Sehir-sokak-hafiza
Sehir-sokak-hafiza
Sehir-sokak-hafiza
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
İstanbul’a hizmet ibadettir...<br />
Hayatımda bulunduğu her güne şükretdiğim,<br />
her zaman bana her türlü desteği veren<br />
varlığıyla mutlu olduğum eşim Güneser’e<br />
E.Ö.
Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları<br />
Kitap No: 32<br />
Genel Yayın Yönetmeni<br />
Ömer Arısoy<br />
Koordinasyon<br />
Mustafa Aydın<br />
Sokak Şehir Hafıza<br />
Kuyulu’dan Biçki Yurdu’na Osman Nuri Ergin ile İstanbul Sokak Adları<br />
Erol Ölçer<br />
Editör<br />
Ali Adem Yörük<br />
ISBN 978-605-85988-4-3<br />
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı<br />
Sertifika No: 20640<br />
1. Baskı<br />
İstanbul, Eylül 2014<br />
Görsel Malzeme<br />
Erol Ölçer Arşivi<br />
Atatürk Kitaplığı Harita Arşivi<br />
Encümen Arşivi<br />
Kitap Tasarım Salih Pulcu<br />
Tasarım Uygulama Recep Önder<br />
Baskı-Cilt Seçil Ofset<br />
100. Yıl Mahallesi Massit Matbaacılar Sitesi<br />
4. Cadde No:77 Bağcılar, İSTANBUL<br />
Sertifika No: 12068<br />
444 1984<br />
www.zeytinburnu.bel.tr
Süleymaniye, Timurtaş Mahallesi, Ayrancı Sokağı, 1940’lar. (Encümen Arşivi)
SUNUŞ<br />
Bir şehrin tarihi, aynı zamanda o şehrin hafızasıdır. Gelişmiş şehirlerin<br />
en önemli özellikleri, tarihi hafızalarına sahip çıkmalarıdır.<br />
Gelişmiş bir şehirde geçmiş, gelecekle kucaklaşmıştır. Gelenek ve modernlik, ahenkli bir<br />
birliktelik içinde hayatiyetini devam ettirmektedir. Her türlü tarihi ve kültürel miras, şehrin<br />
hafızası olarak yaşamakta ve gelecek kuşaklara aktarılmaktadır.<br />
Bizim gibi gelişmekte olan ülkelerin bu hafızaya sahip çıkmaları ise oldukça geç bir tarihte<br />
gerçekleşmeye başladı. Türkiye olarak tarihimizle ve hafızamızla barışmamız ise bilindiği<br />
gibi oldukça yeni bir olgudur.<br />
Bizler Zeytinburnu Belediyesi olarak bu genel anlayışı yerel düzeyde projelendirmeye ve<br />
faaliyetlerimizin temel unsuru olarak yaşatmaya devam etmekteyiz.<br />
Belediye olarak hatırı sayılır, ciddi bir kültür yayıncılığı yapmaya gayret ediyoruz ve bundan<br />
mutluluk duyuyoruz. İlçemizin ve İstanbul’un geçmişiyle bu gününü buluşturmaya<br />
devam ediyoruz. Kendimizi; “Kökü mazide olan atiyim” diyen ünlü İstanbul şairi Yahya<br />
Kemal’in talebeleri olarak görüyoruz. Bu anlayışla, sağlam ve zengin bir kültürel miras üzerine<br />
kurulmuş olan şehrimizin kültürel “yeraltı kaynaklarını” gün yüzüne çıkarmaya devam<br />
ediyoruz.<br />
Elinizdeki kitap, İstanbul’un ve Zeytinburnu’nun <strong>sokak</strong>ları, mahalle ve semtleri üzerine<br />
yoğunlaşmış, çok değerli bir çalışma. Odak noktası olarak 1927 yılındaki Nüfus Tahriri dönemine<br />
eğiliyor.<br />
Tabii kitabımızın içeriğinde dönemin <strong>sokak</strong> isimleri, eski levhalar, nahiye ve şube taksimatına<br />
ilişkin ayrıntılı, zevkli ve ilginç bilgiler de yer alıyor. Dolayısıyla Cumhuriyet’imizin<br />
ilk yıllarının yerleşim kültürüne ve şehir kimliğine dair eşsiz bir “hafıza” çalışması, aynı<br />
zamanda. Yani şehir kültürü ve tarihiyle ilgili kalıcı bir değer taşıyor.<br />
Bu değerin gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için ortaya konulan değerli emeği bütün okurlarımızın<br />
hakkıyla takdir edeceğinden eminiz.<br />
Bu vesileyle çalışmanın sahibi Sn. Erol Ölçer beyefendiye minnettarız.<br />
Bu kıymetli yayının sizlere kadar ulaşmasında katkıları olan herkesi tebrik ediyorum.<br />
MURAT AYDIN<br />
Zeytinburnu Belediye Başkanı
ÖNSÖZ Her gün çeşitli nedenlerle kaldırımlarında yürüdüğümüz, camisinde<br />
namaz kıldığımız, çeşmesinden su içtiğimiz, hanesinde ikamet ettiğimiz ve işyerlerinde<br />
