Uydumuz Ay - Ankara Ãniversitesi Gözlemevi
Uydumuz Ay - Ankara Ãniversitesi Gözlemevi
Uydumuz Ay - Ankara Ãniversitesi Gözlemevi
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ<br />
RASATHANESİ<br />
AY
<strong>Uydumuz</strong> <strong>Ay</strong><br />
Yer’in tek doğal uydusu
• <strong>Ay</strong>, DünyaD<br />
nya’nın n tek doğal<br />
uydusudur.<br />
• Geceleri gökyg<br />
kyüzümüzü<br />
aydınlat<br />
nlatır r ve bazen onu<br />
gündüzleri de görürüz. g<br />
• Üzerinde ilginç şekiller<br />
vardır. r. Bunların n bazılar<br />
ları<br />
koyu bazılar<br />
ları ise açık a<br />
renklidir.<br />
<strong>Ay</strong>’ın n Tanımı<br />
• Onu bazen Yarım m <strong>Ay</strong><br />
bazense Dolunay olarak<br />
görürüz. Hiç göremediğimiz<br />
imiz<br />
zamanlar da olur.
<strong>Ay</strong>, bize ne kadar uzaktır r ve ne kadar<br />
büyüktür<br />
<strong>Ay</strong> nasıl l oluşmu<br />
muş veya nereden gelmiştir<br />
<strong>Ay</strong>’ın n yüzeyi y<br />
nasıld<br />
ldır r ve üzerindeki<br />
şekiller<br />
gerçekte ekte nedir<br />
Neden onu hep göremeyiz g<br />
ve bazen evreli<br />
olarak görürüz g
<strong>Ay</strong>’ın Uzaklığı<br />
• <strong>Ay</strong>, DünyaD<br />
nya’mızdan 384.400 kilometre kadar<br />
uzaktır.<br />
384.400 384.400 km km
<strong>Ay</strong>’ın Uzaklığı<br />
• Bu uzaklık k 430 kere İstanbul’a a gidip gelmeye,<br />
100 kere TürkiyeT<br />
rkiye’nin bir ucundan diğerine<br />
gitmeye (İzmir(<br />
zmir-Kars) veya 10 defa Dünya D<br />
turu<br />
atmaya eşdee<br />
değer er bir uzaklıkt<br />
ktır.<br />
1700 km<br />
Türkiye<br />
40.000 km
<strong>Ay</strong>’ın Boyutları<br />
• <strong>Ay</strong>’ın n yarıçap<br />
apı<br />
3500 km’dir<br />
dir.<br />
• Bu değer<br />
er<br />
Dünya’nın<br />
yarıçap<br />
apı olan<br />
6400 km’nin<br />
yaklaşı<br />
şık k yarısı<br />
kadardır.<br />
r.
<strong>Ay</strong>’ın n Oluşumu<br />
umu<br />
• <strong>Ay</strong>’ın n oluşumu umu ile ilgili 4 teori<br />
mevcuttur. Şimdi bu teorilere bir<br />
göz z atarak uydumuz <strong>Ay</strong>’ın n nasıl<br />
oluştu<br />
tuğunu unu veya nereden geldiğini<br />
ini<br />
anlamaya çalışalım.
<strong>Ay</strong>’ın n Oluşumu<br />
umu<br />
• 1. Teori: Bu teori <strong>Ay</strong>’ın n ilk<br />
oluşum um teorisi olup şu u anda<br />
geçerli erli olmadığı<br />
düşünülmektedir.<br />
• Teoriye göre g<br />
<strong>Ay</strong>, DünyaD<br />
nya’nın<br />
yakınında nda tıpkt<br />
pkı Dünya gibi kendi<br />
başı<br />
şına oluşmu<br />
muştur. Ve onun<br />
çevresinde dönmeye d<br />
başlam<br />
lamıştır.<br />
• Yani <strong>Ay</strong>, bir anlamda DünyaD<br />
nya’nın<br />
kardeşidir.
• Ancak <strong>Ay</strong> ve DünyaD<br />
nya’nın<br />
kardeş olma teorisi geçerli<br />
erli<br />
olmamalıdır.<br />
• Çünk<br />
nkü eğer er kardeş<br />
olsalardı <strong>Ay</strong>, DünyaD<br />
nya’ya<br />
benzemeli ve benzer<br />
elementlere sahip<br />
olmalıdır.<br />
• Bunun en iyi göstergesi g<br />
demirdir. DünyaD<br />
nya’da demir<br />
büyük k oranda bulunur<br />
ancak <strong>Ay</strong>, demir<br />
bakımından fakirdir.
• 2. Teori: Bu teori <strong>Ay</strong>’ın<br />
yine eski bir oluşum<br />
um<br />
teorisi olup şu u anda<br />
geçerli erli olmadığı<br />
düşünülmektedir.<br />
• Bu ikinci teoride, <strong>Ay</strong>’ın<br />
yine GüneG<br />
neş Sistemi<br />
içerisinde demirce fakir<br />
bir yerde oluştu<br />
tuğu u daha<br />
sonra ise Dünya D<br />
tarafından yakalanıp<br />
onun etrafındaki bir<br />
yörüngede dolaştığı<br />
söylenmektedir.
