PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

çok yoğunluk kazand ığı anla şılmaktad ır. Zira 80 senesinde dünyaya gelen
Vâsil İb ıı (Ata' ınn, 110 senesinde vefat eden el-Hasan meclisinden
ayr ılmas ına ve Basra'da ayr ı bir ilim halkas ı te şkil etmesine, murtekibu'lkebire
üzerinde ç ıkan münaka şalar ı sebep olmu ştur. Vasfi, bu münaka şada
el-Hasan el-Ba şrrye muhalefet ederek murtekibu'l-kebire için menzile beyne
menzileteyn formülünü ileri sürmü ş ve büyük günah sahibinin ne mü'nrin ne
de kafir oldu ğunu, fakat iki menzile aras ındaki bir yerde bulundu ğunu söylemi
ştir"g.
Va şıl İbn 'kW= murtekibu'l-kebire hakk ında ileri sürdüğü bu formül,
müeerred bir görü ş veya hocas ı el-Hasan el-Ba şri'ye alâlade bir muhalefet
olarak kalmam ış, tatbik sahas ında di ğer görü şlerle birlikte neticesi de görülmüştür.
Hariciler, (Osman İbn (Affan'', (Ali ile mücadeleye giri şen Ummulmu'minin
`di şe ve taraftarlar ını, tahkimi kabul eden `Alryi ve hilafeti onun
elinden haks ız yere alan Mdaviye ve adamlar ını günahlarından dolay ı tekfir
ederken, murci'iler, imanla birlikte büyük günah ın zarar vermiyece ğini ileri
sürerek gerçek hükmü Allah'a b ırakırken, Va şıl İbn (Ata', mezkûr formüle
dayanarak, kar şılıklı harbeden iki fırkadan birinin hatal ı olduğunu, fakat
bu hatan ın hangi tarafta oldu ğunu kesinlikle tesbit etmek imkanının bulunmadığını,
her iki tarafın da hatal ı olmas ı ihtimali bulundu ğundan bunlara
mu' ınin de kafir de denilemiyece ğini, dolayısiyle her iki tarafın da şehadetlerinin
bat ıl sayılaca ğını ileri sürmü ştür 569 .
İşte, Basra Câmiinde Va şil İbn `Ata tarafından ortaya at ılan bu görü ş,
etrafında toplanan ve bir ilim halkas ı te şkil ederek Mutezile ad ıyle anılan
mezhebin temel ta şı olmu ştur57°.
Zaman ilerledikçe ve yeni mutezili imamlar yeti ştikçe mezhebin akidesinde
de geli şmeler olmu ş ve nihayet be ş as ıl ile bu geli şme son safhas ına gelmi
ştir. Mutezilenin, üzerine bina k ılındığı bu be ş as ıl s ıras ıyle şöyledir:
`adi, menzile beyne menzileteyn, emx bil mdrfif nehy canil munker.
TevItid, mutezilenin birinci asl ıdır. Bu as ıl, Allah Tdalânın her türlü
s ıfattan tenzihi maksad ıyle ortaya konmu ştur. Mutezileye göre Allah Ta(ala
e şyadan hiç bir şeye benzemez. Cisim de ğildir; unsur de ğildir; cüz, cevher,
araz de ğildir; fakat O, cismin, araz ın, unsurun, cüz ve cevherin hal ıkıdır. Havastan
hiç biri O'nu dünya ve ab ırette idrak edemez. Zaman ve mekan ile
568 El-BağcMiii, el-Fark, s. 70.
569 Aynı eser, s. 72.
570 Mutezilenin ba şlangıcıyle ilgili me şhur olan tarih, genellikle Va' şıl Bin cAWnın elklasanu'l-Ba
şri meclisinden itizaline dayanır. İbn R.utcybe, Vü şıl yerine onun yakın arkada şı
`Anar İbn (Ubeyd'i verir. Bkz. KMibu'/-macCirif, s. 212.
131