PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

mesinden has ıl olur. Yahut, ortada yarat ılmış bir şey varsa, mutlaka onun
bir de yarat ıc ısı vard ır; yarat ıc ı olmadan yarat ılmış bir şeyin olmas ı mümkin.
değildir. Bunlar, akl ın insana kazand ırdığı bilgilerdendir. Di ğer baz ı şeyler
ise, duyu (his) organlar ı vas ıtas ıyle bilinir. Mesela insamn söyledi ği bir sözü,
yahut yapt ığı bir hareketi bilmek bu yolla olur. Söylenen sözün bilinmesi,
onu kulakla i şitmeğe, yap ılan bir fiilin bilinmesi ise, onu gözle görme ğe ba ğ-
lıd ır. Bazan da söylenen bir sözü i şitmeyen, yahut yap ılan bir fiili görmeyen
kimse, onlar ı i şiten veya gören kimsenin haberi sayesinde bilebilir. İşte bu
gibi hallerde söylenen sözü veya yap ılan fiili haber veren her şahs ın sözünde
sad ık olmamas ı dolayısiyle, haberin de do ğru veya yalan olmas ı ihtimali
vard ır. Haberin doğruluğu, ya onu haber verenlerin çoklu ğu dolayısıyle yakinen
bilinir; yahutta di ğer baz ı karineler yard ım ı ile onun do ğruluğu üzerinde
zanna dayanan bir kanaat has ıl olur. Hazreti Peygamberin hadisleri de
onun söz ve fiillerinden ibaret oldu ğuna göre, bunlar ın bilinip öğrenilmesi
de ancak haber yolu ile mümkin olur, ve bu bilgi, biraz önce i şaret olundu ğu
gibi, onlar ı haber verenlerin durumuna göre ya kesindir, yahutta kesinlikten
ziyade zannidir. İşte, daha sonraki as ırlarda tedvin edilme ğe ba şlayan usal
kitaplarında Hazreti Peygamberin söz ve fiilleriyle ilgili haberler, vazedilmi ş
bazı kaidelerin yard ım ı ile bu yönden de ğerlendirilmi ş ve ortaya ç ıkan haber
çe şitleri verilerek bunlar ın tarifleri yap ılmışt ır
Haberlerin bize geli şi itibariyle do ğruluklar ı hakkında kesin kanaata
varılanlarla, do ğru olup olmadıkları baz ı karineler yard ımı ile tesbit olunanlar,
usal kitaplar ında iki gurupta mütalaa edilmi ş, birincisine mutevatir ikincisine
ise ahad haberler denilmi ştir.
Hakkında haber verilen söz veya fiili bizzat i şitip gören ve sonra da onu
işitme veya görme imkan ını bulamayan kimselere haber verenlerin say ı bakımından
çok olmas ı halinde bu haber mutevatir olur. E ğer haberin müteakip
nesillerde a ğızdan ağıza nakli bahis konusu olursa, yine mezkar çokluk
mutevatirin şart ı olarak hali kahr; aksi halde, yani çoklu ğun sayıca azalması
halinde, haber mutevatir olmaktan ç ıkar.
Mutevatirin şart ı olan bu çokluğun sayıca belirlenmesi hususunda usal
müellifleri her hangi bir zorlama ğa gitmemi şlerdir. Bununla beraber mezkar
çokluğu yine de tarif ve tavsif ederek, onun, kasden veya gayri kasdi olarak
bir yalan üzerinde ittifak edemeyecek bir çokluk olmas ı gerektiğini ileri sürmüşlerdir723.
Bu şartlar ı muhtevi olarak gelen mutevatir haber, onu i şitenler
için ılm-i yakin ifade eder. Bir ba şka deyi şle o haberin do ğruluğu hakkında
kesin ve reddi mümkin olmayan bir inanç veya kanaat has ıl olur724.
723 Mesel3 bkz. Hadis ıst ılahları hakk ında Nuhbetu'l-fiker şerhi, e. 22-23.
724 Aynı yer.
182