38 - Mimarlar Odası Arkitekt Veritabanı

38
IYLIK YAP SEHI DEKORATİF SAN ITLAK O E R G I S I
Yazı ve resimler: A. evi. Eldem • A. Hlaarda av. Mimar Rebit Gorbon |
Maçkada Prof. A. Mimar Sedat bir
Galata Denizbank antreposu. Mimar Naci Meltem • BUyükadada mezarlık projesi. Mim|fr Asım KömürcUoğlu ••
Maraş Belediye h&l binası projesi. Mimar Asım KömürcUoğlu • Manisa Halkevi projesi. Mimar Asım Kömürcü-
oğlu • Fethiye ca-nll. Mimar Kemal Altan • İzmir fuarında Etlbank pavlyonu. Dekoratör muallim I Hakki
Oygar • Türk tezyinatnda Halkarlye dair. A. Süheyl Onver • Başka memleketlerde mimari • Teknik. Prof.|
Bruno Taut • Afyon Stadı hakkında bir müracaat ve bir izah.

Maçkada Prof. A. A. evi
Proje: Mimar Sedat Eidem
Maçkada, teşvikiye camii arkasındaki sırtlarda yapılan
bu ev, eski bir konağın temellerinden istifade edilmek
ve tamamsn onun üzerine oturtulmak suretile yapılmıştır.
Bina iki katlıdır. Zemin katında aynı antreden girildikten
sonra ayrılan ve mütenazır iki daireyi ihtiva eden apartımanlar
vardır. Birinci kat mal sahibinin arzusuna ve ihtiyacına
göre yapılmıştır.
Şarka' ve geniş manzaraya hâkim cep! • üzerinde takriben

10X7.5 eb'adında oval şekilde büyük bir salon vardır. Salona
aydınlığı çatıdan alan bir holden girilmektedir. Zemin kattaki
antreden hole dairevî bir plânı olan merdivenle çıkılmaktadır.
Büyük salonla geniş cephesi kâmilen pençere olan yemek
salonu sürme bir kapı ile iştirak ettirilmiştir. Yemek salonunun
arka tarafında ofis, servis merdiveni, halâ. mutbah bir
sırada olmak üzere toplanmıştır ki bu cephe kısmen şimal is-
tikarnetine müteveccihtir.
Holden ayrı bir kapı ile kütüphaneye ve yatak odasına
girilir. Yatak odasının yanında bir banyo vardır. Banyonun
diğer yatak odaları ile irtibatı ayrı bir kapu ile temin edil-
Binanın arka cephesinde iki ;antre vardır ki bu bahçeye
karşıdır. Evin bahçe ile 'irtibatı burası vasıtasıledir. Bu antre
üzerinde geniş bir sofa .vardır. Yazın sıcak havalarda ,bu lsti-

kametten e.,„ ftaârle. «treyi ve so.ey. serin bir h.lde lu-
bir cephesine Mmilen yerli kit.p r.il.r, y.p.ta.st.r, Kapm.n
yanında bir şömine vardır.
' , 1 11 Kiti^n duvarına ve diâer Zemin katındaki iki daireye gelince; bunlar üçer oda, bi-
Çalışma odasının oval salonla bitişen duvaıına ve aıger

Merdiven ve Merdiven Holu
rer banyo ve mutbahtan ibaret küçük lojmanlardır.
Ortadaki oval salon, kat irtifaınm yüksekliği, salonun iç
mimarisi ve diğer inşaat aksammdaki hatlar, bize eski Türk
tarzının muvaffakiyetle, bugünkü binalarımızda, tatbik edil-

Bu bina yapılırken^ sökülen konağın, eski malzemesi kullanılmıştır.
Bunun için yan pençere doğramaları, parkeler,
mermsr kaplamalar, hattâ dahilî kapıların bir kısmı ile diğsr
birçok aksam tamamen eski konağın malzemesindendir.

eski Türk karakterini vermak için âdeta bu eski malzemenin
mevcudiyetinden istifade etmiştir diyebiliriz. Yuvarlak salonun
içindeki hatlardaki ahenk, duvarlar içinde yapılan eski
Türk hücrelerine banzeyen, nişler, merdivenin dairevî plânı,
ince parmaklığı, eskiyi andıran yeni ve modern hatlardan tevekkül
ediyor.
Yeni mimarimize Türk karakterini vermsk için yapılan
araştırmaların ve gayretlerin, ne kadar yerinde olduğunu Sedat
Hakkının bu muvaffak olmuş eseri bize göstermektedir.

A. H i s a r ı n d a bir ev
Mimar Rebiî Gorbon
Anadolu Hisarında, sahilde, ileride yapılacak bir rıhtım
kenarında inşa edilen bu ev, fazla kalabalığı olmıyan bir
aile için düşünülmüştür. Zemin katta oturma, yemek ve
çalışma odaları, bunların önünde geniş ve üstü pergolalı
bir terasa vardır. Binaya, arkadaki yüksek yoldan basamaklarla
inilen bahçeden ve yan taraftan girilir. Arka taraf
servis kısmına tahsis edilmiştir. Mutfak, ofis, hizmetçi odası
ve merdiven bu kısımdadır.
üst katta ön taraf esas yatak odalarını ihtiva eder. Bunların
önlerinde denize hâkim uzun bir teras vardır. Arka kısım
tâli odalarla banyo, helâ ve merdiven başına tahsis edilmiştir.
Evin plânına, haricî mimarisine, renklerine ve
detaylarına itina edilerek muvaffak olmuş bir bina tesiri elde
edilmiştir.

Üst kat
16 — Sofa
17 — Servis odası
18 — Banyo
19 — Yatak odası
20 — •
21 — Kayalı teras
22 —- Yatak odası
23 — Lavabo
24 — W. C. :
25 — Yatak odası
26 — Balkon
1 — Antre merdiveni
2 — Antre
3 — Lavabo
4 — W. C.
5 — Oda
6 — Servis antresi
7 — Servis koridoru
8 -- W. C.
9 — Mutfak
10. — Ofis
11 — Yemek odası
12 — Oturma holü
13 -- Teras
14 — Kabul salonu
15 — Hol
El
•-•i:
d
o
j r z
3 E
ZEMİN KAT PLANI.
W
DİT MT PLANİ

Galata rıhtımında ve eski bir anbarın arsası üzerinde
Denizbank tarafından inşa ettirilmiş olan bu bina eşyayi ticariye
antreposu ihtiyacını karşılamak üzere istanbulda yapılan
ilk modern antrepodur.
Galata rıhtımlarının inşası sırasında denizden doldurulmak
üzere kazanılmış olan bu arazi üzerinde birinci katı
metre murabbaına 1 ton, zemin katı da iki ton munzam sıklete
mütehammil olarak yapılmış olan binanın temelleri radyejeneraldır.
Bina karkası betonarme olup ayrıca zemin katında
gayri müsavi tasmandan tevellüdü melhuz açılmaya
mani olmak üzere beton armeden mukavemet bölmeleri ihdas
edilmiştir.
Bina dahilindeki tarzı tahmillerin müsavi olmıyacağı göz
önünde bulundurularak bina altı muhtelif blokdan müteşekkil
olarak yapılmıştır.
Zemin katında gümrük muamelâtı cümlesinden olan eşya
muayene mahalleri, memur büroları ve sair müteferrik taksimatı
ihtiva ettiği gibi bu daireler kalorifer tesisatını da
haizdir.
Eşya nakli için iki yük asansörü ve biri beton arme diğeri
demir konstruksyonlu olmak üzere iki rampa yapılmıştır.
Ayrıca birinci kat tavanında havai hat tesisatı için tertibat
düşünülmüştür. Gemilerden tahliye olunacak eşya rıhtım
üzerinde hareket eden vinçler vasıtasile doğrudan doğruya
zemin veya birinci kata bırakılabilecek ve aynı surette bunlar
cadde cihetinden şehre ihraç edilebilecektir.
Antrepo dahilinde eşyalar elekrikle mücehhez arabalar
ile nakledilecekler ve eşya manipulasyonu bu suretle asgarî
hadde indirilecektir.

Kat plânları
1|
\

B ü y ü k a d a d a m e z a r l ı k p r o j e s i
Mimar Asım Kömürcüoğlu
Büyükada müslüman; mezarlığı adanın en yüksek bir yerindedir.
Buraya çıkan yol o kadar diktir ki çıkmak müşkülâtı
vardır. Bugünkü mezarlık aynı zamanda, dolmuş bir
vaziyettedir.
Bunun için, belediye mezarlıkların mümkün olduğu kadar
bir semtte toplanmasını ve burasını kasaba ile kolaylıkla
bağlamağı da düşünerek adanın arkasındaki Hıristiyan mezarlıklarının
daha ilerisinde yeni ve modern bir mezarlık
yapmağı düşünmüştür. Arazi vaziyeti itibarile, deniz kena*
rında intihap edilen sahanın bu projeye göre tanzimi düşünülmektedir.
Bir baş ve büyük kemiklerin kompozisyonu ile sembolik
bir şekilde düşünülen bu plân, arazinin meyli itibarile müteaddit
sedler halinde olacak ve orta kısmı büyük bir meydandan
mezarların parselmanlarına doğru şuai şekilde, inkısam
edecektir.

M a r a ş B e l e d i y e hâl b i n a s ı p r o j e s i
Mimar Asım Kömürcüoğlu
Mimar Asım Kömürcüoğlu tarafından yapılan bu proje
henüz tatbik edilmemiştir. Projenin cephe resminden de anlaşılacağı
veçhile yer arızalıdır.
Hal. küçük bir bonka şubesi ile ticaret odası binasının
yan tarafa doğru bir imtidadını teşkil edecektir. Halde takriben
40 dükân bulunacaktır. Ortada büyük bir meydan vardır.
Halin bir kenarında oldukça büyük bir müzayede salonu
bulunuyor.
sa

M a n i s a H a l k e v i p r o j e s i
Mimar Asım Kömürcüoğlu
Mimar Kömürcüoğlu Asım tarafından yapılan bu proje,
Manisa vilâyeti Halk Partisi ve Halkevi tevsiine aittir.

Bizans medeniyetine karşı daha yüksek, daha parlak bir
devir açan Türkler, istanbul içindeki eski Bizans yadigârlarını.
kendi öz harsı arasında bulundurarak bugüne kadar siyanetle
yaşatmışlardır. Tarihi bir şehir olan Istanbulun eski
hatırasını şüphesiz Bizans eserleri teşkil etmektedir.
Hattâ kırık, dökük bir tarihi yad vesilesi olan en ufak
bir Bizans nişanesi bile hâlâ saklanarak korunmaktadır.
Bilhassa dinî mabedlere ait eserler Türkler elinde gine
dinî bir şekle bürünerek onların bugün kadar idame edilen
mevcudiyetine daha samimî ve alâkalı şekilde hizmet edilmiş
olduğunu üzerinden geçen asırlar isbata kâfidir. Meselâ
en büyük mabed olan bugünkü Ayasofya Müzesi son dört
asırlık hayatı için Türklüğün yüksek seciyesindeki san'at sevgisinden
doğan himayesine medyundur.
Cümhuriyet devrinden evvel ihmal ve teseyyüb yüzünden
birçok âbidelerimize bakamamıştık. Hars ve san'ata karşı
en candan bağlılığı son seneler içinde eski san'at eserlerimizi
ihya etmekle göstermiş olmaktayız.
Esaslı restorasyon tamirleri yapılmış olan büyük camilerimizle
beraber, camiye çevrilen Bizans yapısı bazı kıymetli
eserlerin onarılmasına elyevm devam edilmektedir.
(Arkitekt) de |bu meyanda neşretmekte olduğumuz fotoğraflar
bu kere İstanbul Vakıflar Fen Heyeti tarafından restore
edilerek tamamlanmış olan Fatihde Çarşamba civarındaki
(Fethiye camii) nin bize eski vaziyetlerini göstermek-
Vakıflar baş mimarı Vasfi Egeli ile kıymetli arkadaşlarına
teşekkür etmeği bir vecibe biliriz.
(Fethiye camii) nin tarihine gelince;
Vaktile (Pammakaristos) kilisesi olan bu eser, 1574 (982)
tarihinde (üçüncü Murad zamanı) meşhur Türk kumandanı
Sadrâzam öz Demir Osman paşa, İranı, Turanı çiğneyerek
(Azerbaycan) ı fethettiği zaman (Fethiye) adını almıştır.
Aynı zamanda özdemir Osman paşanın Diyarbakır vilâyetinde
de (Fatih) adını taşıyan bir camii vardır.

Fethiye camiinin plânını tetkik edersek iki şekil görürüz.
1 — tnşa tarihi henüz tesbit edilmeyen eski kilise tertibatı.
2 — Eski plâna ilâve ve bitişik Parekliseyon ye Yunanca
(Pareklisyon) denilen canibi küçük kilisenin dahil edilmiş
vaziyeti.
Kıble cihetine gelmesi için münharif şekil gösteren mihrabın
eki de cami olduğu zaman Türk mimarları tarafından
yapılmıştır.
On üçüncü asırda İmparator Paleoloğun yeğeni olan
«Tarhanyotis» in karısı, ölen kocasının ruhunu taziz için bu
Pareklisyonu inşa ettirmişti. Hattâ:
(Ey kocam., hayatımın nuru ve kokusu seni selâmlarım
işte sevgili karının sana aziz ve ebedî bir hatırası) mealinde
böyle bir şiir ifadesini taş üzerine hâkettirip yaptırdığı canibi
kilisenin duvarına astırmıştı.
Elyevm Fethiye camii içinde Bizans devrinden kalma
bilhassa absid kısmında, sıva altında bazı kıymetli mozaik
parçalar görülmektedir.
Eıı yakın kıymetli nakış ilâve edilen canibi küçük kilisenin
kubbesi içinde bulunmaktadır. (Ortada îsa ve dairenin
on iki kısma ayrılmış dilimlerinde de azizlerin resimleri gö-
Bugün son yapılan tamirde dış duvarların kâmilen saçak
kirpileri aslı gibi yassı tuğladan yapıldı, pencere kemerlerinin
tuğla taş karışık eski inşa tarzına mahsus girinti ve
çıkıntı kısımlarile düzgün satıhları derz usulü ile düzeltildi,
îçlik dişlik alçı çerçeveler esas şeklinde yenileştirildi. Eser
bu tamirlerden sonra asla tahrif edilmiyerek temiz güzelliği
ile bugün meydana çıkarılmıştır.

İzmir fuarında Eti Bank paviyonu
Dekoratör Muallim İ. Hakki Oygar
Geçen sayımızda izmir fuarından bahsederken. Eti bank
pavyonunun haricî kabartma kepenk muvaffakiyetinden bahsetmiştik.
Bu âsfa aynı pavyonun iç kısmına ait resimleri
neşrediyoruz. Dahili dekorasyon dekoratör İsmail Hakkı tarafından
yapılmıştır.

Türk tezyinatında Halkariye dair
A. Süheyl Ünver
Güzel san'atlar Akademisi Minyatür Profesörü
ÖNSÖZ
Bu kısa monografi bütün halkârî tezyinatı ihtiva etmiyecektir.
Zira böyle bir eser vücude getirmek için senelerle
çalışmak lâzımdır. Hele halkârî tezyinat tarihini yazmak çok
müşküldür. Fakat bu tarihin yazılması için bu çeşit monografileri
çoğaltmak lâzımdır. Şark tezyini san'atları için böyle
kısa tetkiklere ihtiyacımız vardır. Türk çinilerinde lâle tezyinatı
hakkında Feyzi güzel bir mongrafi neşretmiştir. işte
bu monografiler çoğalırsa ileride yapılacak tezyini san'atlar
tarihine bibliyografi ve kaynak olurlar, işte bu ufak eserin
de ileride bu mühim işe yardımı olursa kendimizi bahtiyar
Halkârî tezyinatın şark tezyini san'atlarında bilhassa minyatür
etrafına konabilen en sade ve güzel ve tabiî nakışlar olması
itibarile çok mühim mevkii vardır. Esasen şarkta tezhip
üstadları aynı zamanda ressam oldukları için kendi zevklerine
göre bu halkârî tezyinatın örneklerini çoğaltmışlardır.
Minyatür esasen tezyin edilmiş bir tablodur. Yalnız dar
bir sahada çalışmak mecburiyetinden daha ince ve kendisine
mahsus bir teknik ile yapılır. Bu müzeyyen levhanın kenarına
yine kendisinden daha çok müzeyyen bir tezyinatın yer
alması nazarı yorar ve minyatürü boğar. Pek az ve yerinde
nakışlar müstesna eski üstadlar minyatürlerin kenarlarına
ufak bir su yapmak veyahut halkâr işlemekle iktifa etmişlerdir.
Halkârî tezyinat hakikaten minyatürün kenarına yakışır
çok sade. mütenevvi ve güzel bir nakıştır.
Şark tezyini san'atlar şubesinde çalışan talebe bu mütenevvi
san'at şubesi amelî ve nazarî derslerini birbirinden
ayırmıyarak takip etmelidir. O zaman san'atta bir şahsiyet
sahibi olabilirler. Sonra ilerliyecek şubede de tetkiki icap
eden her hususu ihmal etmemeli ve eski klâsikleri müzelerimiz
ve kütüphanelerimizde tamamen tetkik edip üzerinde
etüdler yapmalıdır, işte bu çalışmalar neticesi eski san'at ehlinin
gittikleri klâsik yoldan inhiraf etmiyerek yeni bir üslûbun
meydana geldiği görülür. Bu şubede terakki etmek isteyenler
yalnız taklit eser yapmaktan çekinmeli ve san'atı
asrın icabatı cereyanlardan mahrum etmemelidir. Fakat bu
eski eserleri tetkik etmeden meydana gelemez.
işte buraya koyduğumuz modeller halkârin nasıl işlenebileceğine
kâfi birer misaldir. Bu tezyinattaki tenevvüe hakikaten
dikkat etmelidir. Eğer bu örneklerden halkârî tezyinatın
mahiyeti anlaşılarak istifade olunabilirse bu eser. matlûp
gayesine varmış olur.
Şark tezyinî san'atlar şubesine devam eden her talebe
tezyinatın esasını iyi kavrayarak bizzat bu esaslar dahilinde
örnekler çizmeğe dikkat etmelidir. En yüksek üstadları sinesinde
barındıran bu şubenin değerli hocalarının da fikirlerinden
istifade ederek onlar gibi yetişmeğe gayret etmelidir..
Bilhassa minyatür kısmına devam eden talebenin bu tezyinat
ile yakından alâkadar olarak çalışması lâzımdır. Ekseriya
minyatür bitince kenarını ince ve az nakışlı bir su ile
çevirir veyahut etrafına bu tarzlarda mühim olarak bir halkâr
işler.

