Dosya 14.1: tarihi çevrede koruma - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

en ve bunun teknik, finansal ve örgütsel altyapısını
oluşturan bir yapılanmaya da ihtiyaç duyulmaktadır.
• Yönetim-Eşgüdüm eksikliği: Tarihi Ticari Merkezlerde
gerçekleşen koruma çalışmaları mülkiyet
ve sorumlu kuruluş açısından çeşitli aktörlerce
gerçekleşmektedir. Bunlar; Vakıflar Genel Müdürlüğü,
belediyeler, il özel idareleri ve/veya
bireyler olarak karşımıza çıkar. Son yıllarda finansal
kaynakların artması ile birlikte artan koruma
eylemlerinde aktörler arasında eşgüdüm
sağlanmadığı görülmektedir. Mevzuat 16 gereği
vakıf kökenli kültür varlıklarının korunmasından
Vakıflar Genel Müdürlüğü sorumlu olsa da, uygulamada
henüz vakıf kökenli olup şuan özel
mülke tabi olmuş kültür varlıklarının onarımı konusunda
herhangi bir faaliyet yoktur. Kahramanmaraş
Tarihi Ticari Merkezinde Vakıflar Genel
Müdürlüğü sorumluluğunda bulunan Taş Han
ve Ulu Cami onarılmış, ancak vakıf kökenli diğer
kültür varlıklarına ilişkin bir girişim izlenmemektedir.
Diğer tarafta da, yerel yönetim Tarihi
Ticari Merkezin Atatürk Caddesine bakan sokak
sağlıklaştırma çalışmalarını yürütmekte, burada
bulunan vakıf kökenli taşınmazlar için Vakıflar
Bölge Müdürlüğü’nün bir girişimi görülmemektedir.
Bu arada aynı çarşıda esnaf aralarında para
toplayarak çarşı sokağında sıva-boya müdahalesi
gerçekleştirmektedir. Bu durum koruma eylemlerinde
emek, zaman ve finansmanın verimli bir
şekilde kullanılamamasına neden olmaktadır.
Sonuç olarak, yukarıda değinilen sorunların önemli
bir bölümü sadece Tarihi Ticari Merkezlerde bulunan
taşınmaz kültür varlıklarına özgü olmayıp,
bütün kültür varlıklarının içinde bulunduğu sorun
gruplarını teşkil etmektedir. Fakat Tarihi Ticari Merkezlerde
bulunan taşınmaz kültür varlıklarının mekansal
olarak birlikteliği, buna karşın mülkiyetin
çeşitliliği, ayrıca çevresel olarak bütünlüğünün sağlanması
gerekliliği, koruma sorunlarının bütüncül
bir bakışla eşgüdüm içerisinde çözümlenmesini,
korumanın ve korumanın sürekliliğinin planlanmasını
gerektirmektedir.
DİPNOTLAR:
1
Bu çalışma yazarın doktora tezinde ele aldığı bir bölümden
uyarlanmıştır: T. Akar, The Role of Pious Foundations in the
Conservation of Vakıf Based Cultural Heritage, yayınlanmamış
doktora tezi, ODTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 2009, s.124-133.
2
Tarihi Ticari Merkezlerle ilgili genel kaynak: G. Özdeş, Türk
Çarşıları, Tepe Yayınları, Ankara 1998 (1954 ilk baskı) ve M.
Cezar, Typical Commercial Buildings of the Ottoman Classical
Period and the Ottoman Construction System, İş Bankası
Yayınları , İstanbul, 1983.
3
D. Kuban, Osmanlı Mimarisi, YEM Yayınları, İstanbul, 2007,
s.602.
4
Cezar, Osmanlı klasik döneminde imar faaliyetlerini bireylerin
ve devlettin yürttüğü imar faaliyetleri olarak iki grupta ele
alır. Bireyler tarafından inşaa edilen konutlar haricinde, cami,
medrese, imaret, han, hamam, bedesten, dükkan gibi yapıların
yine bireyler tarafından vakıf kurumu aracılığıyla yapıldığını
belirtmektedir. Kale, sur, köprü, yol ve saray gibi askeri
ve bayındırlık yapıları ise devlet (miri) tarafından yaptırılmaktadır.
Detaylı bilgi için bkz. M. Cezar, a.g.e., s.261-282.
5
Osmanlı’da vakıf sisteminin ne olduğu, nasıl işlediği ve yapıların
korunmasındaki rolü için bkz. T. Akar, age., s.10-55,
E. Madran, Osmanlı İmparatorluğu’nun Klasik Çağlarında
Onarım Alanının Örgütlenmesi 16.-18. Yüzyıllar, ODTÜ Mimarlık
Fakültesi Yayınları, Ankara, 2004, s. 37-45.
6
Tarihi Ticari Merkezlerde izlenen sorunlar, yazarın 2003-
2007 tarihleri arasında gerçekleştirdiği arazi çalışması sırasındaki
saptamalarıdır.
7
T. Akar, The Historical Formation of the Traditional/Commercial
Center of Adana and a Financial and Institutional
Model for Preservation, yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
ODTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 2002, s. 51-76.
8
a.g.e., s. 76-79.
9
Akar, a.g.e, s.184.
10
172 ada 34 parselde bulunan yaklaşık 6m2 taşınmaz kültür
varlığında, Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kurulu’nun 3 Ekim 1996 tarih 1442 sayılı kararının Tescil
Listesi ekinde verilen maliklerin listesine göre 22 hisse bulunmaktadır.
11
Hisseli mülkiyete bir başka örnek ise tümüyle özel mülkiyetlerden
oluşan Gaziantep’te bulunan Yeni Han ve Tuz
Han’dır. Tek bir yapı olan hanlarda, han odaları birer hisse
olarak farklı maliklere sahip olup, farklı işletmeler tarafından
kullanılmaktadır.
12
Mülhak vakıf, mütevellisinin idaresinde olup Vakıflar Genel
Müdürlüğü’nün denetiminde olan vakıflardır.
13
Bu sırada Kahramanmaraş belediyesinde KUDEB henüz kurulmamıştır.
14
Vakıflar Genel Müdürlüğü, Gaziantep Tarihi Ticari Merkezinde,
idaresi ve denetimi altındaki Tütün Hanı, Eski Küçük
Buğday Pazarı Hanı, Zincirili Bedesten gibi yapıların onarımını
gerçekleştirmiştir. AB fonları ile Gaziantep’te Naip Hamamı,
Dayı Ahmed Ağa Konağı, Kır Kahvesi, Butik Otel gibi restorasyon
proje ve uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Gaziantep
Büyükşehir Belediyesi ise Tarihi Ticari Merkezde, Bakırcılar
Çarşısı olarak bilinen alanda sokak sağlıklaştırma projesi gerçekleştirmiştir.
15
M. Özkarcı, “Kahramanmaraş’ta Osmanlı Dönemi Ticaret
Yapılarının Türk Mimarisindeki Yeri ve Önemi”, XIII. Türk Tarih
Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, 2002, c.3, s.1221
16
20.02.2008 tarih 5737 sayılı Vakıflar Kanunu’nun 28. maddesi
ile 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun
10. maddesi.
Makalede kullanılan resimler Tuba Akar’a aittir.
dosya tarihi çevrede koruma: yaklaşımlar, uygulamalar-1
49