PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

açıldamaktan çekinraemi ş ve ondan hadis al ınmayaca ğını kesinlikle belirtmişlerdir.
İşte zühdü ve ihniyle tan ınmış olan bu şahıs, kendisine, rivayet
ettiği hadislerin mahiyetini soran Eb ıl (Abdillab en-Nihövendi'ye "halk ın
kalbini düzeltmek için uydurduklar ını" söyleyebilimi ştir 6". Onun, uydurduğunu
itiraf etti ği hadiderden birisi Ebü Sacid el-Ijudri'ye isnad edilmi ştir;
bu hadiste şöyle denilir: "Her kim bir o ğlanı şehvetle öperse, Allah o kimseye
lanet eder; şehvetle musafaha ederse namaz ı kabul olunmaz; şehvetle
kucaklarsa k ıyamet günü ate şten bir lurbaçla dövülür. E ğer onunla fısk i ş-
lerse, Allah onu cehenneme gokar" 686 .
Abid ve zâhid oldu ğu halde hadis vazeden kimseler, di ğerlerine nisbetle
daha çok tehlikeli olmu şlard ır; çünkü bunlar, ya şayışları itibariyle halk üzerinde
emniyet telkin etmi şler ve sözlerine güvenilen 'kimseler olarak tamnm
ışlardır. Bu sebeple hiç kimse, böyle kimseler taraf ından rivayet edilen
bir hadisin mevzâ olabilece ği ihtimalini düşünmemi ş, belki de onu, güvenilir
bir kimsenin en sahih hadisi olarak kabul etmek durumunda kalm ıştır.
Maamafih hadis imamlar ı böyle kimseleri de tenkid süzgecinden geçirmeyi
ve hadis rivayetindeki durumlar ını tesbit etmeyi ihmal etmemi şlerdir. Me ş-
hur imamlardan Yahya İbn Sacid el-Ka tfön' ın bu konuda söyledi ği şu söz,
çok dikkata şayandır: "Hiç kimsede, hayr ve zühde nisbet edilenlerde gördiiğürnden
daha çok yalan görmedim" 686.
Ikinci asr ın başından itibaren bütün süratiyle geli şmeğe başlayan hadis
vaz`mın çe şitli sebeplerini baz ı örnelderiyle birlikte, bir kaç madde içerisinde
açıklamağa çalıştık. Bu sebepler yan ında, daha önce zikrettiklerimiz kadar
yaygın olmamakla beraber, yine de baz ı örnekleri görülen ba şka sebepler de
vardır. Mesela halife veya erairlere yakla şmak ve onlardan hediye veya câizeler
elde etmek, yahut ani kızgınlık hallerinde, bir kimseyi zemmetmek ve
gerilmi ş sinirleri sakinle ştirmek için hadis vazedildi ği görülmütür. Meselâ
Halife el-Mehdi'nin Mukâtil İbn Suleymön hakk ında söyle ği şu söz dikkat
çekicidir: "Mukötil'in bana ne söyledi ğini görüyor musun E ğer dilersen
`Abbas hakk ında senin için hadis vazedeyim, diyor. Ona, benim buna ihtiyacım
olmadığını söyledim" 687. Mukötil'in (Abbas hakk ında hadis uydurmak
için ehMehdl.'ye yapt ığı bu teklifin, halifeye yakla şmak ve onun gözüne girmek
gayesine matuf , olduğuna şüphe yoktur6 88 .
684 Ayni yer ve ibnu'l-Cevzi, I. 40.
685 İbnu'l-Cevzi, III. 113; ez-Zehebt, Mizön, I. 142.
686 Ibnu'l-Cevzt, I. 41.
687 Es—Suyiiti, Tedribu'r-riid, s. 187; Ahmed M. Şakir, s. 94.
688 H. 150 senesinde vefat eden Mukötil İbn Suleymön tefsir sahas ında şöhret kazanm ış
bir kimse idi. Bu sebeple e ş-Şöfig, halkın tefsirde Mukötil'e muhtaç oldu ğunu söylemiştir. Bununla
beraber bu şahıs, hadis sahas ında yalane ıhkla itham edilmiş ve hakkında «kezzilb" denilraiştir.
Daha geni ş bilgi için bkz. ez-Zehebt, Miztın, IV. 173-175.
165