Bu satırlarda bana yüksek feyzlerini muhabbetlerini de
katarak saçan ustalarım Nuri. Hakkı Altınbezer, Tahir.
Necmeddin Okyay, Kâmil Akdik ve Bahayı bu vesile ile
derin bir muhabbet ve hürmetle yâdedeı- ve bizleri himaye
eden ve çalışmamızı âzami bir surette kolaylaştıran Maarif
Vekâleti yüksek erkânile Akademimizin çok değerli ve fazıl
direktörü Burhan Toprağa şükranlarımı sunarım.
Bu esere konmak üzere Beyazıdda umumî kütüphanede
mevcut bugüzel eserin halkârlarından istifade ettiren fazıl
ve âlim Bay İsmail Şaibe de keza teşekkürler ederim.
A. S. ünver
Şarkta resim vs nakış tarihi üzerine kısa bir mülâhaza
Halkâri şarkta Türk ve İslâm dünyasının en büyük ve
ince zevklerine bugünün ve dünün birer misali olan tezhibin
nisbeten kolay yapılan cazip bir şeklidir. Tamamen altından
yapılan bu tezyinatın ayrı bir üslûbu ve esas hatları
vardır. Tamamen çinî (kâşî) nakışlarına uymaz, daha çok
Orta Asya, Hatay ve Çinde yapılan ve tabiattan alınmış misallerle
üslûplanmış bir tersim tarzı gösterir ve tezhibin de
ve çininin de esasını teşkil eder.
Tezyini san'atların daha Orta Asyadan iran sahasına ve
Mezopotamyaya inmeden ve dünyanın islâm kültürile yükseldikeri
yerlere gelmeden evvel halkârın esasları ile dolu tabiî
nakışlara tesadüf ediyoruz. Tezhip daha üslûplanmış ve
daha ziyade hendesî şekillerle bezenmiş bir tezyin usulüdür.
Bugün tasnife sığdırılması müşkül olan pek çok şubelere ve
bu şubeler de birçok nevilere ayrılmıştır. Fakat halkâri sade
nakışlar tezhip usulü ile tezyin olunan kâğıtta hasıl olan
zıddiyeti ortadan kaldırmış bir tezhip ve yazı kenarlarında
nazarî okşar, hendesî nakışlar arasında tabiata çok yakın ör-
•neklerile hoş bir âhenk teşkil etmiştir.
Her Türk ve islâm memleketinin nakış tarihinde halkâr
büyük inkişaflara mazhar olmuştur. Halkârî yalnız sade altınla
ve onun sulu gölgesile değil herçeşitte renkli ve renksiz;
tahrirli ve tahrirsiz lâyuat tabiî ve bazan hendesî şekillerle
işlenmişlerdir. Bu Türk İslâm memleketlerinin nakış
tarihlerine esas olan minyatürlerle süslü kitaplar, mecmualar.
yazı murakka'ları, tszhipli eserler ve levhalar ve sair
resim ve tezyinat tarihini alâkadar eden birçok kaynaklar da
bunların en iptidaî ve güzel örneklerinden, en mütekâmil şekillerine
kadar tesadüf ederiz.
Tezyinatın tarihi şarkta daima şayanı dikkat inkişaf merhaleleri
göstermiştir. Lâkin muhtelif İslâm ve Türk ülkelerinde
bu tezyinatın bazan o kadar birbirinin tersim tarzına
benzer ki yalnız İran tezyinatı ile meşgul olan bir mütehassıs
dar görgüsünün kendisine bahşettiği liyakat derecesinde bunları
da kâmilen İran tezyinatına maleder ve maalesef san'-
at âleminde san'at tarihi ile uğraşanlar da böyle düşünür.
Fakat unutmamalıdır ki şarkta resim yapan millet yalnız
iranlılar değildir. Hintliler, Orta Asya Türkleri ve İran sahasında
yaşayan Türklerin, Mezopotamyada Abbasîlerin, Mısırlıları,
Suriyelilerin, büyük Selçukî imparatorluğu havzasında
bulunan Türk hükümetlerinin, nihayet Anadolu Selçukilerin,
İranlıların ve bunlardan daha evvel Osmanlı Türklerinin
hâlâ örnekleri istanbul ve dünya kütüphane ve müzelerini
süsliyen kıymetli eserlerini unutmamak lâzımdır. Şarkta
tezyinat san'atına iranlılara verilen mevki kadar diğer
şark milletlerinin de hakları inkâr olunmamalıdır.
Muhtelif Halkâri numuneleri
Bu mukaddimeyi yaptıktan sonra halkâri tezyinatın bu
eski şark milletlerinin örneklerinden şimdilik misaller koya-

mıyacağımızı beyan ederiz. Yalnız Istanbulda XVI ncı asırda
yaşamış Türk sanatkârlarının halkâr san'atında en mütenevvi
ve olgun misallerini taşıyan Türkçe bir esarin halkâr örneklerinden
koyacağız ve bunla* ı tavsif etmekle iktifa edeceğiz.
Burada halkârî örneklerini koyduğumuz bu eser Beyazıdda
umumi kütüphanede 4969 numarada kayıtli Murad (1)
bin Selim Han namına yazılmış (Kitabı iklimi Cedid) dir.
Mehmed bin Lûtfullah elile 991 (1593) tarihinde yazılan bu
eser scnebi dilde yazılmış ve Amerikanın keşfine ait bir eserden
iktibas edilmiş, şark ve garp âlimlerinin fikirlerile telif
mahiyetinde güzel bir eser vücude getirilmiştir. Müellifi Emir
Mehmsd bin Hasan Elsuudî'dir. Resimlerle süslü bu açık
Türkçe eser 1266 da Bezmiâlem Valde tarafından kütüphaneye
vakfedilmiştir. Kitap çok güzel bir nesih ile yazılmıştır.
Eserde birkaç sahnesi garip hayvanlara ait birkaç levha, birisi
yarım iki dünya haritası vardır. Sahife eb'adı 18 X 31,5 dur.
Halkâı-lar yanlarda 7 santim eninde, alt ve üstte 4,5 santimdir.
Yanlarda motifler 7X 16, üst ve altta 4,5 X 13,5 halinde
tekerrür eder. Bilhassa burada 23 çeşit esaslı halkâr vardır.
Tali olan dar halkârları hesap etmiyorum. Bunların renkleri
ufak tefek farklarla eserde birkaç defa tekerrür etmiştir.
Eser 282 sayfa olduğuna göre 22 şekil birçok defalar tekerrür
etmektedir. Bunlar çok serbest ve güzel çalışılmış ve
tezyinatta terkip kabiliyeti yüksek olan bir san'atkâr tarafından
çizilmiştir. Onun bu halkârları çizmedeki vukuf ve
kabiliyeti şayanı hayrettir. Lâkin derin araştırmalarımıza
rağmen san'atkârın kim olduğu anlaşılamamıştır. Yalnız bu
tezhip kârhanesi ıtlak olunan müzehhiplerin çalıştığı dükkândan
çıkmış olmasını zannediyoruz. Ekseri eserlerde görüldüğü
veçhile müşterek çalışmağa bir misaldir. Belki onun
içindir ki imza konmamıştır diyebiliriz.. Topkapısarayında revan
odası kütüphanesinde 1264 numarada kayıtlı (Şemailnamei
Alosman) namında 12 padişahın hayat ve şemailinden
bâhis eserin zemini renkli püskürme boya ile boyanmış halkârlarında
bu eserin birkaç örneğine tesadüf ediyoruz.
Ayni zamanlarda bu şekillere diğer yazma eserlerde nadir
olsa bile tesadüf edilir.
Bu halkârların müteaddit iğnelenmiş kalıpları hazırlanmış
ve ismini maalesef öğrsnemediğimiz bu san'atkârın yanındaki
çıraklarile beraber birçok yerde tekrar ile yapılmıştır.
Eskiden kitapların nakışları şimdi olduğu gibi ciltlenmeden
evvel tamamlanmak icap ettiğinden birbiııne benzeyen
sayfalar birden elde çıkarılmıştır. Çok emek ve zaman alan
bu sahifeler eserin çok ince bir zevkle okunmasında âmil
olmakta mazrufu kadar zarfı da değerli bu eser bu noktadan
mühimdir.
Nakışları güzel olan eski eserler bugün bazı metinlerden
daha kıymetlidir. Bu nakışlar eserleri süslemek için yapılmıştır.
Fakat bugün bu nakışlardır ki san'at tarihimizin en
belli başlı örneklsrini ve kaynaklarını teşkil etmektedir.
Bugün olduğu gibi eskiden de tezhip ve nakış sanatkârlarının
kendilerine göre hususiyetleri vardır. Bu eserde minyatürler,
haritalar ve hendesî olarak çizilmiş bazı şekillere
tesadüf ediyoruz. Ne yazık ki bunların ressamlarının aynı
olup olmadığına bir hüküm veremiyoruz. Hattatların bu gibi
eserleri nerelerde ve hangi tarihlerde istinsah ettikleri yazılı
olduğu halde san'atkârların çok defa imzalarına tesadüf etmeyiz.
Onlar yalnız san'at heyecanını duymakla iktifa etmişler
ve isimleri etrafında maalesef heyecan uyandırmamışlar
(1) Üçüncü Murad (1574 - 1595). Muhtelif Halkâri numuneleri

ve buna lüzum görmemişlerdir. Belki zamanlarına göre bu
tevazuda haklı idiler. Fakat bugün isimlerini öğrenemediğimiz
bu san'atkârlaı-ın eserlerile kendi şahsiyetlerini yaşatamıyoruz.
Onlar san'atlarında hakikî bir ruh yaratmağa muktedir
olmuşlardır ki bunları ancak o sayede anlayabiliyoruz. O da
Türk ruhudur. O ruh ki hâlâ eserlerinde yaşıyor ve onu bugünün
san'atkârları yaşatmağa çalışıyor. İşte bu eseri de bir
Türk yapmıştır. Bunu bir Türk yapmış derken diğer Türk ustalarının
emsalsiz eserleri bazan imzalarile karşımızda duruyor.
İşte o imzalılar ve tarihliler, bu bazan tarihli fakat
imzasız eserlere imza oluyorlar. O da bu eserlere artık vurulması
icap eden Türk vasfıdır. Bu ince ve hususi vasıf diğer
memleket ve milletlerin san'at tarihlerinde bu şekilde görülemez.
Bunların tefriki için bütün nakış kolleksiyonlarını gözden
geçirmek âzımdır.
Bu eserlerle biz geçmiş asrın san'at hareketlerini iyi kavrıyoruz.
Bugün olduğu gibi mazide de Türkün kendisine has
incelikleri ve zevkleri vardır ki bu muhitte doğmadan ve
bu inceliği ve zevki Türk aile bucağında yetişmeden hissetmenin
imkânı yoktur. Bunlar öyle inceliklerdir ki san'atın
tarihine vukuf ile mütehassıs olduğunu iddia eden yabancılar
asla vâkıf olamazlar, ona en büyük misal bu eserlerin Türklerin
yapamıyacaklarına hükmetmeleridir. Bir insan diğer
birisinin babasını tanımayabilir, fakat herkes kendi babasını
bilir. Yalnız bilmekle kalmaz tarif edeceği his ve heyecanlarla
kaynaşır. Onun içindir ki san'at mütehassısları bu işin
zevkini tatmış ve benliğinin inceliklerini taşıyan bu eserler
hakkındaki hükümlerimize dikkat etmelidir. Aksi takdirde
san'at tarihi hakkında yazılan bütün yazılar indî bir mülâhazadan
öteye geçemez, asırlar sonra düzeltilecek hataları şimdiden
çoğaltmamak lâzımdır.
Tam rubu asırdır san'at âleminde, yüksek şahsiyetli san'-
atkârlarla yaşamış ve san'atın inceliğine vukuf peyda etmece
çalışmış ve bunları bizzat da yapmış ve yapmakta bulunmuş
bir fert sıfatile şarkta tezyini san'atların en incelerini
ve güzellerini yapan milletler çok olduğunu tasdik ede-
• im. Fakat bunlar içinde Türkler bu tezyinatın en mütekâbilini
ve tarife sığmaz benliklerindeki yüksek hisleri en iyi
ifade eden millettir. Türk vatanı haricindeki eserler ve san'at
eserleri olmak dolayısile iftihar etmekte haklıyız. Fakat bizim
yurdumuzdaki san'at eserleri ve âbideleri bizim en büyük iftiharımızı
celbetmelidir. Bunları iyi tanımalı, sevmeli ve âleme
de tanıtmalı ve sevdirmeliyiz.
Halkâr yapılacak kâğıdın bir yere yapışmış ise iyi yapıştırılmış
olması ve yapışık değilse iyi cinsten ve altın ve boyalarla
insicamını kaybedecek kadar ince ve âdi olmamasına
ve bir de iyi mühürlenebilecek kâğıtlara yapılması lâzımdır.
Hafif renklerle boyanmış kâğıtlar üzerinde halkâr güzel bir
tesir bırakır. En güzel halkârlar bilhassa altının nescine geçmemesi,
iyi gölgelenmesi hasebile aherli kâğıtlar üzerinde yapılabilir.
Evvelâ halkârî yapacak olan kâğıdın eb'adına göre
esasını ve teferruatını bilhassa kendi hazırlamak üzere diğer
bir kâğıda bir taslağını çizmeli bunda münhanilere ve şekillerin
büyüklüğü ve küçüklüğü tenasübüne dikkat ederek bunu
ince bir kâğıda dikkatle ve ince olarak hafif renkte boyalı
fırça veyahut ucu sert ve sivriltilmiş bir kurşun kalemle
çizmeli ve altına birkaç adet ince kâğıt konarak ve hudutları
da işaret olunarak sıkıca ve iyice iğnelenmelidir. Bir kalıp
ne kadar iyi bir ince kâğıda ve ne kadar güzel bir surette

dikine olarak iğnelenmiş ise

düşürür ve yerleri sakil kalır.
Yerli altın varak çok iyi hazırlanmış ise ayarı ve bilhassa
renginin kırmızılığı hasebile çok makbuldür. Bu halis 24
ayar altındır. Avrupanın 24 ayar denilen altını bunun yanında
derhal farkedilir. Muhakkak ki Avrupa ayarları bozuktur.
işte bu saydığımız evsaftaki altınlardan icabına göre
birkaç deste alınır. Gayet iyi hazırlanmış ve iyi cinsten zamkı
arabînin koyu mahlûlünden veyahut süzme baldan birkaç
damla alınır. Ufak içi münhani, yağdan tecrid edilmiş ve iyi
temizlenmiş eski büyük çini veyahut ateşe mukavim beyaz
tabak ortasına konur. Zamkı arabî ya tozundan veyahut parça
zamkların en berraklarından seçilerek ve suda bir müddet
bırakılıp bir orta kalınlıkta bezden süzülerek hazırlanır
ve bu zamkın üstadı mükerremimiz Üsküdarlı hattat ve profesör
ismail Hakkı Altınbezer bir müddet bırakılarak sonra
kullanılmasını tavsiye eder. Süzme bal hariçte kolaylıkla bulunabilir,
lâkin bununla altın ezildikten sonra balın çıkartılması
için ezilmiş altının tabakta birkaç defa su ile yıkanması
lâzımdır, üstad Altınbezer'e göre bal ile ezilmesi de muvafıktır
zira ezilirken bal çabuk kurumaz, fakat zamkla ezerken
kuruması mahzuru vardır. Her iki suretle de kullanılabilir.
Çok acele zamanlarda eczaneden tedarik edilen ve tababette
kullanılan toz zamkı arabîden de bir miktar tabak
ortasına konup su ile hamur haline getirildikten sonra da
altın ezilebilir.
Altını ezmeden evvel ellerin sabunla iyice temizlenerek
bilinmez kirlerden ve yağlardan tecrid edilmesi icap eder.
Ezilecek masa üzerinde bir bardak iyi su bulunmalıdır.
Evvela sağ elin orta parmağı memesine bir zerre zamktan
dokunularak defter veya yaprak arasındaki altından bir
varak kaldırılır, parlaklığı tamamen kayboluncaya ve hamur
haline gelinceye kadar ufak bir sahada ezilir. Bunu aynı
emeliye ile diğer varaklar takip eder. Bunları hemen
ezilmeden üst üste tabağa doldurmamalı, yavaş yavaş almalıdır.
Heyeti umumiyesi bir, iki veya üç deste ne ise tabağa
tamamen alındıktan sonra iyice ve dikkatle ve önce mahdut
bir sahada hamur haline gelen altın tabakta tabağın cesametine
göre bir veya diğer parmakların yardımile yayılarak
ezilmekte devam edilir (1). Arada zamk ve bal parmak hareketine
mâni olacak olursa koyulaşırsa bir damla altınlı olmıyan
bir parmak ile bardaktan birkaç damla su ile ıslatılır,
icap ederse bu ameliye birçok defalar tekrar olunur. Nihayet
altın varakların iyice ezildiklerine kanaat gelirse bardaktan
bir parmakla su alınarak tabağın bir köşesinde herhngi ezilmiş
bir satıh üzerine konarak orada pek mahdut sahada yapılan
calihada büyük parçalar görülürse yeniden aynı tarzda
ezilmeğe devam edilir. Eğer mütecanis bir hal almış ise
ezmeğe nihayet verilir. O temiz su ile altınlı olan parmaklar
tabak içinde suyu akıtılarak ezilir. Parmaklar iyice temizlenince
bir parmakla tabaktaki altın bu su ile karıştırılır, büyük
tabakta ise küçük tabağa akıtılır, küçük tabakta karıştırıldıktan
sonra bırakılır ve üzerine tabağın alabileceği kadar
su koyup ve karıştırılıp suyun durulup altının dibe çökmesine
kadar üzeri kapalı olduğu halde sarsılmaz bir yere
bırakılır. Su sıcak olursa altın daha çabuk dibe çöker, iyi
ezilen altın zerreleri çok ince olduğuğundan teressübü için
bazan bir gün veya bir gece su ile bırakmak icap edebilir,
Halkari sahife köseleri
306
uhtelif kompozisyonlar
(1) Eskiden altını büyük çini tabaklar içinde avuç içi ile
ezerlerini;. Çok defalar da eski müzehhipler sık sık altın ezmemek
için uzun zaman için kendilerine lâzım olan altını
ezip bir hokkada teressüp ettirirler, lüzum oldukça biçak ucu
ile alıp eritip kullanırlarmış.

