PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

Halife el-Me'mün devrinin en mühim olayı, Halifenin mutezile akaidini
benimsemesi ve bu akaidin en belirli özelli ğini ta şıyan lıcıllcu'l-Kur'an inanc ını
halka ve bilhassa aralar ında Ahmed İbn Hanbel gibi muhaddis ve fakihlerin
bulunduğu ulemaya kabul ettirme ğe çalışmasıdır. Milme tabir edilen ve üçüncü
as ırda hadis tarihiyle ilgili babislerirnizde ayr ıca incelenecek olan bu hadiseler,
el-Me'man'dan sonra yerine geçen karde şi el-Mucta şım (218-227)
ve onun o ğlu el-Va§ik (227-232) devirlerinde şiddetini art ırarak devam etmi ş
ve bir çok hadisçi, halkul-Kur'an inanc ına karşı geldikleri için büyük i şkencelere
maruz b ırakıhnışlardır. Burada şuna da işaret edelim ki, el-Va şik'm
ölümü ile Abbasi devletinin alt ın devri sona ermi ş bulunmaktad ır.
K ısa notlar halinde özetleme ğe çalıştığım ız İlk abbasiler devri, siyaset
bakımından İslam tarihinin en muhte şem, en istikrarl ı ve en uzun süren bir
bölümünü te şkil etmekle beraber, bir imparatorluk içinde görülmesi mümkin
olan ve fakat bu imparatorlu ğun kaderinde mühim rol oynayan, hatta onun
parçalanmas ına kadar yol açan baz ı faktörleri de bünyesinde ta şıdığına şüphe
yoktur. Bu faktörlerden ikisi ve en mühimleri, hemen bütün halifeler devrinde
görülen alevi ayaklanmas ı ve devletin bir Arap devleti olmas ına rağmen,
idari ve askeri te şkilatta mevaliden olan ve ekseriyetini fürsler te şkil eden
yabancı unsurlara araplardan çok itimad edilmesi ve yer verilmesidir.
Abbasi devletinin, Emevi devletinin çöküntüsü üzerinde kuruldu ğu malumdur.
Emevilerin `Ali taraftarlar ı veya aleviler nezdindeki hükmü de me ş -
hurdur ve bu hüküm, ilk Emevi halifesi Mdaviye'nin hilafeti 'Ali'nin elinden
aldığı zaman verilmi ştir. Binâanaleyh emeviler, aleviler nazar ında gas ıbtırlar
ve her ne bahas ına olursa olsun, gasbedilen bu şeyi onlar ın elinden almak
laz ımd ır. Aleviler, Emevi idaresi süresince bu gayenin tahakkukuku için
çalıştılar, hem öldürdüler hem öldüler.
Alevilerle amca çocuklar ı olan abbasiler de ortaya ç ıktıkları zaman bu
gaye ad ına konu ştular: Hilafeti ve imameti gas ıbların elinden almak ve as ıl
sahiplerine yani Mulıammed'e iade etmek. Bu gayeyi gerçekle ştirmek
için, işe, şiciliğin merkezi olan Kafe ve tlorasan halk ını davetle ba şladılar.
Çünkü buralarda ya şayan fürslerin islam'a girdikten sonra örf ve adetlerine
sıkı benzerli ği dolayısiyle şi9 görüşü benimsediklerini, yahut daha do ğrusu,
kendi, örf, adet ve inançlanyle bu görü şü bizzat onlar ın meydana getirdiklerini
ve onu her fırsatta müdafa ederek gasbedilen hakk ın Muhammed ailesine
veya `Ali oğullarına iadesi için mücadele ettiklerini biliyorlar; al-I Muhammed
ad ına yapılacak bir davete ilk ko şacak olanlar ın yine fürsler olacağına
inanıyorlard ı.
Fürsler ise, bu davete icabette kendileri için iki büyük fayda bulunduğunu
mülahaza ediyorlar ve her ne babas ına olursa olsun, bunlar ı elden ka-
116