Meyvecilik - Samsun Tarım İl Müdürlüğü

T.C.
Samsun Valilii
l Tarım Müdürlüü
MEYVECLK
Mehmet Ali YETGN
Ziraat Mühendisi
Necdet ERYILMAZ
Ziraat Yüksek Mühendisi
Samsun / 2010

Kapak Tasarımı
Dr. Ali KORKMAZ
Dizgi/Baskı
Refik YILMAZ
Samsun l Tarım Müdürlüü
Çiftçi Eitimi ve Yayım ubesi Yayınıdır

Önsöz
limiz tarımında gerçekte yüksek bir üretim potansiyeline
sahip olmasına karın bu güne kadar neredeyse fındık üretimi
dıında tamamen göz ardı edilmi, tarımın en karlı kolu olan
meyvecilikten ilimiz üreticilerinin de yararlanması ve var olan
yüksek potansiyelin deerlendirilmesi hedeflenerek 2003 yılından
bugüne kadar uygulanmakta olan Meyvecilii Gelitirme
Projemize büyük önem vermekteyiz. Bu amaçla sahil kesiminde
kivi, böürtlen aırlıklı, kiraz, elma projeleri çalımaları
yürütülürken, iç kesimlerde yine elma, kiraz olmak üzere bacılık
aırlıklı ve son dönemde nar üretimi de proje kapsamına alarak
çalımalarımızı yürütmekteyiz.
Gelinen bu noktada ilimizde her geçen gün meyvecilik
alanları genilemekte, yeni talepler her geçen gün artmaktadır.
Yapmı olduumuz çalımaların olumlu etkisini görmek bizlerde
de yeni çalımalar yapmak için güç oluturmaktadır.
Hazırladıımız bu kitap ile ilimizde hızla gelien meyvecilik
sektöründe üreticilerimizin yetitiricilikle ilgili ihtiyaçlarını bir
nebze olsun gidermek maksadıyla ilgi duydukları meyve türlerine
yer vermeye çalıtık. Kitabın tüm üreticilerimize hayırlı ve yararlı
olması dileiyle…
l Tarım Müdürlüü

ÇNDEKLER
Armut Yetitiricilii / 1
Ayva Yetitiricilii / 5
Ba Yetitiricilii / 8
Nar Yetitiricilii / 12
ncir Yetitiricilii / 15
Kayısı Yetitiricilii / 18
Kiraz Yetitiricilii / 21
Kestane Yetitiricilii / 24
Elma Yetitiricilii / 27
Erik Yetitiricilii / 30
eftali Yetitiricilii / 34
Vine Yetitiricilii / 38
Zeytin Yetitiricilii / 41
Karayemi Yetitiricilii / 46
Satsuma Mandalina Yetitiricilii / 49

Meyvecilik
ARMUT YETTRCL
klim stekleri
Armut bir mutedil iklim meyve türüdür. Kı souklarına
elmaya göre daha az dayanıklıdır.kısa süren iddetli souklara
dayanabilirse de uzun süren iddetli souklara bilhassa nemli
topraklarda sürgün uçları donar. Elmaya göre daha fazla ortalama
sıcaklık ister. Armutlar bol güneli, yazları sıcak havadar
yerlerden holanır. Sıcaklıın meyve kalitesine etkisi önemlidir.
Çeitler arasında farklılıklar bulunmakla birlikte 7.2 0 C’nin altında
400-2.300 saatlik bir kı souklama ihtiyacı gösterir. Eer bu
ihtiyaç karılanmasa geç ve düzensiz çiçeklenme olur veya gözler
hiç sürmez.
1

Meyvecilik
Toprak stekleri
Geçirgen, derin, sıcak ve besin maddelerince zengin
topraklarda aaçların geliimleri ve verimleri daha iyi olur. Çok
kuru, az derin ve talı topraklarda yetitirilirse (meyve kumlu)
kalitesiz olur. Aynı ekilde aır ve nemli topraklarda yetitirilen
meyve kalitesi özellikle tat yönünden bozuk olur, meyvenin depo
ömrü kısalmı olur.
Anaçlar
Armut Çöürü : Tohumla üretilir. yi köklenen ve toprakta
tutuma kabiliyeti iyi olan bir anaçtır. Üzerine aılanan fidanlardan
büyük aaçlar elde edilir. Derin geçirgen topraklara uygundur.
Ahlat : Kurak iklim artlara iyi uyan, derin köklü bir
bitkidir. Kültür çeitleriyle uyuması iyi deildir.
Alıç : Bol kök tekil eder. Kurak artlara uyar. Kültür
çeitleriyle iyi uyumaz.
Ayva : Ayva anacı neme toleranslıdır. Fazla kireçten
holanmaz, pamuklu bite ve nematoda dayanıklıdır. Bodur aaç
elde etmek için armutlar ayva üzerine aılanır.az derin topraklara
dikilebilirler. Ayva üzerine meyve kalitesi yüksek olur. Daha
erken meyveye yatar. Ayva ile birçok armut çeidinin aı
uyumazlıı vardır.
Bahçe Tesisi
Seçilmi olan bahçe yeri; armut aacının tüm isteklerini
karılayacak ekoloji ve iyi bir toprak hazırlıı yapılmı olmalıdır.
Fidan çukurları iyi toprak hazırlıı yapılmamı yerlerde daha
geni açılmalıdır. Arazi önceden sürülmeli, tırmık çekilerek
tesviye edilmeli ve fidan çukurları önceden açılması faydalı
olacaktır. Fidanlar ismine doru, bol saçak köklü, kökleri
zedelenmemi ve salıklı olmalıdır. Dikim kıı sert geçen
yerlerde ubat-Mart aylarında, kıları ılıman olan yerlerde
örnein (Karadeniz) bölgesinde aaçlarda yaprak dökümünden
sonra sonbahar da yapılabilir.
2