zira kolay dibe çökmez. iyi ezilmiyen altınlar hemen pek az
bir müddette dibe tabağa yayılmış bir halde değil, ortada
birikmiş halde toplanır. Bu iyi ezilmediği için iyi kulllanılamaz,
yeniden dikkatle ezmek icap eder.
Tabakta altının üzerinde kalan kirli ve zamklı su altın
durulduktan sonra biraz dikkatle tabağı çok sarsmadan mutedil
bir hareketle diğer bir kaba aktarılır. Bir yere götürülecekse
ateş müvacehesinde kurutulur veyahut kendi halinde
bırakılır, işte bu altın bilâhare çok iyi tutkaldan biraz çentilmekle
veyahut iyi jelâtin biraz suda eritmekle husule gelen
hafif tutkallı veya jelâtinli su karıştırılarak sürülür.
Kaba halkâr işlenirken ince ve beyaz cinsten iyi tutkallı
su kullanılabilir fakat sahifede halkâr işlenirken iyi
ve ince olması matlûp olduğu için jeâtinli suyu tercih etmelidir.
Zira sahifelerde tutkallı altın çatlar ve dökülebilmesi
ihtimali vardır.
Üstadı muhterem reisülhattatin (Kâmil Akdik) in verdiği
izahata göre altın tabakta sulu olarak uzun zaman durursa
bozulur. Su onu bozabilir. Daima kuru bir halde bıra-
Kilmalıdır. Kaynatmakla halis ve saf altın bir değişiklik yapmaz
ve altın hararetle yanmaz. İçindeki zamkı yanabilir. O
da sulandırılmakla veyahut yeniden ezilip yeniden su ile durulmakla
bertaraf olur.
Eski müzahhipler altının çok parlak olmasını temin için
szildikten sonra suda uzun müddet kaynatırlarmış.
Ezilmiş altın ile bazan kalın ve bazan çok ince işler
yapmak icap eder. İnce olmazsa fırça ile ince çekilemez, onun
için altın ezildikten sonra mutlaka bir temiz mendil veya elyafı
sık bir bezle kendi haline bırakılarak süzülmelidir.
Üstad Kâmil Akdik'in verdiği izahata göre çok itina ile
altın ezen, hattat Şevki ve Sami ve diğer muasırı mühim hattatların
müzehhibi iken ihtiyarlığında ihtiyaç içinde ölen müzehhip
ve mücellit Hüsnü efendi (1) de ezdiği altını mendilile
süzermiş ne kadar temiz ve itinalı ezilirse ezilsin altın varaklar
arasında bulunması melhuz olan pislikler böyle bertaraf
olur.
Ekseriya bu şekilde süzülen altın da kalın olabilir o zaman
bu süzülmüş altını yeniden sulandırmalı bir dakika kadar
bırakmalıdır. Kalınları dibe çöker, inceleri daha suda
muallak haldedir, kolay teressüp etmez, işte bu ince zerreleri
muallâk halde tutan su diğer bir tabağa aktarılır, bu dibe
çöken altın zerreleri çok ince tahrirlere ve fırça ile işlemelere
müsait bir inceliktedir. Bu altın ufak ve ince sürülmesi
ve şekil yapılması lâzım yerlere sürülür, diğer kalınca olanı
da cetvellerde ve kap işlemekte ve diğer büyük ve kaba işlerde
kullanılır.
Bir yere işlenen veya sürülen altını kabartmağa gelince:
Bu. iki usulde parlatılır. Ya doğrudan doğruya süleymanî
taşından mamul ve sureti mahsusada bu iş için yapılmış
ve zermühre ıtlak olunan kalemtraş sapı boyunda ve sap
ucu kalınlığında bir taşı havi mührelerle parlatılır. Parlatmada
usul budur.
Altın kâfi derecede zamklı olursa mühre ile altın sıyrılmaz
ve altın zermühreye bulaşmaz. Eğer altın fazla zamklı
ise o zaman mühreyi tutar ve mühre parlatmakta müşkülât
çeker ve altını bu fazla zamk .hasebile çizer ve çok zamklı
altın da esasen iyi parlamaz ve altının parlaklık ve taravetini
(1) Hüseyin Hüsnünün Topkapı sarayında Hazine Kütüphanesinde
Şevki efendi hattile pek nefis olarak yazılmış
bir kur'anı kerimin tarafından tezhibi ve teclidi çok şayan
dikkattir.
de bozar. Her halde zamktaki karara dikkat etmelidir. Bazan
altın üzerinde mühre bir türlü yürümez, takılır gibi olabilir.
Bir parça iyi kaymasını temin için parmakların hafif
yağından istifade edilerek mühreye sürülebilir. Fakat bunda
pek ileri varmamalı, zira altın üzerinde bir. yağ tabakası
kaplar. Kenarlarına iyi cetvel çekilemediği gibi üzerinde iş
yapılamaz, topak topak ve fena bir hal alır.
Altın mat (donuk) olarak parlatılmak istenirse ki koyu
zeminlerde bu şekil tercih olunduğu gibi bazı zıt altınlar da
parlak ve donuk altının da bir arada güzel bir âhenk yaptığı
unutulmamalıdır, işte bu donuk altın perdahını altınlı satıh
ile zermühre arasında konan ince ve düz bir saman kâğıdı
ianesile yapılır. Artın zerratı bu tesirle sıkışarak donuk bir
parıltı hasıl eder. Bazı satıhlar mühre ile çizgiler peyda edebilir.
işte bu donuk parlatmada da bu mahzur yoktur.
işte altın bu suretle hazırlanıp ve şekillere sürüldükten
sonra asıl halkârî vasfın verilmesi için buraya ilâve olunan
şekillerde görüldüğü veçhile iç gölgelerinin yapılması icap
eder. Bunun için de yerine göre büyük vaya küçük fırçalarla
altın tabağındaki altın suyundan alınarak kenarlarına
hafif temas edilmek suretile zemine gölge yapar gibi sürülür
ve bazı yerleri çok hafif bir gölge ile bırakılır veyahut gölge
yapılmaz. Bu da zermühre ianesile donuk olarak parlatılır.
Halkârı nakışları ekseriya donuk parlatmalıdır. Daha cazip
olur ve ziyaya karşı gözü alıcı ve görmeğe mâni halden
çıkar, nazara karşı daha hoş gelir. Bu sulu clarak sürülen
altın da kendisine göre parlar.
Halkâr çeşitleri
Halkâr yalnız bir çeşit değildir. Bunun gerek tersim tarzı
ve gerek az boyanmaları itibarile muhtelif şekilleri vardır.
En çok gördüklerimiz resim ve yazıların etrafında muhtelif
renklerde aherli kâğıtlar üzerinde bazan tamamen ve bazan
kısmen altınla yapılmış ve daha ziyade tabiattan alınmış ve
iyi üslûplanmış tarzda şekiller halinde çizilmiştir. Çok defa
zemine de delikli kalıplarla renkler püskürtümüştür. Şekillerin
esası altındır. Altın zeminin icabına göre ya parlatılır
veyahut donuk bırakılır. Donuk bırakılmasının hikmeti muhtelif
zeminler üzerinde daha iyi görünmesini temindir. Parlak
altın ise yalnız bir vecihde parlak görünür ve ekseriya
nazarda hoş bir tssir bırakmaz. Fakat usulen çizgiler araları
altın suyu ile gölgelendirilir. Keza bu da donuk bırakılır,
işte halkârın yapılış tarzı budur. Bu mütenevvi şekillerin
kenarlarına tek ve bazan çift tahrir de yapılmıştır. Tahrirlerin
muhtelif renklerde olabildiğine dair misaller az değildir.
Yapılan tahrirler de bütün çizgilere mahsus değlidir, bazı
yerlerine ve sapların bir kenarına konmakla da iktifa olunmuştur.
Halkâr çeşitleri hatır ve hayale gelmiyecek. kadar çoktur.
Bu çok cazip olan tezyinat usulü başlı başına her hangi
bir yerde, bir kitapta, bir levhada, bir yazı kenarında ve
ekseriya hafif olmaları hasebile minyatür kenarlarında yer
almıştır. Çok çeşitli ve tabiate yakın misallerle süslü olmasıdır
ki halkâr şarkta bilhassa Türk âleminde müstesna bir
mevki almıştır. Sırf halkârî tezyinattan ibaret kitap kapları,
ciltlenmiş kitap mahfazaları, şirazesi örüldükten sonra teclit
edilmiş kitapların başları, şemseli kapların iç tarafları ve
bazı sandık, çekmece ve levhalar kenarlarında ve içlerinde
bunların harikulâde güzel, basit ve bazan çok olgun ve dolgun
şekilleri vardır. Halkârî örnekleri çini satıh'lardaki nakışların
da esasını teşkil eder.

Halkâr yapılırken kullanılan çiçekler ve bunların
Halkârda her çeşit şekle ve çiçeğe tesadüf edebiliriz.
Ufak bir dikkatle anlaşılabilir ki buraya koyduğumuz halkâr
nümunelerinde de yıldız çiçeği, çam kozalağı, kuş gövde ve
kanatlan, çınar yaprağı, gül reyhan, nergis, servi, lâle, gül
goncesi, sünbül, pek çok yaprak nevileri yonca yaprakları,
yer menekşesi, enginar yaprağı, rumîler, hataîler ve envai,
seberk

tatlılık husule getirir. Renkli veya altın suyu ile gölgelen- ince saman kâğıdı Halkâr gölgesi Kopya kâğıdı
mesi mutlaka lâzımdır. Ancak bu suretle bu kâğıtlar üze- Yazı kenarı Renkli halkâr Halkâr kalıbı
rinde tesirini tamamlar. İyi cins kâğıt ve üzeri iyi yağsız Kitap mahfazası Renksiz halkâr Söğüt ağacı kötesviye
edilmiş ve hafif boyalı ve boyasız tahtalar üzerinde Şiraze Tahrirli halkâr mürü çıkını
halkâr güzel intibaını tamamlar. Kâğıtların kalınca ve bil- Şemseli kap Tahrirsiz halkâr Kalıp
hassa aherli olması halkârî tezyinatın iyi yapılmasında en Rumî Minyatür iğnedan
başlıca muvaffakiyet amillerindendir. İntihap olunacak kâ- Hataî Mecmua Yeşil altın varak
ğıt renkleri resmin ve yazının icabatına göre uygun olmalı .Seberk (3 yap- Yazı murakkaları Sarı altın varak
ve zıd renkler kullanmamalıdır. Hafif ve mütecanis renkli raklı) Levha Zamkı arabî
yerler üzerinde halkâr çok güzel olur ve iyi bir tesir ya- Berki ıtrî Nesih mahlûlü
par. aÇlışan da muvaffak olur, muvaffak olmuş bir eser de Berki halkârî Tezhip Ayarı düşük altın
kârhanesi
daima beğenilir. Onun için kâğıda iyi dikkat etmelidir. Emi- Penc berk Müzehhip Varak
ci kâğıtlarda gölgeler de iyi olamaz, kâğıtların kalınca ve Püskürme boya Yerli altın
Hilye
bilhassa aherlenmiş veyahut mührelenmiş bulunması bu mah- Kubur iğnelenmiş kalıp Deste
zuru da ortadan kaldırır. Edirne işi Çırak Defter (altında)
Lâke (rugan) kap San'atkâr Tutkal, Tutkallı
Eserde zikri geçen ıstılahlar ve kelimeler
Deri
Hattat
Süleyman! taş Çint Aherli kâğıt Kursak Altın Jelâtin, Jelâtinli
Zermühre Kâşî Sıkça ve ince iğ- Ceylân dçrisi Boya su
Mühre Nakış neleme Halkârî Mührelenmek Ezilmiş altın
Donuk altın Sade altınla hal- Dikine iğneleme Tezhip Renkli kâğıt Altın süzmek

Başka memleketlerde
mimarî
ALMANYA:
istatistik:
iş dairesi tarafından yapılan biı- sayım neticesinde Almanda
(20) milyon işçi ve hususî müessesat memuru bulunduğu
anlaşılmıştır. Bunların on bir milyonu sanayi ve ticarette
çalışmaktadır, inşaat işlerinde ise (2) milyon işçi ve
memur çalışıyor. Bunlardan başka taş ve toprak işleri sanayiinde
(632.000), ahşap İşlerinde (623.000) kişi çalıştığı anlaşılmaktadır.
ALMANYA:
inşaat tasarruf sandıkları (Bausparkassen):
Yatırılan tasarrufatı münhasıran inşaat işleri sahasına
sevketmek üzere tesis edilen bu sandıklara ait ilk nizamname
1931 senesinde intişar etmiş ve bu sandıklar sigorta kontrol
işlerine bakan merkez ofisinin kontrolü altına konmuştu. Bu
dairenin müsaadesi olmaksızın yeni sandık açılması memnu
idi. 1934 kanunile mezkûr sandıklar banka kontrolüne tâbi
tutuldu. Bu suretle Alman kredi rejimi içine alınmış bulunuyorlardı.
1938 nisanında ise mezkûr inşaat tasarruf sandıklarına
son şekilleri verilmiştir. Bu kanuna göre inşaat tasarruf
sandıkları, birinci ipotek kıymetini geçen bina kıymetlerile,
yani ikinci ipotek kıymetlerile meşgul olacaklar,
bu kıymetleri mobilize edeceklerdir, icabında, birinci ipoteki
de temin etmek için diğer bir emlâk kredi müessesesi ile,
meselâ emlâk bankaları veya sigorta şirketleri ile iş birliği
yapmaları caizdir, ki bundan maksat diğer tasarruf sandıkları,
emlâk bankaları ve emsali ile aralarında bir teşriki mesai
temin etmektir. Bunun bir neticesi olarak cenubî Almanyada
emlâk bankalarından mürekkep bir grup tarafından
hususî bir inşaat tasarruf sandığı tesisine teşebbüs edilmiştir.
Bittabi birinci ipotek temin edilmedikçe ikincisnin teminine
imkân yoktur Zarar ihtimalleri ikinci ipotekte birinciye nazaran
çok daha fazla olduğundan, ihtiyat akçeleri meselesi
bu sandıklarda mühim bir rol oynuyor.
Almanyada 1931 senesind 266 inşaat tasarruf sandığı vardı.
1937 de ise ancak 42 tane kalmıştır. Birçokları tasfiye
edilmiş, bir kısmı da kuvvetli sandıklara iltihak etmişlerdir.
1934 senesindenberi hiç yeni sandık açılmamıştır. Her sene
hususi binalar inşaat işlerine (2) milyar tahsis edildiği halde
bu inşaat tasarruf sandıklarının ancak 60 - 80 milyon temin
edebildiklerine işaret edilerek inşaat faaliyeti sahasındaki
ehemmiyetlerinin izam edilmesine lüzum olmadığı beyan olunmaktadır.
İşçi ikametgâhları hakkında kanun:
İşçilere mahsus ikametgâhlar inşa edilmesi için geniş
mikyasda yapılacak bir programa esâs teşkil etmek üzere bir
kanun neşrolunmuştur. Apartıman tarzında yapılacak binaların
dört kattan ve münferit bina halinde yapılacak olanların
ise iki kattan fazla olamıyacağı bu kanun ahkâmındandır.
ikamete salih satıh asgarî (6) metro kare olmalıdır. On iki
yaşından ufak çocuklar için ise (3) metro karedir. Hiçbir oda
\9) metreden ufak satıhlı olamıyacağı gibi yatak odasının da
on az (18) metre mikâbı olması şarttır. Her evde bir banyo
salonu, lavabo, duş bulunacaktır. Her odada bir pençere bulunması
lâzımdır.
Apartıman tarzındaki binalarda, mutfaktaki pislikler için
bir iniş borusu bulunacağı gibi en az bir modern abdesthane,
erkek ve kadınlar için ayrı birer banyo salonu da bulunmak
icap ediyor.
Kanunun gösterdiği şeraiti haiz olmak üzere yapılacak
ucuz evler için ithal edilecek inşaat malzemesi için muafiyetler
konulmuştur.
Boenos Ayres hükümetinin yapacağı bir sayım neticesinde,
halkın ikametgâh ihtiyacı hakkında daha kat'î ve/sarih
jir fikir elde edinilecektir. Bu sayım neticesinde nerelerde
sıhhî şartları kifayetsiz olduğu ve nerelerde hadden aşkın
nüfus bulunduğu da anlaşılacak, ona göre icap eden tedbirler
alınacaktır. Arjantin hükümetinin halka ikametgâhlar temini
ve mevcut ikametgâhların ıslahı hususunda girişeceği bütün
teşebbüsler için bu sayım esaslı bir haretef noktası olCaktır.
BİRLEŞİK AMERİKA
HÜKÜMETLERİ:
rmak/yolunda çalışmalar:
/
Vaşingtonda, Birleşik Amerika ticaret odalarının ve inşaat
birliğinin teşebbüsü .ile geçen birinci teşrinde bir millî
inşaat konferansı toplanmış ve (150) mümessil iştirak etmiştir.
Konferansta muhtelif hatipler istihsalâtı, malî ihtiyaçları
ve satış işlerini ıslah etmek mevzuları üzerinde söz söylemişler
ve birçokları' da inşaat sanayii için umumî ve şumullü
bir propagandaya başlamak zamanının gelmiş olduğu mütalâasını
ileri sürmüşlerdir. Hükümetin ikametgâhlar hakkındaki
icraatı üzerinde söz söyliyen bir hatip, vücude getirilen meskenlerin,
geliri az ve vatandaşların istifadesini mümkün kılacak
mahiyette bulunmadığnı beyan etmiştir.
Grat siyellerin randımanı hakkında Nevyork
tarafından neşredilen bir cetvelde şu enteresa:
göze çarpmaktadır:
8 katlılarda randıman : yüzde 4,22
A
ARJANTİN:
130 0,02
Cetvelin tetkikinden anlaşılacağı üzere randman tedricen
yükselerek (65) katlı binalarda âzamî haddini bulmakta ve
sonra sukuta başlıyarak (130) katlı binalarda hemen hemen
sıfıra münkalip olmaktadır.

