Ornitoloji Raporu - Zorlu Enerji

Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali (135 MW) Çevre ve Sosyal Etki
Değerlendirmesi
Ornitoloji Raporu
Hazırlayan:
Kerem Ali Boyla, MSc.
Uzman Biyolog, Ornitolog (kuşbilimci)
kerem.boyla@gmail.com
+90 (212) 2496987
+90 (533) 3775191
Ocak 2009
İstanbul– Türkiye

Ornitoloji Raporu- Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali Kerem Ali Boyla, İstanbul, 2009
Amaç
Bir rüzgar terminali inşaat müteahhidi ve Zorlu Enerji Grubuna bağlı olan Rotor Elektrik Üretim A.Ş.
Osmaniye İli’ne bağlı Bahçe ve Hasanbeyli sınırları içinde yer alan 135 MW kapasiteli rüzgar
santrali projesi (Proje) inşaatını ve işletimini planlamaktadır. Bu projenin kuş popülasyonlarına,
özellikle de göçmen kuşlara olumsuz etkilerinin olabileceği konusunda endişeler bulunmaktadır. Bu
ornitoloji (kuşbilimi) başlangıç raporu durum hakkındaki referans olabilecek temel verileri sunmakta,
olabilecek hassas alanların yerlerini ve kuş göç yıllarının tespitini göstermekta ve rüzgar türbinlerinin ve
bunlarla beraber bulunan diğer yapıların buradaki kuş yaşamına etkisinin olup olmayacağını
sorgulamaktadır. Raporun sonuna bir izleme ve değerlendirme planı eklenmiştir.
Giriş
Rüzgar terminalleri alternatif bir enerji kaynağı olup genel anlamda çevre korumaya son derece
faydalıdır. Ancak rüzgar enerjilerinin yaban hayatına, özellikle de kuş popülasyonlarına (Hötker et al.
2004) olumsuz etkilerinin olduğu durumlar meydana gelmiştir.
Rüzgar enerjisinin kuşlar üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak için kullanılan etkili metodlardan
bazıları şunlardır:
• Rüzgar terminalleri için doğru alan seçimi (sulakalanlar, ormanlar, üreme dönemi dışında kuşlar
için hassas ve önemli alanlar ve yüksek sayıda yırtıcı kuş veya akbaba barındıran dağ
tepelerinden sakınılması)
• Rüzgar terminalinin kurulduğu alanların türbinlere çarpma olasılığı yüksek kuş türleri
üzerindeki çekiciliğini azaltmak
• Rüzgar terminallerinde türbinlerin yerleşim düzeni (türbinlerin göç yollarına veya kuşların uçuş
yönüne dik değil paralel bir düzende konumlandırılması)
• Rüzgar terminallerinin inşaası sırasında kafes kuleler, tel kablolar ve yüksek gerilim hatları
yerine alternatiflerinin kullanılması.
Alan Seçimi
Proje Alanı
Proje Akdeniz Bölgesi’nin doğusunda Osmaniye İli’nde Bahçe ve Hasanbeyli ilçe merkezleri arasındaki
Amanos Dağlarında yer almaktadır. Bahçe İlçe merkezi proje alanına birkaç kilometre yakınındaki en
yakın büyük yerleşimdir. Proje alanındaki diğer yakın yerleşimler Gökmustafalı ve Savranlı köyleridir.
Önemli Kuş Alanı
Türkiye’deki ilk Önemli Kuş Alanı (ÖKA) envanteri Ertan et al. (1989) tarafından, ikincisi Magnin ve
Yarar (1997) tarafından hazırlanmıştır. Sonraları Kılıç ve Eken (2004), Magnin ve Yarar’ın (1997)
bilgilerini güncellemiş ve bunu “Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları 2004 Güncellemesi” adındaki özet bir
envanter olarak yayımlamışlardır. Aynı alanlar hakkında daha kapsamlı bilgiler ise Eken et al.
(2006)’nın ”Önemli Doğa Alanları” kitabında yayımlanmıştır. Kılıç ve Eken’in listelediği ÖKA’lar aynı
zamanda BirdLife International’ın internet üzerindeki veritabanında www.birdlife.org adresinde
bulunabilir. Kılıç ve Eken (2004) bu çalışmasında Amanos dağ silsilesinin tamamını ÖKA kapsamına
almışlardır. Proje alanı Amanos Dağları ÖKA’sı sınırları içinde yer almaktadır.
