya 15.449 1,5% 15.691 1,4% 18.946 1,5% 22.903 1,6% 19.461 1,5% 

Çin 8.911 0,8% 11.076 1,0% 6.586 0,5% 12.213 0,9% 18.301 1,4% 

Türkiye 3.947 0,4% 3.060 0,3% 3.396 0,3% 5.179 0,4% 5.304 0,5% 

Güney 

Kore 4.599 0,4% 3.083 0,3% 2.176 0,2% 2.384 0,2% 5.299 0,4% 

Mısır 2.575 0,2% 2.562 0,2% 3.117 0,2% 6.229 0,4% 3.296 0,3% 

İran 7.740 0,7% 7.272 0,7% 1.143 0,1% 1.906 0,1% 1.906 0,2% 

Suudi 

Arabis. 278 0,0% 549 0,1% 1.046 0,1% 1.674 0,1% 1.674 0,1% 

Dünya 1.064.232 100% 1.097.683 100,0% 1.288.947 100,0% 1.401.055 100,0% 1.299.232 100,00% 


Uluslararası kavun ticaretinde pazardaki talebin %22,5’ini tek başına karşılayan 

İspanya’yı, Amerika kıtasındaki kavun ihracatçıları toplam talebin %42,6’sını 

karşılayarak takip etmektedirler. Türkiye ise bu sıralamada düşük ihracat hacmi ile 

ancak %0,5’lik bir pazar payını elde edebilmiştir. Yıllık ortalama birim fiyatlar 

açısından değerlendirildiğinde ise, 2009 yılında sırasıyla en yüksekten düşük fiyata 

doğru satış yapan ülkeler şöyle: Fas 1,17$, İtalya 1,05$, İspanya 0,80$, Meksika 0,78$, 

ABD 0,59$, Türkiye 0,55$, Çin 0,41$. Bu fiyatlar yıllık rekolte ve arz ve talep 

dengesine göre değişiklik gösterse de Türkiye’nin ihracat fiyatlarının çok yüksek bir 

seyir izlemediği görülmektedir. 

Dünya kavun piyasasında arz cephesindeki genel görünüm böyleyken talep 

cephesinde yer alan başlıca alıcıların hangi ülkeler olduğu ve alım miktarları için yine 

FAO istatistikleri aydınlatıcı olacaktır. 

118

Tablo 7: Başlıca Kavun İthalatçısı Ülkeler ve İthalat Hacimleri (ton) 

2005 2006 2007 2008 2009 

ABD 608.835 32,4% 631.630 31,2% 652.064 31,7% 606.692 30,7% 651.155 32,5% 

Kanada 161.318 8,6% 165.248 8,2% 170.712 8,3% 157.752 8,0% 156.331 7,8% 

Hollanda 128.506 6,8% 139.541 6,9% 170.060 8,3% 138.764 7,0% 150.595 7,5% 

Fransa 138.080 7,3% 137.136 6,8% 136.195 6,6% 142.030 7,2% 141.331 7,1% 

Rusya 98.613 5,2% 139.527 6,9% 129.494 6,3% 143.213 7,2% 139.221 7,0% 

İngiltere 157.096 8,4% 166.221 8,2% 174.106 8,5% 158.495 8,0% 137.049 6,8% 

Almanya 97.874 5,2% 102.993 5,1% 110.466 5,4% 112.581 5,7% 106.956 5,3% 

Ara Toplam 74,0% 73,2% 75,1% 73,9% 74,1% 

Dünya 

Toplamı 

1.878.891 100% 2.025.288 100% 2.055.796 100% 1.975.525 100% 2.001.630 100% 

Kaynak: Kaynak: FAOSTAT 2012’den yararlanılarak hazırlanmıştır. 

Tablo 7’de bahsi geçen 7 ülke uluslararası pazarlarda arz edilen kavunların 

yaklaşık %75’ini almaktadırlar. Sadece 2009 yılı verilerinden hareketle söz konusu 

ülkelerin ton başına ödedikleri meblağları kıyaslayacak olursak, pazarları kendi 

aralarında kıymetlerine göre derecelendirme fırsatına erişilecektir. 

Tablo 8: Başlıca Kavun İthalatçısı Ülkelerin İthalat Miktarları ve Ton 

başına Ödedikleri Meblağlar (2009) 

Yıllık Ortalama 

Birim Fiyat 

İthalat miktarı (ton) Ödenen Bedel ($) ($/ton) 

Fransa 141.331 157130 1112 

Hollanda 150.595 165809 1101 

Almanya 106.956 113178 1058 

İngiltere 137.049 141605 1033 

Rusya 139.221 97088 697 

Kanada 156.331 88716 567 

ABD 651.155 295526 454 


Dünyanın en büyük iki kavun ithalatçısı olan ABD ve Kanada, gerek kavuna 

ödedikleri yıllık ortalama birim fiyatın göreli düşüklüğü, gerekse coğrafi uzaklık 

dezavantajından ötürü, Türkiye’nin hedef pazarları arasında yer almasının istenilen 

kârları veya pazar payını sağlayamayacağı izlenimini vermektedir. Dolayısıyla Türkiye 

kavun ihracatındaki payını artırmak üzere öncelikle coğrafi olarak yakın olduğu 

pazar/pazarları hedef almalı ve o pazarlara uygun pazarlama stratejileri geliştirmelidir. 

Bu hedef doğrultusunda, ülkemizde yetişen ve marka tescili yapılmış olan Kırkağaç 

kavunu SWOT analizi tekniği ile ele alınmakta ve ihracatının geliştirilmesine yönelik 

önerilerde bulunulmaktadır. 

SWOT analizi 

Stratejik yönetimin temel araçlarından biri SWOT analizidir. Küreselleşen 

dünyada, teknolojinin sağladığı küçülme ve yakınlaşma nedeniyle oluşan global rekabet 

sürekli değişen çevresel koşulları da beraberinde getirmiştir. Bu nedenle işletmeler, 

belirledikleri hedeflere ulaşabilmek için değişen koşullara adapte olup, yol haritalarını 

119

devamlı revize etmek durumundadırlar. SWOT analizi, bu noktada yaygın bir biçimde 

kullanılan bir araçtır. 

İşletme stratejilerinin oluşturulmasında kullanılan bir model olarak karşımıza 

çıkan SWOT analizi, işletmenin güçlü ve zayıf yanlarını belirleyerek, pazardaki fırsat 

ve tehdit unsurlarını da dikkate alacak şekilde rekabet stratejileri geliştirme esasına 

dayanmaktadır (Pearce ve Robinson, 1997). Dinçer (1994), bu analizi sadece bir tespit 

yapmanın ötesinde, işletmenin çevre şartlarıyla uyumlu hale getirilmesine yönelik bir 

etkileşim analizi olarak da adlandırmaktadır. İşletmenin iç dinamiklerinden kaynaklanan 

güçlü ve zayıf yanlar ile işletme dışı dinamiklerden kaynaklanan fırsat ve tehditler bir 

matris üzerinde gösterilmektedir. SWOT ile sadece mevcut durum analizi 

yapılmamakta, geleceği ilişkin birtakım tahminlemeler de yapılmaktadır. Aktan (1999) 

bu nedenle SWOT analizini hem bir mevcut durum analizi, hem de gelecek durum 

analizi olarak değerlendirmekte ve analizi yakını ve uzağı görmemizi sağlayan bir 

gözlüğe benzetmektedir. 

Buna göre aşağıdaki matriste Kırkağaç kavunu ile ilgili birincil kaynaklarla 

yapılan mülakat sonuçlarından derlenerek hazırlanmış SWOT analizine yer 

verilmektedir. 