FİNLANDİYA
Finlandiya'da son senelerde sanayi merkezlerine büyük bir
ehemmiyet' verilmektedir. Bilhassa ahşap sanayii çok ileri-
Finlandiya körfezinde Kotka şehri civarında Sunıla'da
mjahtelif firmaların iştirakile yaptırılan kükürt tozu fabrikası
müstakil bir ada üzerindedir. Fabrikaya ait memur, işçi
ve mühendis evleri adaya bir köprü ile bitişik esas sahilde
hafif bir sırt üzerinde yapılmıştır. Şimdilik 82 aile için hazırlanan
memur evlerine daha 160 ailelik ev ilâve olunmaktadır.
Bütün evlerin elektrik ve kalorifer ihtiyacını karşılamak
üzere müstakil bir merkez binası yapılmıştır.
Binalar betonarme iskeletli ve kısmen hafif beton,, kısmen
de tuğla kaplamalı inşa edilmiştir.
Fabrikanın senelik kükürt istihsalâtı 80 bin tondur.

FRANSA:
İNGİLTERE:
Ucuz ikametgâhlar:
Ucuz ikametgâhlar hakkında vazedilmiş bulunan kanunun
1937 senesindeki tatbikatına dair olmak üzere «Ucuz ikametgâhlar
yüksek meclisi» ismindeki teşekküle verilmiş olan
bir raporda şu mütalâalar beyan olunmaktadır:
Birkaç senedenberi ucuz ikametgâhlar inşaatında görülmekte
olan yavaşlayış, 1937 senesinde dahi devam etmiştir.
Gerek resmi daireler, gerekse ucuz ikametgâhlar şirketleri
tarafından bu işe tahsis edilen mebaliğin çok azaldığı görülüyor.
inşaat masrafları yükseldiği için mezkûr müesseseler elverişli
projeler tanzimine imkân bulamıyorlar. Şayet âzami
kiralar tatbik edilecek olursa, maaşlarda bir tezayüt olmadığından.
binaların boşalarak _ halkın köhne meskenlere avdet
edeceğine muhakkak nazarile bakılmaktadır. Kiraların ödenmesindeki
bu müşkülâtta ve bundan dolayı ortaya çıkan buhranda
diğer âmiller de müessir olmaktadır. Fransız işçileri,
ikamet şartlarının iyi olmasına pek o kadar ehemmiyet vermiyorlar.
Kira için ayırdıkları meblâğ pek azdır ve diğer bazı
memleketlerdekine nisbetle çok kifayetsiz derecededir. Esasen,
inşaat masrafları da o kadar yükselmiştir ki, ihtisaslı işçi
olmıyanların kazançlarından ayırabilecekleri cüz'î mikdarlarla
ev sahibi olmalarına imkân kalmamıştır. 1913 senesinde 9 -
12 bin frank arasında tehalüf eden mesken îiatları şimdi
65 - 68 bin franka kadar yükselmişlerdir.
İnşaat işlerinde faaliyet:
«inşaat işlerine müteallik teşkilât ve istatistik» ismindeki
mecmuada bir etüd çıkmıştır. Bu yazıdan aldığımız bazı kısımları
aşağıya dercediyoruz:
inşaat sanayiine ait olmak üzere elimizde bir takım istatistikler
vardır. Tam ve mükemmel olmamakla beraber, bu
istatistikler bize inşaat sanayiinin vaziyeti ve tekâmül safhaları
hakkında oldukça mühim sayılması lâzımgelen fikirler
veriyorlar. Mevcut vaziyetin sebebpleri hakkında düşüncelere
imkân verdikleri gibi, çare ve tedbirler almak hususlarını
da teemmül etmek mümkün olabiliyor. Bu sebepledir
ki, bu istatistiklerin en mühimlerini toplayıp, hiçbir mülâhaza
ilâve etmeksizin devamlı surette neşretmek muvafık
görülmektedir.
Fransa umum istatistik dairesi neşrettiği bir inşaat cetvelinde
Paris ve civarı ile diğer birçok vilâyetlerde inşaat
için ruhsatname taleplerinin mikdarını göstererek bunları şu
sınıflara ayırıyor.: 1 —- ikametgâh binaları, 2 — Fabrika ve iş
binaları, 3 — Küçük imalâthane ve atelyeler. Cetvelde bunların
umumi mikdarlara nazaran nisbetlerini gösteren kısımlar
da ilâve edilmiştir. Ancak, bu istatistikte tamirat işlerine
yer verilmemiştir. Halbuki bu işler dahai mühim bir faaliyet
sahası teşkil eder. Nitekim, millî inşaat ve nafıa federasyonu
tarafından yapılan bir tahmine göre, hususî eşhas tarafından
verilen siparişlerin üçte ikisinin tamir ve bakım işlerine taallûk
ettiği anlaşılmakta ve alınan bu ruhsatnamelerin hepsi
icra edildiği takdirde inşaat müteaahhitleri için normal bir
meşguliyet mikdarı bulunmuş olacağı ilâve olunmaktadır.
Fransız umumî istatistiği yeni yapılan inşaatın ehemmiyet
derecelerini de göz önünde tutmıyor. Köylük, kırlık yerlerdeki
inşaatı saymadığı gibi sadece inşaat ruhsatnamelerinin
adedini göstermekle, bunların tahakkuk etmiyenlerini de
nazarı itibare almıyor, inşaat malzemesi hakkında intişar
eden bir cetvele nazaran bunların toptan satış fiatlarında bir
istikrar başladığı anlaşılmaktadır.
inşaat sanayii ekonomisi:
«Büyük Britanya mimarları krallık enstitüsü* içtimaında
verilen bir konferanstan aşağıdaki kısımları alıyoruz:
. inşaat işlerinde çalışan mimarlar, malzeme fabrikatörleri
ve müteahhitler gibi muhtelif meslekdaşlar arasındaki münasebetler,
inşaatta hasıl olan yeni vaziyet ve icaplar dolayısile,
değişmek zaruretindedirler. Mimarlar, mühendisler,
müteahhitler, malzemeciler ve mal sahipleri olmak üzere beş
sınıfa ayrılan alâkadarlar bu yeni vaziyetin icabatını gözetmek
mecburiyetinde bulunuyorlar. Mimarlar bugün pek müşkül
bir vaziyet içindedirler. Bugün bir mimarın bilmesi icap
eden bütün şeyleri bir insan kafasının ihata etmesine imkân
yoktur. Sadece malzemenin ve tesisatın binbir çeşitli taha-
1 üflerini düşünmek bu fikrin doğruluğunu kavramağa kifayet
eder. Bu sebepledir ki ekseriya keşifnamelerin bazı kısımları
bir takım tali müteahhitler tarafından yapılmağa başlanmıştır.
Birçok mimarlarda, istihbarat merkezleri tarafından
şu veya bu malzeme hakkında verilen malûmata istinat
edip onunla iktifa etmek temayülü gittikçe artmaktadır. Her
malzeme için tetkikat ve mukayeseler yapmağa mimarın vakti
müsait olmadığı gibi bazan malûmatı da kifayet etmez.
Mimarla müteahhit arasındaki münasebetlere gelince,
acaba bu münasebetlr ne haldedir Mühendis İisanile konuşmak
lâzımgelirse denilebilir ki, mimar, bir makinenin plânını
yapar, inşaat malzemesi imal eden sanayi bunun için icap
eden malzemeyi verir, müteahhit ise bunları bir araya getirip
birleştirir ve eseri meydana getirir. Ancak, inşaat işlerinde bu
birleştirme keyfiyeti, sanayi işlerindeki gibi bir atölye dahilinde
cereyan etmez. Şartlar burada büsbütün başkadır. Her
şeyden evvel bozuk havaları hesaba katmak lâzımdır. Sonra,
bu kimseler yanyana çalışıyor değillerdir. Aralarında pek az
teşriki mesai vardır. Meselâ bir otomobil sanayiinde, bir otomobilin
plânını yapan mühendis eğer bazı parçaların pek
pahalıya mal olacağını hesaba katmamış veya bilmemiş ise
alâkadar imalât şubesi ona göre bu ciheti haber verir ve mühendis
te plânında icap eden tadilâtı yapar. Halbuki inşaat
işinde mimarın bilmediği herhangi başka bir malzeme veya
usul tatbik edildiği takdirde işin daha ucuza çıkacağını müteahhit
bilse, bunu tatbik etmek pek güç olur. işte bu gibi
vaziyetleri mümkün olduğu kadar önlemek için mimarla müteahhidin
çok sıkı surette teşriki mesai etmesi zaruridir. Halbuki
bugün, binalar pek çirkin, temeller ve çatılar gayri kâfi
olsa bile, mimarsız çalışan müteahhitler pek çoktur. Gerek
malzeme tüccaralrının, gerekse mimar, mühendis ve müteahhit
gibi inşaatçıların daha sıkı bir surette teşriki mesai etmeleri,
daha ucuz ve daha iyi eserler mydana getirilmesini
ve aynı zamanda her birinin kazancının da kifayetli bulunmasını
temin etmek bakımından lâzımdır. Bittabi ihtisaslı
işçileri yetiştirip çoğaltmak ta inşaat usullerinin ıslahında ve
maliyet fiatlarının indirilmesinde büyük bir rol oynayabilir.
Meselâ duvarcı işçilerinin birçok yerlerde kâfi mikdarda bulunamayışı
dolayısile hem masraflar yükselmekte ve hem de
iş hacmini ve inşaat mikdarını arttırmak kabil olamamaktadır.
Bu ise, malzeme tüccarları da dahil olmak üzere bütün
inşaatçıların zararınadır. işçi fıkdanı yüzünden birçok yeni
usuller ve yeni malzeme çeşitleri tatbik sahasına vazolunamamıştır.
Bundan başka işçilerle patronların iyi geçinmesi de
bittabi işin' verimi ve neticeleri bakımından pek mühim bir
nokta teşkil eder.

Malzeme fabrikaları İngilteıede tam bir surette teçhiz ve
organize edilmiştir. Malzeme fiatlarını kontrol eden gruplar
mevcut olmamakla beraber bu fabrikalar daima vaziyetten
istifade etmeğe kalkışıyor değillerdir. Talebin en fazla olduğu
zamanlarda bile fiatlarını tenzil ettikleri görülmüştür.
Görülüyor ki, şimdiki halde yapılması icap eden şey, sadece
inşaat işile alâkadar muhtelif zümrelerin birbirlerile daha
iyi bir surette teşriki mesai etmeleridir. Satış usullerinin
de ıslaha muhtaç tarafları vardır.
İNGİLTERE
(Architectural Review 7. 1938)
Glasgow sergi paviyonu. Mimar Thomas S. Tait

BUGÜNÜN İSVEÇ MİMARİSİ
Amerikada Tennesee vadisi imar plânları, Sovyet Rusyada
muazzam şehir plânları, İtalyada faşist mimarisi, Almanyoda
merasim ve resmi geçit mimarisi, Hollandada mektep ve
fabrika binaları ve Danimarkada çiftlik tesisleri nasıl hayret
vericisi ve enteresansa bugün İsveçte mimarî, detaylardaki incelik
ve itina o derece tetkike değer mahiyettedir.
Bugünün İsveç mimarisi kültürlü bir demokrasinin halk
mimarisidir. İsveçin başvkili bile Ufak ve tipik bir evde ikamet
eder. Spekülâsyoncu inşaatçıları kanunla beraber kendi
terbiye ve iyi hisleri kontrol eder. Esasen arazi sahasına
nazaran nüfus kesafeti de diğer memleketlerdeki problemleri
bu çalışkan ve mütevazi duygulu memlekette doğurmaya müsait
değildir. Bundan başka da İsveçte şehircilik işleri kuvvetli
ve iyi idare edilen müsbet bir kontrola tâbidir.
isveç zihniyetinde iyi bir mimarinin temeli halk tahsil
ve terbiyesinin mükemmeliyetile kaim sayılmaktadır. Mekteplerde
yalnız teknik yüksekliğe değil, tersim kabiliyetine de
emek verilmekte ve umumiyetle herkese mimarî konsepsiyon
terbiye edilmeye çalışılmaktadır. Bu suretle mimar doğrudan
doğruya bir projenin iyi ve mahzurlu taraflarını görebilen,
hükmündeki isabete inanılabilen insanlarla karşı karşıyadır.
Ve neticede de mamleketin hiçbir tarafında fena imalâta,
kifayetsiz bahçelere ve lüzumsuz süs acibelerine rasgelinemez.
Her tarafta göze çarpan binalarda yalnız iyi ve sade
projeli sağlam bir inşa tarzı görülür. Çatılar umumiyetle
bakır kaplıdır. Passız çelik evlerin bütün dahilî detaylarında
taammüm etmektedir. Hususiyetti malzemeye ve titiz bir işçiliğe
büyük bir ehemmiyet verilmektedir. Yüksek binalar
betonarme iskeletli, alçak binalar doğrudan doğruya tuğladır.
Dış kaplamalar ekseriyetle gayet açık renkli krem, yeşil veya
mavi stukkodur. Korkuluklar kar birikintisine müsait olmamak
için masif yapılmaz. Üzerinde gezilebilen teras çatılarda
da maden kaplı yan dereler yapılır ve yağmur boruları
daima binanın dışından indirilir. Duvar kaplamalarında daha
ziyade ahşap malzeme kullanılır. Mühim kısımlara yeşil veya
koyu kahve rengi İsveç mermeri kaplanır. Ufak evlerde hâkim
olan malzeme budaksız, yumuşak ve iyi işlenmiş ağaçtır.
İç ve dış kaplamalarda ağacın tenevvüile mimarî tesir
Pençereler umumiytle ahşap yapılır ve çift camlıdır; fakat
tek kanat halinde açılır, iklimin soğukluğu dolayısile çok
büyük pençereler nadirdir. Ufkî nisbette pençereye temayül
artmıştır. Tek fakat kalın camlı pençereler tecrübe edilmek-
Şehirlerde imar ve mesken büroları memleketin heı tarafında
aydınlık, havadar, yeşillikli ve bol ağaçlı mektepler,
klinikler ve ikametgâhlar teminine çalışılmaktadır. Çocukların
ihtiyacı da düşünülerek blok evlerin her on tanesinin ortasına
kum sahalı, sığ havuzlu ve bahçeli bir oyun meydanı
yapılmıştır. Böylelikle her anne kendi katından çocuğunu nezaret
altında bulundurabilir.
Bina blokları ekseriya birbirine muvazi olarak ve 5 - 12
katlı yapılmaktadır. Klâsik mimarî isveç binalarında mühim
izler bırakmamıştır. Binalar temiz ve mantıklı bir sadelikle
ve medenî insanların ihtiyaçlarına uygun olarak modern
tecsim tarzına intibak ettirilmiştir.
15 sene evvel mimar Tengbom tarafından yapılan konser
binası tarzı bugün ölmüştür. 1929 Gothenburg sergisi nasıl eskinin
son misallerini teşhir etti ise 1930 Stokholm sergisi
de yeni tarzı ifadelendirmiştir. Bugünün isveç mimarisi ifadesinde
millî olduğu kadar, takip ettiği sistemli yollar bakımından
da beynelmileldir.
İSVEÇ:
Stokholmde aile evleri inşaatı ve çok çocuklu fakir aile-
1917 - 1924 seneleri arasında Stokholmde inşa edilen ikametgâhların
yüzde kırkı belsdiye tarafından yaptırılmıştır.
Belediye bu binaları kısmen kendisi yapmış ve kısmen de
inşaat şirketlerine inşa ettirmiştir. Son zamanlarda kabul edilen
bir kanuna göre çok çocuklu fakir ailelere kiradan tenzilât
suretile yardım edilmektedir. Bu tenzilât 3 çocuk için
yüzde otuz, 4 çocuk için yüzde kırk. beş çocuk için yüzde elli...
ilâh. mikdarındadır.
Belediyeler İsveçte inşaat şirketlerine az %eya çok iştirak
suretile yardımda bulunmaktadırlar. Bu şirketlerden birisi
sermayesi tamamen belediye tarafından verilmek suretile
1926 senesinde (324) ev yapmıştır ve bu evlerde (1092) aile
yerleştirilmiştir. Yine böyle, sermayesi tamamen belediyece
verilmiş diğer bir şirket de bir taraftan belediyeye ait evlerin
idaresine bakmakta, diğer taraftan (2055) aile için (655)
binada ikametgâh tesis etmiş bulunmaktadır. Bu ikametgâhların
ekserisi küçük olup yüzde altmışında ancak iki oda ve
bir mutfak vardır. Bazılarında ise mutfak hizmetini görmek
üzere odalardan birisinin bir köşesine mutfak tertibatı yerleştirilmiştir.
Bodrumlarda çamaşır yıkama, kurutma tertibatı,
bisiklet koymağa mahsus yerler, depolar ve saire vardır.
Bu evlerin ekserisi şehrin haricinde inşa olunmuştur.
İnşaat tuğladan, döşemeler beton-armedendir. Yapılan bir hesaba
göre masraflar şöyle bir inkısam gösteriyor:
% 69 = İnşaat işleri
% 17 = Isıtma ve sağlık işleri
% 3 = Elektrik tesisatı
% 2,5 = Lineum ve saire
% 3 = Faiz ve tescil masrafları
% 3 = Ağaçlandırma ve emsali işler
% 2,5 = Resimler, kontrol ve saire.
Banyo dairesi hariç olmak üzere zeminler umumiyetle linoleum
kaplıdır.
Diğer bir cetvele göre de senelik masrafların, yüzde 7,75
nisbetinde bulunduğu anlaşılıyor. 67 senede amorti edilmek
üzere senelik bir zam da nazarı itibare alınmıştır.
Çok çocuklu ailelere devlet son zamanlarda mesken inşaatı
için ikrazatta bulunmaktadır. Birçok ecnebi mecmualarda
resimlerine tesadüf edilen güzel, bahçeli, yeşillikler
arasındaki yuva gibi İsveç evleri, Stokholm şehrinde 4-14
kilometre mesafede kâin aile ikametgâhlarıdır.
İSVİÇRE:
inşaat masrafları:
isviçrede, inşaatın tarzına ve konfor derecesine göre inşaat
masraflarının metre mikâbı başına 50 - 70 İsviçre frankı
olduğu bildirilmektedir. İtalyada bu miktar 85 - 125 liret tutmakta
olup bu meblâğda arsa fiatı da dahildir.
JAPONYA
(Sinkentiku 10. 1938)
Tokyo'da (Negishi) ilk mektebi .
Proje: Tokyo Blediye Mimari Şubesi
Mektep 14 dershanelidir. Resim ve musiki için de ayrı
dershaneleri vardır. Jimnastik salonu sonradan ilâve edilecektir.
Çatı oyun ve jimnastik için teras halinde yapılmıştır.
Program çok iktisadî tutulmuştur. Dershaneler cenubu
garbiye ve oyun bahçesine bakmaktadır. Sokak taraflarına
idare kısımlarile koridorlar konularak dershaneler gürültüden
tecrid edilmiştir.

