PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

hadise idhal eder. Ravinin, hadisin isnad ına veya metnine idrac etti ği baz ı
isim veya sözlerle, güvenilir ravilerin rivayetlerine muhalefet etmesi de ayr ı
bir cerh amili say ılır. Bazan muhalefet, ya râvi isimlerinin de ğişmesiyle, yani
baba isminin o ğul, oğul isminin de baba yerine geçmesiyle, hazan da hadis
metnindeki ibarelerin takdim ve tehiriyle vukubulur. Bir diğer cerh sebebi
de, raviye, ya ya şhliğı dolayısiyle, ya gözlerinin görmemesiyle, yahutta daima
müracaat etti ği kitaplar ının yanmas ı veya zayi olmas ı dolayısıyle ar ız
olan sui hıfzd ır702.
İşte, yukarıdan beri zikretti ğimiz bu haller, umumiyetle insanlar ın maruz
bulundukları zafiyetlerdendir. Baz ı sahalarda bunlar, bir insan için büyük
bir kusur sayılmasa bile, dinin temelini te şkil eden hadis bahis konusu
olduğu zaman, bu zayifetlerin müsamaha ile kar şılanmas ı düşünülemez. Çünkü
her hadis, dini bir hükmün kayna ğı olabilecek bir de ğere sahiptir. Bir hadiste,
yukar ıda zikretti ğimiz zafiyetlerden her hangi birisinin sebep olaca ğı
bir de ği şiklik, o hadisten, farkl ı bir hükmün istihrac ına yol açar, bu ise, dinin
geni ş çapta zedelenmesi neticesini do ğurur. İşte bu sebepler dolay ısıyledir
ki, siyasi fırkalar ın zuhuru ile ba şlayan vazo hareketi, hadis imamlar ı için ilk
mühim uyarı olmuş, bir taraftan hadis uyduranlar tesbit edilma ğe çalışılırken,
diğer taraftan, rivayet sahas ına at ılan ve değişik derecelerde ehliyet
noksanl ıklar' gösteren raviler ara ştırılmağa ve bu ravilerin hadislerde sebep
oldukları kusurlar aç ıklanma ğa ba şlannuşt ır.
Ravilerin hadis rivayetine tesir eden zay ıf halleri incelenirken, rivayeti
kabuk sayan olan kimselerin tesbiti ve bu kimselerde göze çarpan mü şterek
hallerin tayini de tabii olmak gerekir; çünkü bir ravide aran ılan şart ın bulunmamas
ı, çok defa, o şart ın yerini tutan zay ıf bir halin bulunmas ına yol
açar. Diyanet yönünden, iman vasf ına sahip olmayan bir kimsede göze çarpacak
ilk hal, elbetteki imans ızlık halidir. Keza dirayet yönünden iyi bir
hafızaya sahip olmayan kimsenin hali de sui h ıfzd ır.
Hicretin ikinci asr ında ya şamış ve üçüncü asrın hemen başında vefat
etmi ş olan me şhur imam e ş - Şafig (Ö. 204), hadisi kabul edilen raviyi şu sözlerle
tavsif etmi ştir:
"Hadis rivayet eden ravi dininde sika hadisinde s ıdk ile maruf; rivayet
ettiği şeyi bilir (akıl), hadisin malı:as ıllı bozacak lafza vak ıf (alim), hadisi
i şittiği şekildeki harfleriyle rivayet , eder, mana üzere rivayet etmez (mana
üzere rivayet eder ve manay ı bozacak lafz ı da anlayamazsa belal ı haram veya
haramı helal yapabilir), lufz ından veya kitab ından rivayet ederse hafız, bir
hadisin rivayetinde diğer hafizlarla birle şirse rivayet etti ği hadis diğerlerinin
702 Daha geni ş bilgi için bkı. aynı yer.
172