Güçlü Yanlar 

- Kırkağaç kavununun, tarımsal özellikleri 

itibariyle lezzet ve rayiha açısından 

Türkiye’de yetişen diğer kavun 

türlerinden ayrılması 

- Kırkağaç’ın gerek organik bileşenler 

açısından zengin toprağı, gerekse yörenin 

klimatolojik özellikleri itibariyle, diğer 

yörelerde yetişen Kırkağaç kavunlarından 

lezzet açısından farklılık göstermesi 

- Yoğun lifli yapısı nedeniyle daha 

dayanıklı bir kışlık kavun olduğundan 

uzun süreli depolamaya daha elverişli 

olması 

- Kırkağaç kavununun üretiminin orijinal 

tohumdan üretimi yapılması 

- Kırkağaç kavununun marka tescili 

yapılmış olması 

- İlçede Zafer Kalkınma Ajansı desteğiyle 

kurulmuş bir soğuk hava deposunun 

olması nedeniyle ürünün uzun süreli 

depolanabilmesi 

Zayıf Yanlar 

- Kavunun bitki olarak hastalıklara karşı 

direncinin sınırlı olması 

- Özellikle fusarium gibi köklerde baş 

gösteren ve mücadele edilmesi zor olan 

hastalıklar nedeniyle kavun ekilen 

arazinin de hastalıklı hale gelmesi 

- Topraktaki hastalığı bertaraf etmek için 

münavebeli ekim yönteminin kullanımını 

destekleyecek bir devlet desteğinin 

olmayışı 

- Hasat zamanı kavunun toplanıp, 

depolara aktarımı sırasında çok fazla el 

değiştirmesi nedeniyle hasar görüp 

oksidasyona açık hale gelmesi 

- İlçede depolamada ağırlıklı olarak dış 

etkenlere açık depolarda askı yönteminin 

kullanılması 

- İlçede kavun üreticileri arasında sinerji 

ve işbirliğini sağlayacak aktif bir 

örgütlenmenin bulunmayışı 

- Üretimde üreticinin standardizasyonu 

aramaması 

- Üreticilerin dış pazarlara açılma 

konusundaki bilgi eksikliği 

120

Fırsatlar 

- Tarımsal ve Kırsal Kalkınmayı 

Destekleme Kurumunun Manisa 

yöresinde tarımsal ürünlerin yetiştirilmesi 

ve pazarlanmasına yönelik hibe desteği 

- Turquality destek programları ile Türk 

malına uluslararası pazarlarda olumlu imaj 

yaratmaya yönelik verilen destekler 

- Soğuk hava deposu sayesinde kavunu 

özellikle kış aylarında yüksek fiyattan 

satabilme fırsatı 

Tehditler 

- Piyasaya tarımsal zararlılara karşı daha 

güçlü olan hibrit tohumların girerek, 

zaman içinde orijinal tohumun yerini 

alması. 

- Sulama rejiminde yapılan hatalar 

nedeniyle 

* Kırkağaç kavununun özgün lezzet ve 

kokusundan uzaklaşılması 

* Hastalıklara karşı daha hassas hale 

gelmesi 

- Salma sulama yöntemi kullanımı 

nedeniyle fazla su alan kavunun lifli 

yapısının genişlemesi ve asit düzeyindeki 

artışla depolanma sırasında firelere neden 

olması. 

Araştırma Sonuçları ve Tartışma 

Yaklaşık 1,3 milyar $’lık uluslararası pazar hacmine sahip olan kavun, 

Türkiye’nin dış pazarlarda neredeyse hiç varlık gösteremediği bir üründür. Oysa dünya 

üretiminde ikinci sırada olduğunu düşündüğümüzde, bu sonuç ürüne gereken ilginin 

gösterilmediğini ifade etmektedir. İç pazarda yüksek talebin yanında, dış pazarlardaki 

talebi de inceleyip tatmin etmeye çalışmak ülkemizin özellikle tarımsal üretiminde 

önemli artışlar sağlayabilecektir. 

İhracat hedefi ile yola çıkıldığında, öncelikle sahip olunan güçlü ve zayıf yanlar 

ile dışsal etmenlerden kaynaklanan fırsat ve tehditleri iyi değerlendirmek 

gerekmektedir. Marka tescili yapılmış bir kavun olan Kırkağaç kavunu için yaptığımız 

bu SWOT analizi bu noktada aydınlatıcı olacaktır. Kışlık bir kavun türü olan Kırkağaç 

kavunun sahip olduğu doğal özellikleri, marka tescilinin yapılmış olması, fiziksel yapısı 

itibariyle yoğun lifli oluşunun sağladığı dayanıklılık ve uzun süreli depolamaya elverişli 

olması kavunun dış pazarlarda yer bulmasını kolaylaştırmaktadır. 

Ancak öncelikle ortak bir hareketi sağlayacak, bütünlük ve sinerji yaratacak bir 

girişimin kavun üreticileri arasında kurulması gerekmektedir. Bunun yanında yerel 

yönetimin de yöreye özgü bu ürünü markalaştırmak üzere, kurulacak girişimi de 

destekleyerek birtakım tanıtım kampanyalarına girişmelidir. Ülkemizde bu hususta 

gerçekleştirilen kampanyalara örnek olarak, global bir Türk firması olan, 200 noktaya 

uçuşu olan ve milyonlarca insana hizmet veren THY’de Malatya kayısısı ikram edilmesi 

verilebilir (Anonim, www.sabah.com.tr). Keza Alaşehir üzümü için de benzer bir 

çalışma yapılmaktadır (Anonim, www.hurriyet.com.tr). Bunun yanında ürün tanıtımına 

yönelik ulusal çapta gerçekleştirilen festivaller de sıklıkla başvurulan tanıtım 

yöntemleridir. Ayrıca bu festivallerin Manisa şehrinin markalaşmasında da Kırkağaç 

ilçesinin vereceği bir katkı olarak değerlendirilebilir. 

Kavun ithal eden ülkeler incelendiğinde özellikle yakın coğrafyalarda yer alan 

AB üyesi bazı ülkeler ile Rusya Federasyonu’nun ihracatçılarımızın hedef pazarları 

içinde yer alması mümkündür. Her ne kadar AB üyesi ülkelere yapacağımız ihracatta 

121

%8,80’lik gümrük vergilerine maruz kalınacak olsa da, doğru ürün, doğru fiyat, doğru 

dağıtım ve tutundurma ile geliştirilecek doğru pazarlama stratejisi ile söz konusu 

ülkelerde pazar payı elde etmek mümkün olabilecektir. Ağırlıklı olarak üretimi yaz 

aylarında yapılan ve ocak dönemine kadar depolarda muhafaza edilebilen kışlık 

kavunların, şubat-haziran döneminde de temin edilebilmesi ki bu örtü altı kavun 

yetiştiriciliği ile mümkün olabilecektir, çiftçimizin kazancını ciddi oranda 

iyileştirebilecektir. 

Örtü altı tarım, günümüzde dilimize yerleşen diğer adıyla seracılık, “dış iklim 

faktörlerinin etkisi kaldırılarak, gerekli özel çevre koşullarının yaratılması ile yapılan 

sebze, meyve ve süs bitkileri yetiştiriciliği” olarak adlandırılmakta ve alçak ve yüksek 

tünel, cam ve plastik seraları kapsamaktadır. Serada kavun üretiminde tohum ekimi, 

erken ilkbahar yetiştiriciliği için kasım, ilkbahar yetiştiriciliği için ocak ayı içerisinde 

yapılmaktadır. Kavunda verim, yetiştirme koşulları ve çeşide göre değişmekle birlikte, 

dekardan 2-10 ton arasında alınabilmektedir; tünel altında ise bu rakam 3-5 tona 

inmektedir (Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, 2010).Bu anlamda Adana, Mersin gibi 

yörelerde sıklıkla başvurulan bu yöntemin Kırkağaç’ta uygulanabilirliği teknik olarak 

sorgulanmalıdır. Bu yöntemin uygulanmasında ve ihtiyaç duyulan damla sulama 

sisteminin kurulmasında Tarım Kredi Kooperatiflerinin sundukları finansal desteklerden 

yararlanılabilir. Bunun yanında seracılığın en önemli maliyet kalemi olan ısıtma için 

Soma Termik Santrali’nden çıkan atık ısının TÜBİTAK destekli proje ile binaların 

ısıtılmasında kullanımını içeren projenin kapsamına seracılık faaliyetlerinin de dahil 

edilmesiyle ısıtma maliyetleri minimize edilebilir. 

