PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

yapan büyliciidürs". Buna benzer bir haber de, ibnu'l-EsIr tarafından şöyle
nakledilmiştir: "Halku'l-Kur'an akidesini müslümanlar aras ında ilk defa
ne şreden Yahudi Lebid İbn A(şam'd ır. Bu şahıs daha önce Tevrat' ın mahluk
olduğunu söylüyordu. Ayn ı akideyi, Lebid'ten kız karde şinin oğlu Talüt almış
ve Kur'ân ın mahluk olduğuna dair bir de kitap telif etmi ştir. Islam'da
bu i şi ilk defa yapan şahıst ır"554.
Yukar ıda da i şaret etti ğimiz gibi, faaliyetine Şam'da ba şlayan, fakat
oradan tardedilen. Ca (d İbn Dirhem Kiife'ye gelmi ş ve aynı faaliyete devam
etmiştir. Bu arada Cehm İbn Safiran (Ö. 128) ile kar şılaşmış ve görüşlerini
ona da aşılam ıştır. Ne var ki, burada da farkedilen Cdd, Halife Hi şam'ın emri
ile cIrak Valisi Halid İbn (Abdillah el-Kasri tarafından öldürülmüştür555.
Cebriyye, baz ı taraftarlar ı bulunmakla beraber bunun z ıddr olan ve kaderin
reddi ile insan iradesinin hürriyetini isbat eden kaderiyye kadar şöhret
kazan ınamıştır. Maamafih Ca`d İbn Dirhem'in yayd ığı diğer iki akide yani
s ıfatlar ın nefyi ile 4alku'l-Kur'an akideleri, Cehm İbn Safvan'ın aracılığı ile,
aynı sıralarda tarih sahnesine ç ıkacak olan mutezileye intikal edecek ve bu
mezhebin kelâmi görü şleri aras ında kuvvetle müdafaas ı yap ılacakt ır. Aynı
zamanda mutezile, bu görü şlerden dolay ı cehmiyye ad ıyla de şöhret kazanacakt
ır.
b. Kaderiyye
Cebr ve kader meselesinde meydana gelen münaka şalarda cebriyyenin
görüşüne z ıd olan ve insanın fiil ve hareketlerinde hür bir iradeye sâhip bulunduğunu
isbat etme ğe çalışan mezhebin müdafikrine kaderiyye ad ı verilmiştir.
Bunlar di ğederinin aksine kaderi reddederler ve insan ın, kendi fülinin
tam bir irade ile yarat ıcısı olduğunu ileri süreder.
El-Makrizi'nin aç ıkladığına göre "Islam'da kader meselesini ilk defa
ortaya atan şalus, Macbed İbn Halid
El-Hasan
meclisine devam edenlerdendi. Basra'da bu görü şü yayma ğa başladığı zaman
(Anır İbn cUbeyd de ona intisab etmi ş, bunu gören Basra halk ı da onun pe şinden
gitmiştir. Macbed el-Cuheni, kader görü şünü Ebü Yünus Sinseveyh adh
bir süvariden al ınışt ır""6.
553 El-Ahltletu'l-Hamaviyye, I. 425. Felak ve Nds sürelerinin bu sihir üzerine nazil oldu ğu
bilinmektedir. Bu konu ile ilgili olarak mesela bkz. Tefsfru'l-Celiileyn, II. 277.
554 El-Kiımil fi't-tdrItt, V. 294.
555 Ibnu'n-Nedim, el- Fihrist, s. 486; Ibnu'l-Esir, el-K ılmil, IV. 255, 332.
556 El-krıtıtt, IV. 181.
127