Hazar Raporu - Issue 02 - Winter 2012

Dünya Ticaret Örgütü verisi mevcut
değildir.)
=
T ürkiye, özellikle de en önemli üçüncü
ihracat kaynağı olan Azerbaycan başta olmak
üzere, tüm EİT ülkelerinin en çok ticaret yaptığı
ilk beş ülke sıralamasında yer alan tek ülkedir.
EİT oluşturulurken öngörülmemiş olan Çin’in,
ciddi bir küresel oyuncu olarak ortaya çıkması
dış çevreyi değiştirmiştir. Bu durum özellikle
Kazakistan ve Türkmenistan örneklerinde
kendini göstermektedir. Her ikisi de Asya’nın
yükselen ekonomik gücüne istinaden devamlı
artarak ithalat yapmanın yanında, Çin doğal
gazı için büyük boru hatları döşemiş ya da
döşemektedirler. 16
Ekonomik ve teknik faktörler EİT’nin bir
ticaret grubu olarak açık başarısızlığını
açıklamaya yardım etmektedir. Hazar
Bölgesi’nde üyeler genellikle ilk
üreticidirler ve birbirlerinden ziyade
dünyanın diğer ülkelerine petrol ve
gaz ihraç ederler. Türk ekonomisi ve
diğer EİT ülkeleri ekonomileri arasında
tamamlayıcılık derecelendirmesi söz
konusudur. Türkiye bir istisna olarak
sanayi ürünleri de ihraç edebilmektedir.
H er ne kadar Türkiye, Azerbaycan ve
Gürcistan’ı birbirine bağlayacak şekilde, Kars-
Bitlis-Bakü demiryolu inşa edilmeye başlandıysa
da nakliyat ağı yetersizliği ayrıca bir problemdir.
16 Vladimir Socor, ‘China to Increase Central Asian Gas
imports through Multiple Pipelines’, Eurasia Daily Monitor,
Vol.9, No.152 (9 Ağustos 2012) and ‘Kazakhstan Expands Gas
Transit Pipeline Capacities and Own Exports to China’, ibid,
Vol.9, No.153.
Genel olarak Hazar devletleri petrol ve
gaz rezervlerini ithalatı finanse etmek için
kullanarak ve bölgesel ticaret ağlarının
gelişimini öncelik listelerinin alt sıralarında
tutarak uluslararası gelişim stratejilerinden
ziyade daha içe kapalı hedefler tercih
etmişlerdir.
Bunun yanında, politik faktörler EİT’nin
etkin bir şekilde gelişmesi adına çok
ciddi engeller teşkil etmiştir. Bu hususta
İran’ın üyesi bulunduğu, bölgedeki tek
teşkilat olan EİT’den dışlanması, büyük
bir problem olarak gözükmektedir.
Bu yüzden İran Hükümeti kendisine
uygulanan izolasyona karşı politik
destek çekmeye çalışarak EİT’yi istismar
etmekle suçlanmaktadır. İran’ın EİT’yi,
kendisiyle ilgili ihtilaflara ilişkin bir
propaganda aracı olarak kullandığı iddia
edilmektedir. İran’ın bu çerçevede 2012
Ağustos ayında Tahran’da düzenlenen
tarafsız bir eylemi kullanması gözleri
diğer EİT hükümetlerine dikmiştir. Eylül
2012’de EİT; İran’ın, teşkilat yapısını
bölgenin gerçek sorunlarının tartışıldığı bir
forumdan ziyade ‘batı karşıtı bir kulübe’
dönüştürmeye çalışması korkusuyla bir
Parlamenterler Meclisi kurma planını
görüşmüştür. 17
İran ve diğer EİT ülkeleri arasındaki ikili
ilişkiler; İran’ın Türkiye ve Azerbaycan’la
aralarını açacak şekilde Ermenistan ile
olan sıkı ilişkileri ve Ankara ile Tahran’ın
Suriye politikalarındaki keskin farklılıklar
nedeniyle zarar görmüştür. Türkiye,
İran’ın nükleer tesislerinin Uluslararası
Atom Enerjisi Ajansı tarafından
denetlenmesi adına İran’ı ikna etmek
17 Bozkurt, op.cit.
HAZAR RAPORU
21 19