Son dönemde tarım sektöründe faaliyet gösteren uluslararası yatırımcıların 

yöneldikleri “topraksız tarım” uygulamasının da kavuna uygulanabilirliği teknik 

insanlarca analiz edilmelidir. Cam veya polikarbon seralarda toprak yerine organik ve 

inorganik maddelerin -kaya yünü, perlit ve kokopit- kullanıldığı topraksız tarım 

uygulamalarında, üreticiye 5 kat daha fazla verim alma fırsatını sunduğu ifade 

edilmektedir. Ayrıca bu sayede topraktan geçen hastalıkların da önüne geçilebildiği 

vurgulanmaktadır. Polikarbonda dönüm başına 50 euro, camda ise 80-100 euro arasında 

sera maliyeti olduğunu ifade edilmekte ve asıl maliyet unsurunun ısıtma olduğuna 

dikkat çekilmektedir (Başçı, 2012). Yukarıda ifade edildiği üzere termik santralin atık 

ısısından yararlanılarak düşük maliyetle ısıtma gerçekleştirilebilirse, kavun ihracatında 

ciddi bir sıçrama yaşanabilir. Tüm bu süreçlerde Tarımsal ve Kırsal Kalkınmayı 

Destekleme Kurumunun sunduğu hibe programlarından da yararlanarak uygun 

maliyetlerle yatırımı gerçekleştirmek mümkün olabilecektir. Ancak böylesine kapsamlı 

hareketler için, dağınık yapıdaki bireysel çiftçilerin, bir kooperatif çatısı altında 

birleşerek organize hareket etmesi şarttır. 

Üretim boyutunda yapılabileceklere dair önerilerimiz bunlarken, pazarlama 

boyutunda yapılması gerekenler ise şöyle sıralanabilir: 

Pazarlama karmasının tüm elemanlarını ele alarak düşünüldüğünde, Kırkağaç 

kavununun dış pazarlardaki tüketici zevk ve tercihlerine uygunluğu araştırılmalıdır. 

Ürünün tüketiciler tarafından tecrübe edilmesi ve tanıtımının yapılması için hedef 

pazarlarda dağıtım kanalındaki aracılardan destek alınmalıdır. Türkiye’nin ihracatında 

başarılı olduğu ürün gruplarında –fındık, narenciye, zeytin ve zeytinyağı, vs.- kurduğu 

sektörel tanıtım grubu uygulaması kavun için de uygulanabilir. 

Lezzet ve damak tadına uygunluğun yanında, bireylerin satın alma ve tüketim 

alışkanlıkları da dikkatle incelenmesi gereken bir başka konudur. Örneğin Avrupa’daki 

birçok markette sebze ve meyvelerin marketlerde anında tüketime uygun şekilde 

122

dilimlenerek paketlendiği görülmektedir. Yüksek fiyatla satılan bu ürünlerin raf 

ömürleri 5 gün olup, ürünün lojistik açıdan hedef pazara taşınmasında havayolu 

alternatifinin kullanımını gerektirmektedir. Kavunun bütün olarak hedef pazara 

taşınması halinde ise, minimum fireyi sağlayacak şekilde ürünün ambalajlanması, 

depolanması ve nakliyesinin gerçekleştirilmesini sağlayacak bir dağıtım stratejisi 

geliştirilmelidir. Ayrıca pazardaki dağıtım kanalındaki yapının önceden araştırılarak 

bağlantı noktalarının tespit edilmesi gerekmektedir. Katlanılan maliyetler ve hedeflenen 

pazar payı doğrultusunda, ürünün niteliği ve piyasadaki fiyat düzeyi de göz önüne 

alınarak uygun bir fiyat belirlenmelidir. 

Kaynaklar 

Aktan, C.C. (1999). 2000’li yıllarda Yeni Yönetim Teknikleri 2 (Stratejik 

Yönetim), İstanbul: TÜGİAD Yayınrı. 

Anonim, (2012). THY Uçuşlarında Kayısı İkramı, 

http://www.sabah.com.tr/Turizm/2012/09/02/thy-ucuslarinda-kayisi-ikrami, Erişim 

Tarihi: 02.09.2012. 

Anonim, (2012), THY 1 Milyon Yolcuya Alaşehir Üzümü Yedirecek, 

http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/20528158.asp, Erişim Tarihi: 02.09.2012. 

Başçı, S. (2012), Hollandalılar Topraksız Tarıma Geldi, 

http://www.dunya.com/hollandalilar-topraksiz-tarima-geldi-148501h.htm, Erişim 

Tarihi: 06.09.2012. 

Dinçer, Ö. (1994), Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası, 3. Baskı, İstanbul: 

Beta Yayınları. 

Food and Organization of the United Nations (2012). FAOSTAT. 

http://faostat.fao.org, Erişim tarihi: 01.09.2012. 

Pearce, J.,Robinson, R. (1997), Strategic Management, 6. Baskı, IrwinBook 

Team. 

Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, (2010), Örtü Altı Sebze Yetiştiriciliği, 

Ankara:GAP Eğitim ve Yayım Projesi Yayınları. 

Türkiye İstatistik Kurumu (2012), http://www.tuik.gov.tr, Erişim tarihi: 

01.09.2012. 

http://www.tkdk.gov.tr/ 

123

Kavun (Cucumis melo L.) Türünün Kökeni, Yayılışı ile 

Batı Anadolu’ da Bulunan Doğal Form ve Kültür Varyeteleri 

Yrd. Doç. Dr. Feyza CANDAN* Prof. Dr. Teoman KESERCİOĞLU** 

*Celal Bayar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü 

**Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 

Özet 

Kavun (Cucumis melo L.) türü diğer kültür bitkileri ile karşılaştırıldığında oldukça yeni kültür 

tarihine sahip bir bitkidir. Türün kültüre alınışının M.Ö 3000 tarihinden daha önce bir tarihte 

gerçekleşmiş olduğu düşünülmektedir. Kavunun gen merkezi Batı Afrika ve Hindistan’ dır. Ancak 

kültürü her iki kıtada farklı zamanlarda başlamıştır. Kavunun Anadolu’ da 2 mikrogen merkezi 

bulunmaktadır. Avrupa ve Amerika’ da bugün tarımı yapılan kavunların gen merkezi, Türkiye’ nin 

Doğu Bölgesi ve özellikle Van ili çevresidir. Bu mikrogen merkezlerinden olan Batı Anadolu, coğrafik 

yapısı nedeni ile Cucumis melo L. türünün zengin varyasyon gösterdiği bir alandır. Batı Anadolu’ da 

kavunun 2 alttürü ile bu alttürlerden birine ait toplam 22 kültür varyetesi bulunmaktadır. 

Anahtar kelimeler: Cucumis melo, kavun, kültür varyete 

Abstract 

Melon (Cucumis melo L.) has a new culture history when it is compared with the other 

culture plants. It is thought that culture activities regarding this species has started before 3000 BC in 

the world. Gene centers of melon are West Africa and India, but its culture activities has started at 

different times in these two continents. 2 microgene centers are found in Anatolia. East of Anatolia 

especially Van is the gene center of the melon being cultivated in Europa and America. West Anatolia 

the other microgene center of melon is the area that melon shows different variations because of 

area’ s geographical situation. 22 culture variates and 2 subspecies of melon can be seen in West 

Anatolia. 