Natura 2000 Avrupa Birliği’ne (AB) üye bütün ülkelerdeki 26,000 korunan alanı kapsayan çok geniş bir
korunan alanlar ağıdır. Natura 2000 alanlarının yasal dayanağı 1979 yılından beri yürürlükte olan
Kuşları Koruma Yönetmeliği (79/409/EEC) ve 1991’de yürürlüğe giren Habitatları ve Türleri Koruma
Yönetmeliği (92/43/EEC) oluşturur. Special Protection Areas (SPAs) (Özel Çevre Koruma Alanları)
Kuşları Koruma Yönetmeliğinin 4. maddesi uyarınca sınıflandırılan mutlak koruma alanlarıdır. Kuşları
Koruma Yönetmeliği altında her üye devlet en uygun alanları seçmek ve onları SPA ilan etmekle
hükümlüdür. Bu alanlar bu şekilde otomatik olarak Natura 2000 alanları ağına girmektedirler.
2 / 11

Ornitoloji Raporu- Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali Kerem Ali Boyla, İstanbul, 2009
Şekil 1. Amanoz Dağları ÖKA’sının Kılıç ve Eken’e göre (2004) sınırları. Kaynak: Eken et al.
(2006).
3 / 11

Ornitoloji Raporu- Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali Kerem Ali Boyla, İstanbul, 2009
Türkiye, AB’ye katılım süreci içinde bulunan bir ülke olarak Natura 2000 korunan alanlarının geçerli
olduğu bir ülke değildir. Kılıç ve Eken tarafından yayımlanan ÖKA envanteri, Natura 2000 alanları için
bir aday alanlar listesi niteliğindedir. ÖKA olarak tespit edilen birkaç alan devasa bir alana sahiptir, örn.
Karadeniz Bölgesi’nin doğusundaki Doğu Karadeniz Dağları Önemli Kuş Alanı 17,283 km 2 ‘lik bir
alana yayılır; bu alan Belçika yüzölçümünün yarısından fazladır. Bundan dolayı Eken et al. (2006)
Önemli Doğa Alanları kitabında (cilt 2, sayfa 211) Doğu Karadeniz Dağları Önemli Kuş Alanını
kesintisiz bir yaşamalanına sahip bir ekocoğrafya olarak tanımlamış ve bu alan için de daha küçük
birimlerin tespit edilmesinin gerekliliğini ve ancak bu küçük birimlerin Natura 2000 adayı olabileceğini
vurgulamıştır. Dolayısıyla Türkiye’de tespit edilen her ÖKA Natura 2000 adayı olarak
değerlendirmemelidir; bu durum özellikle de çok geniş bir alana sahip olduğu için Natura 2000
alanlarında geçerli olan mutlak koruma yaklaşımına uymayan ÖKA’lar için sözkonusudur.
Amanos Dağları ÖKA’sı 3,625 km 2 ’lik dev bir alana yayılmış olup, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş
ve Osmaniye’nin, yani dört ilin sınırları içinde yer almaktadır. Belen ve Bahçe olan iki büyük yerleşim
ÖKA’nın sınırları içinde yer alır. Bu nedenle Amanos Dağları Önemli Kuş Alanı Natura 2000 alanı için
aday alan olarak değil, (içinde birçok alanın tespit edilebileceği) bir ekocoğrafya olarak ele alınmalıdır.
Amanos Dağları ÖKA’sı içindeki Kuş Koruma Zonları
Alan, öncelikle bölgede yüksek sayılarda bulunan ve göç sırasında Belen Geçidi darboğazında
yoğunlaşan göçmen kuşlar, bunun dışında Avrupa Ölçeğinde Korunmada Öncelikli (SPEC 3) olan tek
bir tür ve Akdeniz biyomuna ait türlerin varlığından dolayı ÖKA olarak tespit edilmiştir.
Amanos Dağları ÖKA’sında yaşayan popülasyonları olan ve korunması gereken kuş türleri üç kategori
altında sınıflandırılmıştır. (Kılıç and Eken 2004):
Göçmen darboğaz türleri: Ak pelikan (Pelecanus onocrotalus), kara leylek (Ciconia nigra), leylek
(Ciconia ciconia) ve turna (Grus grus)
Avrupa Ölçeğinde Korunmada Öncelikli: İzmir yalıçapkını (Halcyon smyrnensis)
Akdeniz Biyomu türleri: Kara kulaklı kuyrukkakan (Oenanthe hispanica), zeytin mukalliti (Hippolais
olivetorum), bıyıklı ötleğen (Sylvia cantillans), maskeli ötleğen (Sylvia melanocephala), kara boğazlı
ötleğen (Sylvia rueppelli), Anadolu sıvacısı (Sitta krueperi),
maskeli örümcekkuşu (Lanius nubicus), boz çinte (Emberiza
cineracea), kızıl kirazkuşu (Emberiza caesia).
