PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ile ilgili bahislerimizde Ininun çe şitli sebepleri üzerinde durulmu ştur. İkinci
râvinin hadis uydurraasa bile, uydurulmu ş hadisleri rivayet etmesi ve
toplum içerisinde yalan söyleyen bir kimse olarak tan ınmas ıdır. Bu hal, râvinin
Hazreti Peygamberin hadislerinde de yalan söyleyebilecek bir kimse
olarak itham edilmesine ve dolay ısiyle rivayet etti ği hadislerden sak ııııılmasına
sebep olur. Üçüncü hal, râvinin, islâm' ın şiddetle haram kıldığı bazı
ağır günahlar' irtikâb eden kimselerden olmas ıdır ki, bu gibi kimselere fâs ık
denilmiştir. Fâs ık, fıskından dolay ı hadis imamları tarafından cerhedilmi ş
ve rivayeti makbul say ılmamıştır. Dördüncü hal, râvinin bid'at sahibi olması
ve çok defa bideatuu destekler mahiyette hadisler rivayet etmekle şöhret
kazanmas ıdır. Bidcat, lugat yönünden bir şeye başlamak, onu ihdas ve in şa
eylernek manâsma gelir. Ist ılahta ise, dinin ikmalinden sonra ihdas olunan
ve dine izafe edilen inanç ve amellerdir. Hadis imamlar ı, bid'at ehlinden olanları,
bid'atlar ı dolayısiyle tenkide tabi tutmu şlar ve rivayetlerini kabul etmemi
şlerdir700. Râvinin cerh veya tenkid edilmesine sebep olan be şinci hal
de, onun mechul olmas ı, yani adalet ve zabt yönünden durumunun bilinmemesidir.
Bir râvi, umumiyet itibariyle, ya çok az hadis rivayet etti ği için hadisçikr
aras ında şöhret kazanmaz; yahutta isnad içinde, hadisçiler aras ında
maruf olmayan bir isim, künye, lakab veya s ıfatla zikredilir. Her iki halde
de hakkında cerh veya tacclil vaki olmad ığı cihetle mechul kalan böyle bir
râvinin hadisi, bir ihtiyat tedbiri olarak kabul edilmezm.
Zikrettiğimiz bu be ş hal, râvinin adaletine veya diyanetine taaluk eder;
aynı zamanda cerh ve tacdil faaliyetinin zuhuruna yol açan âmillerden say ı-
lır. Fakat yukarıda da i şaret etti ğimiz gibi râviler adalet yönünden olduğu
kadar zabt veya dirayet yönünden de tenkide tabi tutulmu şlard ır. Çünkü
zabt ı zayıf olan bir râVide, yine bir evvelkinde olduğu gibi, umumiyetle be ş
hal görülür. Ya hatas ı çoktur, ya gâfildir; yahutta vehm üzere rivayet eder.
Vehim, çok defa, râvinin, muttas ıl olan bir hadisi munkat ı olarak, yahut
bunun aksine, munkat ı veya mursel olan bir hadisi muttas ıl olarak rivayet
etmesine yol açar. Bazan da râvi, yine vehmi dolay ısiyle bir hadisi di ğer bir
700 Bidat, hazan iyi, güzel ve faydal ı olduğu gibi, hazan da kötü ve zararl ı olur. Bu
itibarla bidcat, dini yönden iki kısma ayr ılmış, birincisine 'bidcrıt-ı hasene", ikincisine de "bidat-ı
seyyie" denilmiştir Ancak hadis ıstılahnıda bid'at bahis konusu oldu ğu zaman, daima kötü
ve zararlı olan, yani islâm'a ayk ırı düşen inanç ve itikadlar kasdedihni ştir. Meselâ şica, havaric,
kaderiyye, cehmiyye, mutezile ve benzeri mezheblere mensilp olup bu mezheblerin görü şlerini
müdafaa edenlere "mubtedica" veya "bidcat ehli" denilmi ştir. Hadis imamlar ı, umumiyetle bidat
ehlinden olanların rivayetlerini kabul etmemi şlerdir. Bununla beraber baz ıları, mezhebinin dâiliğini
yapmayan ve sözüne güvenilir olan baz ı mübtedi'amn rivayetlerini kabule taraftard ırlar.
701 Râvilerin adalete taalluk eden bu be ş halden dolayı tenkid edilmeleriyle ilgili daha
geni ş bilgi için bkz. İbn Hacer, Hadis ıst ılahlart hakkında Nubbetu'l-fiker şerhi,s. 57 vd.
171