çeşitli kollarda çalıştığımız <strong>sokak</strong>ların ve mahallelerin isimleri nereden gelmektedir, yapıları<br />
hangi dönemin kimin eseridir diye araştırmalar, yayınlar yapılmıştır. Ama bu isimleri<br />
ne zaman kim vermiştir, eski isimleri nelerdir, niçin bu isim bu <strong>sokak</strong> veya mahalleye<br />
verilmiştir, mahallenin <strong>sokak</strong>ları kaç adettir ve mahalle sınırını hangi cadde, <strong>sokak</strong> teşkil<br />
eder gibi sorular yeterince sorulmamış, araştırılmamıştır. Bilir misiniz bunların bir isim<br />
babası vardır: Osman Nuri Ergin. Belediye, şehir, idare ve imar tarihinden eğitim tarihine<br />
birçok konularda değerini hâlâ koruyan eserlerin sahibi, İstanbul araştırmaları konusunda<br />
da muhalled eserleriyle başı çeken Osman Nuri Ergin.<br />
İstanbul’un günlük yaşayışında 1927 senesinde yok olup giden <strong>sokak</strong>, mahalle isimlerinin<br />
bazıları hala halk arasında söylenir de neresidir, nereleri kapsar diye hiç düşünülmez:<br />
Şişli’de Tatavla, Ayasofya’da Firuzağa, Samatya’da Sulu Manastır, Galata’da Kalafat Yeri<br />
ve Fermeneciler, Bab-ı Ali’de Nallı Mescit, Cağaloğlu’nda Acı Musluk gibi.<br />
Kendi mahallem olan Molla Aşkı’nın Yatağan Sokağı’nda baba evim vardı. Yıllar önce öğrendim<br />
ki meğerse eskiden bu mahallenin adı Hoca Ali Mahallesi, sokağın adı ise Hamam<br />
Sokak imiş. Bunun sebebini araştırma gereği duydum ve karşıma büyük bir saygı ve hayranlık<br />
duyduğum Osman Nuri Ergin çıktı. Ona muhabbetim böyle başladı ve halen artan<br />
bir bağlılıkla devam etmektedir. Her bir kitabını, makalesini bulup okumak hatta bunlara<br />
malik olmak benim için bir tutku oldu. Her bir kitabı veya makalesinin bulunduğu<br />
mecmua, dergi veya gazeteden 2-3 tane mükerrer de olsa koleksiyonuma katmak istedim,<br />
istiyorum.<br />
İstanbul <strong>sokak</strong> ve mahallelerinin eski adlarını araştırdığım sırada Osman Nuri Ergin’in<br />
elinden çıkma Yeni-Eski ve Eski-Yeni <strong>sokak</strong> ismi listelerine ulaştım. Osman Nuri Ergin’in<br />
İstanbul’un nümerotaj işlerine üstün hizmetler verdiği, nümerotajda tek başına söz sahibi<br />
olduğu dönemin gazete ve mecmualarında açıkça belirtilmiş, bizzat kendisinin yazılarında<br />
da bu durum vurgulanmıştır. 6.200 küsur sokağın yeni isimlerini bizzat kendisinin<br />
verdiğini kesin olarak biliyoruz. Bu arada Kadastro Heyeti’nin çalışmalarıyla 600 küsur<br />
mahalle (bazen 2-3, bazen de 5-6 mahalle) birleştirilmiş, heyetin hazırladığı mazbatalar<br />
Osman Nuri Ergin tarafından neşredilmiştir. Yeni mahallelere, birleştirilen mahallelerden<br />
birinin adını veya apayrı bir adı, yine bizzat kendisinin verdiği kanaatindeyim.<br />
Osman Nuri Ergin’in resmî vazifesi icabı hazırladığı, Yeni-Eski ve Eski-Yeni <strong>sokak</strong> ismi<br />
listeleri üzerindeki çalışmalarımı genişlettim ve elinizdeki kitap ortaya çıktı. Bu listeleri<br />
Numerotaj memuru Osman Nuri (Ergin)<br />
Taksim alanın köşesindeki su makseminin duvarına,<br />
Cadde-i Kebir tabelasının yerine ‘İstiklâl Caddesi’<br />
yazılı yeni tabelayı mıhlıyor. 1927<br />
(Cumhuriyet Gazetesi, 1927)
daha anlamlı olarak ortaya koyabilmek için tarihî arkaplanı da araştırmak ve dikkatlere<br />
sunmak gerekiyordu. Kitabın ilk beş bölümünde Osman Nuri Ergin’in çalışmalarını merkeze<br />
alarak, 1927 Nüfus Tahriri, nümerotaj çalışmaları, <strong>sokak</strong> isimleri, bina numaraları,<br />
levhalar, İstanbul Şehri Rehberi, mahalle nahiye ve şube taksimatı konularını etraflıca ele<br />
almaya çalıştım. Zeytinburnu Belediyesi’nin çalışmamızı yayınlamaya karar vermesinden<br />
