PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

İbnu'n-Nedim, z ınd ıklığı içlerinde gizleyip izhar eden baz ı kelam
ehlinin ve z ındıklıkla itham edilen baz ı "mülük ve ruesamn" isimlerini
verir ki, bunlar, z ınd ıkhğın nerelere kadar s ızdığını göstermek bakımından
şayam dikkatt ır. Ibnu'n-Nedinı'in belirtti ğine göre, Abbasi devletinin me ş-
hur vezirleri Bermekiler ve el-Mehdi'nin kâtibi Muhammed İbn cUbeydillah
z ındık idiler ve hatta bu mezheb mensablarm ın yaz ılarında okunduğuna göre
Halife el-Me'mün bile onlardand ı".
Z ınd ıklarla ilk defa mücadele eden halife el-Mehdi (158-169) olmu ştur.
Bunun için önce bir divan kurmu ş ve ba şına cOmer el-Kelvazryi getirmi ş-
tir520. "541bU'Z'Zalldlla" unvan ı verilen bu zat ın vazifesi, z ındıklar ı takip
etmek ve onların faaliyetlerine son vermekti. Hicri 168 de ad ı geçen " şababu'
z-zanad ıka" vefat etmi ş ve onun yerine Muhammed İbn `Isa tayin olunmu ş -
tur. Yine ayn ı sene içinde el-Mehdi Ba ğdad z ındıklarını kâmilen öldürmü ş -
El-Mehdrnin ölümünden sonra yerine geçen o ğlu Masa el-Hadi (168—
170) babas ının vasiyyetine uyarak z ınd ıklara kar şı aynı şiddetle mücadele
etmi ştir. Et-Taberrnin anlatt ığına göre el-Mehdi, bir gün kendisine getirilen
bir z ındığa tövbe etmesini söylemi ş, fakat onun tövbeden çekilmesi üzerine
boynunu vurarak as ılmas ın' emretmi ş, sonra da o ğlu el-Hadrye şöyle demi ş -
lir: "Ey o ğul, i ş ba şına geldiğin zaman bu Mani ehline dikkat et. Bunlar halkı
dünyada zühd, ah ıret için amel ve kötülüklerden sak ınma gibi zahiren
güzel olan şeylere davet ederler. Sonra eti, temiz suya dokunmay ı ve hastaliklı
devenin öldürülmesini haram k ılmaya var ırlar. Daha sonra da, birisi nur,
diğeri zulmet olan iki şeye ibadet edilmesini isterler. Bundan sonra, karde ş-
ler, kızlar aras ında evlenmeyi, bevl ile yıkanmayı, yoldaki çocuklar ı zulmetin
dalâletinden kurtar ıp, nurun hidayetine sevketmek için çalmay ı mubah sa-
519 Bkz. el- Fihrist, s. 487.
520 Et-Taberi, Tiirlh, VI. 390. Hicri 167 senesi olaylar ı içinde, et-Taberi, el-Mehdrnin
zındıklara karşı amansız bir mücadeleye giri ştiğini ve onları her tarafta takip etti ğini kaydeder
(VI. 389). Me şhur şâir Be şşür İbn Burd'un de bu s ırada Halife tarafından kırbaçlanarak öldürüldüğüne
şüphe yoktur. Zira Be şşür'a atfetdilen bir şiirde "arzın karanl ık, ate şin ise parlak olduğu
ve ate şin ate ş olduğu günden beri kendisine ibadet edildi ği" açıklanmış ve şair bu yüzden
zındıklıkla itham edilmi ştir (Bkz. İbn Hallikün, Vafeyiit, I. 247). Her ne kadar İbn
Be şşür'm kitaplar ının tetkik edildiğine ve z ındıklığma delâlet eden bir şey bulunmad ığına dair
zayıf bir haber nakleder ve et-Taberrye isnaden (bkz. Pirik, VI. 401) Be şşür'ın, Halffenin veziri
Yagsfib İbn Düvüd'u hicvetmesi dolay ısıyle öldürüldü ğünü kaydederse de, şürlerinde umumiyetle
kad ın ve gilman sevgisini terennüm etmesi, sefihane bir hayat sürmesi, aslen fürisi bir köle
olması ve nihayet Röfızadan Könüliyye fırkasına mensub bulunması (bkz. el-Bağdüdi, el-Fark
beyne'l-firak, s. 35; keza bkz. İslam Ansiklopedisi: Be şşar), onun z ındık olabileceğini gösteren
bir kaç delildir.
521 Et-Taberi, Tdrih , VI. 391.
119