Kavunun (Cucumis melo L.) Kökeni 

Kavun (Cucumis melo L.) diğer kültür bitkileri ile karşılaştırıldığında oldukça yeni kültür 

tarihine sahip bir bitkidir. Türün kültüre alınışının M.Ö 3000 tarihinden daha önce bir tarihte 

gerçekleşmiş olduğu düşünülmektedir. Arkeolojik araştırmalarda kavunun tohum ve diğer vejetatif 

kısımlarına rastlanmamıştır. Ancak M.Ö. 2400’ lü yıllara ait yapılan kazılarda bulunan eski eserler 

üzerinde kavuna benzer meyve figürleri bulunmuştur. Ayrıca Çin’ de Ch’ ian Shan Yang yöresinde 

yapılan kazılarda tarihi tam belirlenememiş olması ile birlikte bazı kavun tohumları gözlenmiştir. 

Bitkinin kökeni hakkındaki modern bilgiler De Candolle (1882) ile başlamıştır. De Candolle 

kavunun gen merkezinin batı Afrika ve Hindistan olduğunu, ancak kültürün her iki kıtada farklı 

zamanlarda başladığını belirtmiştir. Hooker (1897)’ e göre kavunun primer gen merkezi Afrika’ dır. 

Sekonder gen merkezi ise İran, Hindistan, Rusya ve Çin’ dir. Vavilov (1926) kavunun Anadolu’ da 2 

mikrogen merkezinin olduğunu belirtmiştir. Bu gen merkezlerinden biri Batı Anadolu’ dur. Harlan 

(1951) ve Zhukovsky (1951, 1965) Anadolu’ nun coğrafik yapısı nedeni ile kavunun özellikle Batı 

124

Anadolu’ da zengin varyasyon gösterdiğini belirtmiştir. Mansfeld (1959) tatlı kavunların gen 

merkezinin Ön Asya olduğunu ifade etmiştir. Günay (1976), Avrupa ve Amerika’ da tarımı yapılan 

kantalop kavunlarının gen merkezinin Doğu Anadolu Bölgesi özellikle de Van ili ve çevresi olduğunu 

ifade etmiştir. 

Kavunun (Cucumis melo L.) Yayılışı 

Hooker (1897)’e göre kavun türünün doğal formları Nijerya ve Gine’ den ticaret yolu ile 

Hindistan’ a geçmiştir. 

Candolle (1882) Hindistan’da yerli halkın kavunun doğal formlarını topladıklarını ancak 

tarımını yapmadıklarını söylemiştir. Afrika’da da bitkinin meyvelerinin yendiğini ifade etmiştir. Kavun 

Afrika’ da kültürü başladıktan sonra sekizinci yüzyılda Çin’ e götürülmüştür. Güney Asya 

kavimlerinden Tamul dilinde kavun için ‘molam’ ismi kullanılmıştır. Bu isim bitkinin latince adında 

bulunan ‘melo’ ile benzerlik göstermektedir. 

Komarov (1955) türün Orta Asya, İran ve Afganistan’ da .ok görüldüğünü belirtmiş ve çevre 

alanlarda yetişen kültür formları nedeni ile kalitesinin melezleme yoluyla sık sık bozulduğunu 

belirtmiştir. 

Yurdumuzun tarım bitkileri florasına önemli katkısı olan Zhukovsky (1951) ve Dillingen (1956) 

yaptıkları araştırmalara göre Avrupa ve Amerika’ da tarımı yapılan kantalop kavununun onbeşinci 

yüzyılda Romalı misyonerlerce Doğu Anadolu’dan alındığını, İtalya’ da yetiştirilmesinden sonra 1700 

yılında Fransa’ da geniş ölçüde kültüre alınmıştır. 

Kavunun Amerika’da tarımı, Amerika’nın keşfinden çok önceleri başlamıştır. Colomb 1494 

yılında Amerika çevresindeki adalara çıktığında kavuna rastladığını notlarında belirtmiştir. Kavun daha 

sonraları Avrupalıların etkisi ile 1516 yılında Orta Amerika’ da, 1609 yılında Virginia’ da 1629 yılında 

Hudson Nehri kenarlarında ve daha sonra da Brezilya’ da yetiştirilmeye başlanmıştır. 

Günümüzde kavun dünyanın subtropik ve tropik bölgelerinde yetiştirilmekte ve tarım alanları 

gittikçe genişlemektedir. 

Kavun (Cucumis melo L.) Üzerinde Yapılan Taksonomik Çalışmalar 

Kavunlar üzerinde deneylere dayalı ilk bilimsel çalışmalar Naudin (1859) ile başlamıştır. 

Araştırıcı dünyanın farklı yerlerinden 2000’ den fazla kavun örneği toplamış ve bunların birçoğu 

arasında melezlemeler yaparak kökenlerini araştırmıştır. Naudin kavunları 10 grup altında toplamıştır. 

Genetik denemeler da yaparak kavunun tür ve varyetelere ayrımında faydalı olabilecek önemli veriler 

elde etmiştir. 

Daha sonraları Kurz (1877), Cogniaux (1881), Rane (1901) ve Harms (1924) doğal ve kültür 

kavun formlarını özellikle meyve karakterine göre sınıflandırmaya çalışmışlardır. 

Rus araştımacı Pangalo (1925) kavunların kültür formları üzerinde yirmi yıldan fazla bir süre 

çalışmıştır. Araştırmacı ilk kez kavunun kültür formları için dikotomik bir tayin anahtarı düzenlemiştir. 

Bu incelemede ilk kez Anadolu kavunlarının sınıflandırılmış olması önemlidir. Pangalo Anadolu 

kavunlarını ‘gracilior’ tipi altında inceler. Bu tip kavunlar ufak ve ince yapılıdır ve Asya, İran tipinden 

ayrıcalık gösterir. 

125

Zhukovsky (1951) ‘Türkiye’ nin Zirai Bünyesi’ adlı eserinde Anadolu kültür kavunlarının 

bazılarını sınıflandırmış ve bunları adlandırmıştır. Araştırmacı Anadolu kavunlarını series Casaba ve 

series Adana gibi iki gruba ayırmıştır. 

Ekinci (1957) batı Anadolu’ da yaptığı araştırmalarda Zhukovsky’ nin çalışmalarını esas alarak 

bazı varyeteleri morfolojik karakterlerine göre sınıflandırmıştır. 

Bayraktar (1970) kavunun Anadolu varyetelerini meyvenin birçok karakterini ele alarak 

sınıflandırmıştır. 

Jeffrey (1972) Davis’ in ‘Flora of Turkey’ adlı eserinde Cucumis melo türünü incelerken doğal 

formları ile subtropik bölgelerde yetişen kültür formları arasında belirgin ayrıcalıklar olduğunu ifade 

etmiştir. 

Günay (1975) gen merkezi Anadolu olan kantalop kavunları ile çalışmış ve bu kavunları 8 grup 

altında toplamıştır. 

Kesercioğlu (1981), Batı Anadolu’ da bulunan ve kültürü yapılan kavun (Cucumis melo L.) 

formları üzerinde taksonomik ve sitotaksonomik çalışmalar yapmıştır. Kesercioğlu 1973-1980 yılları 

arasında batı Anadolu’ da yayılış gösteren kavunlar üzerinde inceleme gezileri yaparak gözlediği 

örneklerin tohumlarını toplayarak deneme arazilerine 4 yıl süre ile devamlı ekerek gözlemiştir. 