T e k n i k
Prof. Bruno Ta
Sessiz sessiz dururlar, gözlerini eser üzerine dikerler ve
uzun uzun temaşa ederler. Azçok kültür sahibi her Japon böyle
yapar. Günün bütün başka düşünceleri bırakılır, konuşulmaz..
Şahsi güzellik duygusunun eser karşısında bir uyanıklık
gösterip göstermiyeceği beklenir.
Mimari tabiatın acı kuvvetlerile meşgul olmadığı içindir
ki bu estetik vücude gelebilmiştir. O kuvvetlerle konstrüksiyon
meşgul olur ve konstrüksiyonun esas şartı da mühendisçe
düşünüp muhakeme etmektir. Bu estetik, tabiat kuvvetleri ve
tabiat unsurlarile dramatik bir mücadeleye girişmek istememiştir,
böyle bir işe girişmek için lâzım olan sade ve kuru
mantığı benimsemek istememiştir. O, yaşamak istemiş ve yaşayabilmek
için de, gerek, san'atkârların gerekse san'atın zevkine
varanların ihtiyacı olan ruhî sükûnu ve ruhun hoşlanışını
tedirgin etmekten çekinmiştir. Bu yolda ona tekniğin
yukarıda şairane ve «lirik» dediğimiz evsafı da yardım etmiştir.
Bu sebepe, gerek eski Yunanlıların gerekse, an'anevi
üslûblariie bugün dahi, Japonların konstrüksiyonu bilerek ve
isteyerek ihmal ettiklerini, hattâ esas itibarile hiç ııazarı itibare
almadıklarını söylemek mümkündür.
Bunun nasıl böyle olduğu, ne gibi şekillere götürdüğü
meselesi gerçi iki memlekette birbirinden tamamen farklı,
hattâ birbirinin tamamen zıddı ise de Yunanistan'da da Japonyada
da takip edilen prensip aynı prensiptir.
'I* - <
Japonya'da evin, imkân dairesinde, bütün duvarlarını açmaya
icbar eden sebep iklimdir. Japonya'nın sıhhate en zararlı
mevsimi sıcak yağmurlu aylardır. Bu aylarda rüzgârın
evin içinden, mümkün olduğu kadar az mania ile karşılaşarak,
esip geçmesi lâzımdır. Çünkü geceleri de serin olmaz.
İşte Japonların raf raf yükselen ahşap evi, bahçe zemini
üzerinde serbestçe kanat gibi açılmış ahşap döşemeli veranda
ve âdetlere, yaşayış tarzlarına varıncaya kadar bütün karakteristik
teferruat hep iklimin bu hususiyetinden doğmuştur.
(Daha fazla malûmat için 1937 senesinde Tokyoda Sansiedo
neşriyat evinde çıkmış olan «Houses and Peaple of Japan»
ismindeki eserime müracaat olunabilir.) Kışın bir çok
günler ılık güneşli ve güzel geçtiği için, açık olan duvarlardan
güneşin ışıkları evin ta içerilerine kadar nüfuz edebilir.
Hernekadar iklim Japonları böyle binalar yapmağa icbar etmişse
de Japonlar bunu bir icbar şeklinde hissetmiş değillerdir.
Ona istiyerek uymuşlar ve evlerini öylece yapmışlardır.
Kendileri bu evlerle imtizaç ettikleri için içlerinde tabiata
karşı emsalsiz bir sevgi hasıl olmuştur. Bu tabiat sevgisinin
onlarda daha evvellerden yerleşmiş olduğunu kabul edecek
olursak, bu takdirde de onların bu sevgisini hususî ve san'-
atkârane bir kültür halin^cetiren şey evleri olmuştur demek
lâzımgelir; bu kültürüe|gH»ekil halinde en yüksek olarak
Japon bahçesinde görüyorum.
Duvarsız, kapıları ]5|k hafif ve çatıları geniş Japon evile
bahçe arasında hiçbir ayrılık yoktur. Bu ev ağaçlar çalılar,
göller, kayalar vesaire kada«^^g«^\birleşmiş bir haldedir.
Estetik şekiller bakımından da hafifdir. Kaba ve iddialı değildir.
Olduğu gibi görünen, gönülden geldiği gibi olan, ruha
hafif gelen, fikirler ve sihirler üzerine büyük bir yük halinde
çökmiyen,' bilâkis • kâinat ile . teklifsizce ve vasıtasızca
irtibatlandıran Japon estetiği gibidir.-
işte böylece, bu evin hafifliği Japonların zevk an'anelerinin,
Japon zevk konvansiyonunun, teşkil ettiği büyük zincirin
bir halkasıdır. Bu hafiflik pek hoştur. O olmazsa bütün
Japon kültürü yıkılır. Bunu Japon'lar da hissediyorlar ve,
hafiflik bakımından hepsi pek memnun edecek şekilde olmamakla
beraber, hâlâ pek çok böyle evler yapıyorlar. Yersarsıldığı,
hafif dikmeler kırılıp yana devrildiği ve sonra evler
ve bütün şehirler yandığı, sel gibi yağmurlu müthiş tayfunlar
damları uçurup evleri ezdiği ve çok kere yangınlar da
çıkardığı, siı baskınları ve kudürmuş dalgalar geniş sahaları
mahvettiği zaman, o eski hafiflik insanı memnun etmez.
Buna rağmen Japon dülgerine bugün de hayran olabilir,
ona karşı büyük bir saygı gösterebiliriz. Keresteleri pek temiz
olarak ve büyük bir itina ile birbirine çatar. Ufkî ve şakulî
ağaçların birbirine bağlanmasını, bütün çapraşıklığına ve milimetresine
kadar doğru bir teknik icab ettirmesine rağmen,
çok kere hakikî bir san'at halinde başarır. Kendine mahsus
ince âletleri de olan bu işçilik tekniğinin başka memleketlerin
marangozlarında pek de bulunamıyacağını söyleyebiliriz.
Böylece, ağaç irtibatlarının ve bütün evin sağlamlığını da imkân
dairesinde başarmakta iseler de, bizim yaptığımız gibi
tabiî felâketlere karşı, konstrüsiyona taallûk eden, emniyet
tertibatı alamıyorlar. Hattâ kapıların üstündeki duvar kısımlarına
varıncaya kadar hiçbir yerde üç köşeli bağlamalar kullanmadıkları
gibi köşe dikmelerinin takviyesini temin eden
tertibat da orada yoktur. Eğer böyle şeyler kullansalardı üslûbun
dayandığı esas, yani hafiflik, kaybolacak ve pek zarif
olan şekil estetiği, rasyonel mülâhazalarla, akıl ve mantık
icabatına göre bir ifade alacaktı; estetiğin böyle bir şeyle bağdaşması
imkânı olmadığından, neticede ölüp gidecekti.
Japon evinin tabiata dayanan estetiği aynı zamanda onun
nasıl yapıldığını da gösterir. Tabiattan alınan ağaç, ipek gibi
yumuşk olan ve el ile dokunmak bile insana hoş gelen haliyle,
olduğu gibi kullanılır, üzerinde kalın bir boya tabakası
yoktur. Fakat bu ev gene de hakikatta yalnız tekniği gösterir.
Pek ince anahtarlardan yapılmış olan oda tavanı, çatı kirişlerinden
aşağı sarkar, hakikaten muallâkta bir tavandır. Kirişleri
örtüp saklamaktadır. Çatı bağlamasının bulunması icap
eden yeri de örtmektedir. Fakat orada bir çatı bağlaması yoktur.
Sadece mertek yerine biribiri üzerine konmuş dikmeler
vardır ve bu dikmeler fevkalâde kalın, ufkî ve yontulmamış
bir ağaç gövdesi üstünde bulunmakta olup bu gövdenin
ağırlığı büyük bir tehlike teşkil eder.
Diğer teferruatından sarfınazar edebiliriz. Tekniğin hâkimiyeti
en ziyade teşkilâta ve cemiyete müteallik neticelerde
görülür. Hiçbir memlekette Japonya'daki gibi en ufak teferruata
kadar şumullü bir normalizasyon yoktur. Orada yalnız
evin malzemesi ve aksamı değil bütün elbiseler, âlet, edevat
ve saire de normalize edilmiştir. San'at ve ticarette en

küçük atölyelere ve dükkânlara kadar differentation, bir
farklılaşma, görülür. Bu, modern bir hareket olmayıp yüzlerce
senedenberi mevcut ve hâlâ da carî bîr: hakikattir. Estetik
hususunda pek yüksek ve müstesna bir istidada malik
bulunan bu millet teknikten, sevdiği şekillere varmak için,
istifade etmiştir, öyle şekiller ki yalnız, istihsalât ve mamulât
sahasında değil, aynı suretle insanların birbiri ile münasebetlerinde
ve münakalâtta da hâkim bulunmaktadırlar. Gerginlikler
ve geçimsizliklerin şekiller vasıtasile bertaraf edildiğini
gördüğümüz zaman buna da bir nevi teknik diyebiliriz.
Şüphesiz, nasıl güzel şekiller tabiî felâketler karşısında kâfi
gelmiyorsa bunlar da panik halleri karşısında kâfi gelmez.
Çok gariptir: Estetik duygu tabiî felâketlerin tehlikesini nazarı
itibare almıyor, konstrüksiyonun rasyonlizmini reddediyor,
onu ayağa kaldırmıyor ve bu böyle bir memlekette oluyor
ki, orada dünyanın en müthiş yersarsıntıları ve fırtınaları
hüküm sürmektedir. Bütün imkânlarını sarfetmek müsaadesi
yalnız tekniğe verilmiştir. Nitekim o da bunu yapmış
ve hem de öyle mükemmel bir halde yapmıştır ki, mutfaklara,
banyolara, abdesthanelere varıncaya kadar her türlü teferruata
evin bütünlüğüne uygun bir âhenk ve imtizaç temin
edilmiş bulunuyor.
Eski Yunanistan'da da, aynen Japonya'daki sebeplere istinâd
edilerek, ikametgâhlarda konstrüksiyonun kendini göstermesine
müsaade olunmamış ve iş sadece tekniğe bırakılmıştır.
Estetik duygusu ora da yavan rasyonel mülâhazalara
ve hesaplara yer vermiyerek kendi şerefini yüksek tutmuştur.
Yalnız orada aynı estetik hedefe başka yoldan gidilerek varılmıştır:
Daha başlangıçtan itibaren taştan duvarlara, sütunlara,
kirişlere vesaireye öyle büyük eb'ad verilmiştir ki
artık ayrıca rasyonel bir tedbire zaten lüzum olmamıştı. Bu
kadar geniş çapta taş kütlelerine yersarsıntılarının tesir etmesine
ihtimâl verilemez. Esasen orada bu âfet Japonya'daki
kadar büyük değildir. Çok daha evvellerdenberi mevcut bulunmakta
olan kemer nazarı dikkate alınmamıştır. Konstrüksiyon
bakımından onun temin ettiği fayda düşüncesi üzerinde
durmak ve onu tekâmül ettirmek istememişlerdir. Meydan,
hakiaten estetik bir san'at için tam bir serbestlik içinde bırakılmış
ve bu hal yüzlerce sene, Parthenon'la en yüksek noktaya
erişinceye kadar, böylece devam etmiştir.
Japonyada hafiflik, eski Yunanistan'da ağırlık görüyoruz.
Fakat Yunanistan buna rağmen kendi mahiyeti içindş -bu
ağırlığı gidermeğe muvaffak olmuştur. Dünyanın başka yerlerinde
azamet ve kendini mühimseyiş gibi neticelere götürmüş
ve götürmekte bulunmuş olan şeylere burada en ince
bir tevazün temin edilmiş, onlara o kadar kendi halinde sakin
kombinezonlar, öyle bir asudelik, saadet ve neşe ifadesi
verilmiştir ki gözümüz artık taş kütlelerini değil sadece proporsiyonları
görüyor ve hissediyor:
Bunu mümkün kılan vasıla teknıkdi.
Akropol'de durduğumuz zaman, şekillerin mi yoksa o cesim
blokları sadece kaldırıp yerlerine koyabilmekle kalmıyarak
onları 'bu kadar güzel işlemesini de bilmiş olan tekniğin
mi "daha ziyade hayranlığa şayan bulunduğunu tayin edemeyiz.
Faslı müşterekler milimetre derecesinde bir intizam gösteriyorlar.
PropylĞe'nin duvarının düzgünlüğü bugün dahi
taş işçiliğinde en hayl-ete şayan bir yükseklik ifade etmektedir.
Sonra sütunların gövdelerindeki olukların çok çapraşık
profilleri... Kannellür denilen bu oluklar sütun gövdelerinin
kat'iyyen rasyonel olmayan şişkinlik münhanisi içine, her bir
bokda, tam bir intizam ve doğrulukla, kıl kadar inhiraf etmiyerek
uyarlar ve yukarıdan aşağıya doğru tam düzgün bir
halde akarlar, daha sonra, meselâ Parthenon'daki merdiven
sas neviden olan presizyon makinaları istimal etmek icap
ederdi. Fakat bu makinaları sadece bir proporsiyon güzelliği,
sade höş bir görünüş, sade biç/şekil elde etmek için kullanmağa
kalkışsaydık bize bugün' deli derlerdi. Bundan sarfınazar,
bir milyarder çıkıp dafo işlerin bugün yapılmasını istese
ve milyonlar1 tahsis etşfe gene yapılamaz. Çünkü Yunan
mimarlarının işçilik resimleri elimizde yoktur. Böyle bir esas
olmadığı için de âdeta hiçliğe istinad ederek, bize meçhul
olan esasları yüzlerce senedi elde edilmiş ve kopya edilmek
istenildiği nisbette daha 'ziyade esrarlaşmakta bulunmuş olan
bir şekil güzelliğini başarıp meydana'çıkarmak kimsenin elinden
gelemez.
Yunanlılarda acş'ba proporsiyon duygusu mu yoksa teknik
kabiliyeti mi dşha kuvvetli idi
Herhalde ikisi /de birbirini yükseltmişlerdir. Proporsiyon
duygusu şeklin gittikçe daha ince bir güzellik almasını istemiş
ve böylece teknik kabiliyeti daima daha büyük muvaffakiyetlere
doğru,,'sevketmiştir. Yükselen teknik de proporsiyona
daha büyük bir serbestlik ve hürriyet temin etmiştir.
Eski Yunanlıların rasyonel ve konstrüktif mülâhazaları ve
mühendisliğe taallûk eden hususatı böyle bir kenara bırakmış
olmaları nasıl izan edilebilir Bilhassa realist ve rasyonel
düşünüş ve sezişleriyle Avrupa ilminin dayandığı bütün
esasları ve riyaziye, fizik, mekanik gibi bilgileri de inşaat sahasında'muvazenet
ve mühendislik ilminin istinat ettiği bütün
tetnelleri kuranlar o Yunanlılar değil midir
Proporsiyona bütün hakkını yani serbestlik ve hürriyetini
vermelerinin sebebi işte onların bu realist ve rasyonel
clöşünüş ve sezişlerinden ileri gelmiştir. Proporsiyonun en
'yüksek bir derecede parlayan ışıklarile yavan hesap mülâhazalarının
bir arada geçinemiyeceklerini onlar anlamışlardı.
Bu sebeple yalnız, hür ve serbest proporsiyonla imtizaç
edebilen rasyonel mülâhazalara yer verebilir ki bu da tekniktir.
Mabedin yalnız güzel olmasını istiyorlardı. Ne kadar
mümkünse o kadar güzel.. En tekâmül etmiş derecede bir güzelliğe
erişinceye kadar bunu temine çalışmak.. Onları bu
yola sevkeden şey Ratic kelimesinin ifade ettiği mantıkdı ve
bu mantık onlara halis ve temiz bir estetik hürriyetinin istinat
etmesi lâzımgelen şartları sarih olarak göstermiş, böyle
bir estetikle imtizaç etmesi mümkün olmayan tesirler ve
fikirlerle bu hürriyetin tedirgin edilmesine meydan vermekte
böylece, eski Yunan mabedi mantığın vücude getirdiği
bir san'at eseri o'.du. Onun mimari güzellik âleminde tamamen
üstün ve hâkim olan kuvveti bundadır.
Işıklarile etrafı aydınlatan bir mantık orada, berrak bir
güneş ve engin mavilikte bir seafr^ altında, istediği şekli buldu.
Daha fazla tekâmül ettirilnîesi-i^mkânı olmayan bu proporsiyon
san'atını, bu mutlak mimaıŞyi, kendi mahiyetinde
kendini bulan ve mimarî olmaktan 1başka hiçbir şey istemiyen
bu şeyi, manidar ışıkları ve gölgelerile sanki güneş kendisi
yaratmış gibidir.
Yunan mimarları tekniğin kendi başına müstakil olma-

sına kat'iyyen müsaade etmediler. Teknik, proporsiyonun hizmetkârı
olarak ne kadar mühim idise, o olmadan, efendisi
proporsiyonun bu derace büyük muvaffakiyetlere erişmesi ne
kadar imkânsız ise teknik de o kadar hizmetkâr vaziyetinde
kalmıştır. Tasavvur edelim: Sütunlar, büyük ve hayret
verici bir surette işlenmiş taş oluklardan yapılmıştı. Silmeler,
arşitravlar vesaire de öyle, en mükemmel profillerde
idiler. Malzemesi de Yunanistanda bulunabilen mermerlerin
en güzellerindendi. Bu mermer üstüne Yunanlılar sarı, kırmızı,
ultramarin renkler geçirdiler. Bugünkü düşüncelerimize
göre bu, malzemeye karşı büyük ve bariz bir haksızlık değil
mi idi Bugün bir mimar böyle birşey yapsa ona deli
demez miyiz Fakat Yunanlılar Yunanistanih berrak havası ve
güneşi içinde doğru olan estetik tesiri daha büyük tutmuşlardır.
Orada mermer tabiî renginde bırakılırsa bir ölü benzi
gibi renksiz kalır. Bu sözün doğruluğunu, bugün Parthenon'-
da bazı yerlere konmuş yeni mermer bloklara baktığımız za-
Denilebilir ki, boya ile örtülecekse bu kadar masraflara
katlanıp bu büyük taş bloklarını koymaya ne lüzum vardı
Bugün o sütunları Rabitz tarzında yapıverirdik. Profilleri de
sıvadıktan sonra hepsini birden boyardık.