Göçmen kuşların için önemli olan göç darboğazı alanı
ÖKA’nın güney yarısında Belen Boğazı çevresindeki
yerlerdir. Kuş göçünün yoğunlaştığı alan Belen Geçidi’nin
30 km kuzeyinde başlar, 30 km güneyinde biter, kuzeyde
Bozdağ’dan güneyde Musa Dağı’na kadar uzanır. Göç
darboğazı ve göçmen kuşların göç rotaları “Kuş Göçü”
başlığı altında detaylı olarak anlatılmıştır. Şekil 3’teki çizgili
alan göçmen kuşları için önemli olan zonu göstermektedir.
Avrupa Ölçeğinde Korunmada Öncelikli olan tek tür İzmir
yalıçapkını olup (Halcyon smyrnensis) alçak alanlarda,
muhtemelen ÖKA’nın en batı ve doğu sınırı boyunca ve
alanı sınırlayan ovalarda bulunmaktadır.
Belen
Geçidi
Şekil 2. Amanoz Dağları ÖKA’sının vejetasyonu Kılıç ve
Eken’e göre (2004) sınırları. Çizgili alan göçmen kuşların
yoğun kullandığı alandır. Akdeniz biyomuna bağlı ötücü
kuşların yoğunlaştıkları alanlar ise haritadaki yeşil işaretli
vejetasyonun yoğun olduğu batı yamaçlarıdır. Kaynak:
Eken et al. (2006).
4 / 11

Ornitoloji Raporu- Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali Kerem Ali Boyla, İstanbul, 2009
Akdeniz biyomuna bağlı türlerin hepsi bol bulunan yaygın türler olup Amanos Dağlarında geniş
dağılıma sahiptirler. Haritada gösterildiği gibi yeşilin farklı renkleriyle işaretlenmiş ormanların büyük
kısmı Amanos Dağları’nın batı yamaçlarında bulunmaktadır.
Proje alanı hem göçman kuşları için önemli olan, hem de Akdeniz biyomunda yaşayan türler için önemli
alanların dışında bulunmaktadır.
Kuş Göçü
Türkiye Palearktik Biyocoğrafya Bölgesindeki başta gelen göç yolu üzerinde olup ülkenin kuzeybatı,
kuzeydoğu ve güneyinde darboğaz bölgeler ve göç koridorları bulunmaktadır (Grimmet and Jones
1989). Hem ilkbaharda, hem de sonbaharda leylekler ve yırtıcı kuşlar Avrupa’yı Asya’ya bağlayan ince
kara köprülerinde yoğunlaşırlar. İstanbul Boğazı, Doğu Avrupa’da yuvalayan kuşların yoğunlaştığı en
önemli bölge durumdadır. Daha yüksek sayılarda yırtıcı kuş ise sonbaharda Karadeniz’in doğu kıyısı ve
Türkiye’nin en kuzeydoğu ucundaki dağ vadileri boyunca göç ederler. İstanbul Boğazı’nı aşan kuşlar
güneydoğu yönüne doğru devam eder, doğu Torosları aşar ve İskenderun Körfezi çevresinde
yoğunlaşırlar. Buradaki göçmen kuşlar Amanos Dağlarını aşmak üzere Belen Geçidinde sıkışırlar.
Şekil 3. Süzülen göçmen kuşların Ortadoğu ve Türkiye’deki göç rotaları. Solda sonbahar, sağda
ilkbahar göçü sunulmuştur. Raporda tartışılan lokaliteler şunlardır: 1. İstanbul Boğazı 2. Çoruh Vadisi,
3. Belen Geçidi. (Shirihai et al. 2000).
Belen Geçidi üzerinde daha önce sadece birkaç çalışma yapılmıştır. Cameron et al. 1967’de buradaki
göç olgusunu ilk kez belgelemiştir, ancak ilk kapsamlı sayımı yapanlar Sutherland ve Brooks (1976)
olmuştur. Okan Can (2002) ilk kapsamlı bahar sayımını saymaya teşebbüs etmiş, ancak sonbaharda
geçit yapan leyleklere kıyasla nispeten düşük bir sayı ortaya çıkmıştır (48,858).