Araştırmalarda özellikle mesafe izolasyonu ile bitkiler arasındaki melezlenme olasılığını önlemiştir. Bu 

şekilde yetiştirilen kavun örneklerinde bitkilerin karakteristik özellikleri korunmuştur. Çalışmalarının 

sonucunda, Batı Anadolu’ da yayılış gösteren alttür ve kültür varyetelerine ilişkin meyve özelliklerine 

dayalı bir tayin anahtarı oluşturmuş ve gerekli izolasyon sağlandığı zaman bu tayin anahtarının 

işlerliğini koruyacağını belirtmiştir. Kesercioğlu tarafından hazırlanan ve Batı Anadolu’ da yayılış 

gösteren 2 alttür ve bu alltürlerden birine ait genellikle yetiştiği yere göre adlandırılmış olan 22 kültür 

varyetesinin (cv) toplandığı yerler ile birlikte isimleri aşağıda bulunmaktadır. 

C. melo subsp. dudaim; B1 İzmir: Bayındır, Foça, Menemen; B2 Uşak:Eşme; C2 Denizli: 

Babadağ 

C. melo subsp. melo (Yenebilen Kültür Kavunları) 

C. melo subsp. melo cv. Düğmeli; C2 Denizli:Tavas 

C. melo subsp. melo cv. Donbaylı; B2 Uşak:Güneli 

C. melo subsp. melo cv. Taş düğeleği; B1 İzmir:Menemen, Balıkesir:İvrindi, Sındırgı, 

Manisa:Kırkağaç, C2 Muğla:Merkez ilçe. 

C. melo subsp. melo cv. Kırkağaç; B1 Manisa:Kırkağaç, Akhisar, Saruhanlı; B2 Balıkesir:Devlet 

Üretme Çiftliği, Sındırgı, Manisa:Kula, Uşak:Merkez ilçe, C2 Denizli:Acıpayam, Muğla:Yayla 

C. melo subsp. melo cv. Demir; B2 Denizli:Buldan 

C. melo subsp. melo cv. Kumkısık, C2 Denizli:Kumkısık, C1 Muğla:Datça 

C. melo subsp. melo cv. Çitilli, B1 Balıkesir:Sındırgı 

126

C. melo subsp. melo cv. Beyaz, B2 Uşak:Güneli 

C. melo subsp. melo cv. Hasanbey, B1 Manisa:Saruhanlı, Kula 

C. melo subsp. melo cv. Okçular, A1 Çanakkale:Okçular Köyü, Bayramiç; Saçaklı Köyü 

C. melo subsp. melo cv. Şekerpare, C2 Muğla:Yayla 

C. melo subsp. melo cv. Pıtraklı, C2 Muğla:Yayla 

C. melo subsp. melo cv. Topatan, A1 Çanakkale:Merkez ilçe 

C. melo subsp. melo cv. Bağrıbütün, B3 Eskişehir:Kızılinler Köyü (Bu bitkinin Bulgaristan’ da 

tarımı yapılmaktadır. 

C. melo subsp. melo cv. Bigadiç, B2 Balıkesir:Bigadiç 

C. melo subsp. melo cv. Ahıllı, C2 Denizli:Sarayköy, Ahıllı Köyü 

C. melo subsp. melo cv. Uşak, B2 Uşak:İkisaray 

C. melo subsp. melo cv. Kavun düğeleği, C2 Dennizli:Acıpayam, Alaaddin Köyü 

C. melo subsp. melo cv. Dilimli, C2 Muğla:Yayla, Denizli:Tavas 

C. melo subsp. melo cv. Paşalar düğeleği, B2 Uşak:Karahallı, Paşalar Köyü 

C. melo subsp. melo cv. Çeşme, B1 İzmir:Çeşme, Alaçatı 

C. melo subsp. melo cv. Hacırahmanlı, B1 Manisa:Saruhanlı, Hacırahmanlı Köyü 

Kaynak 

Kesercioğlu T. Batı Anadolu’ da Bulunan ve Kültürü Yapılan Cucumis melo L. Formları üzerinde 

Taksonomik ve Sitotaksonomik Araştırmlar, Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi, Sistematik Botanik 

Kürsüsü, Doktora Tezi (TUBİTAK Proje No:TBAG-403), İzmir, 1981. 

127

KIRKAĞAÇ KAVUNUNUN ÖZELLİKLERİ , DEPOLANMASI VE DOĞRU DEPO 

YÜKSEK KAZANÇ PROJESİNİN TANITIMI 

Taze tüketime ve özellikler Ocak ayı başına kadar depolanabilme özelliğine sahip 

Kırkağaç kavunu hem tescilli çeşitler olarak hem de Kırkağaç ilçesi ve köylerinde yetiştirilen 

popülasyonlardan seçilmiş bireyler olarak gerek toprak ve gerekse uygun ekolojik faktörler 

nedeniyle ( sulama yapılmaması gibi ) Kırkağaç kavunu için en iyi verim ve kaliteye ( tat ve 

aroma ) ulaşıldığı bölgedir. Kırkağaç kavununun tarihsel özelliği bulunmaktadır. 

İsmetİnönü’nün yeme şekli ve tadını örnek göstererek ( siz Kırkağaç kavununu kaşıkla 

yamediyseniz bu kavunu yemiş sayılmazsanız ) dediği bir çeşittir. Tarihte Kavun ile ilgili 

yaygın hikayeler ile Kırkağaç Kavunu efsane haline gelmiştir. Bilimsel olarak Kırkağaç 

kavununu dayanaklılığı ve depolama şartları ile ilgili oalrak Ege Ünv. Ziraat fakültesi Bahçe 

Bitkileri Bölümü ve TUBİTAK işbirliği halinde 2 yıllık proje ve araştırma devam etmektedir. 

Her sene 12 Eylül’de Kırkağaç’ın kurtuluşu etkinlikleri kapsamında Kırkağaç Kavun Festivali 

düzenlenmektedir. 

Ülkemiz kavunun önemli gen merkezlerinden birisidir. Yaklaşık 18 milyon ton olan 

dünya toplam kavun üretimi içerisinde Türkiye, 1,8 milyon tonluk üretimi ile %10.1 payı ile 

Çinden sonra 2. sırada yer almaktadır. Ülkemizde üretimin en fazla gerçekleştiği ilk 3 bölge 

sırası ile ; İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu’dur. 

Ekonomik geçim kaynağı çiftçilik olan Kırkağaç yöre halkının en önemli gelir 

kaynaklarından biri kavun yetiştiriciliğinden elde ettikleri gelirdir. 

Kırkağaç kavunu İlçemizde 2010 yılı verilerine göre 16.000 dekar alanda kavun üretimi ve 

48.000 ton kavun hasadı yapılmıştır. Bu üretimin iklim koşulları nedeni ile ve depo 

eksikliğinden dolayı sadece %30 u depolanabilmektedir. Geri kalan %70 i piyasada ortalama 

0.50 TL/kg dan satışa sunulmuştur. Depoya atılan yaklaşık 16.000 ton kavunun depolama 

koşullarının uygun olmamasından dolayı (Üreticinin kendi klasik depolama yöntemleri ile) 2– 

3 ay sonra % 50–60 ı yani 8.000–9.600 tonu çöpe atılmıştır. Bu da maddi kaybın yanında 

büyük bir çevre kirlenmesine neden olmaktadır. Hasattan 2–3 ay sonra kavunun Kg fiyatı 2 

TL dir. Geriye kalan 7.400–8.000 ton kavunun maddi değeri (7.700x2.000 TL/Ton)yaklaşık 

olarak 15.400.000,00 TL dir. 

Oysa sıcaklık ve nem kontrolü yapılabilen depolarda bu kayıplar azaltılabilir. 

Kırkağaç kavunu için TÜBİTAK 104 O 177 no’lu proje kapsamında yapılan çalışmalarda 

uygun depolama koşullarının 10–13ºC sıcaklık ve % 75–80 oransal nem olduğu 

belirlenmiştir. İlçede depolamanın bu koşullarda yapılması hasattan 2–3 ay sonraki % 50- 

60’lık ürün kayıplarını önemli ölçüde azaltacaktır. İlçede üretilerek depoya atılacak olan 

16.000 ton kavununda soğuk hava deposuna atılması halinde fire oranı (Hasattan sonra 4–5 ay 

sonra) %10–15 olacaktır. Buda miktar olarak 13.600–14.400 ton gibi bir rakam etmektedir. 

