PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

atmalarına ve bilhassa Hazreti Peygamberin hadisleri üzerinde keyiflerince
tasarrufta bulunmalar ına engel olmu ştur.
Kur'an' Kerimden nâzil olan ayetlerde ve Hazreti Peygamberden sad ır
olan hadislerde, zaman zaman "ilim" den, "fik ıh" veya "tefakkuh" tan bahsedilmesi,
yukarıda da kaydetti ğimiz gibi, .sahabenin dini meselelerde bilgi
sahibi ve hattâ kudretleri nisbetinde bu meselelerin inceliklerine vak ıf olma
arzularını kamçılamış, bazıları mesâilerini Kur'a= muhkem ve müte şabih
âyetlerini anlamaya hasrederken", di ğer bazılar ı da, yalnız sunnetle me şgul
olmağa ve Hazreti Peygamberden görüp i şittikleri fiil ve sözleri toplama ğa
gayret sarfetmi şlerdir 52. Bu devirde, her ne kadar, Hazreti Peygamberin hayatta
olmas ı dolayısıyle, ayet ve hadislerden hüküm istihrac ı sahabeyi do ğrudan
doğruya ilgilendiren bir husus olmasa bile, bunun yollar ını, usal ve kaidelerini
ondan görüp ö ğzen ınişler, ileride onun yoklu ğu halinde toplum ihtiyaçlar ına
cevap verebilecek bir seviyeye gelmi şlerdir. Sahabenin Kur'ân ve Sunnet
üzerindeki bu çal ışması, Islam' ın bu iki kayna ğına dayah bir ilmin vücut bulmasına
yol açmışt ır. Bu ilim, ba şlangıçta ne kadar basit bilgi k ırıntılarından
ibaret olursa olsun, gelecek için geli şmeğe ve yükselme ğe müste ıd bir hüviyete
sahip bulunuyordu ve bu da, onun gelecek nesillere sa ğlam ve sıhhatli bir şekilde
intikal! ile mümkin olacakt ı. Kur'an! Kerimden bu konuda da nazil
olan ayetler, mülüsmanlara dü şen görevi açıklıyor, ilmin başkalarına öğretilmesini
tavsiye ve telkin ederken, onu gizleyenleri şiddetli bir dille lânetliyordu:
"İndirdiğimiz apaç ık delilleri ve do ğru yolu göstereni, Kitapta insanlara
açıklamamızdan sonra gizleyen kimseler, i şte onlara hem Allah lanet eder,
hem de lânetçiler lanet eder"". Sahabe, bu ayetin ifade etti ği manâ içerisinde
dinin ikinci kayna ğım te şkil eden Sunnetin de mündemiç bulundu ğunu anlamakta
güçlük çekmemi ş, onu da bilmeyenlere ö ğretmeyi, ihmal edilmez bir
vazife telâkki etmi ştir. Nitekim çok hadis rivayet etti ği için itiraza u ğrayan
51 Meselâ 'Abdullah İbn Mescrıd, 'Alt !bn Ebi Talib, Ubeyy İbn Ka`b ve İbn `Abbas gibi
baz ı sahabiler, Kur'ân ilmiyle me şgul olmuşlar ve bu konuda sahabenin ileri gelenlerinden say ılmışlardır.
Es-Suyütruirı rivayetine göre, İbnu Meserıd Allah'a kasem ederek, Kur'an" Kerimden
nâzil olan her âyetin kimin hakk ında ve nerede nâzil oldu ğunu bildiğini, her hangi bir kimsenin,
Allah'ın Kitabını kendisinden daha iyi bildiğini haber alsa ondan ö ğrenmek için yanına
gitmekten çekinmiyece ğini söylemiştir. Keza 'Ali bn Ebt Trılib de Ilmi Mescrıd'un sözüne benzer
bir şey söylemi ş ve "hiç bir âyet yoktur ki, gece mi yoksa gündüz mü, da ğda mı yoksa düzlükte
mi nâzil olduğunu bilmiş olmayayım" demiştir. Bkz. II. 187.
52 Meselâ Ebü Ilurayra, Crıbir İbn `Abdillah, Ebü Sacid el-Hudri, (Abdullah İbn (Omer,
(Abdullah İbn `Arar, İbn `Abbas, Enes İbn Malik gibi baz ı sahabiler, mesailerini daha çok hadis
öğrenmeğe hasretmi şler, aym zamanda çok hadis rivayet eden sahabilerden olmu şlardır.
53 Bakara süresi, 159. Ebü Davüd taraf ından rivayet edilen bir hadiste ise Hazreti Peygaıııber
şöyle buyurmu ştur: "Bir kimseye ilimden bir şey sorular, o da gizler ve söylemekten imtina
ederse, Allah, k ıyamet günü onun boynuna ate şten bir tasma takan" (Sunen. II. 288).
22