ötürü, bir başlığı da bugün Zeytinburnu adıyla anılan havalinin <strong>sokak</strong> ve mahallelerine<br />
ayırdım. Böylece Zeytinburnu örneği üzerinden İstanbul’un 1950’lerden sonra çok değişmiş<br />
ve büyümüş bir bölgesinin tarihî <strong>sokak</strong>larına dair temel bilgiler ortaya konulmuş oldu.<br />
Kitabın geri kalan dört bölümü (7-10. bölümler) listelerden oluşmaktadır. Osman Nuri<br />
Ergin’in elinden çıkma Yeni-Eski ve Eski-Yeni <strong>sokak</strong> ismi listelerini kendi imlasını koruyarak<br />
bilgisayar ortamına aktardım, görülen bazı hataları 1934 İstanbul Şehri Rehberi’yle<br />
mukayese ederek ufak tashihlerle düzelttim. (Kendisinin hazırladığı listelerde de yer yer<br />
kendi el yazısıyla düzeltmeleri bulunmaktadır). Aynı şekilde İstanbul Şehremaneti ve İstanbul<br />
Belediye Mecmuası’ndaki mahalle taksimatıyla ilgili mazbataları esas alarak eski<br />
ve yeni mahalleleri listeledim. Son liste ise İstanbul Belediye şube ve nahiye taksimatının<br />
ve bu nahiyelere bağlı mahallelerin listesidir.<br />
Zengin bir muhtevaya sahip olmasını gözettiğimiz Ekler kısmında İstanbul’un muhtelif<br />
<strong>sokak</strong>larının harita ve fotoğraflarını, İstanbul <strong>sokak</strong> ve mahalleleriyle ilgili seçme yazıları,<br />
İstanbul mahalleleriyle ilgili en önemli listeleri, Kadastro çalışmaları çerçevesinde<br />
oluşan mahalle taksimâtı mazbatalarını, Osman Nuri Ergin’in belediye şubeleri taksimatı<br />
yazısını, yine Osman Nuri’nin <strong>sokak</strong> levhaları ile bina numaraları ve nümerotaj hakkındaki<br />
raporlarını ve son olarak konuyla ilgili mevzuatı bulacaksınız. (Mahalle taksimatı<br />
mazbatalarının geri kalan kısmına ve krokilerine ulaşmaya çalıştım; fakat ne İstanbul<br />
Kadastro Bölge Müdürlüğü’ne ne de İstanbul Büyükşehir Belediyesi Harita Müdürlüğü’ne<br />
yaptığım müracaatlarda bir netice elde edemedim. Bu mazbata ve krokilere ulaşabilirsem,<br />
daha geniş bir çalışma yapmayı hedeflemekteyim. Ayrıca Osman Nuri Ergin’in<br />
biyografisini ve bibliyografyasını çok geniş ve görsel olarak ayrı bir kitapta yakın zamanda<br />
yayınlama niyetindeyim).<br />
Bugüne kadar layıkıyla ele alınmamış bu konuları bir kitap haline getirip yayınlamak ve<br />
tüm İstanbul’un bilgisine sunmak istedim. Kısmet bu güneymiş. Büyük takdir ve hayranlık<br />
duyduğum Osman Nuri Ergin’in bu çalışmalarını yayınlamak benim için çok büyük<br />
zevk ve bir onurdur.<br />
Bu çalışmayla, her daim doğup büyüdüğüm eskilerin tabiriyle ekmeğini yiyip suyunu içtiğim<br />
İstanbuluma ve baba evi olan mahalleme, sokağıma bir nebze hizmette bulunduysam
ne mutlu bana. O mahallede, o <strong>sokak</strong>ta yaşamış ve yıllar önce Hakk’ın rahmetine kavuşmuş<br />
olan Babaannemin Annesi Şemsiye Yoldaş’a, Babaannem Hasibe Ölçer’e, Amcalarım<br />
Kemal ve Vedat’a, Babam Kore Gazisi Mehmet Ercüment Ölçer ve Annem Sevim Ölçer’e<br />
Allah’dan rahmet dilerim. Ruhları şad olsun.<br />
Bu kitaptaki bilgileri ve listeleri yıllar önce uzun bir çalışma sonucunda derlemiş, bir türlü<br />
giriş yazısı hazırlayıp yayınlanacak hale getirememiştim. Yakın bir zamanda bunu yapma<br />
konusunda şevk ve destek veren, cesaretlendiren Gökhan Yörük ve Sinan Sümbül’e; yayına<br />
hazırlama aşamasında her türlü desteği ve yardımı gösteren, emeği geçen İsmail Kara<br />
ve Ali Adem Yörük’e sonsuz teşekkürlerimi bir borç bilirim. Her birine ayrı ayrı müteşekkirim.<br />
Son olarak çalışmamıza gösterdikleri ilgiden ötürü Zeytinburnu Belediye Başkanı<br />
Murat Aydın ve Başkan Yardımcısı Av. Ömer Arısoy’a; ayrıca yayın aşamasındaki emeklerinden<br />