Hasattan 4–5 ay sonra kavunun kg fiyatı 4 TL civarına ulaşmaktadır. Hatta 2011 Mart ayı 

fiyatlarına göre perakende satış fiyatı 7 TL/kg dır. Maddi olarak bu tonajdaki kavunun fiyatı 

(14.000x4.000 TL/Ton) 56.000.000,00 TL dir 

Zafer kalkınma Ajansının yönetiminde yapılan “Doğru depo Yüksek kazanç” projesi 

ile depolamaya uygun (piyasanın taleplerine uygun ve sağlıklı) kavun yetiştiriciliğini 

yaygınlaştırılacaktır ve Kırkağaç kavununun korunması sağlanacak üretimi teşvik edilmiş 

olacaktır. Üreticiye verilecek eğitimler ve tutulacak kayıtlar ile iyi ve güvenilir gıda üretimini 

sağlanacaktır. İlaç kalıntısı nedeniyle tüketicilerde oluşabilecek hastalıklara, tarladan 

başlayarak önlem alınması amaçlanmaktadır. 

128

İyi depoculuk uygulamaları ile Kırkağaç kavununun sıcaklık ve nem kontrollü 

depolarda tekniğine uygun koşullarda depolanmasıyla kalite ve ürün kaybı olmadan pazarda 

daha uzun süre bulunmasını sağlanacaktır. 

Depolama koşullarını düzelterek depolamadan kaynaklanan fire oranlarının en aza 

indirilmesini sağlamak. Üreticilerimizin şu anda ki kendi depolama 

yöntemlerinde(Depolamadan 2-3 ay sonra) %50-60 fire olmaktadır. Yani depolanan 120 ton 

kavundan 55-60 tonu hasattan 2-3 ay sonra depo koşullarından kaynaklanan çürüklükler 

nedeniyle çöpe atılmaktadır. 4-5 ay sonra ise bu oran %70-80 lere, 6 ay sonra ise %85-90 lara 

çıkmaktadır. 

Proje kapsamında yapılacak olan örnek soğuk hava depolarımızda bu kayıpların 

azaltılması amaçlanmaktadır. Bu proje ile ve bunu örnek alınarak yapılacak olan kavun soğuk 

hava depolarında ki kayıpla % 10–15 lere düşecektir. Böyle bir azalma ile hasattan 4-5 ay 

sonra piyasaya sunulacak olan kavun miktarında önemli bir artış olacak, dolayısıyla üretici, 

ilçe ve ülke ekonomisine önemli bir katkı sağlanacaktır 

Çiftçilerimizin depolarında Mart ayı itibarı ile kalan kavun hasattan sonra depoya 

konan kavunun %10-15 leridir. Geri kalan %85-90 ları çöpe gitmiştir. Yapacağımız depolar 

ile fire oranı %10-15 lere inecektir. Toplamda 120 ton kavunun en az 105 tonu depolama 

sonrası tüketime sunulacaktır. Depolama sonrası fiyatın kg da 4,00 TL olduğu düşünülürse 

üreticinin geliri (105.000x4=420.000 TL) 420.000 TL olacaktır. Oysa bu depolar olmasa idi 

hasattan sonra üreticinin kendi depolarında depolanan 120 ton kavundan Mart ayı içinde 12- 

18 tonu satışa sunulacaktı. Fiyat olarak ta (15.000 Kgx4) 60.000 TL. Edecektir. Yani 

yapılacak olan 120 tonluk soğuk hava depolarından 1 yılda 360.000,00.-TL. (420.000,00- 

60.000,00). ek gelir elde edilecektir. Yani normal depoya atılan 120 ton kavun ile soğuk hava 

deposuna konan kavunun gelir farkı 360.000,00.- TL dir. Bu hesaplamaya çöpe atılan 102- 

108 ton kavunun çevre zararı, işçilik masrafı, üretimde harcanan masraflarda ilave edilecek 

olursa zarar daha da büyüyecektir. Projemizin esas amacı tüketicinin gelir seviyesini 

yükseltmektir. Bu depoların ile üreticimizin ne kadar ilave gelir getireceği ortadadır. Soğuk 

hava depolarında %10-15 fire oranı olacağı Ege Üniversitesinin ve İlçe Tarım Müdürlüğünün 

beraber yürüttüğü ve TÜBİTAK (104 O 177 no’lu proje) onaylı ve destekli projesinin 

sonucudur. Bu oranın daha da aşağılara çekilebileceği bu çalışma ile de kanıtlanmıştır. 

Yapılacak olan bu depolar bu projenin çıktısı olan değerlerde ve standartlarda yapılacaktır. 

Böylece projede hasattan sonra 4-6 sonra ön görülen %10-15 fire oranları yakalanacaktır. 

Ürün ve kalite kayıplarını azaltarak kavun üreticisinin daha fazla ürünü daha yüksek 

fiyatla pazara sunmasını ve gelirini arttırmasını sağlanacaktır. Yapılacak depolar bir arada 

olacaktır. Bu proje ile iyi depolama yöntemleri İlçemizde uygulanacaktır. İlçemizde ÇKS 

kayıtlarına göre yıllık 48.000 ton kavun üretimi yapılmaktadır. Bu proje kapsamında 

yapılması planlanan Soğuk Hava Depoları ile 120 ton kavunun muhafazası sağlanacaktır. Bu 

depolarla üreticilere iyi tarım ve iyi depo uygulamalarının nasıl yapılması gerektiğinin 

öğretilmesinin esas amaçlarımızdan olup hedefimiz üretilen 48.000 ton kavunun tahmini 

olarak 1/3’ü olan 16.000 tonunun soğuk hava depolarına girerek üreticinin daha yüksek gelir 

elde etmesini sağlamaktır. 

Pazarın sürekliliğini sağlayarak üreticinin pazarlama endişelerini azaltmak gereklidir. 

Sezonunda bol olan ürünün, daha sonraki değerinin yüksek olduğu dönemlerde pazara 

sunulmasını sağlanmalıdır. Sezonda kavunun Kg fiyatı 0.50 TL/Kg civarında olmaktadır. 

Oysa depolama sonrası ilerleyen aylarda bu fiyat giderek yükselmekte ve 4 TL/Kg civarında 

olmaktadır. Mart ayı itibarı ile bu rakam perakende de 7 TL civarındadır. 

129

Kavun yetiştiriciliğinden vazgeçmekte olan üreticilerin Kavun üretiminden elde edilen 

gelirin artması sonucu tekrar kavun üretimine başlamaları ve yerel kavun çeşidi olan Kırkağaç 

kavunun korunmasını sağlanmalıdır. Yerel popülasyonlarımızın ülkemizin önemli bir 

biyoçeşitlilik zenginliğidir. Bu zenginliği kaybetmemek için üreticilerin Kırkağaç kavunu 

üretimine devam etmeleri gerekmektedir. 

Kavun tüketicisinin yanlış depolamadan kaynaklanan yumuşamış, asit oranı artmış, 

tadı bozulmuş kavun yerine doğru depolanma ile çeşit özelliklerini koruyan sağlıklı ve 

kaliteli, lezzetli kavun tüketmesini sağlanacaktır. 

Kırkağaç kavununun yurt içindeki geniş pazarlarda, süpermarket zincirlerinde ve dış 

pazarda kendine isim edinmesini ve pay sahibi olmasını sağlamak amaçlanmaktadır. 

