Dosya 14.1: tarihi çevrede koruma - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

Bunların dışında, devletin, mal sahiplerine onarım
için parasal ve teknik yardım yapması ve onlara
çeşitli parasal bağışıklıklar tanıması da çağdaş yaklaşımlar
olarak değerlendirilmelidir.
Yasanın tüm bu olumlulukları, onun etkin olarak
kullanılmasına yetmemiştir. Çünkü yasa, yeterli
kuramsal, parasal ve örgütsel alt yapı oluşturulmadan
çıkartılmış, “istimin arkadan gelmesi” beklenmiştir.
Bir başka deyişle, 1973 yılının koruma bürokrasisi,
bu yasanın öngördüğü yeni etkinlikleri
ivedilikle ve gerektiği biçimde uygulayacak deneyim,
bilgi birikimi, uzmanlaşma, bütçe olanakları
ve yönetsel yapıya sahip değildi.
1960’lı yıllardan önce, tarihi ve geleneksel çevrenin,
tüm öğeleriyle bir bütün olarak korunması
ve geliştirilmesine ilişkin örgütlü ve kuralları
belirlenmiş bir çabadan bahsetmek olası değildir.
İstanbul’da 1958 yılında, İmar Müdürlüğüne
bağlı olarak bir “Eski Eserler Bürosu” kurulması
ve planlamayla koruma arasındaki ilişkiyi kurması
öngörülmüşse de, bu husus, tekil bir girişim olarak
kalmıştır. Giderek artan sayıda düzenlenmeye
başlayan imar planları ise, tek tek eserleri koruyan
ve kimi hallerde etraflarını yeşil alanla çevreleyen
bir anlayışla oluşturulmaktadır. Unutulmamalıdır
ki, bu yıllarda, geleneksel kentsel dokuyu oluşturan
geleneksel konutlar henüz koruma gündeminde
yer almamaktadır. Korunanlar anıtsal yapılar
ve büyük programlı (köşk, kasır vb.) sivil mimarlık
örnekleridir. Kimi imar planlarında ise, doğal
elemanları, kent panoramalarını ve çeşitli siluet
değerlerini önemseyen çabalar görülmektedir. Erzurum,
Sivas, Kastamonu ve Urfa İmar planlarında,
korunması gerekli sokak, meydan ve cephe tanımları
getirilmiş, belli bölgeler “Protokol Alanı”
ilan edilmiştir. Bu yaklaşımların genellikle mevcut
durumu korumayı öngörmesi, gelişme ve işlevsel
yenileme gibi müdahalelerden uzak kalması, “pasif
koruma “ anlayışının bir ürünü olmaktadır.
1970’li yıllardan sonra bir diğer gelişme, çevre
ölçeğindeki korumayı etkilemiştir. Bu da, kıyı beldelerimizde
giderek artan turizm etkinlikleridir.
Önceleri tek tek yapıları ele alarak onarıp yeni
işlevlerde kullanmayı amaçlayan bu sektör, daha
sonra, kent ve kasabalarımızın tarihsel/geleneksel
değerlerinin de bir turizm ögesi olduğunu görmüş,
yapılacak onarımların ve işlevsel dönüşümlerin,
çevreyle beraber düşünülmesi gerektiği ortaya çıkmıştır.
Bodrum ‘da izlenen planlama çalışmaları
bu yeni yaklaşımın bir ürünüdür.
1973 yılında 1710 sayılı yasanın “SİT” tanımını
getirmesi ve korumanın gerektirmesi halinde imar
planlarının değişebileceği hükmünü içermesi,
imar planlarındaki koruma vurgusunun giderek
çoğalmasını öngörmüştür. Bu husus, kamu kuruluşlarında
yeni düzenlemeler yapılmasını gerektirmiştir.
Bu düzenlemeler, iki zorlayıcı nedenle
oluşmuştur. Bunlardan ilki, GEEAYK’ın sadece
anıtsal yapıların değil, sivil mimarlık örneklerinin
korunmasının da aynı önemde olduğuna ilişkin
kararları ve bu kararlara dayalı olarak İmar Planlarının
yapımından sorumlu İller Bankası’nın, Kültür
Bakanlığından daha kapsamlı ve ayrıntılı bilgi
istemesidir. İkinci etken ise 1970’li yılların ikinci
yarısında Turizm ve Tanıtma Bakanlığınca başlatılan
ve özellikle kıyı alanlarını kapsayan “Turizm
Planlaması” çalışmalarıdır. İlk gurupta kentsel
değerlerin belgelenmesi ağırlık kazanırken, ikinci
gurupta, arkeolojik ve doğal sitlerin de belgelenmesi
istenmektedir. Bu iki talep ve 1975 yılında
gerçekleştirilen “Avrupa Mimari Miras Yılı” etkinlikleri
ve bu etkinlikler sonucunda kabul edilen
“Amsterdam Deklarasyonu”nda belirlenen
ilkeler, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü
bünyesinde, “Tespit ve Tescil” ve “Koruma Planlaması”
birimlerinin kurulmasını gerektirmiştir.
Bu nedenle, 1975 yılı, Türkiye’de programlı, belli
amaçlara yönelik ve kuralları konmuş bir envanter
çalışmasının başlangıç yılı olarak kabul edilebilir.
1980’li yıllardan sonra, belgeleme çalışmalarına
ağırlık verilmiş ve bu çalışmalar sonucunda belirlenen
yapı ve alanlarla ilgili bilgiler, imar planlama
hizmetlerinde kullanılmak için, başta İller Bankası
olmak üzere, ilgili kuruluşlara verilmiştir. Ancak,
gerek 1710 gerekse 2863 sayılı yasalarda, “Koruma
İmar Planı” tanımının olması, bu tanımın gerektirdiği
değişik teknik ve süreçlerin etkin olarak
kullanılması anlamına gelmemiştir. Öyle ki, “Koruma
Amaçlı İmar Planları”nın yapımına ilişkin
ilk teknik şartname, Kültür Bakanlığı tarafından
1990 yılında hazırlanabilmiş, yine salt bu amaca
yönelik planların Bakanlık eliyle yaptırılması da
yine aynı yıl sağlanabilmiştir. Bu durum, 1973 yılında
genel tanımı verilen plan yapım kurallarının
17 yıl sonra belirlenebildiğini göstermektedir.
Koruma planlamasının yeni bir olgu olması, kurallarının
belirlenmesi için çeşitli girişimlerde bulunulmasını
gerektirmiştir.1983 yılında gerçekleştirilen
“Koruma Planlaması Semineri”nde, bu konuda,
şu temel saptama ve önerilere yer verilmiştir:
• Koruma’nın, ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmenin
önemli bir faktörü olduğu benimsenmelidir.
Sürdürülebilir kalkınma, bu hususun
kabulü ve doğal ve kültürel kaynakların gele-
14
dosya tarihi çevrede koruma: yaklaşımlar, uygulamalar-1