5 / 11

Ornitoloji Raporu- Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali Kerem Ali Boyla, İstanbul, 2009
İlkbahar göçü ve sonbahar göçü arasında bazı farklar olduğu düşünülmektedir. Arı şahini, kara çaylak
ve küçük akbaba gibi bazı türler ilkbaharda çok daha az sayıda görülmekte olup kuzeye Avrupa’ya
kuzeye doğru yol alırken Belen Geçidinde yoğunlaşmadıkları sanılmaktadır. Bu olguyu İsrail’deki
ilkbahar sayımları da desteklemektedir; bu türlere mensup birçok kuş İsrail’de daha çok
kuzeykuzeydoğu yönüne, tahminen doğrudan Türkiye’nin kuzeydoğusuna, doğru yönelmekte ve Belen
Geçidinden uzak durmaktadırlar. Bu bazı türlerin ilkbaharda neden çok görülmediğini açıklar.
Sonbaharda görülen kuşların çoğunun İstanbul Boğazı’ndan geldiği düşünülmektedir. Karadeniz’in
doğu kıyısı boyunca uzanan göç yolunu kullanan kuşların Belen Geçidini ne sıklıkla kullandığı
bilinmemektedir, ancak onların doğrudan İsrail’e doğru uçmaları ve Belen’den uzak kalmaları daha
olasıdır.
Bu türlerden üç tanesi, küçük orman kartalı, yaz atmacası ve leylek korumada öncelikli türlerdendir. Bu
türlerin Avrupa popülasyonlarının büyük çoğunluğu sonbaharda önce İstanbul Boğazı’nda, sonra Belen
Geçidinden geçit yapar. Bu nedenle Belen Geçidinin bu türler açısından uluslararası bir önemi vardır.
Tablo 1. Belen Geçidinden önemli sayılarla göç eden türlerin listesi. Burada en çok sayıda kuş 2
Ağustos ve 23 Eylül 1982 (Sutherland and Brook) arasında sayılmıştır. En fazla sayıda turna ise 2000
yılında sayılmıştır. (Kılıç and Eken, 2004).
Göçmen Kuş Türleri İlkbahar Sonbahar Maksimum
Sayı
Ak pelikan (Pelecanos onocrotalus) + + 6.203
Leylek (Ciconia ciconia) + + 82.887
Kara leylek (Ciconia nigra) + + 3.300
Kaşıkçı (Platalea leucorodia) + 586
Arı şahini (Pernis apivorus) – + 15.967
Kara çaylak (Milvus migrans) – + 506
Küçük akbaba (Neophron percnopterus) – + 874
Yılan kartalı (Circaetus gallicus) + + 726
Yaz atmacası (Accipiter brevipes) + + 2.951
Küçük orman kartalı (Aquila pomarina) + + 1.886
Küçük kartal (Hierraetus pennatus) + + 587
Turna (Grus grus) + 3.000
Amanos Dağlarında Bilinen Göç Darboğazları ve Uçuş Koridorları
Yırtıcı kuşlar sonbaharda Amanos Dağlarının batı yamaçları boyunca güneye doğru uçarak doğrudan
İskenderun Körfezini doğrudan aşarlar. (Cameron et al 1967 and Sutherland and Brooks 1981). Göç
yollarını daha ayrıntılı olarak haritada görebilirsiniz. Göçmen kuşların yüksek sayılarda yoğunlaştığı
Belen Geçidi darboğazı proje alanının 80 km güneyinde kalır.
Göçmen kuşların büyük çoğunluğu Belen Geçidinden geçen dar bir koridoru kullanırken diğerleri ikinci
öneme sahip rotaları kullanabilir. Sonbahar’da Amanos Dağları’nın batısına varan kuşların Belen
Geçidinde yoğunlaştığını söyleyebiliriz. Bunların çoğunun İskenderun Körfezini uçarak geçtiği
biliniyor. Bazılarının ise Sarısekili Köyü üzerinden 1100 metrelik bir dağı aştıkları biliniyor.
Haritada İskenderun, Sarısekili ve Dörtyol üzerinden geçen diğer ikincil göç rotalarını açıkça
görebilirsiniz. Bu ikincil göç rotalarının en yakını bile Bahçe’ye 40 km uzaktadır. Kuşların Amanos
Dağlarını Bozdağ’ın kuzeyinden, Dörtyol yakınından aşarak uçtukları bilinmemektedir.
6 / 11

Ornitoloji Raporu- Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali Kerem Ali Boyla, İstanbul, 2009
Şekil 4. Süzülen kuşların sonbaharda Amanos Dağları üzerinden aşan göç rotaları. Proje alanı bir kare
ile belirtilmiştir. (Sutherland and Brooks 1982).
Şekil 5. Süzülen kuşların ilkbaharda kullandıkları Amanos Dağları üzerinden geçen olası göç rotaları.
Proje alanı bir kare ile belirtilmiştir. (Ali Atahan and Okan Can pers comm.).