Meyvecilik
Dikim yapılan çeitlerde mutlaka birbirini tozlayan ve ticari
deeri olan tozlayıcı çeitlerden oluan en az 3-4 çeitten bahçe
tesis edilmesi gerekir.
Dikim Mesafeleri
Armut çöürü üzerine aılı çeitlerde dikim mesafesi 5X7m,
Ayva üzerine aılı çeitlerde 3X5m Bazı ülkelerde ise (0,6-0,8 X
4m) arlıklarla bahçe tesisi yapılmaktadır. Armut bahçelerinde
toprak ilemekten su kaybını azaltmak ve erozyonu önlemek
olmalıdır. Su ve rüzgar erozyonu olan yerlerde daimi veya geçici
toprak ileme uygulanır. Kıın örtülü toprak ilemede baklagiller
ekilerek çiçeklenme döneminde sürülerek topraa karıtırılabilir.
Kılık örtü bitkisi olarak buday, çavdar, kılık fi, yonca
kullanılabilir.
Gübreleme
Gübreleme dikimden önce dekara 4-5 ton ahır gübresi
verilir. Bu ilem 3-4 yılda bir tekrarlanır. Ayrıca makro ve mikro
besin elementlerinin tespiti için her yıl toprak analizleri, 3 yılda
bir yaprak analizleri yapılmalıdır. Kullanılacak gübre cinsi ve
miktarlar bu analizlerin sonuçlarına göre yapılmalıdır.
Budama
Armutlarda budama dikimden önce önce kök budaması ve
tepe vurulması ile balar. Armutlarda fidanlara verilecek ekil
kurulacak bahçenin yeri, yöneyi, toprak tipi, çeidin meyve
özellii ve iriliine balı olarak belirlenir. Armutlarda doruk dallı,
deiik doruk dallı, palmet, kordon (duvar sistemi) ekillerinden
biri terbiye sistemi olarak kullanılabilir.
Seyreltme
Armutlarda bazı çeitlerde daha iri ve kaliteli ürün almak
için özellikle Deveci Armudunda %70-80 meyve seyreltmesi
yapılır. Genel olarak aacın tümünde çok fazla meyve varsa
salkımların her birinde 1-2 meyve kalacak ekilde seyreltme
3

Meyvecilik
yapılır.Bir dier ölçüde 20-30 yapraa bir meyve düecek ekilde
seyreltme yapılır.
Sulama
Sulama mayıstan eylül sonlarına kadar yapılır. Sulama
aralıı bitkinin isteine, toprak yapısına, anacın zayıf veya
kuvvetli olmasına, yaı ve sıcaklıa balı olarak 10-20 gün ile 5-
7 gün arası deiiklik gösterir
Çeitler
Armutlar kısmen kendine verimli veya tamamen kısır
olduu için birbirini dölleyen en az 3-4 çeitle bahçe kurumalıdır.
Tozlanma olayı arılarla olduu için armut bahçelerinde arı kovanı
bulundurulmalıdır. Ülkemizde ticari deeri olan bazı çeitlerin
hasat tarihlerine göre erkenden geçe doru u ekilde sıralanır.
June Beauty : Hasat haziran sonlarında
Akça
: Temmuzun ilk haftası
Mustafabey : Temmuzun 2. haftası
B.P Morettini : Temmuzun 3. haftası
Coscia
: Temmuz sonu,
Santamaria : Austos baı
Starkrimson : Austosun 2. haftası
Williams
: Austos ayının 3. haftası
Grand Champion : Austos sonu
4

Meyvecilik
AYVA YETTRCL
klim stekleri
Ayva souklara elma ve armuttan daha az dayanır. Bahçe
tesis edilecek yer seçilirken bu nokta dikkate alınmalıdır. Fakat
ayvanın çiçeklerinin sürgünlerinin ucunda meydana gelmesi
nedeniyle geç çiçek açar buda ilkbahar geç donlarının tehlikeli
olduu yerler için bir avantajdır. Bazı souk bölgelerde ayva
yetitiricilii yapılmasına karın istenen meyve kalitesine
ulaılamamaktadır. Ayrıca aırı nemli ve rüzgarlı yerlerden
holanmaz, yaprak ve meyveler sclerontina (monilya ) hastalıına
karı hassastır.
Toprak stekleri
Ayva, çok aır, aırı kireçli, ve fazla geçirgen toprakların
dıında kalan birçok toprak tipinde düzenli sulama yapıldıı
takdirde yetitiricilii yapılabilir. Aırı kumlu ve nemsiz
topraklarda yetien meyve kuru ve boucu olur.
5

Meyvecilik
Anaçlar
Aı ile üretilen fidanlarda Ayva-A anacının kullanılması
tavsiye edilir. Kuru kumlu topraklarda anaç olarak alıç kullanılır.
Ayvalar çelik ve dip sürgünleri ile de kolayca çoaltılabilir.
Bahçe Kurma
Ayva bahçesi için seçilen uygun yerlerde bir yalı ve aılı
fidanlarla bahçe kurulur. Dikim mesafesi 4X4 veya 4X5
aralıklarla dikilir. Yetitiricilii yapılan ayva çeitlerinin çou
kendine verimli olduu için tek çeitten ayva bahçesi kurulabilir.
Fakat yinede çeit karıımı yapmakta fayda vardır.
Çeitler
Ekmek : Aynı isimle söylenen birçok çeidi vardır. Meyvesi
iri ve sap tarafı dardır. Meyve eti gevrek ve az tüylüdür. Ayrıca
ekergevrek, Altın, Tekkes gibi çeitleri vardır.
Eme :Ülkemizdeki kapama ayva bahçelerinin büyük kısmı
bu çeit ile kurulmutur. Bazı bölgelerde renginden dolayı limon
ayvası olarak da isimlendirilir. Meyveleri yuvarlak, sapa doru
biraz uzunca, bol sulu ve mayho tatlıdır. Meyveler eylül sonu
ekim baında hasat edilir. Hasat fazla geciktirilmemelidir.
Budama
Ayvalar genellikle goble eklinde terbiye edilir. Aacın
çatısını olutururken ana dalların salam olumasına dikkat
edilmelidir. Verim çaındaki ayva aaçlarında gerekli yerlerde
seyreltme, uzun dal ve sürgünlerde kısaltma kesimleri yapılır.
Toprak leme
Toprak ilenirken derin sürümden kaçınılmalıdır. Sürüm
baharda ve yaz balangıcında yapılır.
Sulama
Yazı kurak geçen yerlerde topraın durumu ve aacın su
ihtiyacına göre 10-20 günde bir sulama yapılır.
6

Meyvecilik
Gübreleme
Kökler yüzlek olduundan topraın üst kısımlarının besin
maddelerince zengin tutulması gerekir. 3-4 yılda bir dekara 3-4
ton ahır gübresi verilmelidir. Ayrıca toprak tahlil sonuçlarına göre
kimyasal gübre kullanılır.
Ayvada Goble ekil verilmesi
7

Meyvecilik
BA YETTRCL
Arazinin Dikime Hazırlanması
Asmanın iyi büyüyebilmesi, köklerinin derine gitmesi
toprak içinde iyi gelimesine balıdır. Gelime toprak yapısı ile
ilgilidir. Tınlı-kumlu topraklarda köklerin derine gitmesi
sınırlıdır. Ba yapılacak arazi mümkünse bir yaz boyu
dinlendirilmi olmalı ve bu süre içinde hem taban patlatma
yapılarak hem de birkaç defa derin sürüm yapılarak topraın
günelendirilmesi ve havalandırılması salanmalıdır. Dikime
geçmeden önce ise bir ters bir düz kültüvatör ile ilenerek
arkasından tapan çekilerek düzeltir, bu arada büyük ta ve
kayalardan temizlenmi olur.
Topraın yapısına ve terbiye ekline göre baın sıra üzeri
1.5-2 m, sıra arası 2.5-3.5 metre arası deiir. Burada önemli olan
husus sıra aralarına traktörün girebilmesidir. Ayrıca hakim rüzgar
yönü ile sıralar birbirine paralel olmalıdır ki sıra araları rüzgar
için koridor olutursun.
8