yonla doğrudan doğruya bir bağlılık yoktur. Bu tekniğin
proporsiyonla, yani mimarî ile bağlılığı muhakka ki relâtif,
izafî ve gevşekdir. Bütün bu makine, âlet ve cihazların az
veya çok çabuk eskimeleri ve nihayet yenilerile değiştirilmelerinin
kabil bulunması bile mimarî ile olan bağlılıktaki
bu gevşekliğin bir sebebidir. Bu hale göre, bu mekanik ve
makinaya müteallik tekniğin mahiyetinden ve şekillerinden
mimarî için esaslı birşeyler almağa kalkışmak dahi tehlikeli
bir hatadır.
Yukarıda misallerini Japonya ve Yunanistandan aldığımız
hakikî inşa tekniği ise proporsiyona ayrılmaz bir surette
bağlıdır. O kadar bağlıdır ki bu teknik, bir zaman devresinin
san'at düşünüşü, yani konsepsiyon, ile yaşar veyahut onunla
ölür. Hakikaten tarih te bize birçok teknik gruplarının inkişaf
edip çiçekler açtığını ve yine tıpkı çiçekler gibi ümitsizlik
içinde solup gittiğini gösteriyor. Tabiatın verdiği muhtelif
malzemeden hangisinin kullanılacağı bile zamanın san'-
at düşünüşüne göre taayyün ederdi. Malzemenin hazırlanması,
işlenmesi, satıhların tabi tutulacağı muamele vesaire dahi
bittabi böyle idi. Bütün bunlar proporsiyonun gittiği istikamete
bağlı idi. Proporsiyon, yani mimarî, başka bir istikamet
alınca teknik de bozulur, eski parlaklığını kaybeder ve ortaya
yeni birşey çıkıp yükselmeğe başlar. O zaman artık
eski tekniğin ancak yeni güzellik telâkkisine lâzım olduğu kadar
bir kısmı, yani yeni üslûbun eski şekil elemanlarını kullandığı
nisbette bir kısmı, yaşayabilir.
Başka birşey ümitsiz bir halde ölür ve bu umumiyetle
en mühim noktadır. Proporsiyon duygusu gençleşmiştir. Yeni
bir inkişaf aramaktadır. Hedefleri değişmiştir. Artık eski
teknikler onun işine yaramaz olmuştur. Bu ölmüş eski tekniklere
karşı alâka hemen de büsbütün sönmüştür. Üslûbun
değiştiği böyle devrelerde eski kimyagerlerin ve alşimistlerin
laboratuarlarına hâkim olan gaye ve hedefler başkalaşmış,
mahiyeti değişen siparişler için işçi ve ustalar yeni teknikler
aramağa başlamıştır. Meydana çıkan bu yeni şey yeni
bir konsepsiyon bambaşka bir «güzellik ideali» dir.
Bir kanun kadar kat'î olan bu tezahür hakkında bugün
sarih bir fikir edinmek mühimdir. Bu ehemmiyetin sebebi,
san'atkârların, san'at sevenlerin ve ilim adamlarının eski teknikleri
konserve etmelerinden ve hattâ imkân bulurlarsa ölmüş
şeyleri diriltmeğe çabalamalarından ileri geliyor. Bu
yolda çalışmalar, pek ince bir tahlil neticesinde eski reçeteler
keşfolunabilirse, belki aradabir muvaffak da olabilirler.
Netekim antika eserleri, eski resimleri vesaireyi taklit ederek,
eski büyük üstadlarm üslûbile yaptıkları eserler veya
kopyalar en büyük mütehassısları bile aldatmış olan hüner
sahipleri yok değildir. Aklıselim bugibi hüner sahiplerini
makbul saymaz, onlarda bir gayri tabiîlik görür ve hürnerleri
hakkında verdiği hüküm hokkabazlık san'atı hakkında verdiği
hükümden farklı değildir.
En büyük mütehassısları bile aldatan bu eski eser taklitlerinden
insan şüphesiz asıl eski eserler kadar hoşlanabilirse
de onları yapanlardan pek hoşlanmayız. Bu, sahtekârlıktaki
maharetleri yüzünden değil de daha mühim bir sebeptendir;
mantık ve hisimizin, birşeyi tam bir surette taksatzlar,
yani yasak sayılan taklit şeyler, insanın safrasını hastalık
ve gayri tabiîlik saymasındandır. Bu hal bir psychopathique
tezahür, bir ruh hastalığı olup ötedenberi görülmüştür
ve ilerde de görülecektir. Nekadar düşünülse, ne kadar
tahlil olunsa, nekadar nasihatlar edilse yine ortadan kaldırılamıyacaktır.
Mesele sadece, bu ruhî hastalık tezahürünün
müzeler ve antika eser ticareti sahasını aşmasına ve yeni
san'at mahsulâtını, yeni inşaatı aşılamasına ne dereceye kadar
müsaade olunacağıdır. Bu müsaadekârlığın derecesi proporsiyon
duygusunun zayıflığı ile mütenasip bulunacaktır. Açlığın
giderilmesi bir zarurettir; ortada yenebilecek hakikî bir
gıda mevcut olmasa bile... Ancak, şurası da muhakaktır ki
hakikî gıdanın bulunmayışı sebebile zarurî olarak alınan Ersatzlar,
yani yasak savan taklit şeyler, insanın safrasını bası
dırsa bile açlığını gideremezler.
Eğer hakikaten eski tekniklerin bugünkü yeni inşaatta
tekrar canlandırılması isteniliyorsa, o münferit taklit hünercileri
bittabi bu işi başaramaz. Ona göre yeni atölyeler kurmak,
birçok işçi ve ustalar yetiştirmek icap eder. Bu takdirde
de ilk olarak gözümüze, en esaslı birşeyin, eski zamandaki
ellerin, yokluğu çarpacaktır. Meselâ ben şöyle bir müşahede
yapmıştım: 1913 senesinde Dresden şehrinde bulunan o muhteşem
Barock üslûbundaki Zwinger'in avlusunda idim. Havanın
tesirlerile bozulmuş bazı taş kısımları çıkarıp yerine yenilerini
yapıyorlardı. Avluda bir taş heykeltraşının önünde,
yenisini yaptığı eski bir figür duruyordu. Yenisi de bitmişti.
Haricî şekilleri ve proporsiyonları aynen eskisi gibi olmakla
beraber gene de bambaşka ve yabancı bir ifadesi vardı. Heykeltraş
bütün hünerini sarfetmesine rağmen Zwinger'in eski
figürdeki ruhunu bulup verememişti.
Kimya vesaire usullerile alâkadar bütün tekniklerde ise
bundan başka bir de çini ve camlardaki cilâ ve renklerin,
maden halitalarının ve daha binlerce şeylerin nasıl yapıldığını
gösteren reçetelere lüzum vardır. Zamanımızın lâboratuvarlarının
eski zamandaki laboratuvarlarla hiçbir ilişiği yoktur.
Zamanımızın kimyakerleri bambaşka insanlardır. Onlar ilmî
usullerle eski alşimistlerin hünerlerini elde edip yaptıkları •
mamulâtı taklide çabalıyorlar. Halbuki eskiler tamamen aksi
prensiplerle yürüyorlardı: Meçhul yeni bir güzellik için bir
teknik arıyorardı. Kendilerinden evvelkilerden kalmış bir teknik
varsa onu kültive ediyorlardı. Teknik, atölyede filen çalışarak,
babadan oğula intikal ediyordu. Fakat o adamlar,
kendilerinden çok zaman evvel ölmüş ustaları ve o üstadların
tekniğini tekrar diriltmeye çabalayan büyücüler değillerdi.
Bir daha gelmemek üzere kaybolmuş olan o birçok teknikleri
ve malzeme kullanış tarzlarını, bizim bugün yapamadığımız
gotik devrinin parlak altın sarısı camlarını, parlak,
kuvvetli ve aynı zamanda yumuşak ve göze hoş bir sükûn
halile görünen, Pigment denilen boyalar ve renklerle yapılmış
örtü tabakalarını, rokoko devrine, bize o kadar uzak olmıyan
zamanlara kadar gelen perdah işlerini, Lasur denilen
mavi renkleri, altın kaplama işlerini ve daha birçok bunlara
benzer şeyleri, meselâ Rusya'nın soğan şeklindeki kubbelerinde
gördüğümüz parlak altın kaplamaları hayretle temaşa
edelim! Güzellik nazlı bir şeydir. Sadece irade ve istek ile
ona erişilemez. En iyisi bu gibi denemelerden büsbütün vazgeçelim.
Bu teknikler esas itibarile o kadar ince değillerdi. Bazan,
bilhassa Asya'nın doğularında, bir ustaya rastlarsınız. Bu
adam babasından gördüğü an'anevî mahiyette bir usul ile bir
malzemeyi hazırlamasını, işlemesini bilir. Ve bunu kendisinin
ve atölyesinin kıymetli bir sırrı olarak gizli tutar. Japonyada,
Kioto'da böyle bir usta bana yaptığı işin büyük birşey
olmadığını, bütün meselenin onu doğru yapmaktan ibaret
bulunduğunu söylemişti. Başkalarının bunu doğru yapacaklarına
kanaati olmadığı için kimseye bildirmiyor ve reçetesini
^izli tutuyormuş. Ruhî bakımdan, taklitçi ile hırsızın farkı
yoktur. Eski bir tekniğin reçetesini hakikaten keşfeden adamın
bundan istifade ediş tarzı, hırsızın çaldığı bir şeyden istifade
edişine benzer. Malzemenin tâbi tutulduğu bütün muameleler
için reçeteden başka ufak birşey daha lâzımdır. Fa-

kat bu ufak şeyin kat'î bir ehemmiyeti vardır: işin temposunu,
muhtelif muameleler arasında malzemeye göre icap eden
bekleme müddetlerini, mevsimlerin, havaların, ve sair birçok
şeylerin rol ve tesirlerini de bilmek icabeder. öyle tesirler
ki, asıl usta bile bunların farkında değildir. Çocukluğundanberi
babasının atölyesinde çalıştığı için bunları otomatik surette
öğrenmiştir.
Şüphesiz birçok basit teknikler de vardır. Bunlar bütün
memleketlerde ya bugün de hâlâ tatbik olunmaktadır, yahut
da basit oldukları için yeniden tatbikleri mümkündür. Bu
takdirde yeni mahsul ve mamullerin bu tekniklerle imtizaç
edip etmediklerini hissimiz tayin eder. O teknikle imal edilen
şeyler ihtiyaçlarımıza uygun geliyorlarsa ve ayni zamanda
güzellik duygumuzu da tatmin ediyorlarsa bunları kullanmakta
bir mahzur yoktur. Böyle bir hal bugünkü, yani yaşıyan,
güzellik duygumuzun bazı noktalarda eski kültürlerin
bazı unsurlarına tetabuk ettiğini gösterir; bugünkü güzellik
duygumuz yeni yaratılan işlerin usulleri için bazı eski şeylerde
yardımcı buluyor demektir. Berraklık ve sadeliklerile bilhassa
hoşumuza gittikleri zaman bu gibi eski şekil unsurları
için «insanın âdeta modern diyeceği geliyor» deriz. Manası
da, bu gibi şeylerin bizim güzellik duygumuz için ölü olmadıklarını
ve zamanımızdaki bazı temayüllerin eski zamanlardaki
bazı temayüllerin aynı olduğunu anlatmaktır. Fakat
bu, meselâ «Renaissance» devrinde istedikleri gibi antika denilen
devrelerin «yeniden doğumu» demek değildir. Daha
sonraları görülen, hattâ zamanımıza kadar gelen, buna benzer
maksatlar gibi de değildir. Mimarî ruhun zayıflaması, mimarî
şuurun ortadan kalkması Renaissance ile başlamıştır. O
derecede ki, artık kopya etmek hırsızlık sayılmaz oldu.
Mimarînin tekniğini canlı bir mahlûk gibi görebiliriz.
Güzellik telâkkisinden, konsepsiyondan, hasıl olur. Burada
konsepsiyon kelimesinin «mülhem olmak» demek olan
ikinci mânasının sembolik bir ehemmiyeti vardır, üslûp
ile, yani güzellik telâkkisinin bir şekil haline inkılâbı
ile de, teknik, doğmuş olur. Sonra serpilir, gelişir, olgunlaşır
ve nihayet ölür. Teknik böyle öldüğü zaman artık büsbütün
silinmiştir. İzleri kaybolmuştur. Ahfad bırakmaz.
işte biyoloji bakımından bir mimarî teknik devresini bu
tarzda görmek mümkündür; ve bunu böyle görmelidir ki yeni
bir yaratıcılık cereyanına müşkülât çıkarılmış olmasın.
Sıhhî tertibat, teshinat ve saireye mahsus teknik makinalar,
cihazlar ve âletler için ise umumiyetle böyle düşünülmez.
Eski zamanların makinalarım alıp kullanmakta hiç kimsenin
menfaati yoktur, bunlar kimsenin işine yaramazlar.
Kullanılışda fena ve imâlde pahalı olurlar.
Fakat, kendimizin proporsiyon duygumuz zayıf olduğu
olduğu için mezarları kazıp güzellik aramağa kalkarsak, kendi
kendimizi aldatmış oluruz. Ellerile o kadar güzel şekiller
yaratmış olan eski ustaları diriltmeğe çalışılıyor demek olur.
Burada bir sual varit oluyor: O halde eski eserleri ne
suretle tetkik edelim
Ne tarzda tetkik edilirse zararlı olduğu yukarıdaki izahatımızdan
anlaşılmıştır. Böyle bir teknikin faydalı olabilmesi için
eski zamanların incelmiş tekniklerinin teferruatını keşfetmeğe
çalışmaktan, herhangi bir suretle doğrudan doğruya kopya
veya taklit yapmaktan peşinen ve tamamen vazgeçmek lâzımdır.
Bu takdirde kendiliğimizden yepyeni şeyler keşfederiz.
Eski üstadların birçok hususlarda âdeta «modern» adamlar
olduklarını ve onlarla aramızdan hiç te öyle büyük bir
uçurum bulunmadığını anlarız. Bu, bizim kendi temaylümüzü
kuvvetlendirir. Proporsiyon güzelliğinin muhtelif zamanlardaki
değişikliğinin sadece tezahür şekillerinden ibaret olup
hakikatte mahiyetinin daima aynı kaldığını anlarız, işte; mimarînin
vazifesi insanların bir duygusunu, güzel taksimat ve
ölçücülük duygusunu, tatmin etmektir.
Bu suretle, mimarînin her devrede o devreye uygun bir
teknik hasıl ettiğine ve bunun aksinin doğru olmadığına,
yani o devrenin tekniğinden mimarîsi hasıl olmuş bulunmadığına,
kanaat getiririz.
Şüphesiz, her eski mimarîyi kuvvetlendiren ve incelten
teknik olmuştur. Fakat, incelmiş bir tekniğin kendi başma,
büyük bir. mimarî güzellik hasıl edebileceğini farzetmek tehlikeli
bir hatadır.
Bugün inşa edilen binalarda tekniğin pek mükemmel olmasına
itina edilişi bize tekniğin güzellik için en mühim bir
istinadgâh olduğunu, pek doğru olarak, hissetmekte bulunduğumuzu
gösterir. Bilhassa modern mimarî eski üslûplara
bağlı bulunmadığı için inşaatdaki tekniğin mükemmeliyeti
derecesinde muvaffak olabilir; teknik mükemmel olursa o da
yükselir, aksi takdirde alçalır. Nitekim 1932 senesinde fena
bir teknik yüzünden alçalmıştır. Mimarların tam bir temizlikle
düşünüp buldukları kübik binalar,, teknik hatalarla
dolu keleş sandıklar gibi idiler. Yolunmuş tavuklara benziyorlardı.
Ancak, hatayı münhasıran inşa üslûbunda aramak
doğru değildir. Hata daha ziyade mimarların tecrübesizliğinden
ve inşaatın iyi idare edilmeyişinden ileri geliyordu. Geminin
dümeni tam sol istikametten tam sağ istikamete çevrildi.
Şimdi de modern bünyeli ve modern tertibatlı binaların
önüne tiyatro kulisleri gibi eski mimarîde binalar yapıyorlar.
Böylelikle mimarînin sağlam ve salim yani solid bir surette
inkişaf etmesi yolları daha ziyade kapatılmış oluyor.
Diğer taraftan, Amerika ve Avrupa gibi teknikde çok
ileri gitmiş memleketlerde, şöyle bir teselliye temayül vardır:
Proporsiyon kültürü için icap eden esas ve sükûnetten
mahrum bulunduğumuz hissediliyor; buna karşı inşa tekniğinin
mükemmeliyetinin başlıbaşına büyük bir kıymeti olduğu
düşünülüyor. Fakat bu yol mimarîye götürmez, bilâkis mimarîden
uzaklaştırır. Teferruat kısımlarında pek doğru ve
hatasız çalışan ve iyi para kazanan Amerikalı mimarların
yaptıkları hakikaten mükemmel işleyen pencerelerin vesairenin
zayıf bir tarafı vardır: Sabırla, sükûnetle, zaman sarfederek
tasarlanması icabeden proporsiyona lâyık olduğu ehemmiyet
verilmiyor. Mimar işlerinin bütün itinalılığına rağmen
bu binaların karşısına geçip baktığımız zaman üzerimizde
yaptıkları tesir biraz kurudur, soğuktur. Uzunca bir zaman
geçtikten sonra ise ruhumuzda hiçbir zevk eseri, dilimizde
hiçbir tad kalmadığını farkederiz. Çünkü yediğimiz yemeğin
güzel bir kokusu yoktur. Bu hali bugünkü mimar işlerinin
umumî bir tezajıürü addedebiliriz. Bu sebeple, halk, proporsiyon
için yapılan bütün çalışmalara fazla bir kıymet vermek
istemiyor. Bu gibi çalışmalar ciddî mimarlarda görülen huşunda
devamlı memur olarak bulundurmak mecburiyetinde olmamasının
pek o kadar ehemmiyeti yoktur, herbir tarafı sağlam,
solid olsun yeter» diyor. Birçok mimarî meseleler ihtiva
eden komplike bir binanın meydana getirilebilmesi için
mimarın bürosunda hassas mesai arkadaşlarına ihtiyacı bulunduğunu
ve iyi bir mimarın böyle birçok mesai arkadaşları
yetiştirip onları, hiç işi olmadığı zamanlarda dahi, bürosunda
devamlı memur olarak bulunmak mecburiyetinde olduğunu
herkese anlatmak güçtür. Eski zamanlarda gotik üslûbu
mimarlarının bir avuç mesai arkadaşı ve ustadan mürekkep
bir inşaat gurubu halinde gezip nerede bir yeni katedrâl
yapılacaksa oraya gittikleri de bundan başka birşey
değildi. Fakat bugün bir mimar bürosunda çalışan arkadaşlar
hergün bir Amerikan soğukluğu ile işlerine nihayet verilmek
tehlikesi içinde yaşıyorlarsa, artık onların elile ya-