7 / 11

Ornitoloji Raporu- Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali Kerem Ali Boyla, İstanbul, 2009
Habitat ve Üreyen Kuşlar
Projedeki rüzgar türbinleri 1,046 ila 1,707 m rakımlı tepeli bir araziye yerleştirilecektir. Bu tepelerin
kuzeyinde yerleşimlerin yer aldığı bir plato bulunmaktadır. Tepeler çayırlıklar ve meşeliklerle kaplıdır.
(Çevre ve Sosyal Etki Değerlendirme Raporu)
Amanos Dağları’daki yaprakdöken ormanlar, ekocoğrafyanın yağış miktarının yüksek olduğu (ortalama
1000 mm) batı yamaçlarında yoğunlaşmışlardır.. Bu, dağ silsilesinin nemli deniz meltemlerine dik
açıyla durmasından kaynaklanır. Doğu yamacında bulunan rüzgar terminalinin çevresindeki yaşamalanı
tepelik ve nispeten kuru bir ormandır. (Çevre ve Sosyal Etki Değerlendirme Raporu)
Önemli Kuş Alanı envanterinde listenenen ötücü kuşlar [kara kulaklı kuyrukkakan (Oenanthe
hispanica), zeytin mukalliti (Hippolais olivetorum), bıyıklı ötleğen (Sylvia cantillans), maskeli ötleğen
(Sylvia melanocephala), kara boğazlı ötleğen (Sylvia rueppelli), Anadolu sıvacısı (Sitta krueperi),
maskeli örümcekkuşu (Lanius nubicus), boz çinte (Emberiza cineracea), kızıl kirazkuşu (Emberiza
caesia)] Amanos Dağları’nın her iki yöne bakan yamaçlarında da bulunur ve alanda çok yaygındırlar.
Rüzgar terminalinin inşaatı ve işletilmesi bazı kuşları yerinden edeceği şüphesiz bir gerçektir, ancak bu
etki dikkate alınmayacak kadar küçüktür.
Dağ Sırtlarındaki Kuşlar
ABD ve İspanya’da dağ sırtlarındaki kuşlar rüzgar terminalleri karşısında büyük risk altına girmişler ve
birçok yırtıcı kuş rüzgar türbinlerine çarparak ölmüşlerdir. Almanya’da ise kızıl çaylak (Milvus milvus)
ve ak kuyruklu kartal (Haliaeetus albicilla) yüksek sayılarda ölmüşler ve bu durum endişeye neden
vermiştir.
Bölge yırtıcı kuşlar açısından oldukça fakirdir. Bölgede üreyen yırtıcı türlerinin hepsi - yılan kartalı
(Circaetus gallicus), atmaca (Accipiter nisus), kızıl şahin (Buteo rufinus) ve kerkenez (Falco
tinnunculus) – Türkiye çapında çok yaygın, bol bulunan ve nispeten sağlıklı popülasyonlara sahiptirler.
Kaya kartalı (Aquila chrysaetos) ve tavşancılın (Hieraaetus fasciatus) Amanos Dağları’nın güneybatı
kısımlarında yerli olduğu bilinir (Atahan et al 2008) ve göç araştırmaları sırasında bu iki türe
rastlanmıştır (Sutherland ve Brooks 1976). Amanos Dağları’nın güney ve batı kısımlarındaki
yaşamalanları el değmemiş olup avlanmak için geniş alanlara ihtiyaç duyan bu iki tür için daha uygun
yerlerdir.
Proye yerinin akbaba ve kartal gibi yırtıcı kuşların yüksek popülasyonları barındırmamaktadır.
Kışlayan Kuşlar
Rüzgar terminallerinin üreme dışındaki kuşlara etkisi daha fazla olmuştur. Rüzgar terminalleri kaz,
ördek ve kıyıkuşlarının noktasal popülasyonları üzerinde kayda değer etkiye sahiptirler. Proye yeri
kışlayan kaz, ördek ve çayırlarda yaşayan kıyıkuşlarının bulunduğu alanlardan uzaktadır. Bunun
yanında proye yerinin çevresinde sulakalan bulunmamaktadır. Dolayısıyla proje kaz, ördek, turna,
kızkuşu, yağmurcun ve diğer kıyıkuşları gibi çayır ve sulakalanlarda kışlayan kuşlar için bir tehlike
oluşturmamaktadır.