• Her ne kadar demir<br />
fakirliğini ini açıklayabilse<br />
a<br />
de bu teori de<br />
geçerlili<br />
erliliğini ini yitirmiştir.<br />
tir.<br />
• Çünk<br />
nkü Yer’in izotop<br />
kompozisyonu <strong>Ay</strong><br />
kayalarından alınan<br />
örneklerle aynıdır.<br />
• Bu <strong>Ay</strong> ile DünyaD<br />
nya’nın<br />
farklı bölgelerde<br />
oluşmad<br />
madığı<br />
anlamına<br />
na<br />
gelir.
• 3. Teori: Bu teori de <strong>Ay</strong>’ın n eski bir oluşum um teorisi olup şu<br />
anda geçerli erli olmadığı<br />
düşünülmektedir.<br />
• Bu üçünc<br />
ncü teoride ise, Dünya D<br />
çok eskiden oldukça a hızlh<br />
zlı<br />
döndüğünden, nden, Yüzeyinden Y<br />
tıpkt<br />
pkı ay büyüklb<br />
klüğündeki bir cismi<br />
fırlattığı<br />
düşünülmektedir.<br />
• Bu cisim daha sonra küresellek<br />
reselleşmiş, , Dünya D<br />
etrafında dönmeye d<br />
başlam<br />
lamış<br />
ve <strong>Ay</strong> olmuştur.
• Bu teori <strong>Ay</strong>’ın, Yer<br />
mantosuna benzemesini<br />
açıklamaktadır.<br />
• Fakat yapılan enerji ve<br />
momentum korunumu<br />
hesapları, , eğer e er böyle b<br />
bir<br />
durum gerçekle<br />
ekleştiyse<br />
<strong>Ay</strong>’ın n bulunduğu u yerde<br />
olmaması gerektiğini<br />
ini<br />
göstermektir.<br />
• Bu nedenle bu teori de<br />
geçerlili<br />
erliliğini ini yitirir.
• 4. Teori: Şimdi anlatacağı<br />
ğımız z teori şu<br />
anda geçerli erli olduğu u düşünülen d<br />
<strong>Ay</strong>’ın<br />
oluşum um teorisidir.<br />
• Şimdi bu teoriyi anlamaya çalışalım.
• Dünya 4.5 milyar yıl y önce oluştu<br />
tuğunda, unda,<br />
diğer daha küçük<br />
üçük k gezegenler oluşmaya<br />
devam etmekteydi.
• Dünya’nın n oluşum<br />
um<br />
sürecinin sonlarına<br />
na<br />
doğru bu küçük<br />
üçük<br />
gezegenlerden biri<br />
Dünya’ya<br />
çarpmıştır.
• Çarpışma<br />
sonrasında<br />
nda<br />
Dünya’dan bir<br />
yıkıntı dışarıya<br />
doğru saçılmaya<br />
başlam<br />
lamıştır.
• Bu kayalık k yıkınty<br />
ntı<br />
Dünya<br />
çevresinde<br />
bir yörüngeye y<br />
oturmuş ve<br />
birleşmeye<br />
başlam<br />
lamıştır.
• Bu yıkınty<br />
ntı yavaş yavaş<br />
kendi üzerine<br />
çökerek<br />
<strong>Ay</strong>’ı oluşturmaya<br />
başlam<br />
lamıştır.
• <strong>Ay</strong> oluşum um sürecinde s<br />
gittikçe e soğumaya<br />
başlam<br />
lamıştır.<br />
İşte<br />
soğumadan<br />
önceki<br />
hali yandaki görüntg<br />
ntü<br />
gibi resmedilebilir.<br />
<strong>Ay</strong>’ın Eski Yüzeyi
• <strong>Ay</strong>’ın şimdiki yüzeyi y<br />
ise artık k oldukça<br />
soğumu<br />
umuştur.
<strong>Ay</strong>’ın n YüzeyiY<br />
• Denizler<br />
•Dağlar<br />
•Kraterler
<strong>Ay</strong>’ın n YüzeyiY<br />
• 20 Temmuz 1969’da <strong>Ay</strong>’a a ilk ayak basan<br />
Neil Armstrong DünyaD<br />
nya’ya döndd<br />
ndüğünde nde ona<br />
<strong>Ay</strong>’ın n yüzeyinin y<br />
nasıl l olduğu u sorulmuş,<br />
Armstrong da “pudra” gibi olduğunu<br />
unu<br />
söylemiştir.
Denizler<br />
• <strong>Ay</strong>’ın n karanlık k gözüken g<br />
kısımlarıdır.<br />
r.<br />
Büyüklüklerinden klerinden dolayı<br />
çıplak gözle g<br />
bile rahatlıkla<br />
fark edilebilirler.<br />
• <strong>Ay</strong>’ın n denizleri elbette ki<br />
Dünya’dakiler gibi su ile dolu<br />
değildir. GörüntG<br />
ntüleri<br />
nedeniyle bu bölgelerin b<br />
eskiden deniz olduğu<br />
düşünülürdü. . Günümüzde<br />
G<br />
de “deniz” sözcüğü bir<br />
alış<br />
ışkanlık k olarak hala<br />
kullanılmaktad<br />
lmaktadır.