Kırkağaç ilçesine özgü yerel kavun çeşidimiz, çiftçi koşullarında sıcaklık ve nem 

kontrolü olmayan depolarda saklanmaktadır. Bu depoların sıcaklık ve nem değerleri tamamen 

dış hava koşullarına bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle hasada yakın dönemlerde yüksek, 

kış aylarında ise düşük sıcaklıklar, yine kış aylarında sis nedeniyle artan oransal nem hem 

kaliteyi düşürmekte hem de kayıpları arttırmaktadır. Sisli geçen yıllarda üreticinin kendi 

deposuna koyduğu kavunlarda 2-3 ay sonra kayıplar % 70’lere kadar çıkabilmektedir. Son 

yıllarda küresel ısınmadan kaynaklanan sıcaklık ve rutubetteki farklılıklardan dolayı tarladaki 

ürünlerde bu iklim değişikliklerinden kaynaklanan hastalık ve zararlılarda da artışa 

rastlanmakta bu da depolara sağlıklı ürün girişini dolayısıyla depolama ömrünü azaltmaktadır. 

Ürünün kalite ve kantitesinde ki hızlı kayıpların önüne geçilmesi daha az kayıpla daha uzun 

süre muhafaza edilebilmesi, ekonomik değerinin arttırılmasını ve pazar süresinin uzatılmasını 

sağlamak programın öncelikli hedefleri olarak belirlenmiştir. 

Kırkağaç Kavununun Özellikleri 

Bitkisel Özellikleri: 

Kök Kırkağaç kavun bitkisi kökleri genelde yüzeysel gelişir. İyi hazırlanmış toprak 

koşullarında 40-50 cm derinliğine kadar inebilen kazık kök çevresinde bol saçak kök 

oluşmaktadır. 

Gövde 

Başlangıçta otsu, yuvarlak ve üstü sert tüylerle kaplı olan ve yerde sürünen gövde 

sonraları kısmen sert bir yapı kazanır. Gövde 2-3 m uzayabilir ve genelde 3-6 yan dal 

meydana getirir. Gövde üzerinde ince ve uzun sülükler bulunur. 

Yapraklar 

Yuvarlak ve kısmen kalp şeklinde derin loblu yaprak taşıyan kavun bitkisinde 

yapraklar beş köşeli ve parçalıdır. Yaprak eni 10.5 – 14.5, boyu 7.5-11.0 cm, yaprak sapı 6.0- 

14.0 cm uzunluğundadır. Yaprak altı ve üstü tüylüdür. Bitki beslenme koşullarına göre 

yapraklar yaşil ve koyu yeşil olabilir. Yaprak sapı uzun ve ortası olukludur. 

130

Çiçek 

Biyolojik olarak tek evcikli (Monoecious) çiçeklere sahiptir. Dişi çiçekler genelde tek 

olarak yaprak koltuklarından çıkar. Kısa bir sap ve meyve taslağı ile meyve taslağı ucunda 5 

adet parçalı sarı renkte taç yaprak ve bu yaprakların ortasında dişicik tepesi (Stigma) bulunur. 

Meyve 

Kırkağaç kavununun Kırkağaç-589 ve Kırkağaç-637 adları ile tescil edilmiş 2 farklı 

çeşidi mevcuttur. Her iki çeşitte de meyve kabuğu, orta kalınlıkta (0.5-.0.7 cm) üzeri pürüzlü, 

işlemeli ve yeşil zemin üstünde sarımtırak lekelidir. 

Bu çeşitlerden Kırkağaç-589 çeşidi uzun ve silindir şekilli olup sap kısmı sivri ve 

meme gibi çıkıntılı, çiçek burnu ucu yuvarlak olup kış mevsimince depolanabilme özelliğine 

sahiptir. Kırkağaç bölgesinde yaygın yetiştirilen çeşit budur. Uzun süre depolanabilme 

özelliğine sahiptir. Kırkağaç-637 çeşidi ise genelde yuvarlak meyve yapısına sahiptirç Meyve 

kabuk yapısı ve rengi aynıdır. Bazı bölgelerde bu çeşit Altınbaş olarak da adlandırılmaktadır. 

Bu çeşit ise yazlık olarak değerlendirilir.Kış depolanmasında uzun süre dayanmaz. 

Kırkağaç kav çeşitlerinin bazı meyve özellikleri aşağıda çizelgede verilmiştir. 

Meyve Özelliği Kırkağaç-589 Kırkağaç-637 

Ortalama meyve ağırlığı (g) 2.500-5.700 2.200-4.500 

Meyve çapı (cm) 17.0-21.0 18.5-28.5 

Meyve boyu (cm) 22.0-33.0 19.0-27.5 

Meyve kabuk kalınlığı (cm) 05.-.0.9 0.3-0.5 

Meyve et kalınlığı (cm) 3.7-5.5 3.5-6.5 

Çekirdek evi ağırlığı (g) 350-415 250-300 

Çekirdek evi çapı (cm) 4.5-7.5 6.0-9.0 

Çekirdek evi boyu (cm) 14.0-16.0 8.5-11.0 

SÇKM (%) 10.8-13.0 11.4-13.2 

Meyve eti aroması Çok Çok 

Meyve eti sululuğu Sulu Çok sulu 

Meyve eti lifliliği Az Az 

131

Kırkağaç Kavunu Coğrafi İşareti 

Tescil Sahibi 

Adresi 

Kullanıldığı 

Ürün 

Türü 

Coğrafi Sınırlar 

Kullanım Biçimi 

: Kırkağaç Belediye Başkanlığı 

: Şair Eşref Mh. 56/116 Kırkağaç Manisa 

: Kavun 

: Menşe 

: Kırkağaç Merkez Ovası Başta Olmak Üzere, Bakır, İlyaslar, Karakurt, Gelenbe 

Kasabaları, Bostancı Ali Fakı, Alacalar, Gebeler, Yağmurlu Musa Hoca, Küçük 

Yaya Öveçli, Işıklar, Kuyucak, Söğüt Alan, Hamitli Köyleri 

Markalama 

Kırkağaç Kavunu Coğrafi işareti 18.01.2008 tarih ve 26820 sayılı Resmi Gazete'de ilan edilmiş ve hakkında 

herhangi bir itiraz alınmamış olması nedeni ile 555 sayılı Coğrafi İşarerletrin Korunması Hakkındaki Kanun 

Hükmünde Kararname'nin 12 nci maddesi gereğince 05.10.2008 tarihinden geçerli olmak üzere kesinleşerek 

tescil edilmiştir. 

Hasanbey Kavunu 

Hasanbey kavunu, 3-4 kg. ağırlıkta, koyu yeşil buruşuk kabuklu olup uzun süreler saklanmaya 

elverişlidir. Serinletici bir meyve olan kavun, taze olarak tüketilmektedir. Geç olgunlaşan 

kavun çeşididir. 

Çeşit Özelliği 

Meyvesi yuvarlak ve orta oval, olgunlaşma süresinde rengi siyaha dönüşen, kışa oldukça 

dayanıklı, çok lezzetli ve tatlı bir çeşittir. Pazar ve manavlarda aranan çok gösterişli bir türdür. 

Ekim Derinliği : 2 - 2,5 cm. 

Sıra Üzeri Ekim Mesafesi : 50- 60 cm. 

Sıra Arası Ekim Mesafesi : 150 - 200 cm. 

Tahmini Çimlenme Günü : 5-8 G 

Olgunlaşma günü ortalama 80-90 gündür. Hasat periyodu sezon boyudur. 

Ekim zamanı İlkbahar ve Yaz içindeki aylar tavsiye 

edilir. 

Meyveler 3-5 kg. ağırlığında, sert kabuklu ve 

yuvarlak şekillidir. Orta erkenci bir çeşittir. 

Kabuk rengi sarı-turuncu üzerinde koyu yeşilsiyah 

beneklidir, yüzeyi kırışıktır. Meyve içi sıkı, 

lifsiz ve suludur, çok lezzetlidir. Nakliye 

dayanıklıdır, raf ömrü uzundur. 100-110 günde 

hasat edilmeye başlanabilir. Dekara verimi yıl 

ve bakım şartlarına göre 2-3 ton arasındadır. 