Kuşların Rutin Uçuşlarına ve Hareketlerine Engel Oluşturma
Üreme dışında, kışlayan veya geçit yapan kuşların gün içinde beslenme, dinlenme ve uyuma alanları
arasında göçler yaptığı bilinir. Martı, turna, kaz ve ördek gibi iri kuşlar bunun gibi günlük hareketlerde
bulunur. (Birdlife International 2005)
Teorik olarak bazı kuşların Amanos Dağları’nın doğusundaki muhtemel beslenme alanları ile Amanos
Dağlarının batısındaki dinlenme alanları arasında doğu-batı yönünde veya bunun tersine hareket ettiği
düşünülebilir. Böyle bir durumda alanın coğrafyasına bakıldığında, Amanos Dağlarının nispeten alçak
bir geçit oluşturduğu Bahçe-Nurdağı karayolunın kuşlar için bir hareket koridoru olarak işlev gördüğü
8 / 11

Ornitoloji Raporu- Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali Kerem Ali Boyla, İstanbul, 2009
düşünülebilir. Böyle bir ihtimal olduğunda ve doğu-batı yönünde bir kuş hareketinin varlığı durumunda
rüzgar terminali kuşlar için potensiyel bir bariyer olabilecektir.
Amanos Dağları’nın batısındaki en yakında ÖKA’lar Seyhan Deltası ve Ceyhan Deltası’dır. Bu alanlar
büyük ak balıkçıl (azami 147), boz kaz (azami 301) ve turnanın (azami 800) önemi kışlama
popülasyonlarını barındırır. Amanos Dağları’nın doğu eteklerinde ise sadece tek bir ÖKA bulunmakta
olup bu 28 km uzaklıktaki Gavur Gölü’dür. Bu göl kurutulara suları Asi Nehrine tahliye edilmiştir,
topraklarının tamamına yakını tarım arazisine çevrilmiştir. Dolayısıyla Amanos Dağları üzerinden bir
kuş hareketini oluşturacak koşullar yoktur ve bu olgunun varlığı çok düşük bir ihtimaldir.
Amik Ovası’ndaki diğer bir alan eskiden göl niteliğine sahip olan, şimdi tamamen kurutulmuş bulunan
ve hiçbir sukuşu popülasyonunu düzenli barındırmayarak artık ÖKA niteliğini kaybetmiş olan Amik
Gölüdür. Amik Vadisindeki tarlaların kışlayan turna veya kaz barındırdığı bilinmemektedir, ayrıca
buradaki kurak tarlaların bu kuşları çekmediği bilinmektedir. Bu nedenle proje kuş hareketlerine bariyer
oluşturmak konusunda hiçbir risk teşkil etmemektedir.
Proje alanı üzerinde doğu-batı yönünde düzenli bir kuş hareketi olduğu bilinmemektedir.
Projenin Doğal Kuş Popülasyonlarına Olan Etkilerini Azaltmak
İletim hatlarını ele aldığımızda, ROTOR’un başka bir danışmanı tarafından planlanan iletim rotasının ön
çalışmasını temel alarak enerjinin ana trafoya iletiminin nihai rotasına karan veren kuruluş TEİAŞ’tır.
TEİAŞ’ın İletim Bölümü, eğer varsa, çevre açısından hassas bölgeleri dikkate alarak direklerin yerini
belirler. TEİAŞ iletim konusunda hatların rotalarını onaylayan ve ulusal şebekeye dağıtan yetkili
kurumdur. (Çevre ve Sosyal Etki Değerlendirme Raporu)
Rüzgar Terminallerinde Türbinlerin Yerleşim Düzeni
Kuş göçü sadece termal hava akımlarına bağımlı olan ve Belen Geçidi gibi darboğaz alanlarda
yoğunlaşan süzülen iri kuşlara mahsus değildir. Kuş türlerin büyük çoğunluğu, özellikler daha küçük
türler gece geniş bir cephede göç ederler. Bütün Akdeniz ülkeleri üzerinden her yıl milyonlarca kuş
doğu batı arasında uzanan bir cephede göç ederler.
İlkbahar ve sonbaharda göçmen kuşların uçuş yönü kuzey-güney doğrultusundadır. Projede türbinler
kuşların kuzey güney çizgisindeki göç yönüne paralel olarak yerleştirilmiştir ve bu şekilde BirdLife
International’ın Rüzgar Terminalleri ve Kuşlar üzerindeki Bildirisindeki (2005) önerilere uygundur. Bu
yerleşim düzeni gece uçan kuşların ölüm oranını en asgari düzeye çekecektir.
Sonuç
Bu rapor Osmaniye RES’in yabani kuşlar, özellikle de göçmen pelikan, leylek ve yırtıcı kuşlar
üzerindeki olası etkilerini ortaya koymak için temel bilgileri içerir.