pılmış binalardan da soğukluktan başka birşey beklemek
hata olur.
Mimarların detay resimlerinde sadece muhtelif şekillerin
eb'ad münasebetlerini ve cesamet nisbetlerini iyice düşünüp
tasarlamaları kâfi gelmez. Fakat yalnız bunun bile uzun ve
sükûnetli bir surette düşünülmesi lâzımdır. Yani muhayyilenin
temerküz ettirilmesi, pencere ve kapıları tasarlayan mimarın
bütün bunların hakikatinde verebilecekleri neticeleri
göz önüne getirmesi, meselâ diğer tatbikat neticelerinden
başka ışık ve gölgelerin yapacağı tesirleri, muhtelif malzemenin
birbirine uydurulması gibi noktaları düşünmesi icap
eder. Mimar evvelce böyle işler yapmışsa uzun zaman sarfetı
meşine lüzum olmaz. Fakat eğer iyi bir mimarsa, işi, aynen
evvelce yaptığı şekilde tekrarlamaz. Bu hale göre de gene
bıtaz zamana ihtiyacı olur. Her binada olduğu gibi, birçok
teferruatın detaylarını yapmak icap edince, kendisi orijinal
buluşlara meraklı bir adam olmasa bile, san'atkârlığı taallûk
eden birçök meselelerle karşılaşır ve bunları halletmek için
zaman lâzımdır. Şurasının iyi anlaşılması icab eder ki, bununla
kasdettiğimiz şey filî işlerin başarılması olmayıp har
yeni bina için yeni ve pek çok proporsiyon münasebetlerinin
imtizaç ettirilmesi lüzumudur. Eğer mimar yeni binasını sadece
kopya suratile yapacaksa o zaman bittabi böyle şeylere
hacet kalmaz. Tecrübe görmüş olmak meselesi burada gayet
mühimdir. Çünkü ne kadar çok çeşitli tecrübeler geçirilmiş
bulunursa muhayyile kuvveti de o kadar işlek olur. Fakaybeder,
kendi eserlerini kopya etmeğe başlarsa bu takdirkat
bir mimar, işleri çoğaldıkça' (muhayyilesi de tazeliğini
de eski tecrübelerden fayda değil zarar hasıl olmuş sayılmalıdır.
Bu tezahürlerin temeli ise, daha ziyade, bir mimarın muhayyelesinin
tazeliğini kaç yaşlarına kadar ıjıuhafaza edebileceği
yahut edemiyeceğine bağlıdır. Ancak, mimarın içinde
yaşadığı kültür seviyesinin de büyük tesirleri vardır. Muhayyele
kuvvetinin izah ettiğimiz çalışmasına kıymet yermeyen
inşa sahipleri ve halk onu füzulî sayıyor, ona zaman sarfetmek
icap ettiğine akıl erdiremiyor. İnşaat işlerini sadece
pratik bir kazanç meselesi olarak gören mimarları ve kalfaları
halk daha iyi anlıyor. Zaten uzun boylu düşüncelerden,
uzak kalıp işi kısa kestikleri için onları tercih ediyor. Neticede
ise ciddi çalışanlar bittabi daha fazla bir tehlikeye maruz
kalmaktadır. Bu bakımdan, büyük maharetli mimarların
bile kendilerini daha rahat ve kolay olan şematizme kaptırdıklarını
görünce, onları haksız bulmak elden gelmiyor.
Muhtelif şekiller arasındaki proporsiyondan başka malzeme
arasında da roporsiyon vardır. Şekillerdeki proporsiyon
satıh proporsiyonlarıdır, malzemedeki proporsiyonlarsa malzemenin
kıvamlarına ve bünyelerine göre ihtiva ettikleri evsaftan
ileri geliyor.
İnşa tekniği esas itibarile, muhtelif malzemeyi kombine
etmek suretile çalışır. Her malzeme ile yapılacak satıhların
malzemenin nev'ine göre işlenmesi ve şkillerin de ona göre
intihap ve tayin olunması lâzımgelir: Meselâ elde edildikleri
yerlerde, nadirliklerine, bünyelerine, parlaklıklarına, habbelerine
vesaireye göre öyle malzeme vardır ki, san'atkâr gözile
bakınca bunlara mümtaz malzeme demek lâzımgelir. Bu
mümtazlığın mutlaka paraca kıymetli demek olması icap etmez.
Endüstri usulündeki teknik sayesinde bugün, eskiden
kıymetleri pek yüksek olan tahtaları gayet ince sayfalar halinde,
hattâ kâğıt kalınlığında, en nadir taş ve mermer nevilerini
de son derece ince levhalar halinde kesmek imkânı
bulunmuştur. Bu halin bir neticesi olarak da, bu gibi malzeme,
konacakları mahallin kendilerile bir münasebeti olup
olmadığını uzu boylu düşünmeğe lüzum görülmeksizin, duvar
kâğıtları gibi yapıştırılıveriyor. Misal olarak şık lokantaların
apteshanelerindeki mermer bolluğunu gösterebiliriz. İşte bütün
bu gibi hallerle malzemenin haysiyetine dokunulmuştur. İnceliğindeki
ve derin parlaklığındaki hususiyeti o malzemenin
güzel bir inkısamla, profillerle vesair ile kullanılmasını isterdi.
Fakat gerek halk, gerekse mimarlar o mümtaz tahta ve
taş çeşitlerinin, madenlerin ne gibi şekillerde kullanılmağa
müsait olduklarını unutmuşlar ve böylece onları ibtizale uğratmışlardır.
Diyebiliriz ki, bütün modern tezyini san'atlar malzemen.n
böyle saygısızlığa uğramasından zarar görmüşlerdir ve modern
zevksizliklerin başlıcası bu suiistimaldir.
Mimarîda ise aynı hali daha az görüyor değiliz. Binaların
dahilî kısımlarındaki veya cephelerdeki satıhların âdeta
toptan diyebileceğimiz bir surette her yerde dümdüz kaplanışı
belki de tezyini san'atlardakinden daha fenadır. Eğer
inşaat sahibinin parası çoksa ve yeni bina ile tefahür etmek
istiyorsa o zaman en iyisi cephe resimlerine veya keşifnamalere
«midye kireç taşından olacak» diye yazmaktır. Fakat, resim,
aynen sanki cepheler sıva ile yapılacakmış gibi kalır.
Bu takdirde inşaat sahipleri, malzemenin yüksek kıymetinin
ve bu malzemeye verecekleri paranın herhalde binanın
kalitesine bir teminat teşkil ettiğini zannederler. Halbuki bunun,
proporsiyonların ve şekillerin güzelliği veya çirkinliğ
üzernde hiçbir tesiri yoktur. Hattâ, yukarıda da dediğimiz
gibi, eğer hususî bir malzemeden yapılması icabeden teferruat
kısımları üzerinde fazla çalışamazsa binanın bütünlüğü
bu yüzden daha da çirkin olabilir.
Malzemeye fazla bir değer ve ehemmiyet vermek esas
itibarile zamanımızın modern bir tezahürüdür. Daha yüz sene
evvel bu husustaki düşünceler tamamen aksi istikametteydi.
O zamanlar esas olarak güzel şekle itimat edilirdi ve
para kâfi olmadığı hallerde, büyük binalarda bile kesme taş
kullanılmayarak cepheler basit sıva ile yapılırdı. Buna mümasil
olarak Berlin'de Schinkel tarafından yapılmış olan binaları
gösterebiliriz. Onun eserleri olan Schauspielhaus (tiyatro
binası) böyle yapılmıştı. Sonradan cepheyi taşa çevirdiler -
se de binanın bu suretle daha güzel olduğu kat'iyyen iddia
edilemez. Belki bu tadilâttanberi daha dayanıklı bir hale
i gelmiştir.
Bu hal bize sarahatle göstermektedir ki, solidite, sağlamlık,vyani
dayanıklı malzeme ihtiva eden proporsiyon, yani
mimâki güzellik, arasında mutlaka proporsiyonu tekniğe tâbi
kılacak münasebetler mevcut bulunuyor değildir. Bu son
misalimizde bilâkis mimarinin inşa tekniğinin soliditesinden
ve hele incejeşmiş bir teknikten tamamen müstakil bulun--
duğunu tesbit -etmek mümkündür.
Schinkel'in klâsikçe şekilisri Yunanistan'dan gelmedir.
Yunan şekillerinin ise mermerle alâkadar bulunduğunu, hattâ
bir dereceye kadar ancak mermerle izah olunabileceklerini
yukarıda gördük. Fakat şeklin güzelliği o kadar kuvvetlidir
ki bu misalde bile kendini malzeme ve teknikten âzade
tutmuştur.
Bugünkü imalât ve istihsalâtta mükemmel bir tekniğimiz
vardır. Fakat bu teknikle zevkfc okşayan şekiller elde edebilmek
için lâzım bulunan proporsiyon duygusundan mahrumuz.
\
Bunun en sarih alâmeti de proporsiyon işine pek az kıymet
verilmesidir. İçinde yaşadığımız devreye haklı olarak teknik
devresi diyebiliriz ve bu devre, serbest''.bırakılmış, müstakil
bir tekniğin devresi olduğu için bir zevkslelik devresi haline
gelmiştir.

insanların kendlerini ıslâh yoluna girmeleri, kendilerini
tanıyıp bilmelerile başlar. O halde, teknik hakkındaki mütalâalarımıza
nihayet verirken mimarimiz için şu hakikati tesbit
edelim: Teknik yolu ile proporsiyona varıldığı hiç görül-
Prof. Mimar Bruno Taut
Yazılarını mecmuamızda neşrettiğimiz Mimar B. Taut
geçenlerde vefat etmiştir. Mimarî eserlerile kendisine beynelmilel
bir isim yapmış olan Taut'un hayatı hakkında kısa
bir hulâsa neşrediyoruz:
Taut 1880 de Königsberg'de doğmuş, o şehrin inşaat mektebini
bitirmiştir. Büyük harbe kadar Berlinde birçok sıra
evler inşa etmiş ve Wertheim mağazası müsabakasını kazanmıştır.
Kolonya sanayi sergisinde meşhur cam evi inşa etmiştir.
1921 de Magdeburg şehir inşaatına müşavir olarak nezaret
etmiştir. Taut bilhassa Berlin civarında büyük bir fen heyetinin
yardımile yaptığı vâsi mikyasta Siedlung evlerile temayüz
etmiştir.
Charlottenburg yüksek fen mektebinde profesörlüğü esnasında
birçok eserler neşreden Taut Sovyet Rusyaya ve bilâhare
Japonyaya davet edilmiştir. Japonyada birkaç villa yapmış
ve Japon kültür ve san'atını tetkik ederek dört kitap neşretmiştir.
Japonyadan memleketimize gelen Taut akademiye
Profesör olmuş, aynı zamanda Maarif Vekâleti tatbikat bürosunu
idare ederek Ankara için Tarih ve Dil Fakültesi ve
Atatürk Lisesi projelerini yapmış ve bir de (Mimarî) adile
kitap neşretmiştir. ölümden dolayı ailesine taziyet beyan ede-

yonppuM
008 p ımm •
Afyon Stadı hakkında
Bir müracaat ve bir
izah
Afyonkarahisar Stadyum Projesi Münasebetile
Dergimizin 8 inci sayısında Mimar Nizameddin Doğu tarafından
yapılmış olan Afyonkarahisar belediyesi stadyum
projesini ve tafsilât resimlerini neşretmiştik. Bu neşriyattan
bir müddet sonra, Ankara stadyumunu yapmış olan Mimar
Violi Vietti'den aynı stadyuma ait bir. vaziyet plânı ile bir
mektup aldık.
Burada mektubu aynen neşretmeği lüzumsuz buluyoruz.
Mimar Violi bu mektupta sekizinci sayımızda neşredilen ve
Mimar Nizameddin Doğuya ait olan projenin kendisinden iktibas
edilmiş olduğunu ve hakikaktin meydana çıkarılmasını
istemekte idi.
0 zamandanberi bu mesele üzerinde tetkikat yapan dergimiz
her iki proje arasında büyük farklar tesbit etmiştir.
Bu farkların başlıcaları şunlardır:
1 — Arsalar birbirini tutmaz, arsada Devlet Demiryolları
tarafından istimlâk edilen kısım ile ve bu kısımdan itibaren
inşaata müsaade edilmeyen 30 metrelik bir kısım boş bırakılmıştır.
Ayrıca arsa içinde şehrin zahire deposu vardır ki
bu da plânda ibka edilmiştir. Halbuki İtalyanm plânında nazarı
itibare alınmamıştır.
2 — Viettinin plânında yüzme havuzu güneş vaziyetine
göre ters konmuştur. Atlama kulesindeki sporcunun önünde
su sathı parlar ve gözü kamaştırır. Halbuki güneş atlayıcının
arkasında kalmalıdır.
3 — Nizamettinin plânında futbol sahası tribünlerinin yan
kavisli kısımlara doğru icabında tevsii de nazarı itibara alınmıştır.
Mimar Vietti böyle bir şey düşünmemiştir.
4 — Nizamettinin plânında saha esas methal civarına bir
kuliz lokali ile konulmuştur.
Mimar Vietti'nin iddiasını aynı zamanda Spor Kurumu
Mimarı Şinası Şahin Giraydan da tahkik ettik. Aldığımız cevapta,
Afyon belediyesinin bu ecnebi mimara herhangi bir
sipariş vermemiş olduğunu ve bu mimarın belediye
kendi kendine bir teklif yapmış olduğu öğrenilmektedir.
Mimar Şinasi Giray her iki proje arasındaki farkları
zikretmekte ve bilhassa Mimar Violi'nin teklifindeki isabetsiz
noktaları madde madde bildirmektedir.
Bunları aynen aşağıya kaydediyoruz.
Şinasi Giray diyor ki:
1 — Nizameddinin projesi ile Vietti'ninki tamamen ayrı
bir vaziyet plânı üzerine düşünülmüştür. Arsanın hudutları
başka başkadır. Nizameddinin projesi Nafıa Vekâleti Şehircilik
Müdürlüğünden alınarak vaziyet plânına göre yapılmıştır.
Halbuki Viettinin plânı arsaya umamaktadır.
2 — Mimar Vietti'nin Afyonkarahisar belediyesi ile hiçbir
mukavele ve anlaşması yoktur. Vietti, Afyonkarahisar plânını
da diğer birkaç vilâyete yaptığı gibi, eski idman cemiyetleri
ittifakı merkezi umumisinin delâletile çizmiştir. Bu plânın
tamamen tatbik edileceğine dair kendisine hiçbir teminat verilmemiştir.
3 — Mimar Nizameddinin plânı, Türk Spor Kurumu Mimari
Bürosunun verdiği direktif ve programa göre yapılmış
ve müsvedde halinde birkaç defa Spor Kurumunda münakaşa
edilerek tesbit edilmiştir.
4 — Nizameddinin plânındaki bütün spor şubelerine ait
tesisat tamamen başka ve daha muvafık ve esaslı yerlerdedir.

Her iki plânı bir defa tetkik etmek bunu derhal meydana
çıkarır. Aynı zamanda plânda diğerine nazaran birçok fazla
aksam vardır.
5 — Mimar Vietti'ııin plânı Spor Kurumu tarafından gerek
maliyet ve gerek vaziyet itibarile gayri kabili tatbik görülmüş
ve bu münasebetle stadyum projesinin Kurumca verilecek
direktifler, dairesinde Mimar Nizameddin tarafından
yapılmasına karar verilmiştir.
6 — Bu suretle hazırlanan Nizameddine ait projede hatalardan
sakınılmıştır.
7 — Spor sahaları, artık birçok kitaplarda ve eserlerde
değişmez formüller haline gelmiş bulunmaktadır. Afyon sahasının
Nizameddin tarafından yapılan plânını, güneşe, şimale.
şehre, şehirle olan münasebetine, spor sahalarının kullanış
imkânlarına göre diğerine çok faiktır.
Diğer taraftan, Şinasi Giray; artık yeniden yapılacak diğer
vilâyetler stadlarında, Ankara stadında düşülmüş olan hatalara
düşülmiyeceğini kaydetmektedir.
Netice itibarile:
Bize bir yüksek mimar imzasını taşıyan ve meslekî iktidarına
inandığımız bir Türk mimarı tarafından yapılan bir
proje verilmiş ve bunu neşretmiş bulunuyoruz. Diğer taraftan
yabancı meslekdaşımızın iddiasını ve ithamını yerinde bulmıyoruz.
Çünkü: her iki proje de belediye tarafından hudutları
çizilmiş aynı arsa üzerinde düşünülmüştür. Bu arsanın
şekli, şehirle münasebeti, giriş, stadyum inşaatı tekniği
ve oyun sahalarının cihetleri her iki projede mecburi benzer
kısımların husulüne sebep olabilir. Esasen bu şerait altında
bu arsaya yapılacak her hangi bir mimarın projesinde
bu benzerliklerin husulü mecburidir. Hiçbir mimar projesinde
arsanın haricine çıkamaz, saha cihetini değiştiremez; antreyi
şehir tarafından başka bir yere nakletmez ve futbol sahasını
meselâ tepenin üzerine koyamaz
Bütün bunlar bir Türk mimarının başkası tarafından yapılan
bir projeyi kopya ederek altına kendi imzasını atmağa
tenezzül etmiyeceğine kâfi bir delildir.
Mimar (Vietti Violi) memleketimizde birkaç stad yapmak
fırsatını bulmuştur. Fakat bu işleri ne bir müsabaka neticesi
alın teri ile kazanmış ve ne de büyük bir ihtisas sahibi olduğundan
dolayı elde etmiş değildir.
Violi şimdiye kadar aldığı işleri sırf Türk mimarlarının
hakikî kıymetini henüz bilmiyenlerio tavsiyesi sayesinde yapmıştır.
Binaenaleyh, bu münasebetle sayın meslekdaşımıza, bütün
Türk şehirlerinde yapılacak stadyum projelerinin inhisarını
bırakmak niyetinde olmadığımızı badema müsabakalar
yapılmak suretile meslekî iktidar ve ehliyetin bu sahada savaşabileceğini
ve meslekdaşlar arasında daha nazik bir hattı
hceketin her cihetce tavsiyeye şayan olduğunu hatırlatmak
Arkitekt
B

Markasına dikkat ediniz, çünkü bu İsveç fabri
kası dünyanın en kârlı, şık vc sağlam mutfak
ocaklarını imııl etmektedir.
24 saat zarfındaki sarfiyatı yalnız (4) kilo kok kömürü, yani (8)
kuruş olan ( A G A ) mutfak ocakları gece gündüz hiç sönmeden yanar.
Su haznesi günde 450 litre 40 derecelik su temin ettiği gibi evin
bütün katlarına su verebilir.
•
Ayda 2İ lira gibi az bir para ile mutfak ihtiyacınızı tamamile görmektedir
ve yalnız mahrukat parası ile kendini az bir zaman zarfında
amorti
eder.
Katalog ve izahat istemek kendi menfaatiniz olduğundan lütfen
TÜRKEL LİMİTED ŞİRKETİ - Galata - Voyvoda caddesi - Nişastaciyan
hanı 1. (Telefon 49152) müracaat ediniz.
VILLEROY & B 0 C H
Almatı ]çlni döşemelik tuğla seramik fabrikaları
Çini mozaik fabrikası Mettlach a. d. Sarr
Porselen sıhhî malzeme ' „
Döşemelik çini mozaik
Hferzig
Banyo ve dıvar için çini
Daenischbutg-Lübek
Döşemelik çini mozaik
Breslau Dt. Llssa
Fayans sıhhî malzeme
Dresden
» Torgau
Takriben amele miktarı: 9,000
9B | jg&tttoa^**^. ^ J H ^ h M '
M a m u 1 â 11 :
Meıtiach duvar v3 döşemelik çiniler,
Sıhhî lavabo ve su tesisatı
Feuertondan hela ve banyolar
Vitrean ve şine sıhhî levazım
Acentaları: İSTANBUL: Is. Ralf Somersan, Tahtakale, Prevoywns Han 14-15, Tel. 20281
ANKARA: Uscher & Co. Posta kutusu 97, Tel. 1234
İZMİR: Barissich & Saliba, Posta kutusu 7, Tel. 2284
Samsun : Hochstrasser & Co. Posta kutusu 16.

