Hazar Raporu - Issue 02 - Winter 2012
enerji kaynaklarının, Ortadoğu dışında alternatif kaynaklardan AB ve dünya pazarlarına ulaştırılmasında Anadolu’nun Akdeniz-Karadeniz transit güzergâh olarak kullanılması ABD, AB, Rusya, İran ve Çin’in katıldığı rekabet-ortaklık fırsatlarını beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda, Azerbaycan önemli bir petrol ihracatçısıdır, Kafkasya doğal gaz ve petrol kaynaklarının dünya pazarlarına akıtılmasında transit koridor görevi üstlenmektedir. AB tarafindan benimsenen Avrupa Kafkasya Asya Transit Koridoru (TRACECA) projesinin de bir parçası olarak Avrupa’nın en önemli fosil yakıt kaynağı koridorlarından biridir. 1993 yılında AB tarafindan başlatılan TRACECA projesi ile bölgeye yapılan otoyol, tren yolları, fiber optik kablolar ve doğal gaz ve petrol boru hatları yatırımlarıyla bölgede, Orta Çağ’da olduğu gibi, Asya’yı Avrupa’ya bağlayan modern bir İpek Yolu’nun yeniden hayata geçirilmesi arzulanmıştır. Y önetimine bir Rus yöneticKafkaslar ayrıca doğu-batı arasında uyuşturucu trafiğinin ve diğer yasa dışı suç oluşumlarının geçiş güzergâhı olmuştur. Diğer yandan bakıldığında, Kafkasya ve Orta Asya’nın birbirine eklemli coğrafik yapısının aynı zamanda ekonomik ve siyasal olarak da benzeri parametrelerde zorlu bir geçiş dönemini yaşadıklarını ifade etmek gereklidir. Nitekim, Orta Asya devletleri, 1989’dan bu yana geçen 20 yıl içinde sömürgecilikten kurtuluşun ikinci aşamasını teşkil eden siyasal anlamda “Ulus İnşası” ve devletleşme sürecini yaşamaktadır. Yeni devletler, komünist rejimden, liberal serbest pazar ekonomisi ve demokratik yönetime geçişi, büyük devletlerin güç mücadelesinden etkilenmektedirler. Toplumsal adalet açısından, Orta Asya devletlerinin enerji arzından elde ettikleri milli geliri kurumsal olarak, yoksul toplumsal kitlelere yeterince aktarılamamaktadır. Halen, zengin fakir halk kitleleri ile, kentsel ve kırsal bölge halklarının sosyoekonomik yaşam koşullarında ciddi zorluklar mevcuttur. Ülke yönetiminde, partizanlık, yolsuzluk,rüşvet, gündelik ekonomide karaborsa yaygın olmaya devam etmektedir. Orta Asya Cumhuriyetlerinin ekonomileri, enerji ve kritik hammadde kaynakları ile tarım ürünleriyle sınırlı olup, dış yardım, borçlanma ve yabancı sermayeye aşırı bağımlıdırlar. Enerji kaynaklarının üretimi ve pazarlamasında çevre koşullarına uyulmaması, gelecekte çok ciddi boyutlarda çevre sorunlarının, Hazar Denizi, Aral ve Baykal gibi göllerde aşırı kirliliğe yol çmaktadır. 32 Doğu Türkistan’da 32 Bruno de Cordier: “Eski Güneydoğu Sovyetler Birliği: Sömürgecilikten Çıkış-Dönüşüm, Değişim ve Ötesi”, Çev. Serkan Berk Karadeniz, “Orta Asya ve Kafkasya”, Editör, Yelda Demirağ, Cem Karadeli, Palme Kitabevi, Ankara 2006 s. 108-114. 62 60
çıkan olaylar da enerji jeopolitiğinin bölgeye olan en önemli yansımalarından biridir. Mevcut koşullarda Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan’ın Rusya ve Çin’le yakınlaştığını görmekteyiz. Bu yakınlaşmayı stratejik olarak dengeleyecek yapı ise Türkmen ve İran gazının belli oranlarda Avrupa’ya ulaştırılmasıdır. Cumhuriyetlerin ekonomileri SSCB döneminde büyük ölçüde birbirine ve Rusya’ya bağımlı olacak şekilde yapılandırılmıştır. Hiç bir sanayi sektörü, kendi bulunduğu cumhuriyette ham maddeden başlayarak nihai ürüne kadar gidememektedir. Orta Asya jeopolitiğindeki en önemli hususlardan birisi, toprak ve su arasındaki hassas denge ile nüfus yapısı arasındaki “dengesizlik” ve göç hareketleridir. Unutmamak gerekir ki, SSCB dağıldıktan sonra, eski SSCB vatandaşı Rus nüfusun büyük kısmı, Türk Cumhuriyeti topraklarını terk ederek, Rusya Federasyonu ve Uralların Batı yakasına göç etmişlerdir. İkinci olarak, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerindeki nüfusun %60’ı kırsal alanlarda yaşamakta olup, %45’i tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Sadece Kazakistan’ın GSMH’nin %8’i tarımdan sağlanmakta olup, nüfusun %33’nü istihdam etmektedir. Soğuk Savaş sonrasında, Rusya ekonomik çöküntüden kurtulabilmek için, petrol ve gaz üretimini artırmıştır. 