Proje alanı ana göç darboğazının 80 km ötesinde bulunmaktadır. Göçmen kuşların uçuş rotalarının en
yakını proje yerinin 50 km güneybatısından geçmektedir. Bahçe bölgesinin leylek, pelikan ve yırtıcı
kuşların göç yolunun üzerinde olduğu konusunda hiçbir bulgu ve ipucu bulunmamaktadır. Rüzgar
türbinlerinin inşaası ve işletilmesinin yerli kuşlar üzerindeki küçük olup dikkate alınmayacak ölçüdedir.
Alan seçimi üreme dışında gelen kuşlar için de doğrudur. Burada kışlamak üzere gelen ve sulakalanlara
bağlı yaşayan hassas kuşların bulunduğu sulakalanlar yoktur, bu nedenle proje kaz, trna, kızkuşu,
yağmurcun, ördek ve kıyıuşu gibi çayır ve sulakalana bağımlı kuşlar için herhangi tehlike
oluşturmamamktadır. Alan kuşların günlük uçuş hareketleri için de bir bariyer oluşturma riski
taşımamaktadır. Türbinlerin genel göç yönüne paralel olması, hem süzülen kuşların hem de bunların
dışındaki türlere olabilecek olumsuz bir etkiyi minimuma indirmektedir.
Osmanite RES için kullanılan alan seçimi önemli kuş popülasyonlarından uzakta olup göçmen kuşların
göç rotalarından ve önemli üreyen veya kışlayan kuşların popülasyonlarından uzakta kalmaktadır.
9 / 11

Ornitoloji Raporu- Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali Kerem Ali Boyla, İstanbul, 2009
İzleme ve Değerlendirme Planı
Rüzgar terminallerinin kuşlara verdiği başlıca zarar, kuşlara rahatsızlık vererek onları yerlerinden
uzaklaştırmak ve kuşların çarparak ölmeleridir. Rüzgar terminalinin kuşlar üzerindeki etkileri bir arazi
çalışması olmadan anlaşılamaz.
Bu arazi çalışması başta proje yeri ve çevresindeki kuş göçü hakkında doğrudan bilgi toplamayı
hedeflemektedir; bu şekilde proje yerinde ikincil göç rotalarının olup olmadığını ortaya çıkacaktır.
Göçün kapsamlı bir şekilde anlaşılabilmesi için ziyaretler, göç süresi içinde rastgele zamanlanmamış,
bölgeden sayıca en fazla geçen türleri hedef alarak ve her bir türün hat safhada geçtiği dönemlere göre
ayarlanmıştır. Aşağıdaki tablo bu planı açıklamaktadır.
Tablo 2. İzleme planını oluşturan ziyaretlerin tarihleri ve her ziyarette araştırılması hedeflenen göçmen
kuş türleri.
İlkbahar
Sonbahar
Alan ziyareti
Mart 22-24
Nisan 2-4
Nisan 25-27
Ağustos 26-28
Eylül 20-22
Ekim 7-9
Hedef Türler
Leylek, kara leylek, turna, şahin, küçük orman kartalı
Şahin, küçük orman kartalı
Yaz atmacası, arı şahini
Leylek ve arı şahini
Yaz atmacası, küçük kartal, küçük akbaba
Buzzard, Lesser Spotted Eagle, Short-toed Eagle
Göç araştırmaları sabah saat 09:00 ile 18:00 arasında gün içinde yırtıcıların en fazla geçtikleri zaman
aralığında gözlemeye uygun bir tepenin üstünden yapılacaktır. İlkbahar ve sonbaharda yapılacak üçer
ziyaret proje yerinin göçmen yırtıcılar ve leyleklerce ne kadar sıklıkla kullanıldığı konusunda genel bir
fikir verecektir. Göç sırasında kuşların davranışları da gözlemlenecek, tür komposizyonu, kuşların
sayıları, uçuş yüksekliği ve rüzgara göre göç yollarındaki değişikliklere özellikle dikkat edilecektir.
Gözlemler sırasında aynı zamanda dağ tepelerinde bulunmaktan hoşlanan ve projenin hedeflediği diğer
yerli yırtıcı kuş türleri, özellikle de kızıl şahin, yılan kartalı, nispeten nadir olan tavşancıl ve kaya kartalı
hakkında bilgiler toplanacak.
Süzülen kuşların sayımları dışında yapılan sayımlarla üreyen kuşlar ve rüzgar türbinlerine çarparak ölen
kuşları hedef alır. Türbinler boyunca uzanan sabah erken yapılacak transekt sayımlarında hem çevrede
üreyen kuşlar hakkında bilgi toplanacak, hem de pervanelere çarpma mortalitesi hesaplanacaktır.
