PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

hurdur. Fakat bunlar ın dışında, yaz ılmış daha yüzlerce vesika vard ır ve bu
vesikalarm yaz ılış sebepleri, yahut konular ı birbirinden farkl ıdır. Bu konular
ı şöyle sıralamak mümkindir: 1. Yeni anla şmalar, veya daha önce yap ılmış
anla şmaların yenilenmesi; 2. Islâm'a davet; 3. Memur tayinleri, vazifelerinin
tesbiti ve bu vazifelerin ifas ında davran ış şekilleri; 4. Arazi ve bu arazilerin
gelirlerinden at ıyyeler; 5. Eman ve tavsiye mektuplar ı; 6. Baz ı kimseler hakk
ında istisna te şkil eden hükümlerin tesbiti; 7. Hazreti Peygamber taraf ından
yaz ılan mektuplara gelmi ş cevaplarla ilgili baz ı müteferrildit°°.
Bu vesikalardan büyük bir k ısmının Medine devrine ait oldu ğuna şüphe
yoktur. Zira hicretten önceki devir, bir haz ırlık ve tecrübe devridir. Bu devirde
müslümanlar ın bir devlet sahibi olduklar ı elbette ileri sürülemez; çünkü siyasi
bir oluşa veya idari bir düzene sahip de ğildirler. Akabe bey'atlar ı dışında,
müslüman toplulu ğun lıarici siyaset denebilecek hiç bir faaliyeti olmam ıştır.
Bununla beraber, müslümanlar ın Medine halkıyle irtibat ın ı sağlayan ve onlara
Hicret yolunu açan bu bey'atlar, ileride tesisi gerçekle ştirilecek olan İslam
devletinin ilk temel ta şı olmuştur"°.
Hazreti Peygamber Medine'ye hicret etti ği zaman, ilk i şi, orada bir hükûmet
ve bir şehir devletinin temellerini atmak oldu. Muhtelif kabileler halinde
yaşayan yahudiler de dahil olmak üzere mekkeli Muhacirleri, medineli Ensar ı
ve henüz islâm'a girmemi ş olan diğer Araplar ı toplayarak onlarla mü şaverede
bulundu ve kendi riyaseti alt ında federatif bir devlet kurdu. İdare edenlerle
edilenlerin hak ve vecibelerini teferrüat ıyle aç ıklayan bir nizan ınâmeyi de,
bu devletin ilk anayasas ı olarak ilân etti. Dünyada ilk yaz ılı anayasa olarak
bilinen bu nizamnâme, şu ibarelerle ba şlıyordu:
"Bu, (Allah' ın Rasidü) Peygamber Muhammed'in, Kurey şli mümin, ve
müslimlerle, Yesrib (ehli), onlara tabi olanlar, iltihak edenler ve onlarla birlikte
harbe girenler aras ında geçerli bir kitab ı (yaz ısı) dır".
"Bunlar, di ğer insanlar d ışında, bir ümmet te şkil ederler..."° 1 .
Anayasa mahiyetindeki bu nizamnâmenin yaz ılı olarak haz ırlanm ış olduğu,
birinci maddeçle yer alan "bu, (Allah' ın Rasûlü) Peygamber Muhammed'in
...bir kitab ı (yaz ısı) d ır" ibaresinden aç ıkça anla şılmaktadır. Keza
nizamnâmenin 22, 37, 39, 42 ve 46 nc ı maddelerinde geçen "bu sahife ehli"
ibaresiyle, 47 nci maddesinde geçen "bu kitap, zâlimleri, yahut günahkarlar ı
himaye etmez" ibaresi de ayn ı hususu teyid ederm.
99 Muhammed Hamtdullah, Mecmdatu'l- Ve şie s. yhit.
100 `Akabe bey'atleri s ırasında Medfneli Ansarm dü şünce ve davranışları hakkındaki
haberler için bkz. Muhammed 11amidullah, ad ı geçen eser, s. 5-9.
101 Aynı eser, s. 15.
102 Aynı eser, s. 18-21.
33