1990-2010 sürecinde, Rusya AB’nin en önemli enerji tedarikçisi konumuna yükselmiştir. Enerji gelirleri ve Orta Asya devletleri ekonomileri için hayati öneme haizdir. 2006 yılı verileri dikkate alındığında, Kazakistan’ın petrol ihracatı 18.3 milyar dolar, gaz ihracatı geliri 1 milyar dolardır. Türkmenistan’ın petrol ihracat geliri 1.5 milyar dolar, gaz ihracatı ise ise 3.4 milyar dolardır. Özbekistan petrol ihracatı 0.5 milyar dolar, gaz ihracatı 0.4 milyar dolardır. Üç ülkenin toplam fosil kaynaklı enerji gelirleri 24 milyar dolar olup, toplam milli gelirlerinin %24,68’ni teşkil etmektedir. Buradan da açıkça görüldüğü üzere, Orta Asya devletlerinin ekonomi ve dış politikaları büyük ölçüde sahip oldukları enerji kaynaklarına bağımlıdır. 33 Orta Asya devletlerinin dış ticaretinde Rusya ve Çin, yaklaşık %80lik bir paya sahiptir. Almanya-Türkiye- Güney Kore ikinci sırada yer almaktadır. Türkmenistan, Arap ülkeleri ve Türkiye’yi tercih etmektedirler. Orta Asya devletleri, AB ülkelerine (gaz-petrol) diğer madenler ve pamuk ihracatından 7.5 milyar Euro, ithalattan ise 15.4 milyar Euro tutarında bir ticaret hacmine sahiptirler. Orta Asya devletlerinin bağımsızlıklarını kazanmalarının ardından karşılaştıkları en önemli sorun, yeterli finansman ve sermaye birikimi ile modern teknolojik üretim potansiyelinin eksikliği olarak 33 Conflict Resolution in the South Caucasus: The EU’s Role, Europe Report No. 173, Brussels: International Crisis Group, March 20, 2006, p.18-20. HAZAR RAPORU 61 63
- Page 11 and 12: kendisini Urumçi, Çin’e götür
- Page 13 and 14: kazanmasında ve bölgenin petrol k
- Page 15 and 16: parçasıdır. Kuşbakışı perspe
- Page 17 and 18: olmalı ve Bakü Havaalanı rekabet
- Page 19 and 20: Kalkınma için Bölgesel İşbirli
- Page 21 and 22: Dünya Ticaret Örgütü verisi mev
- Page 23 and 24: ve Türkmenistan’ı kapsayan bir
- Page 25 and 26: 10,0 5,0 0,0 -5,0 -10,0 dönemine g
- Page 27 and 28: eskisinden daha rahat borçlanabili
- Page 29 and 30: BP - Rosneft Anlaşması: Beklentil
- Page 31 and 32: grubu, bir yatırım holdingi hiçb
- Page 33 and 34: Avrupa Birliği’nin Geleceği: Mi
- Page 35 and 36: Bu kuşkusuz çok yakın vadede ger
- Page 37 and 38: Gürcistan Parlamento Seçimleri So
- Page 39 and 40: Hristiyan Demokratlar, Yeni Sağcı
- Page 41 and 42: Gürcistan Dış Politikası: Seçi
- Page 43 and 44: B ununla birlikte Gürcistan politi
- Page 45 and 46: Kuzey Kafkasya’da Güvenlik ve İ
- Page 47 and 48: irbirine açık tutmaları, ulaşı
- Page 49 and 50: “Freedom Support Act”a 907’nc
- Page 51 and 52: Ermenistan’ı Rusya’nın mandas
- Page 53 and 54: için bu fiyatın 330 dolara çıka
- Page 55 and 56: ve Pf P-Barış İçin Ortaklık pr
- Page 57 and 58: SSCB’nin tasfiyesi sonrasında b
- Page 59 and 60: ittifaka dönüşümü, Soğuk Sava
- Page 61: projeleri ile realize etmeyi hedefl
- Page 65 and 66: aşlattığı yeni dış politikas
- Page 67 and 68: Tunus, Mısır, Libya, Körfez ülk
- Page 69 and 70: DEĞERLENDİRMELER Dr. Şener Aktü
- Page 71 and 72: olamadı. 1. Dünya Savaşı’nda,
- Page 73 and 74: Ama Ulusçuluğun, Milliyetçilik o
- Page 75 and 76: E ğer bu çözüm gerçekleşirse,
- Page 77 and 78: ir reaksiyon yaratmıyor, ve yaratm
- Page 79 and 80: olursak, ya da 80-90 senedir Batı
- Page 81 and 82: durumdadır, lideri hapistedir aske
- Page 83 and 84: elden gidiyor gibi bir algı hızla
- Page 85 and 86: kampanyaları yapıldı, kamusal al
- Page 87 and 88: DEĞERLENDİRMELER Prof. Dr. Fuat K
