PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

"binekler yaln ız üç mescide do ğru ko şturulur..." hadisinin ifade etti ği mana
aras ında hiç bir fark yoktur ve bunlar ın hacc farizasm ın ifas ı ile uzaktan
yakından hiç bir ilgisi bulunmamaktad ır615.
Netice itibariyle Goldziher, siyasi ihtilaflar ın yol açtığı hadis vaz`mın,
Emevi halifelerinin te şvikiyle ba şladığını baz ı haberleri tahrif ederek isbat
etme ğe çal ışmışsa da, bunun gerçekle bir ilgisi bulunmad ığı aşikard ır. Daha
önceki bahislerimizde de aç ıkladığımız gibi nas ıl aşırı derecedeki `Ali taraftarlar
ı hadis vaz' ını başlatmışlarsa ve 'Ali ile evradm ın yaz' i şinde her hangi
bir tahrik ve te şvikleri olmam ışsa, emeviler ve abbasiler ad ına giri şilen yaz'
hareketinde de, halifelerin her hangi bir rolleri olmam ıştır. Keza gerçek hadisçileri
ve bilhassa ez-Zuhri gibi hadis imamlarm ı bu i şe kar şt ırmak da, bir
iftiradan ve Islam' ın mühim bir temelini yıkmak arzusundan ba şka bir mantıy
a gelmez.
2. itikadi ihtilaflar
Birinci as ırda şica eliyle başlayan yaz' hareketi, bu asr ın sonunda ve
ikinci asrm ba şlarında belirme ğe, başlayan itikadi ihtilaflarla ve bu ihtilaflar ın
neticesinde ortaya ç ıkan akaid mezhebleriyle süratini art ırmış; bidayette
siyasi mahiyet ta şıyan mevzi' (uydurmd) hadislere, birinci asr ın sonlarından
itibaren çe şitli mezheplerin akaide müteall ık görüşlerini aksettiren hadisler
de eklenme ğe ba şlamıştır. Siyasi mezheblerde oldu ğu gibi, itikadi mezheblerde
de as ıl kaynak dini nasslar oldu ğu için, bu mezhebler, hayatiyetlerini
ancak bu çe şit nasslara sahip olduklar ı takdirde devam ettirebilmi şler, aksi
halde bir varl ık göstermeden yokolup gitmi şlerdir. Ancak şuras ını da hat ırdan
uzak tutmamak gerekir ki, bu çe şit mezheblerin ço ğu, itikadi konularda
çıkan görü ş ayr ılıklarının bir neticesi olarak ne şet etmi ştir. Oysa ki islam
dini, bilhassa itikadi konularda, her meseleyi, hiç bir şüphe ve tereddüde mahal
bırakmayacak şekilde ikmal etmi ş ve bu konularda münaka şa yolunu
kapalı tutmu ştur. Bununla beraber, yine de ihtilaflar ın ç ıkışı ve bir takım mezheblerin
do ğuşu, göstermektedir ki, çe şitli mezheb taraftarlar ı, müdafas ım
yapt ıkları konularda, Islam d ışı görü şlerin tesirinden kurtulamam ışlar ve
Islam akaidini bu görü şlerin ışığı altında aç ıklamak zorunda kalnuşlard ır.
Fakat bu aç ıklamalar, ne derece islami bir boya ile ileri sii ıiilmüş olursa olsunlar,
alt ındaki aykırılık, taraftarlar ın gözünden kaçmam ış, bu aykırıliğı
izale etmek, yahut hiç olmazsa mümkün oldu ğu nisbette hafifletmek için
yeni nasslar aramak zorunda kalm ışlardır. Aslında yeni nass tabirini kullanmak,
Hazreti Peygamberin hayatta kald ığı müddet içinde nasslar ı varid ol-
615 Goldziher ve görü şleri hakkında daha geni ş bilgi için bkz. Talat Koçyi ğit, I. Goldziher'in
hadisle ilgili görüşlerinin tahlil ve tenkidi, (ilahiyat Fakültesi Dergisi 1967) cilt XV. 43-55.
143