Meyvecilik
Dikim
yi bir ba fidanı üzerine de 1 yıllık sürgünleri taıyan kök
oluumu kuvvetli, gövde yükseklii 40-50 cm, gövde kalınlıı 8-
10 mm olan fidandır. Aılı fidanda aı yeri iyice kaynamı olması,
bu noktada açıklık veya aırı ikinlik olmaması gerekir. Toprak
ilemesi yapılmı ve iaretlenmi ba arazisinde en iyi çukur bel
ile açılır. Dikim çukurlarının 40-50 cm eninde, 50-60 cm
derinliinde açılacak çukurlarda iaretler tam ortalanmalıdır.
Çukur kazılırken alttan ve üstten çıkan toprak farklı taraflara
konulmalıdır. Çukur açma ilemi bittikten sonra her çukuru
tabanına 100 gram DAP ve bir kürek yanmı ahır gübresi serilir
ve üstten çıkan toprak çukur içine devrilerek karıtırılır. Böylece
çukur yarısına kadar karıım yapılmı toprakla doldurulur. Dikim
için fidanda tuvalet budaması yapılır, yan ve boaz kökler
tamamen, dip kökler ise 10 cm üzerinden kesilir. Olumu
sürgünlerden en kuvvetlisi bırakılır. Zayıf olanlar dipten makasla
kesilir. Bırakılan sürgün iki göz üzerinden budanır.
Dikim yapılırken fidanın gövde kısmı en az 10-15 cm‘si
toprak üzerinde kalacak ekilde dikilmelidir. Açılan çukurlara
oturtulan fidan 10-15 cm toprak atıldıktan sonra hafifçe
sıkıtırılmalıdır. Bundan sonra çukur doldurulurken köklerin
tamamen toprakla temas etmesi için toprak iyice sıkıtırılır. Can
suyu verilmelidir. Dikim tamamlandıktan sonra fidanların üzeri
ince ve nemli bir toprak tabakası ile 5 cm örtülecek ekilde
kümbet yapılarak kapatılmalıdır.
9

Meyvecilik
10

Meyvecilik
Terbiye Sistemi
Bu sistemde 2.0-2.5 m uzunluundaki destek direinin
yerden yaklaık 110-130 cm’lik kısmına V eklinde yerletirilmi
iki kiri veya destek teli ile sabitletirilmektedir. V‘nin kolları
üzerine tellerin geçirilecei delikler bulunmaktadır. Daha çok
kordon oluturulmasına uygun olan bu sistemde, kollar üzerinde
kısa veya karıık budama yapılabilir.
11

Meyvecilik
NAR YETTRCL
Bitki Özellikleri
Nar bitkisi 1-5 m boyunda çalı yada aaççık eklinde çok
dallı bir taca sahip bir bitkidir. lk dönemde oluan çanak
eklindeki çiçekler meyve balamayıp tozlanmaya yardımcı
olduktan sonra dökülmekte, daha sonra oluan çiçekler meyve
balamaktadır. Dier meyve türlerine göre geç çiçek açtıı ve
çiçeklenme periyodu uzun olduu için çiçeklenme döneminde
oluabilecek ilkbahar geç donlarından korunur.
Tozlanma, büyük ölçüde böceklerle olur. Bazı narlar ise
kısır çiçeklere sahiptir. yi bakımlı bir aaç 3. yılda meyveye
yatmaya balar, 4. yılda tam meyve alınabilir. Ortalama verim
Akdeniz bölgesinde 37-70 kg arasındadır. Bütün bölgelere tavsiye
edilen nar çeitleri; Deve dii, Kadı, Lefon, Misk, Zivzik,
Çekirdeksiz ve Hicaz narıdır.
klim stekleri
Nar sıcak ve kurak iklim meyvesidir. Yazları sıcak ve kurak
kıları ılık ve yaılı geçen yörelerde yetitiricilii uygundur.
Bitki genellikle -10 0 C’ye kadar dayanır.
Toprak stekleri
Nar çok deiik topraklarda yetitirilebilmekle birlikte;
yetitiricilik için en uygun topraklar derin, tınlı, geçirgen, hafif
alkali ve organik maddece zengin topraklardır.
Dikim
Ilıman bölgelerde sonbahar, kıı sert geçen don olaylarının
görüldüü yerlerde ubat-Mart aylarında dikim yapılabilir. Dikim
mesafesi; 2.5mX5m, 3mx4m, 4mX4m, 4mX4m, 3mX5m
aralıklarla tesis edilebilir.
Genellikle dikdörtgen dikim uygulanır. En iyisi dikimde 1
yalı fidanlar kullanılır. Ancak 2 yalı fidanlarda kullanılabilir.
Dikim yapılırken fidanın çelik kısmında tırnak kalmısa kesilir.
12

Meyvecilik
Zayıf sürgünler alınır, uzun kökler kısaltılır. Daha önceden
toprak, gübre karıımı doldurulmu çukurdan, fidanın çelik
kısmının tamamı toprak içinde kalacak kadar karıım alınır. Fidan
buraya yerletirilerek tekrar aynı toprak-gübre karıımı
doldurulur. Fidan diplerindeki toprak, ayakla iyice bastırılır. Bir
yalı fidanlarda söküm derinlii dikim derinlii olacak ekilde
dikilir ve fidanın yanına herek çakılarak balanır. Fidanın çevresi
çanak yapılarak bolca can suyu verilir
ekil 1. Dikilecek nar fidanı
ekil 2. Dikime hazır nar (dipten çıkan zayıf sürgünler, tırnak ve
uzun kökler kesilir)
ekil 3. Dikilmi ve tepesi 50-60 cm2 den kesilmi nar.
Toprak leme
Genç nar bahçeleri, ilk yıllar toprak derin sürülerek mümkün
olduu kadar aaç gelimesine yardımcı olmak ve ot kontrolü
yapmak hedeflenir. Dier yıllarda toprak ileme sadece ot
kontrolü ve topraın havalandırılması için fazla derin olmayacak
ekilde, aacın köklerine zarar vermeden yapılmalıdır.
13

