PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Kutub-i Sitte'nin zuhuru dolayısiyle hicretin üçüncü asr ını, hadis tasnifinin
altın ça ğı olarak tavsif ederken, bu as ırda tasnife hız veren âmillerin
başında, mutezile ve benzeri mezheblerin zuhurun.u, Kelâm ilminin do ğuşunu
ve kelâmellarla hadisçiler aras ında ortaya ç ıkan mücadeleyi zikretmi ş
bulunuyoruz. Ancak şunu hat ırdan uzak tutmamak gerekir ki, tasnife h ız veren
âmiller sadece bunlardan ibaret de ğildir. Daha önce çe şitli vesilelerle üzerinde
durduğumuz hadis yaz(' da, tedvin ve tasnife h ız veren âmillerin ba şında
hat ırlanmas ı gereken hususlardan biridir. Çünkü sahih hadislerin belirli kitaplarda
toplanmas ı halinde, bu kitaplar d ışında kalan hadislere itibar ın
azalaca ğı tabiidir. Her ne kadar hiç bir hadis toplay ıcısı, kitab ında bütün
sahih hadisleri toplamayı gaye edinmemi ş ise de, hiç olmazsa topladığı hadisler
aras ına mevzi"' olanlar ın karıştırmamağa dikkat sarfetti ği için, viiciida
gelen kitaplara güven içinde müracaat etmek imkan ı has ıl olmuştur. Bu bakımdan
hicretin üçüncü asr ı, sahîh hadis kitaplar ının viicild bulduğu, mütea
k-ıb as ırlara bu konuda art ık yap ılmas ı gerekli fazlaca bir i şin b ırakılmadığı
bir devir olarak görülür. Hadis haf ızı büyük imamlar ın çoğunluğu bu asırda
yaşam ış; hadislerin isnadlar ına, isnadlar ın illetlerine, ricalin cerh ve tadil
yönünden mertebelerine vak ıf me şhur üstadlar yine bu as ırda yeti şmiş ve
sahih hadis mecmualar ı bu asırda onların eliyle vücüd bulmuştur. Bu asrı
takip eden devirlerde her ne kadar baz ı müstakil hadis eserlerinin telif edildiği
görülürse de, as ıl telif faaliyeti, üçüncü as ırda ortaya ç ıkmış olan eserlerdeki
hadislerin bir kitap içinde cem'ine, yahut isnadlarm ın hazfedilmek suretiyle
ihtisar ına, yahutta mustedrek veya mustahreclerinin yap ılmas ına
hasredilmiştir. Keza müteak ıb as ırlarda telif edilen rical tarihi ile ilgili eserlerin
bilgi yönünden kayna ğı, üçüncü as ır müellifleri olduğu gibi, ricalin cerh
ve tadili hakkında ileri sürülen görü şlerin as ıl sahipleri de, yine bu as ır imamlarıdır.
İşte, üçüncü asr ın hadis ilmi yönünden bu üstün özellikleri dolay ısiyledir
ki onu alt ın ça ğı olarak vas ıfland ırmayı uygun gördük.
2. Hadis eserleri ve müellifleri
Birinci asrın sonlarına doğru önce tedvin daha sonra tasnif faaliyetinin
başlamas ı üzerine telif edilen ve ikinci as ır boyunca telifi devam eden hadis
eserlerini, siyex ve ma ğazi, sunan, cami`, musannaf ve belirli konulara tahsis
edilenler olmak üzere be ş guruba ayırarak zikretmi ştik. Üçüncü as ırda ise bu
faaliyet daha çok süratlenmi ş ve vildula getirilen eserlerle bu as ır, hadis tarihinin
en parlak devri olmu ştur. Bir taraftan yukar ıda zikrettiğimiz be ş
gurupla ilgili yeni ve daha güvenilir eserler tasnif edilirken, di ğer taraftan,
bu guruplar d ışında yeni tasnif şekilleri ortaya ç ıkmış ve hadis ilminin çeşitli
konular ında ve bilhassa usüle mütealhk kitaplar telif edilme ğe ba şlamıştır.
El-Buliari, Muslim, en-Nesal, Ebn Da'vücl, et-Tirmizi ve İbn Mace gibi imam-
231