- Page 89 and 90: durması gerekiyor. Türkiye’nin
- Page 91 and 92: seçimlerindeki cumhurbaşkanı de
- Page 93 and 94: unun tam tersi durum yaşanıyor. A
- Page 95 and 96: Sait isyanı da aslında bunun bir
- Page 97 and 98: artık yasak değil, grup toplantı
- Page 99 and 100: yılların organizasyonel deneyimi
- Page 101: hazar strateji enstitüsü H A S E
- Page 104 and 105: Strategic Assessment of Euro-Asian
- Page 106 and 107: to take a free bus tour of Tbilisi
- Page 108 and 109: Azerbaijan: Potential Catalyst for
- Page 110 and 111: Most of the states of Central Euras
çıkan olaylar da enerji jeopolitiğinin<br />
bölgeye olan en önemli yansımalarından<br />
biridir. Mevcut koşullarda Kazakistan,<br />
Özbekistan ve Türkmenistan’ın Rusya<br />
ve Çin’le yakınlaştığını görmekteyiz. Bu<br />
yakınlaşmayı stratejik olarak dengeleyecek<br />
yapı ise Türkmen ve İran gazının belli<br />
oranlarda Avrupa’ya ulaştırılmasıdır.<br />
Cumhuriyetlerin ekonomileri SSCB<br />
döneminde büyük ölçüde birbirine<br />
ve Rusya’ya bağımlı olacak şekilde<br />
yapılandırılmıştır. Hiç bir sanayi sektörü,<br />
kendi bulunduğu cumhuriyette ham<br />
maddeden başlayarak nihai ürüne<br />
kadar gidememektedir. Orta Asya<br />
jeopolitiğindeki en önemli hususlardan<br />
birisi, toprak ve su arasındaki hassas denge<br />
ile nüfus yapısı arasındaki “dengesizlik”<br />
ve göç hareketleridir. Unutmamak gerekir<br />
ki, SSCB dağıldıktan sonra, eski SSCB<br />
vatandaşı Rus nüfusun büyük kısmı, Türk<br />
Cumhuriyeti topraklarını terk ederek,<br />
Rusya Federasyonu ve Uralların Batı<br />
yakasına göç etmişlerdir. İkinci olarak,<br />
Orta Asya Türk Cumhuriyetlerindeki<br />
nüfusun %60’ı kırsal alanlarda yaşamakta<br />
olup, %45’i tarım sektöründe istihdam<br />
edilmektedir. Sadece Kazakistan’ın<br />
GSMH’nin %8’i tarımdan sağlanmakta<br />
olup, nüfusun %33’nü istihdam etmektedir.<br />
Soğuk Savaş sonrasında, Rusya ekonomik<br />
çöküntüden kurtulabilmek için, petrol<br />
ve gaz üretimini artırmıştır. 1990-2010<br />
sürecinde, Rusya AB’nin en önemli enerji<br />
tedarikçisi konumuna yükselmiştir.<br />
Enerji gelirleri ve Orta Asya devletleri<br />
ekonomileri için hayati öneme haizdir.<br />
2006 yılı verileri dikkate alındığında,<br />
Kazakistan’ın petrol ihracatı 18.3 milyar<br />
dolar, gaz ihracatı geliri 1 milyar dolardır.<br />
Türkmenistan’ın petrol ihracat geliri<br />
1.5 milyar dolar, gaz ihracatı ise ise<br />
3.4 milyar dolardır. Özbekistan petrol<br />
ihracatı 0.5 milyar dolar, gaz ihracatı 0.4<br />
milyar dolardır. Üç ülkenin toplam fosil<br />
kaynaklı enerji gelirleri 24 milyar dolar<br />
olup, toplam milli gelirlerinin %24,68’ni<br />
teşkil etmektedir. Buradan da açıkça<br />
görüldüğü üzere, Orta Asya devletlerinin<br />
ekonomi ve dış politikaları büyük ölçüde<br />
sahip oldukları enerji kaynaklarına<br />
bağımlıdır. 33 Orta Asya devletlerinin dış<br />
ticaretinde Rusya ve Çin, yaklaşık %80lik<br />
bir paya sahiptir. Almanya-Türkiye-<br />
Güney Kore ikinci sırada yer almaktadır.<br />
Türkmenistan, Arap ülkeleri ve Türkiye’yi<br />
tercih etmektedirler. Orta Asya devletleri,<br />
AB ülkelerine (gaz-petrol) diğer madenler<br />
ve pamuk ihracatından 7.5 milyar Euro,<br />
ithalattan ise 15.4 milyar Euro tutarında<br />
bir ticaret hacmine sahiptirler. Orta<br />
Asya devletlerinin bağımsızlıklarını<br />
kazanmalarının ardından karşılaştıkları<br />
en önemli sorun, yeterli finansman ve<br />
sermaye birikimi ile modern teknolojik<br />
üretim potansiyelinin eksikliği olarak<br />
33 Conflict Resolution in the South Caucasus: The EU’s Role,<br />
Europe Report No. 173, Brussels: International Crisis Group,<br />
March 20, 2006, p.18-20.<br />
HAZAR RAPORU<br />
61 63
Change language