Meyvecilik
Gübreleme
Gübreleme yaprak ve toprak analizleri sonuçlarına göre
yapılmalıdır. Bilinçli bir gübrelemenin amacı, bitkinin ihtiyaç
duyduu besin maddelerinin, gereken miktarda ve zamanda,
bitkinin alabilecei formlarda topraa vermektir. Eer toprak
analizi yapılmadıysa narlara organik gübre verilebilir.
Organik gübreler içinde en çok kullanılan çiftlik gübresidir.
Çiftlik gübresi hem bitki besin elementlerini içerir, hem de
topraın yapısını ıslah edici özellii vardır. lk yıllar aaç baına
5-10 kg çiftlik gübresi verilmeli,daha sonraki verim yıllarında 40-
50 kg’a kadar çiftlik gübresi dal uçlarının ulatıı mesafeye kadar
serpilerek topraa karıtırılır. Ayrıca narlarda organik gübre
olarak fi ve baklagil yem bitkileri dikimden önce ve sonraki
yıllarda sıra arasına ekilir ve çiçeklenme döneminde sürülerek
topraa gömülür. Genel olarak verime yatmı narlarda ticari gübre
olarak
Amonyun sülfat
Triple süper fosfat
Potasyum Sülfat
: 500-600 g
: 200-300 g
: 150-300 g
Sulama
Narlar sıcak ve kuru hava artlarının yanı sıra, nemli ve
serin toprak artları isterler. Yaıların yeterli olmadıı
dönemlerde narlarda sulama arttır. Kaliteli ve bol ürün elde
etmek ve meyvelerin çatlamasını önlemek için düzenli sulamanın
(10-15 gün arayla) yapılması gerekir. Eksik veya aırı yada
düzensiz sulamalarda meyve kabuunda çatlamalar görülür.
Narlar genellikle tava ve karık usulü yöntemi ile
sulanmaktadır. Damlama sulama, mini spring veya sızdırma usulü
sulama narlar için en uygun yöntemlerdir.
Özellikle odun gözlerinin sürmesi, çiçek tomurcuklarının
görünmeye balaması ve meyve geliimi döneminde sulanmalıdır.
Meyve olgunlatıında, derimden 10-15 gün önce sulama
kesilmelidir.
14

Meyvecilik
NCR YETTRCL
Subtropik bir meyve olan ncir geni bir ekolojik uyum
yeteneine sahip olması nedeniyle dünyanın ılıman iklim özellii
gösteren birçok yerinde yetimektedir. Ülkemizde de her yörede
yaygın olarak bulunmakla birlikte, Ege Bölgesinin Büyük ve
Küçük Menderes havzalarındaki geni bir alanda youn bir
ekilde yetitirilmektedir. Taze ncir üretiminin çou, kuru incir
üretiminin de tamamı bu havzalarda üretilmektedir. Üretim
yönünden en önemli ülkeler Türkiye, Yunanistan, ABD, talya,
Portekiz ve spanyadır.
Tüm tipler halkımız tarafından beeniyle tüketilmekle
birlikte bölge halkı tarafından daha çok bilinen ve tüketilen
patlıcan inciri muhteem bir damak zevkine sahip olan Türk
halkının bu arzusuna cevap verebilecek özelliklere sahiptir.
Ortalama meyve aırlıkları 50 g civarında olup, SÇKM içerikleri
15

Meyvecilik
%20 civarında bulunmakta renkleri tam mordan açık mora kadar
deimektedir. Sofralık ve reçellik olarak tüketilmektedir.
Bölgemizde siyah taze incirin kesim tarihi iklim koullarına balı
olmakla birlikte genelde Eylül ayının ilk haftasına denk
dümektedir. limizde yetien tipler ise Beyaz ncir, Tabak nciri,
Uzun Patlıcan nciri, Kısa Patlıcan nciri, Yeil patlıcan inciri,
Patlıcan inciri, Kara incir, eker nciri ve Sarı ncirdir.
klim stekleri
Kıları ılık, yazları sıcak ve kurak yerler ister. Yıllık
ortalama sıcaklıın 18- 20 C olduu yerlerde yetiir. Meyve
douu ile hasat sonuna kadar daha yüksek ortalama sıcaklık ister.
Samsun linin uzun yıllar yıllık ortalama sıcaklıı 14 0 C civarında
olup, Temmuz ve Austos aylarında 23 0 C ve üzerine çıkmaktadır.
ncir aacının istedii optimal yaı yıllık 625 mm‘dir. 550
mm’nin altına dütüünde sulanması gerekir. Samsun linin yıllık
ortalama yaı miktarı uzun yıllar ortalaması 735 mm‘dir. Hava
baıl nemi kurutmalık incirler için %50’nin altında olması
gerekir. Samsun linde Uzun yıllar yıllık nispi nem ortalaması
%63 civarındadır.
Toprak stekleri
ncir aacı toprak istekleri bakımından çok seçici deildir.
Çok nemli topraklar hariç her toprakta, kayalıklarda, taların
yarıklarında hatta bitkiler üzerinde bile yetiir. Ancak kuru incir
kalitesi söz konusu olunca iklim istekleri gibi toprak istekleri
yönünden de seçici olur.
Derin, kumlu-tınlı, yeterli organik madde ve kirece sahip
topraklar ister. En iyi gelimeyi 120 cm ve daha derin topraklarda
gösterir. ncir aacı kireççe zengin topraklarda iyi geliebilir. PH
6 – 7,8 olan nötr ve nötre yakın topraklar uygundur. Toprak
tuzluluuna dayanıklı deildir. Sodyum ve Bor gibi minerallerin
fazlasına ve birçok herbisitin yüksek dozlarına karı duyarlıdır.
Taban suyu 2 metreden az olan ve yıl boyunca alçalıp yükselen
taban suyuna sahip topraklar incir yetitiricilii için uygun
deildir. Samsun linde toprakların %65 civarındaki topraklar
16

Meyvecilik
killi-tınlı yapıya sahip olup %40 civarı ( PH 6,6–7,5) nötr ve %30
civarı ise ( pH 7,5 den büyük) alkali reaksiyona sahiptir.
Bahçe Tesisi
Ülkemizde yetitiricilii yapılan önemli ncir çeitleri
Sarılop, Bursa Siyahı, Siyah Orak, Beyaz Orak vs. olup, Samsun
Bölgesinde yetitirilen incirlerin nereden geldii konusunda
üreticilerimizden alınan cevaplar tatmin edici olmadıından, bu
konuda elimizde salıklı ve yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Bölgemizde çok sayıda incir tipi olmakla birlikte yöre halkı
tarafından benimsenen ve pazar deeri bulunan incir yöresel adı
patlıcan inciri olarak bilinenidir.
Dikim Hazırlıı
Ekonomik açıdan kapama bahçe kurmak, yani bahçe içine
incir dıında meyve aacı dikmemek en uygunudur. Önce
gerekiyorsa tesviye, drenaj vs. gibi arazinin ıslah sorunu
halledilir. Bahçe topraı dikimden önce 2–3 kez derince sürülür.
Kumlu toprakların derin sürülmesine gerek yoktur. Zararlı ot
temizlii yapılmalıdır. Nemotod olması durumunda dikimden
önce toprak fümigasyonu yapılmalıdır. Meyilli arazilerde su
takınlarına karı önlem alınmalı, kontür dikim ekli uygulanmalı,
tutma duvarları ve teraslar yapılmalıdır.
Dikim Aralıkları ve Mesafesi
klim ve toprak koulları, çeit özellikleri vs. gibi dikim
aralıkları ve mesafesinin tayininde etkili olabilecek tüm etmenler
dikkate alındıında sıra arası ve sıra üzeri mesafeler 6x8 m, 6x6
m, 8x8 m eklinde uygulanabilmektedir. Özellikle iklim ve toprak
koullarının uygun olduu durumlarda sıra arası 8 m olarak
alınmısa u yöntemin uygulanması daha karlı gözükmektedir.
Önce 4x8 dikim yapılır , 8-10 yıl ürün alındıktan sonra aaçlar
birbirine girince her iki sırada bir sıra çıkartılır. Çıkartılacak
aaçlara aleyhlerine olacak ekilde farklı budama yapılmalıdır.
17