Denizler<br />
• Denizler, lav<br />
fışkırmalarından ileri<br />
gelen ve hızlh<br />
zlı soğuyan<br />
erimiş Bazalt kayalardan<br />
oluşmu<br />
muştur.<br />
• Bazalt koyu renkli bir<br />
maddedir.<br />
• Yandaki şekilde denizler,<br />
isimleriyle beraber<br />
gözükmektedir.
Dağlar<br />
• <strong>Ay</strong>’ın n yükseltileri y<br />
olup içerdii<br />
erdiği<br />
maddeler nedeniyle parlak<br />
görünürler. rler.<br />
• <strong>Ay</strong>’da bulunan dağlar<br />
genellikle volkanik bir kaya<br />
türü olan ve bazaltlara göre g<br />
çok daha yavaş soğuyan<br />
lavların n oluşturdu<br />
turduğu<br />
anortozitten<br />
ten meydana gelir.<br />
• Dağlar<br />
ları oluşturan bu<br />
maddenin denizleri oluşturan<br />
maddeden farklı oranda<br />
soğumas<br />
uması bu iki bölgenin b<br />
farklı durumlarda olması<br />
anlamına na gelir.
Kraterler<br />
• <strong>Ay</strong>’a a küçük<br />
üçük k bir teleskopla<br />
bakarsak ilk ilgimizi çeken<br />
yapılar<br />
üzerindeki ilginç<br />
görünümlü kraterler olur.<br />
• <strong>Ay</strong>’ın n Dünya D<br />
gibi koruyucu<br />
kalın n bir atmosferi yoktur.<br />
Atmosferi çok sığs<br />
ığdır. Bu<br />
nedenle yüzeyi y<br />
çok sayıda<br />
meteor çarpmasına maruz<br />
kalmış<br />
ıştır.<br />
• Krater şekilleri de işte i<br />
bu<br />
çarpan meteorların<br />
bıraktığı<br />
şekillerdir.
<strong>Ay</strong>’ın n Evreleri<br />
• <strong>Ay</strong>’ı aşağıdaki evrelerde görürüz: g<br />
Yeniay Hilal İlk Dördün Şişkin Dolunay Şişkin Son Dördün Hilal<br />
• <strong>Ay</strong>, yaklaşık 1 ay boyunca (27 Gün) yüzünü değiştirir ve<br />
farklı evrelerde görülür. Bu evrelerin oluşumu Güneş –<strong>Ay</strong>’ın<br />
Yer’e göre konumlarına bağlıdır ve her 27 günde 1<br />
tekrarlanır. Şimdi bunun nasıl oluştuğunu bir şekil üzerinde<br />
açıklamaya çalışalım.
• Dünya GüneG<br />
neş etrafında 365<br />
günde dolanırken, <strong>Ay</strong> da 27<br />
günde Dünya D<br />
etrafındaki bir<br />
dolanımını tamamlar.<br />
• Şekilden de görüleceg<br />
leceği i gibi <strong>Ay</strong>’ın<br />
Dünya etrafındaki dolanımı<br />
esnasında nda sadece bir yüzüy<br />
aydınl<br />
nlıktır.<br />
• Dünya’dan baktığı<br />
ığımızda Yeniay<br />
evresinde iken onun sadece<br />
karanlık k yarısını görebiliriz.<br />
• Ancak aradan zaman geçtik<br />
tikçe<br />
<strong>Ay</strong>’ın n aydınl<br />
nlık k yüzeyini y<br />
de<br />
görmeye başlar<br />
larız z ve nihayet 14<br />
gün n sonra dolunay halini alır.<br />
• <strong>Ay</strong> hareketine devam eder ve<br />
yine aydınl<br />
nlık k yüzeyi y<br />
kapanmaya<br />
başlar.
• <strong>Ay</strong>, Yeniay evresindeyken Yer-Güne<br />
neş-<strong>Ay</strong> aynı doğrultudad<br />
rultudadır. r. Ancak<br />
Yer’in GüneG<br />
neş etrafındaki yörüngesi y<br />
ile <strong>Ay</strong>’ın n Yer atrafındaki<br />
yörüngesi arasındaki 6°.56<br />
.5’lik açıa<br />
nedeniyle <strong>Ay</strong>, GüneG<br />
neş’i i her ay<br />
örtmez. Ancak <strong>Ay</strong>’ın n GüneG<br />
neş’in<br />
önünden nden geçme ihtimali sadece bu<br />
evrede vardır. r. Bu durumda GüneG<br />
neş tutulmaları sadece Yeniay<br />
evrelerinde gözlenebilir.<br />
g<br />
• Dolunay evresinde de benzer şekilde <strong>Ay</strong> tutulması olabilme ihtimali<br />
vardır.<br />
r.
http://helios.augustana.edu/isaapt/f00/img/solar-eclipse-Turkey10.jpg
Change language