Hazar Raporu - Issue 02 - Winter 2012

Sait isyanı da aslında bunun bir göstergesiydi.
Tabii ki daha sonraki sekülerleşme deneyimi de
söz konusu. Yani bir yandan hilafet ilga edildi
ama onun yanında aslında cumhuriyetin, yani
Türkiye milliyetçiliğinin temel harcı olan İslam
bir kenara atılmadı. Bunun yerine Diyanet
İşleri Başkanlığı kuruldu ve bunun üzerinden
Türkiye’ye has, milli sınırlar içerisinde bir
din, yani sınırları aşmayan, hilafette olduğu
gibi, bir din aynı zamanda inşa da edilmeye
çalışıldı. Dolayısıyla aslında cumhuriyet
kimliğinin kuruluşunda bir yandan Osmanlı’nın
bakiyesinden kalan Müslüman kimlikler, bir
yandan da bu kimlikleri bir vatan coğrafyası,
bir vatan sınırı içerisinde yeni bir kimlik inşa
etme çabası vardı. Ve tabii ki Hristiyanlar ve
gayrimüslimler bunun dışında kalmıştı. Bu
millileştirme süreci içerisinde tabii ki herkes
aynı deneyimi yaşamadı. Bu cumhuriyetçi
kimliğinin zaman içerisinde pratikte öncelediği
bir kimlik ortaya çıktı. Özellikle Balkanlar’dan
gelen Müslüman, Hanefi, Sünni kitle ve biraz
da aslında İslam’ı bizim anladığımız manada
daha muhafazakâr yaşayan değil de biraz daha
seküler olacak şekilde yaşayan, aslında ideal
bir cumhuriyet kimliği oluşturulmaya çalışıldı.
Cumhuriyetin ideal kimlik inşa çalışması
da buna paraleldi. Yani nominal düzeyde
Müslüman kimliği olan Sünni, Hanefi ama bu
Müslüman kimliğini milli sınırlar içerisinde
biraz daha seküler bir şekilde yaşayan ve
bağımlılığı devletine olan bir kurgu oluşturmaya
çalışıldı. Bunu yaparken tabii ki dini gruplar,
tarikatlar da tasfiye edilmeye çalışıldı. Özellikle
Güney Doğu’da tarikatların haricinde, oradaki
aşiretlerle de son derece sorunluydu cumhuriyet.
Yani kendine bağlı bireyler yaratmaya çalıştı
ve bu bireysel çerçevenin dışında oluşabilecek
dini, aşiretsel diğer tüm grupları tasfiye etmeye
çalıştı ki bu tasfiye süreci son derece sıkıntılı
ve kanlı oldu, cumhuriyetin ilk döneminde.
Dersim’de yaşanan olaylar var, Şeyh Sait
İsyanı var, yine Takrir-i SükûnKanunlarının
çıkarılması var. Dolayısıyla bu homojen kimlik
yaratma süreci sıkıntılı oldu. Türkiye’deki
resmi ideolojinin yaratmaya çalıştığı ve
dayatmaya çalıştığı kimlik projesinin aslında
biraz yansımaları, bugünkü kimlik… Yani o
zaman şöyle bir düşünce tabii ki vardı. Tüm
bunlar hayata geçirilirse cumhuriyete bağlı
bir birey yaratılacaktı. İşte Köy Enstitüleri
bunun bir ürünüydü. Yani bu kimliği köyde
de taşrada da yayacak kurumlar oluşturuldu.
Cumhuriyetin öğretmenlik, eğitim projeleri
hep bunun bir parçası olarak inşa edildi ve
bir yandan da aslında bu batılılaşma projesi
kapsamında, batılılaşma ve modernleşme
iyi bir şekilde sürdürülebilirsediğer alternatif
geleneksel kimliklerin -dini kimlikler, etnik
kimlikler- bir anlamı kalmayacaktı bu süre
içerisinde. Böyle bir proje vardı. Tabii ki bu
proje bir yere kadar başarılı oldu, bir yere
kadar da başarılı olamadı. Evet, Balkanlar’dan
gelen, Kafkasya’dan gelen, Orta Doğu’nun bir
kısmından gelen insanlardan devletine bağlı bir
cumhuriyet kimliği inşa edildi. Ve gerçekten bir
Türk ulusal kimliği, yani ırkçı bağlamda değil,
etnisite üzerinden değil gerçekten kapsayıcı bir
Türk kimliği oluşturuldu ama geleneksel bağları
olan dini gruplar, tarikatlar ve özellikle Güney
Doğu’daki Kürtçe konuşan Kürtler bu kimlik
etrafinda tam olarak toplanmadılar. Aleviler de
benzer şekilde dini yorumlardaki farklılıklardan
dolayı bazı sıkıntılar yaşadılar.
HAZAR RAPORU
93 95