Meyvecilik
KAYISI YETTRCL
klim stei
Kıları nispeten souk, yazları sıcak ve kuru geçen ikim
bölgelerinde iyi yetiir. Havası nemli ve ilkbaharı sisli geçen
yerlerde çil hastalıına tutulur. lkbaharın geç donları
yetitiricilii sınırlayan en önemli faktördür.
Gövde ve dallar -25 0 C’de, tomurcuklar 2-3 0 C’de, çalalar
ise -1 0 C’de zararlanırlar. Souklama süresi çeitlere göre 700 -
1300 saat arasındadır. Souklama süresini tamamlamayan,
kayısılarda çiçek tomurcukları dökülür. Tomurcuklarda uyanma
düzensiz olur. Çiçeklenme devresi uzar, yaprak tomurcukları
düzensiz uyanır.
Toprak stei
Derin köklü olduu için (kökleri 2 m’ye kadar ulaır) derin,
geçirgen iyi havalanan, tınlı, tınlı-kireçli topraklarda topraklar da
en iyi ekilde yetiir. Taban suyuna çok hassastır. Çok nemli,
killi, aır ve asitli toprakları sevmez çok fakir, kuru topraklarda
iyi gelimez. Kuraklıa dayanıklıdır.
18

Meyvecilik
Anaçlar
Zerdali : Kültür çeitleri ile uyuması, üzerindeki
kalamin iyi gelimesi ve kurak artlara dayanması bakımından,
kayısı için en iyi anaç zerdalidir. Kuraa ve nematoda
dayanıklıdır. Kireçli ve hafif tuzlu topraklara uyum salayabilir.
Badem : Kireçli ve talı topraklarda kayısıya anaç olarak
kullanılır.
Erik : Nemli ve aır topraklarda anaç olarak
kullanılabilir.
Bahçe Tesisi
Kayısılarda dikim mesafesi sulanan yerlerde 6x5 m
sulanmayan yerlerde bu mesafeler daha fazla olmalıdır. Fidanlar
bahçeye, kıı ılık geçen yerlerde sonbaharda yaprak dökümünden,
ilkbaharda gözlerin sürmesine kadar geçen devrede dikilebilir.
Kıı sert geçen yerlerde ise ilkbahar dikimi önerilmektedir.
Budama
Kayısılarda en uygun ekil deiik doruk dallı ekildir.
Aaçlarda lk 3-4 yıl ekil budaması uygulandıktan sonra verim
çaındaki aaçları kontrol altına almak için (5-5.5 m) aacı
kuvvetli tutmak ve dalcıkları (Spur) yenilemek için budama
yapılır.
Kayısıda meyve genellikle kısa ömürlü spurlar üzerinde
oluur. Her yıl spurların 1/3’ü yenilenir. Spurların olumasını
tevik etmek için dallar güne ııını alacak ekilde aralanır. Zayıf
dalların geliimini salamak için geriye kesim yapılır. Yukarıya
doru büyüyen dallar kısaltılır. Kuru dallar çıkarılır.
Toprak leme
Dikim öncesi dıında toprak ileme derin yapılmamalıdır.
Derin sürüm saçak kökleri zedeler. klim bölgelerine göre Ekim-
Kasım aylarında toprak 10-15 cm, yazın ise 8-10 cm derinliinde
diskaro, kültüvatör, kazayaı veya rotovatör ile ilenir.
Son yıllarda toprak ilemenin olumsuz yönleri dikkate
alınarak örtülü üretim sistemleri üzerinde durulmak-tadır. Bu
19

Meyvecilik
amaçla toprak ilemesiz ve yarı ilemeli sistemler
uygulanmaktadır.
Toprak ilemesiz sistemde; aaç taç izdüümleri veya sıra
üzeri, yabancı ot ilaçları ile ilaçlanmakta, dier alanlar otlu
bırakılıp otlar 15-20 cm olduunda biçilmektedir.
Yarı ilemeli sistemde; taç iz düümleri yabancı ot ilaçları
ile ilaçlan-makta, sıra arası ve sıra üzeri çapraz olarak
ilenmektedir.
Bu sistemlerin olumsuz yanları ise yazın topraın çatlaması
ve dikkatsiz uygulamalarda ot öldürücü ilaçların yaptıı
zararlardır. Özellikle kayısılarda ot öldürücü ilaçların dikim-den
sonra 5 yıl kullanılması gerekir. Aksi durumda genç aaçların
gövdelerinde zamklanma, hatta ölüm meydana gelebilir.
20

Meyvecilik
KRAZ YETTRCL
klim
klim faktörlerinden en önemlisi sıcaklık olup, kirazlar çok
yüksek ve çok düük sıcaklıklara dayanamazlar. Kirazlar yazları
serin geçen yerlerden holanırlar. Kiraz ve vinelerin odunları
düük sıcaklıklara dayandıı halde, açmı çiçekler -2 0 C‘de donar.
Çiçeklenmeye yakın dönemde ki yaılar, döllenmeye engel
olduundan ve olgunlamaya yakın dönemdeki yaılarda meyve
çatlaması yaptıından zararlıdırlar.
yi bir ürün almak için, kiraz ve vineler yeterince
üümelidir. Bu ihtiyacı giderilemeyince tomurcuk silkmesi yapar
ve düzensiz çiçeklenir. klim olaylarında dieri de yaıın yıl
içinde düzenli daılımıdır. Düzenli olmak kaydı ile yıllık yaı
miktarı 600 mm olan yerlerde sulamadan kiraz yetitiricilii
yapılabilir.
21