Üreyen kuşlarla ilgili toplanan veriler, ileride terminallerin inşaası veya işletilmesinin kuşlara olabilecek
olumsuz etkileri karşısında geliştirilecek telafi projeleri (doğaya bir noktada verilen zararı, başka bir
lokalitede doğal yaşamalanlarının restore edilmesi, yeniden yaratılması veya ilişleştirilmesini
hedefleyen çalışma) için gerekli temel doneleri oluşturacaktır.
Bu araştırmalar sırasında 10x büyütmeli dürbin ve 30x büyütmeli teleskop kullanılacak. Kuş sesleri
danışman tarafından dinlenerek üreyen türler ayırt edilecek. Çalışmalarda genel ekolojik araştırma
metodları uygulanacaktır.
10 / 11

Ornitoloji Raporu- Osmaniye Rüzgar Elektrik Santrali Kerem Ali Boyla, İstanbul, 2009
Kaynakça
Atahan, A. 2009. Hatay Kuş Gözlem Raporu: 2008. Subaşı Kuş Gözlem Topluluğu, Antakya.
Yayımlanmamış rapor. www.subasi.org veya Subaşı Beldesi Atatürk Cad. No: 18/1 Antakya,
HATAY adreslerinden edinilebilir.
BirdLife International, Birds and Habitats Directive Task Force. 2005. Position Statement on Wind
Farms and Birds. Position Paper. İnternet adresi:
www.birdlife.at/downloads/BirdLife_Windfarm_position.pdf
BirdLife International 2003 BirdLife's online World Bird Database: Search for Species. Version 2.0.
Cambridge, UK: BirdLife International. İnternet adresi:: http://www.birdlife.org (accessed
29/1/2009)
Cameron, R.A.D., Cornwallis, L. Percival, M.J.L. Sinclair, A.R.E. 1967. The migration of raptors and
storks through the Near East in autumn. Ibis 109; 489-501.
Dokay Engineering and Consultancy Ltd. 2009. Environmental and Social Impact Assessment fot the
Bahce Windfarm Project (135 Mw). Dokay Engineering and Consultancy Ltd. Ankara, Turkey.
Raporu isteme adresi: www.dokay.info.tr.
Eken, G. Bozdoğan, M., İsfendiyaroğlu, S., Kılıç, D.T., Lise, Y. (eds) 2006. Türkiye’nin Önemli Doğa
Alanları. Doğa Derneği, Ankara.
Ertan, A., Kılıç, A. ve Kasparek, M. 1989. Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları. Doğal Hayatı Koruma
Derneği, Istanbul.
Grimmet, R.F.A. ve Jones, T.A. 1989. Important Bird Areas in Europe. ICBP Tech. Publ. 9. Cambridge:
International Council for Bird Preservation. UK.
Hötker, J., Thomsen, K.M, Köster, H. 2004. Auswirkungen regenerativer Energiegewinnung auf die
biologische Vielfalt am Beispiel der Vögel und der Fledermäuse – Fakten, Wissenslücken,
Anforderungen an die Forschung, ornithologische Kriterien zum Ausbau von regenerativen
Energiegewinnungsformen. Michael-Otto-Institut im NABU. Basılmamış rapor. İndirme
adresi. http://bergenhusen.nabu.de/bericht/VoegelRegEnergien.pdf
Kılıç, D.T. ve Eken G. 2004. Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları 2004 Güncellemesi. Doğa Derneği,
Ankara.
Kirwan, G.M, K.A. Boyla, P. Castell, B. Demirci, M. Özen, H. Welch and T. Marlow.(2008). The birds
of Turkey: a study of the distribution, taxonomy and breeding of Turkish birds. Christopher
Helm. London.
Magnin, G. and Yarar, M. 1997. Important Bird Areas in Turkey. Dog˘al Hayatı Koruma Derneg˘i,
Istanbul.
Can, O. 2001 · Studies on soaring bird migration at the Belen pass and Hatay province · 104 sayfa.
Unpublished graduate thesis. Department of Biology. Middle East Technical University,
Ankara.
Shirihai, H., Yosef, R., Alon, D., Kirwan, G. M. and Spaar, R. 2000. Raptor Migration in Israel and the
Middle East: A Summary of 30 Years of Field Research. International Birding and Research
Center, Eilat.
Sutherland, W. J. and Brooks, D. J. 1981. Autumn migration of raptors, storks, pelicans and spoonbills
at Belen Pass, southern Turkey. Sandgrouse 3: 1–21.
Zalles, J. I. and Bildstein, K. L. 2000. Raptor Watch: A Global Directory of Raptor Migration Sites.
BirdLife International, Cambridge, UK.
11 / 11