PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

terden en az haz alanlar ıd ır İlmin şekli, hadisin ismiyle kanaat etmi şlerdir.
Fulan kimse rivayet yollar ını iyi bilir, hadis râvisidir, derler de, yazd ığını iyi
bilir veya bildi ği ile âmildir, demeyi terketmi şlerdir. Bunlardan elli sene boyunca
kendisine hayvan s ırt ında gelinip hadis al ınan birine, bir kuyuya dü şen
fareden sual sorulsa, kuyunun temiz oldu ğunu söyler. Bir ba şkasına Allah
Tacâlân ın "rihun fihâ şırr" sözü hakk ında sorulsa, şiddetli so ğuk manâsma
gelen " şırr" kelimesini, çok defa geceleri sesi duyulan bir ha şereye atfeder.
Bir ba şkas ı "seWatin" ve "selo (ine"den rivayet eder; fakat bunlar ın Şube ve
Sufyân oldu ğunu anlam a z" 8 47.
Mutezile kelâme ıları, İbn Kuteybe'den naklen zikretti ğimiz bu sözlerinden
de anla şıld ığı gibi, aralar ında hiç bir ay ırım yapmaks ızın bütün hadisçileri
kötülemi şler, sonra da bu kötüledikleri kimseler taraf ından rivayet olunan
hadislerin dinde delil olarak kullandannyaca ğını ileri sürüp daha önceki
bahislerimizde de aç ıkland ığı gibi, onlar ı kısmen veya tamamen reddetmi ş-
lerdir.
Asl ında bir hadisçinin kötülenmesi, daha do ğrusu, hadis ilmindeki kendine
has tabiri ile zay ıf ve kusurlu taraflar ının ortaya konulmak suretiyle cerh
edilmesi, garib kar şılanmamas ı gereken bir husustur. Hadisçilerin bizzat
kendileri de bu konu üzerinde titizlikle durmu şlar ve kendi meslekta şlarını
hiç çekinmeden cerhetmi şlerdir. Bu faaliyetin bir neticesi olarak meydana
getirilen rical kitaplar ı ve bilhassa bu kitaplar ın zu'afâya tahsis olunanlar ı,
bunun en aç ık delillerinden birini te şkil eder. Ancak, hadisçilerin kendi meslekta
şlar ın' cerhetmeleriyle mutezile kelâmcdarm ın hadisçileri kötülemeleri
aras ında gaye ve maksad yönünden belirli bir fark vard ır ve bu fark, amel
ve itikad ın meydana getirdi ği İslam şeriat ın ın temelini te şkil eden sunnetin
özüne müteall ık bir anlayıştan ileri gelir. Hadisçiler, daha önce de aç ıklad ı-
ğı= gibi, sabih olan sunneti tesbit etmek, zay ıf ve uydurma olan ından ay ırmak
gayesiyle râvileri ıı cerhini zaruri görmü ş ve bununla ilgili usül ve kaideleri
geli ştirme gayretine giri şmi ş iken, mutezile kelânıc ıları, me şgul olma ğa
ba şlad ıkları felsefenin ışığı alt ında, İslâm akaidine ba şka bir yön verme arzusuna
kap ılmış ; bu arzunun gerçekle ştirilmesi i şinde sunnet veya hadisin
lüzumsuzluğunu ve hattâ onun kendi prensiplerine çok defa ayk ır ı düştüğünü
görerek onu bertaraf etme çarelerine ba şvurmu şlard ır. Nitekim bu çareler de,
bazan haber-i âhâd ın ve hattâ mutevatirin delil olma keyfiyetini reddetmek,
hazan da, bütün hadisçileri kütülemek ve yalanc ıl ıkla itham etmek şeklinde
t ezahür etmi ştir.
847 Bu iki isim, noktasız yazıldığı zaman "yedi" ve "yetmi ş" mandlar ında "seb`a" ve "sebcii"
şeklinde de okunabilir. Ayn ı eser, s. 10.
224