Meyvecilik
Toprak stekleri
Kiraz toprak istei yönünden seçicidir. yi drene edilmi,
derin, verimli, havalandırmaya uygun, organik madde yönünden
zengin ve yaz ayları süresince sulanabilen topraklar, kiraz
yetitiriciliine çok uygundur. Taban suyunun yüksek olduu
yerlerde, kökler yüzeyde kalır ve zayıf olur. Bu gibi aaçlar,
kuraklıktan ve kı souklarından daha fazla etkilenirler. Çok
kurak, kumlu, çakıllı ve fazla kireçli topraklar, kiraz için uygun
deildir. Böyle topraklarda meyve küçük kalır, meyve dalları
seyrek olur, meyvenin yenen kısmı (meyve eti) azalır. Aır
topraklarda, kökler havalanmaz aaç zayıf geliir, meyve dalları
seyrek olur ve zamklanma olur.
Yer Ve Yöney
Kiraz yer ve yöney seçiminde hassastırlar. Donlardan ari ve
kuzey rüzgarlarına açık olmayan yerler kiraz yetitiricilii için
uygundur. Kirazlar rakımı yüksek yerleri isterler. Yüksek yerlerde
hem doal drenaj durumu bulunmakta, iyi bir hava
akımı,olmakta, ilkbahar geç donları riski azalmakta hem de
mantari hastalıkların yayılma riski azalmaktadır. Kı donlarını
olduu yerlerde hakim rüzgarlardan korunmu meyilli yerlerin
seçilmesi gerekir. Güneye meyilli yerler ilkbaharda tomurcuk
geliimini hızlandırırken, kuzeye meyilli yerler geciktirir.
Fidan Dikimi
Fidan dikimi, kıın ılıman geçen yerlerde sonbaharda, kı
artları sert geçen yerlerde ilkbaharda yapılması uygundur. Fidan
dikiminde dikkat edilecek hususlar ise unlardır :
1- Fidan çukurlarının, dikimden belirli bir süre önce
açılması tavsiye edilir. 40-50 cm derinlik ve 40-50 cm genilikte
açılması, dikim esnasında aı noktasının, toprak yüzeyinin 4-5
parmak yukarıda kalmasına dikkat edilmesi önerilir.
2- Dikilecek fidanların; söküm esnasında ezilen, yaralanan,
kopan köklerin salam noktasından budanması yapılmalıdır.
3- Dikimleri genellikle tercih edilen tek yıllık ve çubuk
eklindeki fidanlar; Dikimden sonra; standart çeitlerde aı
22

Meyvecilik
noktasın-dan itibaren 120 cm’ den, bodur çeitlerde 70-80 cm
üzerinden budanır.
4- Dikimden önce her fidan çukuruna 100 g TSP veya 100 g
DAP gübresi ilave edilerek topraa karıtırılmalıdır.
5- Dikilen fidanların topraa uyumu ve kaynaması için,
dikim esnasında ayakla sıkıtırılması gerekir.
6- Dikimi yapılacak fidanların kök terbiyesinden sonra ilaçlı
su ortamına, (100 lt suya 400 g Captan + 100g Benomyl veya
Carbendazim) bandırılması ve dikimleri tamamlanan fidanların %
2 bordo bulamacı ile ilaçlanması, olası hastalık riskine karı
tedbirdir. Bordo bulamacı ilemi içiliin kolay olması sebebiyle
dikimden öncede yapılabilir.
Döllenme
Döllenme kiraz yetitiriciliinin en önemli konusudur.
Dünyada mevcut 1500 kiraz çeidinin birkaçı dıında hepsi
mutlak kendine kısırdır, yani kendini dölleyemez. Dolayısıyla tek
çeitten kurulmu kiraz bahçelerinden meyve alınamaz veya nadir
olarak %1-2 alınabilir. Halbuki ekonomik bir kiraz yetitiricilii
için 100 çiçein en az 25 - 40 tanesi meyveye dönümelidir.
Kiraz bahçesi kurulurken verim alınabilmesi için
kesinlikle tek çeit kullanılmamalıdır.
Bunun içinde bahçe kurulurken birbirini iyi dölleyen çeitler
kullanıl-malıdır. Kullanılacak çeitlerin çiçeklenme zamanları
birbirine uymalı, birbirini dölleyecek çeitler arasında 2 sıradan
fazla uzaklık olmamalıdır. Türkiye’de yetitiricilii tavsiye edilen
24 kiraz çeidinin en iyi dölleyicileri belirlenmitir.
Örnein: Yetitiricilerimizin Napolyon dedikleri 0900 Ziraat
çeidinin en iyi dölleyicileri Lambert, Stark’s Gold (sarı kiraz )
Metron Late ve Bigarreau gaucher çeitleridir.
Karabodur çeidinin dölleyicileri Van, Metron late,
Bigareau gaucher, Edirne, Metron Bigareau çeitleridir.
Kirazlarda döllenme, hasat ve pazarlama kolaylıkları için
bahçede erkenden geç’e olacak ekilde en az 4-5 çeit, en iyisi 7-8
çeit kullanılmalıdır.
23

Meyvecilik
KESTANE YETTRCL
Dünyada en kaliteli kestane çeitlerinin ait olduu Castanea
sativa (Avrupa kestaneleri) türünün anavatanı Anadolu’dur.
Ülkemizde ortalama yılda 80-90 bin ton kestane üretilmekte ve 5-
10 bin tonu ihraç edilerek önemli döviz girdisi salanmaktadır.
Seleksiyon, aı ve terbiye sistemleri ile kültüre alınabilen
kestaneler bu yolla hem kısmen bodurlatırılmakta ve erken
yıllarda meyveye yatırılarak meyve verimi ve kalitesi artırılmıtır.
Meyveleri önemli gelir kaynaı olduu gibi aaçları da mobilya
sanayinde kıymetli keresteler oluturmaktadır. Ayrıca Karadeniz
bölgesi gibi bol yaılı ve meyilli dolayısıyla erozyona müsait
arazilerde kazık kök yapması nedeniyle kestane bahçeleri kurarak
hem ülke ekonomisine katkı salayacak hem de erozyonla
oluacak toprak kayıplar da engellenmi olacaktır.
Sıcaklık
Kestanenin meyvelerini olgunlatırabilmesi için çiçek
açımından hasat gününe kadar günlük sıcaklık toplamının 2000 -
2300 saat olması gerekmektedir. Kestane kıın düük
sıcaklıklarında -30 dereceye kadar dayanabilmektedir. Ancak
24

Meyvecilik
lkbahar geç ve Sonbahar ilk donlara karı hassastır. Kestane
yazın yüksek sıcaklıklardan ziyade, kuraklıktan etkilenirler. Kı
souklama ihtiyaçları orta düzeydedir.
Yaı
Kestaneler yıllık yaı toplamı 600-1600 mm ve mevsimsel
daılımı düzenli olan yerlerde sulama yapılmadan yetitiricilii
yapılabilir. Bu nedenle yaıların düzenli olması kestaneler için
önemlidir. Çiçeklenme dönemi aırı yaan yaılar meyve
tutumunu olumsuz etkiler. Ayrıca böyle mevsimlerde Septoria
Castanicola mantarı gelierek yaprakların dökülmesine yol acar.
Toprak
Kestane kazık köklü bir bitkidir. Bahçe kurulması düünülen
yerin topraının gevek yapılı ve derin olması gerekmektedir.
Potasyumca zengin topraklar tercih edilmelidir. Toprak PH’sının
5-6,3 civarında olması istenir.Aır killi su geçirgenlii az olan
topraklarda iyi gelime göstermez; böyle topraklarda mürekkep
hastalıına yakalanma kolaylaır.
Kestanenin Çoaltılması
Kestanelerde çoaltma daldırma, çeliklerle köklendirme
yöntemleri kullanılsa da en çok uygulanan yöntem aılamadır.
Kestanelerde en uygun aı sürgün göz aısı olup en uygun zaman
ise haziran ayıdır. Kalem aıları da bu ayda yapılması aı tutma
baarısını artırmaktadır. Kullanılacak aı materyali kı dinlenme
döneminde alınmalıdır.
Bahçe Kurma
Bahçe yeri seçiminde iki noktaya dikkat edilmelidir.Bunlar
toprak ve yer secimidir. Toprak geçirgen, derin ve havalanır
olması gerekir. Aır killi taban suyu olan taban arazilerde kestane
yetitiricilii için uygun deildir. Souun toplandıı çukur
vadiler kestane yetitiricilii için tehlike arz etmektedir Denizden
en az 400 m yüksekliklerde bahçeler kurulmalıdır. Dikim
mesafeleri yeni bahçe tesis ederken 7X7, 8X8 m tercih
25