Bütün bölgelerimizde üretimi yapılmaktadır. 

İhracatlık ve sofralık olarak kullanılır 

132

Kabuk rengi koyu yeşil, meyve yüzeyi kırışık, yuvarlak oval 

kavun çeşitidir. Meyveler sert kabuklu ve ortalama 4-6 kg. 

ağırlığındadır. Meyve eti sulu, kalın ve lezzetlidir. Nakliyeye 

dayanıklıdır. 

Meyveleri oval şekilli, sarı üzerine koyu yeşil benekli, 4-6 kg. 

ağırlığındadır. Orta erkenci bir çeşittir. Bütün bölgelerimizde 

üretimi yapılmaktadır. Na kliyeye dayanıklıdır. Sofralık ve 

ihracatlık olarak kullanılır. 

Orta erkenci bir çeşittir. Meyveler sarı renkli, koyu yeşil benekli, sert ve 

kalın kabuklu, yüzeyleri kırışıktır. Yuvarlak olan meyveler 3-5 kg. 

ağırlığındadır. Meyveler sulu, sıkı ve lezzetlidir. Nakliyeye dayanıklıdır, 

100-110 günde olgunlaşır. Dekara verimi 2-3 ton dur. Bütün 

bölgelerimizde üretimi yapılır. İhracatlık ve sofralık olarak tüketilir. 

133

Meyveler yuvarlak, sap kısmı hafif sivri, sarı renkte kavun 

çeşitidir. Meyve büyüklükleri ortalama 1,5-2,5 kg. civarındadır. 

Meyveler hasat edildikten sonra uzun süre depolamaya 

elverişlidir, depolama süresince tadı artar ve kış aylarına 

kadar saklanabilmektedir. 

Sarı dilimli: Meyveleri, yuvarlak ve oval şekillidir. Kabuk rengi sarı üzeri kırışık ve kalındır. 

Dilimli ve dilimsiz tipleri de vardır. Et rengi yeşilimsi beyaz, tatlı ve suludur. 

134

SEMPOZYUM İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELER 

Manisa’mızın güzide ilçesi Kırkağaç’ın tescilli sembolü meşhur Kırkağaç kavununu, 

Kırkağaç’ın zengin tarihi dokusunu, yetiştirdiği önemli şahsiyetlerle edebiyatımıza katkılarını, 

alternatif rüzgar enerjisi potansiyeliyle ülke enerjisine katkıda bulunma yönünü ortaya 

koymayı sağlayan, Kırkağaç’ı Kırkağaç sever tüm akademisyenlerle buluşturma niteliğini 

sağlamış olan ve ilki Kırkağaç’ın Kurtuluş Günü etkinlikleri kapsamında 13- 

14,Eylül 2012’de düzenlenen KIRKAĞAÇ ARAŞTIRMALARI SEMPOZYUMU’nun 

başarılı yönetimini kutlar, şahsım adına nice sempozyumlarınızda ‘Kırkağaç Kavunu’ 

araştırma çalışmalarımı aktarmayı görev bilirim. 

Doç.Dr.Özlem TOKUŞOĞLU 

Öğretim Üyesi 

Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü 

Öncelikle şunu belirtmeliyim ki küçük bir kazada böyle bir sempozyumun ikinci defa 

gerçekleştirilmiş olması Kırkağaç için önemlidir ve değerlidir. Bu sempozyum ile Kırkağaç'a 

dair bilinen şeylerin üzerine bir tuğla daha konulmuş ve tarihe not düşülmüştür… 

Sempozyumun Kırkağaç'a bir değer kattığını düşünüyorum. Organizasyonu yapanlara ve 

destekleyen kuruluşlara teşekkür eder hayırlı günler dilerim. 

Doç Dr. Ertan Gökmen 

Celal Bayar Üniversiyesi Fen-Edebiyat fakültesi Tarih Bölümü 

Kırkağaç, ilim şehri olma tarihi vasfını devam ettirmektedir. İkincisi yapılan Kırkağaç 

Araştırmaları Sempozyumu bu gerçeğin göstergesidir. Tarih, aydın devlet adamlarının ilim ve 

ilim adamlarını himaye ettiğini yazmaktadır. Nitekim Kırkağaç, söz konusu sempozyum ile 

devlet adamlarının ilmi himaye edişine de sahne olmuştur. Organizasyon başarısı ve engin 

konukseverlik dolayısıyla büyükten küçüğe emeği geçen herkese teşekkür ederim. 

Yard. Doç. Dr. Kürşat Solak 

Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi

Kırkağaç Araştırmalar Sempozyumu’nun Kırkağaç için önemli bir etkinlik olduğuna 

inanıyorum. Daha önceki sempozyumda da bulunmuştum. Aradan geçen 5 yıl içerisinde 

ilçede gözle görülür değişiklikler meydana geldiğini gözlemledim. Çevre yolunun yapılmış 

olması, MYO’ya bir öğrenci yurdunun kazandırılması, Kavun soğu hava depolarının 

yapılması, bölgede yeni rüzgar santrallerinin yapılması gibi. Bunlar ilçe adına güzel 

gelişmeler. Bu sosyo-ekonomik gelişmelere sempozyumlarında katkısı olacağı bir gerçektir. 

Bu açıdan bu tür sempozyumların periyodik olarak düzenlenmesi ve daha fazla katılımın 

sağlanması üzerine düşünülmesi gerektiği kanaatindeyim. Ayrıca sempozyumla eşdeğer 

olarak Kırkağaç değerlerinin sergilendiği bir fuar organizasyonu gerçekleştirilebilir. Bu 

vesileyle organizasyonu gerçekleştirenleri ve destekleyici kuruluşları tebrik eder, bundan 

sonrada aynı başarılı çalışmaların tekrarını temenni ederim. 

Doç.Dr. Raşit ATA 

Celal Bayar Üniversitesi-Mühendislik Fakültesi 

Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü

AÇILIŞ KONUŞMALARI 

Milletvekili 

Recai BERBER 

Kaymakam 

Ali SIRMALI 

CBÜ Rektör Yardımcısı 

Prof. Dr. Ali ÇELİK 

CBÜ Kırkağaç MYO Müdürü 

Yrd. Doç. Dr. N. Sinan KÖKSAL

SEMPOZYUM




Doç. Dr. Özlem TOKUŞOĞLU 

N. Sabit ÇETİN Doç. Dr. Ertan GÖKMEN



Öğr. Gör. Davut ŞAHİN 

Asuman GÜRMAN ŞAHİN 

Öğr. Gör. Mustafa ÇELİK 

Öğr. Gör. A. Ayben ÇELİK

Öğr. Gör. Didem ÇAVUŞOĞLU 

Yrd. Doç. Dr. Feyza CANDAN 

Öğr. Gör. M. Mustafa BAHŞİ 

Mehmet ÜNLÜ

SOSYAL GEZİ 

Sarı Hoca Camii (1400-1450) 

Sarı Hoca Mezarı

9 Asırlık Zeytin Ağacı 

9 Asırlık Zeytin Ağacı

Tarihi Ilıca Hamamı 

Tarihi Ilıca Hamamı

Siledik Tepesi (Stratonikaia/Hadrianopolis) 

Siledik Tepesi (Stratonikaia/Hadrianopolis)

İzcilik Tesislerinde Öğle Yemeği

kÄ±rkaÄaÃ§ araÅtÄ±rmalarÄ± sempozyumu bildirileri - KÄ±rkaÄaÃ§ KaymakamlÄ±ÄÄ±

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

kÄ±rkaÄaÃ§ araÅtÄ±rmalarÄ± sempozyumu bildirileri - KÄ±rkaÄaÃ§ KaymakamlÄ±ÄÄ±