PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ağlılık, çok defa, a şır ı derecedeki tutkulara kadar var ır. Eğer bu tutkuyu,
bir şeye kar şı sonsuz derecedeki ba ğhhk ve ona sahip olma duygusu manasına
gelen "h ırs" kelimesiyle aç ıklayacak olursak, bu duygunun, insan ı bazan
kötü, bazan da iyi ak ıbetlere sevketti ği müşahede olunur. Meselâ para ve mal
mülk sevgisi, insan ın benliğini kaplar ve onlara sâhip olma arzusu "h ırs" dediğimiz
dereceye yükselirse, bu arzunun insanda hasislik vasf ının belirmesi
bir yana, hazan onu h ırs ız, hatta kaatil bile yapt ığı görülür. Bunun aksine,
insanda iyilik etme arzusunun veya ilim ö ğerenme iste ğinin "hırs" haline geldiği
de olur. Bu takdirde insan ın ne kadar yüksek mertebeler kazanabilece ğini
tasavvur etmek güç de ğildir. Toplumlar da böyledir ve çok defa, onlar ı te şkil
eden ferdlerin, çe şitli de ğer ölçüleri kar şısındaki temayüllerinin vasf ını
taşırlar. Yukar ıda verdiğimiz misali toplum için de tatbik edecek olursak, diyebiliriz
ki, ferdleri madde h ırs ıyle yan ıp tuta şan toplumlar, ne kadar maddeci
olurlar ve onu elde etmek için nas ıl her türlü çareyi mubah sayarak bu çarelerin
tatbikinde ustahk kazamrlarsa, ferdleri iyilik etme ve ilim ö ğrenme arzusunu
"hırs" haline getirmi ş toplumlar da, bu sahalarda temayüz eder ve
ba şarı sağlarlar.
İslam öncesinde Arap kavmiyle islâm'dan sonraki müslüman toplulu ğu,
mukayese edilecek olursa, ayn ı kaymin de ğişik devirlerinde birbirinden çok
farkl ı, hattâ birbirine z ıt görünümler arzetti ği kolayca anla şılır.
Kör bir dalâlet ve koyu bir cehalet içersinde yüzen câhiliye devri Arab
ının en ınümeyyiz vasfı, kendi eliyle yapt ığı ta ş veya toprak putlara tap ınak
idi. Fakirlik ve geçindirememek korkusu ile çevresi içinde ay ıplanmak ve
şerefini yitirmek duygusu, onlar ı evi:adlar= öldürme ğe sevkedecek kadar
şiddetli idi. Kuru ve sert iklim şartlar ı, geçimlerini topraktan sa ğlamalar ına
imkan vermediği için, biribirlerinin ellerindeki mallar ı kapmak, çalmak veya
gasbetmek adet haline gelmi ş ; bu maksatla düzenlenen bask ınlar, bilhassa kabileler
aras ında şiddetli husumetlerin do ğmas ına sebep olmu ştu. Her halde
bu husumetlerin neticesi olacakt ır ki, kabileler aras ında ortaya ç ıkan asabiyet
mücadelesi, her bir Arab ın kalbinde derin izler b ırakmış ve her biri,
kendisini diğerlerinin fevkinde görmü ştür. K ısacas ı, eâhiliye devri Araplar ı,
büyük ölçüde yoklu ğunu hissettikleri maddenin esiri olmu şlar ve yaşayış -
larım, onu elde etmek için "hırs" haline getirdikleri duygular ının ezici bask ısı
alt ında tanzim etmek zorunda kalm ışlard ır.
Hazreti Peygamberin yeni bir dini tebli ğ etmekle görevlendirilmesinden
sonra Arap ya şayışında akla durgunluk veren bir de ğişme olmu ştur. Tek Allah
inanc ına davetle ve gizli olarak ba şlayan yeni din, bidayette, Hazreti Peygamberin
yak ınlarından bir kaç taraftar bulmu ş, fakat bu davetin alenili ğe
geçmesinden sonra, kurtulu şların ı ve yükselişlerini Peygamberin kendilerine
16