Meyvecilik
edilebilir. Dikim yapılacak bahçeler önceden derin sürüm yapılır
ve dekara 3-5 ton olacak ekilde yanmı ahır gübresi verilir, ve
fidan dikilecek yerler önceden iaretlenir. Fidan çukurları
dikimden 10-15 önceden açılır. Dikimi yapılacak fidanların kök
ve taç tuvaleti yapılır. Fidan çukurları 2-3 kürek yanmı ahır
gübresi ve 150-200 g kompoze gübre üst kısım torakla
karıtırılarak çukura konur ve dikim yapılır. Dikimi yapılan
fidanlara can suyu verilir ve heree balanır.
Kültürel lemler
Dikimi yapılan fidanlara ilk yıllardan itibaren bakım ve
budaması iyi yapılırsa verim caına geldiinde aacın kök ve taç
dengesi salanmı olur böylece tam verim caında alınması
gereken ürün alınmı olur. Kestanelere verilecek en uygun terbiye
ekli Modifiye lider (doruk dallı) terbiye sistemidir. Doruk dal,
belli bir yükseklie ulaınca büyümeyi kontrol amacıyla
kesilebilir. Terbiye ekli verilmi verim caındaki aaçlarda ise
gerekli yerlerde dal seyreltmesi yapılmalıdır. Yıllık sürgünlerde
kesinlikle kısaltma yapılmaz. Çünkü meyve tomurcukları
sürgünlerin ucunda oluur. Yalanmı ve verimden dümü
aaçlarda ise ana dallar kuvvetli budanarak yani kabaklama
yapmak suretiyle yeni sürgün oluumu tevik edilerek
gençletirme yapılarak verim elde etmek mümkün olur.
Önemli Kestane Çeitleri
Kestane yetitiriciliin de seçilecek çeitlerde birbirini
dölleyen verimli, meyvesi iri, meyve iç zarının tohuma
yapııklılık durumu, kolay hasat edilebilmesi ve hamur yapımına
uygun olması gibi özellikler dikkate alınarak çeit secimi yapılır.
Bu amaçla yetitirilen önemli kestane çeitleri;
1-Erkenci çeitler : Kara Mehmet (62304), Hacıibi (62305), c)-
Firdola(62309)
2- Hamur yapımına uygun çeitler: Mahmutmolla (51112),
Hacıömer (52214)
3- ri çeitler : Sarı alama (51111), Osmanolu (51101), Ayı
tabanı (52112)
26

Meyvecilik
ELMA YETTRCL
klim stei
Yeni kurulacak bir elma bahçesinin yakın civarında
yıllardan beri baarı ile yetitiricilik yapılıyorsa iklim yönünden
bir risk yoktur. Bunun aksi ise yetitiricilik yönünden bir ihtardır.
Elma tipik bir serin iklim bitkisidir. Kı aylarında -30 0 C‘ye
kadar dayanabilen bir gövdesi ve -20 0 C’ye kadar dayanabilen ince
dal yapısına sahiptir. Ticari amaçlı yetitiricilikte en önemli amaç
her yıl düzenli ürün almaktır. Yetitiricilii tehdit eden en önemli
faktör ilkbaharın donlarıdır. lkbahar donlarının olduu yerlerde
ticari bahçe kurulması tavsiye edilmez. lkbahar donlarının etkili
olduu alanlar, etrafına göre çukur ve rüzgar sirkü-lasyonunu
olmadıı veya yetersiz olduu alanlardır. Bu nedenle; vadi
tabanları, düz fakat etrafına göre çukurda kalan alanlar, etrafının
sık ve yüksek aaçlarla çevrili olduu, rüzgar sirkülasyonuna
imkan vermeyen alanlar risklidir.
Elma, aaçları yapraklarını döktüü Kasım ayından itibaren
kı dinlenmesine girerler. Elma kı dinlenmesine en fazla ihtiyaç
duyan meyve türüdür. Üüme istei yaklaık 1200 - 1300 saattir.
27

Meyvecilik
Souklama yetersiz olursa çiçeklerin bir kısmı ölür. Dierlerinin
açılması geç yada düzensiz olur. Bu da döllenme yetersizliine ve
çiçek dökümlerine sebep olur. Yüksek yaz sıcaklıklarından
holanmayan elma aaçlarında sıcaklıın normalin üstüne çıkması
ile gelime yavalar yada durur.
Toprak stei
Elma genellikle bir çok tipinde yetitirilebilir. Ancak, elma
yetitiricilii için en uygun topraklar; PH’ sı 6.0-6.5 ve içerisinde
normal kireci ve yeteri kadar humus ve nemi bulunan, tınlı, tınlıkumlu
geçirgen ve drene edilmi topraklardır.
Seyreltme
Bakımlı bir meyve bahçesinde hava artları da iyi gittii
zaman meyve yükü fazla olur. Çiçek ve meyve seyreltmesi
dıında budama ile çiçek gözlerinin bir kısmı atıldıı için dolaylı
bir meyve seyreltmesi yöntemidir. Meyve seyreltme; meyve
irilii, meyve rengi ve kalitesine etki yapar. Elle seyreltmede her
huzmede bulunan 5 çiçein ortada bulunan kral meyve
dıındakilerin tümü kopartılır. Ancak çok kuvvetli vejetatif
gelime gösteren Starking Delicious, Golden Delicious Mutsu
gibi elmalarda, huzmede bir yerine iki meyve bırakılabilir. Ancak
Starkrimson delicious ve Starkspur Golden Delicious gibi yarı
bodur çeitlerde bir huzmede birden çok meyve bırakılmaz.
Dikim Planlaması Ve Uygulama
klim ve toprak artlarının irdelenmesinden sonra, belirlenen
alanda elma bahçesi kurulmasına karar verilirse uygulamaya
geçmeden önce kaıt üzerinde planlama yapılır. Planlama
kapsamında;
1- Dikim yapılacak arazinin krokisi ve bu kroki içinde su
kaynaının yeri
2- Su kaynaının yerine ve pozisyonuna göre arazinin genel meyil
ekli ve düzeyi, tesviye gerei tesviye alanları ve noktaları.
3- Su kaynaının yerine ve arazinin konumuna göre uygun
sulama istikametlerine uygun dikim istikametleri,
28