ötürü Salih Pulcu ve Recep Önder’e teşekkür ediyorum.<br />
EROL ÖLÇER<br />
22 Aralık 2013, İstanbul.
İÇİNDEKİLER<br />
GİRİŞ İstanbul mahalle ve <strong>sokak</strong>larının isim babası Osman Nuri Ergin 15<br />
1. BÖLÜM 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri ve 10 Nisan 1927 tarihli<br />
1003 numaralı binaların numaralandırılması ve <strong>sokak</strong>lara isim<br />
verilmesine dair kanuna istinaden İstanbul’da yapılan çalışmalar 23<br />
2. BÖLÜM İstanbul mahallelerinin birleştirilmesi ve mahalle taksimatı çalışmaları 55<br />
3. BÖLÜM 1580 sayılı Belediye Kanunu gereği İstanbul’da belediye şubeleri ve<br />
nahiyeleri taksimatı çalışmaları 67<br />
4. BÖLÜM 1934 İstanbul Şehri Rehberi ve eski <strong>sokak</strong> adlarını da içeren listeler 69<br />
5. BÖLÜM 1935 Senesi Umumi Sayımında ve sonraki sayımlarda <strong>sokak</strong> adları ve<br />
levhalarının oluşturulması ve binaların numaralandırılması çalışmaları 111<br />
6. BÖLÜM Cumhuriyetin ilk yıllarında Zeytinburnu havalisinin <strong>sokak</strong> ve mahalleleri 131<br />
7. BÖLÜM İstanbul Sokaklarının Yeni ve Eski Adları 147<br />
8. BÖLÜM İstanbul Sokaklarının Eski ve Yeni Adları 301<br />
9. BÖLÜM İstanbul Mahalle Taksimâtı 455<br />
10. BÖLÜM İstanbul Belediyesi Şube Taksimâtı 477<br />
SONUÇ 485<br />
EKLER<br />
EK 1 İstanbul Sokakları Haritalar, Fotoğraflar, Yazılar 488<br />
EK 2 1294 Devlet Salnamesi’ndeki Mahalleler Cetveli 506<br />
EK 3 İstanbul Mahalleleri (1876; neşreden: Emin Nedret İşli) 516<br />
EK 4 Şehremaneti Hududu Dahilinde Bulunan Mahallât Esâmisi 522<br />
EK 5 1335 senesi İhsâiyât Mecmuası’ndaki İstanbul Belediye Daireleri ve Mahalleleri 558<br />
EK 6 İstanbul’da Mahalle Taksimâtı Mazbataları (Neşreden: Osman Nuri Ergin) 592<br />
EK 7 Osman Nuri Ergin, İstanbul’da Belediye Şubeleri Taksimâtı 690<br />
EK 8 Osman Nuri Ergin, Sokak Levhalarıyla Bina Numaraları Hakkında Rapor 710<br />
EK 9 Osman Nuri Ergin, Nümerotaj hakkında Rapor 720<br />
EK 10 1927 Nüfus Tahriri ve Mahallelerle İlgili Mevzuat 726
Ferudun Dirimtekin’in Ayvansaray kazı çalışmalarından.<br />
(Türk Arkeoloji Dergisi, sayı IX-2, 1959)
Osman Nuri Ergin’in (ayakta, soldan ikinci) Darüşşafaka Mütevelli Heyeti Azası olduğu dönemden bir fotoğrafı. 1928.<br />
Fotoğraftaki şahıslar; soldan itibaren arkada Niyazi Asım Bey, Osman Nuri Bey, Salim Bey, Kemal Bey, Ali Kâmi Bey,<br />
önde Esad Bey, İzzet Bey, Halil Bey, İsmail Bey.<br />
Darüşşafaka Kitabı’nı yazan heyette Osman Nuri Ergin (soldan ikinci). 1927.<br />
Fotoğraftaki şahıslar; soldan itibaren İzzet Bey, Osman Nuri Bey, Kâmi Bey, Esad Bey.
Change language