PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Ebıl Hanife ile ilgili olan bu hadis, Horasan taraflar ında bu şekilde
yayılmış , (Irak'ta ise, ona bir de şu söz eklenmi ştir: "Ümmetim içinden
Muhammed İbn Idris (e ş-Safici) denilen bir adam daha ç ıkacak; bunun
fitnesi, ümmetime iblisten daha zararl ı olacak" 667.
Ebü Hanife hakk ında Enes İbn Malik'e varan de ği şik bir isnadla şu hadis
de uydurulmu ştur: "Benden sonra, ismi en-Ndman İbn Sabit olan ve
Ebu Hanife diye künyelenen bir adam gelecek; bu, Allah' ın dinini ve sunnetimi
ihya edecek" 668. Bu hadis de di ğeri gibi bat ıl ve mevzüdur İsnad ında
bulunan râvilerden Muhammed İbn Yezid, metrük 669, Suleyman İbn Kays
ve Ebu'l-Mdalla İbnul-Muhacir, mechuldür; Eban ise, yalanc ılıkla itham
edilmi ştir".
5. Hikâyeeiler ve va' ızler
Hulefâ-i Ra şidin devrinin sonlarına do ğru ortaya ç ıkan ve "ku şşaş"
(hikaye anlatanlar) denilen baz ı kimseler, cami ve mescidlerde oturmay ı ve
çevrelerinde halka te şkil eden cemaata vacz ve nasihatta bulunmay ı adet
haline getirmi şlerdi. Ancak bunlar ın bir kısmını, vacz ve nasihattan ziyade,
halkın nazar ında kazanacaklar ı yüksek mertebe ve şöhret ilgilendiziyor ve
v dzlann ı, kendilerini bu gayeye ula şt ıracak bir şekilde haz ırlıyorlard ı. Bunlar,
şöhrete giden yolun, halk ın dini hislerini galeyana getirmek suretiyle
tutulabilece ğini bildikleri için, onları co şturacak şekilde vdzediyorlar, bazan
da hazin konu şmalarla onlar ı uzun uzun a ğlatıyorlard ı. Halk üzerinde en
çok tesir eden vdzlar, cennet ve cehennem tasvirleriyle, buralarm sonsuz
nimetlerini veya azablar ını ihtiva eden konu şmalard ı. Her ne kadar Kur'ân ı
Kerimde ve Hazreti Peygamberden rivayet edilen sal ıih hadislerde, cennet
ve cehennem hakkında bir müslümana yetecek kadar bilgi verilmi ş ise de,
bu vacızler, bunlarla iktifa etmiyorlar, halk ı daha çok ümidle ne şelendirmek,
yahut onlara daha çok hüzün ve korku verip a ğalatmak için daha bol ve deği
şik malzemeye ihtiyaç duyuyorlad ı. Bu ihtiyac ı gidermek için hadis, inand
ırıc ı olmak yönünden de e şsiz bir hazine te şkil ediyordu. Ancak mevcut
olan sahih hadisler i şlenmiş ve halk tarafından art ık öğrenilmiş olduğu için,
tesirlerini de yitirmi şlerdi. Bu sebeple vaSzler, yeni hadisler uydurmay ı,
mesleklerinde ba şarıl ı olmanın ba şlıca çaresi olarak gördüler; zaten vazc
kap ısı geniş ölçüde aç ılm ış ve bir çok kimse, gayelerini gerçekle ştirmek için
667 Aynı yer.
668 Ayni yer.
669 Bkz. ez-Zehebt, Mizön, III. 459-Muhammed İbn Ahmed İbn Yeztd es-Sulemt.
670 İbnu' ı-Cevzt, II. 49.
159