PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ç ırmak istemiyorlard ı. Bu iki faydadan birisi, emevilerin koyu milliyetçilik
politikas ı dolayısiyle Araptan gayri milletlere hayat hakk ı tan ımayan zâlim
idaresinden kurtulmak, di ğeri ise, abbasilere yazd ım etmek suretiyle islâm' ın
ellerinden ald ığı nüffiz ve sultayı bir nebze de olsa yeniden ele geçirmek ve
devlet idaresinde sözleri dinlenen kimseler olarak hayatiyetlerini muhafaza
etmekti. Ve filhakika, Horâsâ'nl ı Eb ıl Muslim'in ve adamlarının bütük yardımıyle
Emevî devleti yık ıl ıp yerine Abbasi devleti kuruldu ğu zaman, fürsler,
emellerini büyük ölçüde gerçekle ştirmi ş oldular. Halifeler, fürsleri kendileri
için muhafız seçtiler; saraylar ında vezirlik ta şrifatç ılık ve kâtiplik gibi mevkiler
ihdas ettiler ve bu mevkileri fürslere verdiler. Bu suretle devlet nizam ı,
fürslerin idaresinde eski Sasani devleti nizam ının bir kopyas ı haline geldi.
Abbasi devletinin kurulu şu ile fürsler kendi emellerini gereçke ştirmiş
olmakla beraber, (Ali oğulları, bidayette Muhammed ad ına yap ılan davetin
kendilerini aldatmak için ba şvurulmu ş bir oyun oldu ğunu anlamakta
gecikmediler; çünkü hilâfet kendi haklar ı olduğu halde yine elden ç ıkmış ve
başkalar ın ın malı olmu ştu. İşte bu sebeple mücadelelerine yine devam etmeğe
ba şlad ılar; fakat bu sefer daha zay ıf ve daha kuvvetten dü şmüş olarak...
Netice itibariyle, ilk abbasi devri, mevali olarak Islâm'a girmi ş olan
fürslerin siyasi alanda hakimiyet kazand ıkları, nüftiz ve sultalar ını araplar
üzerine hakim k ıldıklar ı, buna kar şılık, kendi adlar ına mücadeleye giri şilen
ve Arap olan `Ali o ğullarımn durumunda bir de ği şikliğin olmadığı ve mücadelelerinden
yine ma ğlub çıkt ıkları bir devil- olarak görülür.
2. İlhad hareketleri
a. Zındıklar
Abbsiler, takip ettikleri siyaset dolay ısiyle çe şitli din ve inançlara sâhip
milletlerin, islâm'a girmi ş olsalar bile, islâm d ışı davranışlarını sürdürmelerine
ve bu davran ışlar ın hem din, hem devlet için büyük tehlike te şkil etmesine
tam bir ba şanyle engel olamamıslard ır. Bilhassa fürslere tan ıd ıkları
geni ş imtiyazlar, ba şta ordu olmak üzere devletin bir çok kurulu şlarında verdikleri
yüksek mevkiler, islâm'a z ıt dü şen inançlar ın geniş çapta ve süratle
yayılmas ında ba şlıca âmil olmu ştur. Zaten kuvvet kazan ıp geni ş ülkelerde
yayılmağa başladığı ilk devirlerden itibaren dü şmanlar ının kin ve gayızlarını
üzerine çeken ve intikam arzular ını her geçen gün biraz daha ate şlendiren
Islam, ba şta z ındıklar olmak üzere bir çok rnülhıdin taarruzuna maruz kalm ış
ve bu taarruz bilhassa abbasiler devrinde bütün aç ıkhğlyle su yüzüne çıkmışt
ır.
117