Türkiye mümessili:
Mühendis
Y. RAZI BEL
Medaille d'Or BARCELONE 1929
Yapacağıniz işi bildirerek tarifnamemizi talebediniz.
Su geçirmez Amerikan malzemesi
H Y D R O T E X Çimentoya karıştırılarak su geçirmez sıvalar yapılır.
E V E R S E A L siyahtır, taraçalarda banyo odalarında, temellerde kuluanılır
EVERSEAL TAMİRAT İÇİN EMSALSİZDİR
Her hangi malzeme ile yapılmış olursa olsun, eski damlar, akar taraçalar, hamam ve
cami kubbeleri EVERSEAL ile derhal, mükemmel surette tamir edilir, yeniden daha sağlam
olur. Demir ve çinko damlar ve dereler en ucuz ve en emin surette tamir edilir.
E V E R S E A L B O Y A L A R I N I D A T E C R Ü B E E D İ N i Z
RESIT
Her cins demir inşaatı
ESKİN
KOPRU, ÇATI, SARNİÇ, TREMİ, İSKELE.
PONRULAN, DUBA. ÇERÇEVE İŞLERİ
YAPILMIŞ İ$LER : Köprüde Kadıköy iskelesi
nin demir işçiliğini,
Azakkapı havuçlarının çatıları ve Ponrulanları
Paşabahçe şişe fabrikasında çalılar, tremiler
1
ADRES < GALATA, YEMENİ CİLER CADDESİ
TELEO. : ., RESKA" O AL A T A. TELEFON; 4 2 4 3 9

KOÇ
TİCARET TÜRK ANONİM ŞİRKETİ
Telefon : 3450-3451-3452 Telgraf: KOÇ Posta Kutusu : 72
ULUS
MEYDANI
İ N Ş A A T M A L Z E M E S İ ŞUBESİ
Her nevi inşaat malzemesi: Banyo, Lavabo, Termosifon; Musluk, Bide, Galvaniz ve Demir Boru;
Beton Demiri, Parke, Siyah ve Galvaniz Saçlar, Kalorifer Kazanları, Dökme, çelik Radyatörler, Karoseramik,
fayans.
Her nevi Elektrik malzemesi: Kablolar, Kordonlar, tel, buvat, düğme, fincan, elektrik çanı ve her
nevi elektrik malzemesi.
Her nevi Boya malzemesi: Ripolen, Bergolin, delüks boyaları, macun, üstübeç, çimento, kiremit,
Mahya Ateş tuğlası ve Toprağı, her nevi kireç boyaları, Coritect ve her nevi boya malzemesi en ucuz
ve en mükemmelini yalnız:
KOÇ TİCARET TÜRK A N O N İ M ŞİRKETİ SATAR
R A D Y O - O T O M O B İ L ŞUBESİ
«Pord> ve «Linkolin» otomobil ve kamyonları, otomobil ve kamyon lâstikleri ve aksamı, «Atiler»
marka bisikletleri, motörleri, «Horeks» motörleri ve aksamları, «Godyer» ve «Fayreston» otomobil lâstikleri,
Kelvinator Buz Dolaıplan, Markoni ye Sparton Radyoları, Hesap makineleri, Çelik Dösya dolapları,
Mercedes daktilo makineleri, Sahibinin Sesi Gramofon ve Plâklar ve her nevi lüks elektrik malzemesi
Avizeler, Ütüler; Ekmek kızartıcıları, Hava gazı fırınları, Hava gazı ocakları, Otomatları, Continantal
Sobalarının en ucuz ve en mükemmelini yalnız:
KOÇ TİCARET TURK A N O N İ M ŞİRKETİNDE BULURSUNUZ
D A İ M A KOÇ F İ R M A S I N A K O Ş U N U Z .
V . u . , , . . _ /

Y a p ı
P a n a y ı r ı
19 SAYILI HALDE :
Yapı malzemesi :
Dıvar tuğlaları
Kiremitler
Hafif, içi delikli tuğlalar
Dam mukavvaları
Çimento
Hafif yapı levhaları
Yapı tecrid levhaları
Amyant çimentosu
San'atkârane sıvalar
Yapı keramiği
Yol yapı maddeleri
Mermer, Travertin
Tabiî taş
İnşaat camı
Tahta, kontr plâke
Yapı Levazımı
Kapılar
Pencereler
Kilit, tokmak v. s.
Madenî dam kaplamaları
îskele inşaatı
Karanlıklaşdırma tesisatı
Dahilî yapı işleri:
Sobalar ve ocaklar
Gaz ocakları
Sıhhî tesisat
Yıkanma ve banyo tesisatı
Gaz ve su için armatürler
Kaloriferler
Havalandırma tertibatı
Döşeme kaplamaları
Dıvar kaplamaları
Yapı tarzları:
Ahşap yapılar
Tuğla yapılar
Taş yapılar
Çelik yapılar
Beton arme yapılar
Yapıların korunması :
Rutubete,
Sıcaklığa,
Pisliğe ve sadaya karşı tecrid
vasıtaları
Yangından,
Havadan ve yıldırımdan korunma
Leipzig İlkbahar
Panayırı
hakkında mufassal malûmat almak için
Leipzig Panayırı Türkiye fahrî mümessili
I n g . H . Z E C K S E R
İstanbul - Galata
Ahen ve Münih Hanı 5ci kat No. 1
Telefon: 40163 P. K. 1076
müessesine müracaat ediniz.

1939
Enternasyonal
LEİPZİG İLKBAHAR
PANAYIRINA ÇAĞIRI
Numune panayırı
Büyük teknik panayır ve yapı panayırı
5 ilâ 10 Mart
5 ilâ 13 Mart

| RICOSAL NORMAL
Çimento ve kireçden sıvalar için en mükemmel kalafatlama
vasıtası olup 1 kilo T r Î c Ö s  ΠN O R M A L 30 kilo
su ile sulandırılarak kullanıldığından istimali ucuzdur,
| RICOSAL NORMAL butun mimarlar, mühendisler ve
yapı sahihleri taralından fercih edilmekledir,
« 4 * —
FA. ING. H. ZECKSER
İSTANBUL-GALATA
Ahen ve Münih Han
H M 3 P J . M

Gaspar Gasparyan
B a n y o ,
Lavabo,
S o b a ,
Musluk,
TUn.l eaddaal S3 va Yanieaml caddesi S6 Salata Telolon: 40139
Tulumba
LUKA
KEÇECİOĞLU
İNŞAAT MALZEMESİ VE MADENİYAT
Mahmudiye No. 15 Telefon : 49407
: KUrekçner No. 14 Telgraf : LUKEÇ
TEL
SAÇ
Çi Vi
ÇİNKO
K A L A Y
K U R Ş U N
ALÜMiNYÜM
KAFES TEL
KAZMA, KÜREK
V. S. V. s.
İ Z O L A S Y O N T E R T İ B A T L A R I
"M UR ASİT F „ : Beton ve sıvadan " Coı-poral „
(renksiz) su sızdırmaz mai " Burkoleum „
M MURASİT S „ : Harcın tasallübü- " Koritekt „
(renksiz) nü çabuklaştırıı- " Bitumroit „
" MURATA „ : Sıvaları rutubetten Keçeli ve Kartonlu dam
(renksiz) muhafaza eder muşambaları
" Asterpiol ve Beersolit „ Yağmur ve Su sızıntılarına karşı maîlşive
beton çatlakları için pastalar
METAL DEPLUAYE, TEL ÖRGÜ ve GALVANİZASYON işleri
I s a k P i l a f i d i s
T O P T A N ve P E R A K E N D E
Yapı için Hırdavat gereçleri
Kapı kilitleri ve pencere takımları
•
MARANGOZLARA, DEMİRCİLERE DÖKMECİLERE, TOPTANCILARA
AİT ALÂT ve EDEVAT
Tanınmış Avrupa Fabrikalarının markaları
Mimarların istedikleri profil ve hususî şekillerde verecekleri resim üzerine malzeme
derhal hazırlanır. En eyi ve temiz malzememiz rekabet kabul etmez derecede ucuzdur.
Adres: Galata, Mahmudiye cad. No. 21
Telefon: 49046 — Telgraf: Pilafidis - İstanbul

NUR
KALEM
A L E K S A N D R O S
İ S T A V R İ D i S
V E
K. P A P A Z O Ğ L U
Mimarlar,
Mühendisler,
Desinalörler !
Nurkalemin teknik resim büroları İçin emsaline
faik olarak 14 No. Üzerine imal etmekle
olduğu
D A Ö D E L E N
KERESTE TİCARETHANESİ
AYAZMA CAD. No. 156/1
İSTANBUL
TELEF.: 22799
STABİLİ kalemlerini kullanınız.
Ucuz, dayanıklı ve diğerlerine her cihetten
falktlr.
Halit Galip
Cıngıllı oğulları
VAKIF PARALAR İDARESİ
POSTANE ARKASI ANKARA
TELEFON 38ro, TEL. CINGILLI-ANKARA
EMKAK, İNŞAAT, KIYMETLİ
ARSA
DEMİR ve BİLUMUM İNŞAAT
MALZEMESİ
Mukabilinde ödiinç para verir.
Banyo, Lavobe, çimento, demir, gaz, su,
mecra boruları, her cins saçlar, alçı, kireç,
çinlfo, tel ve doğrama takımlarî.
İRTİBAT BÜROSU : Ömer Cıngıllı
Aslan han Galata - İstanbul
Dördüncü Vakıf han, Zemin kat No. 70
Telefon: 23654, İstanbul

CERTUS soğuk tutkalı
Pencereler, Kapılar, Ev eşyası,
Gemi konstrüksiyonları
için sudan müteessir olmayan en mükemmel tutkalıdır.
CERTUS soğuk tutkalı
Tahta, çimento veksilolit zemin üzerine muşamba
döşemek için en mükemmel tutkalıdır,
FA, ING, H, ZECKSER
İSTANBUL•GALATA
Ah e n ve Münih Han
M . M

w , i • • •
5. v Şi fe'' ... ' >•'
./t;
, .* i"
' • >••' - '

H E R N E V İ H A R İ T A , E R A Z i E T Ü T VE T A T B İ K A T I
İ Ş L E R İ K A B U L E D İ L İ R
Dipl. :
TOPOGRAF
Ş. AKDORUK
ANKARA: POSTA KUTUSU NO. 436
.1 ARMANAK KÖKCiYAN
1 DOKUM, BRONZ, NİKEL İŞLERİ FABRİKASI
i
< p & ^ ^ v
• \
İÖ
''
Ehven fiatlar ile iş taahhüt
eder.
o
^ T l ^ Adres : İSTANBUL, Fincancılar Yokuşa No. 52
İM Telefon : 2 2 7 21 3 - î - B
H A Z N E D A R
Tuğla, Ateş tuğlası, Kiremit Fabrikaları ve
Kireç Ocakları Ltd. Şir.
Sermayesi : 100,000 T . L .
Her nevi tuğla, ateş tuğlası, sobalıklar, marsilye tipi ve mahyelik
kiremit imalâtı, süzmelik (blok) ve sıvakireci istihsali
Um. Acente : 21612
Telefon : Fabrika : 16..71
Telgraf : Haznedar İstanbul
Adres : Osman ef. Han 8/9 Eminönü İstanbul
Sahibinin Sesi merkezi,
302 İstiklâl caddesi
Beyoğlu - Istenbul

Yurdumuzda,çatıları TEKUTA ile kaplanan bazı binalar
1 . HARP AKADEMİSİ Ankara 3 - SÜMER BANK Ankara
2 • BELEDİYELER BANKASI Ankara 4 - İstanbul Müftiliği
Asrın bir harikası olan " TEKUTA ,, malzemesi hem dayanıklı hem de
çok idarelidir. Kırılmaz, yırtılmaz ve kıymeti asliyesini muhafaza eder.
"TEKlfTA,, malzemesi hususî surette yapılmış bir madendir, doğrudan
betonarme ve ahşap çatılar üzerine konulabilir, ir tecrübe kâfidir.
Fazla izahat için kataloğ ve numune gönderilir.
TUrklya Um. Ac«nta»ı : M. V. AREV. Galata, Aslan Han 3 üncü kat No. 4/8. T«lafon : 45782, P. K. 140»

tJSbahkm
KüçüK Cari Hesaplar
'Kramiijc plânı»
4adet1000Hralık-4000iira
8 ,. 500 ,, -4000
16 „ 250 . •4000
76 „ 100 , -7600
80 „ 50 , -4000
aoo „ 25 , -5000
384 28600
^ Kuralar: 1 Mart, 1 Hazl- ^
ran, 1 Eylül, 1 Birincikânun
V^ tarihlerinde çekilecektir, j
En az 5 0 lira mevduatı
bulunan hesaplar
kuralara dahil
edilecektir.
SALİH SABRi KARAGÖZ
M E R M E R T A Ş
tüccarı
Yerli ve yabancı
her türlü mermer
" L E İ N S , ,
ISTOR Fabrikaları - Stuttgart
Ahşap ıstorlar ve müteharrik
(sineklikler)
YAPILARDA OUZ ve DESENLİ MUHTELİF
RENKLERDE (KSILOLIT) İSLERİ
TAAHHÜT EDİLİR.
MÜHENDİS R. WEYBEİL-MURAOIYE
HAN • SALATA - T.ls 4 3 7 3 3.
işleri müteahhitliği
yapan ciddî ve
en eski ticarethanedir.
ADRES: Unkapanı beylik değirmeni
sırası No. 65
Mermer fabrikası. TELEF. 22604
Mozaik fabrikası „ 21868
Telgraf adresi : MERMERTAŞ

niKoLA D A V R A N O F
T İ C A R E T H A N E S İ
KONTRPLAK
ve MEŞE P A R K E
ABDİ USTA •
Mozaik taşları, Çini ve Kü nkFabrikası
İstanbul, Unkapan, Yavuz Sinaıı mahallesi, Garaiişerif sokak No. 2-4-ti TELEFON: 24122
ANKARA ŞUBESİ VARDIR.
TÜRKİYE
ZİRAAT
CUMHURİYETİ
BANKASI
K U R U L U Ş TARİHİ : 1888
KAPİTALİ : 100,000,000 T. L.
Türkiye İçinde 260 şube ve sandığı. Yabancı memleketlerde
muhabirleri vardır. Her türlü Banka işleri yapar. Kumbaralar
Ç E L O T E K S ' Tecrid levhlrı inştınızı yzın serin kışın sıck tutr ve rutubete karşı
sıhhatinizi muhafaza eder.
\/I Tİ rFT OTFKS • 25-100 m/m klınlığınd olup SOĞUK HAVA depolrı nşaatında kullanılan
VL.I1 VyLLVJ l Li\o , mantar kadar nakli hararet olduğu halde fiatı mantardan çok ucuzdur.
Satış Merkezi : VAHRAM ELÂGOZYAN Demir ve Çeloteks Ticarethanesi
GALATA MUMHANE Cad. Nos 100 TELEFON : 42699

UMBERTO
DAPEY
D E M İ R C İ
Nazmi Balkanoğlu
ve Mehmet Tunç
Demir ve inşaat
m a l z e m e s i
Galata, Lâleli çeşme
Şimşek sokak No. 24
TELEFON: 41953
Bilûmum Beton ve profil demirleri, çimento,
çinko, çivi, galvanize ve siyah saçlar ve bilûmum
sıhhî tesisat malzemesi, borular ve teferruatı,
Banyo bavolu, musluk vesaire.
«
Demir inşaat malzemesi, araba, vagonet,
kürek, kazma ve saire.
Adres : Sanayi caddesi No. 23
Pos. Kut. 59. Tel. : 1760
İstasyon deposu Tel.: 2794
A N K A R A
K A L O R İ F E R
A S A N S Ö R
E L E K T R İ K
M A K i N A
S I H H Î T E S İ S A T
MdtelıasBiHi
FRANSADAN
DİPLOMALI
M Ü H E N D İ S
M Ü T E A H H İ T
Y. A. KERESTECAN
Galata ADALET Han
Telefon: 41113
((
ATLAS,,
YHPI G E R E Ç I « » İ 1 H İ
YADIGÂROĞLU
KARDEŞLER
Beşiktaş Vapur iskelesi yanında. Telefon : 42777
Ç i m e n t o ve m o z a i k
ç i n i y a p ı m e v i
İzmir Kiremit Fabrikası . A. Ş.
Genel acentası