Meyvecilik
4- Dikim istikametlerine uygun dikim ekilleri (kare, dikdörtgen,
satranç kontur, üçgen)
5- Dikilecek kültür çeidine, anaç karakterine göre verilecek
aralık ve mesafelerin tespiti ve ana çeitler ile dölleyici
çeitlerin daılım yerleri bu plan içinde gösterilmeli ve
iaretlenmelidir.
6- Yabani anaç üzerine aılı klasik çeitlerde dikim mesafesi ; 7X
7, 8X8 m dir.
7- Çöür anacına aılı Yarı Bodur Çeitlerde (Spur tiplerde) ;
topraın kuvvetine göre 6 X 3, 5 X 3, 4 X 3 m2 dir.
8- Çok bodur vejetatif anaç olan M-9 anacı üzerine aılı standart
çeitlerde dikim mesafesi ; 1.5 X 3 2 X 3 m’ dir.
9- Yarı bodur vejatatif anaç MM 106 üzerine standart çeitler
aılanınca 4 X 5 veya 4 X 6 m’dir.
10- MM 106 üzerine spur çeitler aılanınca dikim mesafesi 2 X 4
m’ dir.
Dikim
Fidan dikiminde birkaç hafta önce fidan dikim çukurları 60
cm derinlik ve 60 cm genilikte açılmalı, çukurdan çıkan alt ve
üst toprak çukur kenarına ayrı ayrı yıılmalıdır. Üstten çıkan
toprak 1/2 oranında yanmı ahır gübresi ile karıtırılarak, çukurun
yarısına kadar doldurulur. Geri kalan kısım 5-6 kürek iyi yanmı
hayvan gübresi ile karıtırılarak fidan dikim zamanına kadar
muhafaza edilir. Fidanın dikiminden önce saçak traı
yapılmalıdır. Kök budamasında yara almı saçakların salam
noktasından kesilmesi aırı uzamı kök ve saçakların dikim
çukuruna rahat oturacak ekilde kısaltılmalıdır. Dikim derinlii
için en önemli ölçü, fidan aı noktasının üst toprak yüzeyinden 4
parmak kadar yukarıda olması gerekir. Bu ölçülere göre , çukurun
fidan dikim derinlii ayarlanır. Fidanın oturtulduu saçak
bölgesinden itibaren topraın üst yüzeyine kadar daha önce
hazırlanmı (harç-toprak) karıımı ile doldurulur. Dikim
esnasında çukura atılan birkaç kürek topraktan sonra el veya
ayakla hafifçe bastırılarak toprak oturtulur. Dikimi tamamlanan
fidana can suyu verilir.
29

Meyvecilik
ERK YETTRCL
klim stekleri
Kıı souk geçmeyen, ılıman veya sıcak ılıman bölgelerde
daha iyi yetiir. Bu çeitlerin souklara dayanıklılıı farklıdır. Kı
souklarına dayanıklı olan Eriklerde, soua olan dayanıklılık
ilkbaharda havaların ısınması ile azal-maya balar Çiçeklenme
devresinde duyarlılık iyice artar. Can erikleri ile Japon erikleri
erken çiçek açtıından, kı ve ilkbahar donlarından zarar görme
ihtimalleri fazladır. lkbahar donların-dan zarar görme olasılıkları
fazladır. lkbahar donları sık görülen bölgelerde
yetitirilmemelidir. Eriklerde taç yapraın ucu görülen kapalı
tomurcukların -3.1-1.1 0 C yeni açmı çiçeklerin -2.2-0.6 0 C‘ye
dayandıı bilinmektedir. Kı dinlenme süreleri ise Avrupa
eriklerinde +7.2 0 C’nin altında 800-1.200 saat Can eriklerinde
toplam 600-800 saat Japon eriklerinde 700-1.000 saat arasında
deimektedir.
30

Meyvecilik
Toprak stekleri
Erikler toprak istekleri bakımın-dan orta derecede
seçicidirler. Saçak köklü olduklarından, derinlii az olan
topraklarda yetitirilebilmektedir. Can erikler fakir, drenajı iyi
olmayan, kireç oranı fazla olan topraklarda da iyi sonuç verebilir.
Japon guruba erikler dier erik türlerine göre daha fazla
seçicidirler. Bu gruba giren erikler derin, bitki besin maddelerince
zengin topraklarda yetitirilmelidir. yi drene edilmemi ,aır
topraklarda erikler, dier sert çekirdekli meyve türlerine göre
daha iyi sonuç verir. Erikler pH’sı 6.5-7.2 arasında olan
topraklarda kolaylıkla yetitirilebilir.
Bahçe Kurma
Bahçe tesis edilmeden önce özellikle bahçede su
birikiminin önlenmesi için, mutlaka drenajın ve toprak
tesviyesinin yapılması, ayrıca yabancı ot mücadelesinin ya
herbisitlerle yada derin sürümlerle yapılması zorunludur. Sulama
amacıyla damla sulama sistemi kurulacaksa, dikimden önce bu
sisteminde kurulması gerekir. Yapılan aratırmalar, iletmelerin
karlı olabilmesi için bahçe büyüklüünün 40-50 dekardan az
olmaması gerektiini ortaya çıkartmıtır. Kurulacak erik
bahçelerinde kullanılacak çeitlerin kendine uyumaz olması
halinde, mutlaka dölleyici çeidin belirli oranlarda (%10-50) arası
deiir. lkbahar geç donlarının görüldüü bölgelerde kurulacak
bahçelerde aaçlarda erken uyanmanın önüne geçilmesi amacı ile
bahçe yeri seçiminde kuzeye bakan yamaçlar tercih edilmelidir.
Kıı ılık geçen bölgelerde aaçların dikimi sonbaharda dier
bölgelerde ise ilkbahar dikimi yapılması gerekir.
Dikim Aralıı
Kapama erik bahçelerinde kare ve üçgen dikim ekli
uygundur. Kullanılan anaca göre dikim-de uygulanacak sıra üzeri
ve sıra arası mesafeler 6X6, 6X5, 5X4 m eklinde olabilir. Eer
bahçe topraı çok verimli ise dikim mesafeleri daha geni
tutulabilir.
31

Meyvecilik
Dikim
Toprak 1-2 ay önce derin olarak ilenir. Tesviyesi yapılır.
Bir hafta önce fidan çukurları açılır. Meyilli arazilerde fidan
çukurları tesviye erilerine paralel teraslarda açılır. Çukurlar 60
cm derinlik ve genilikte olmalıdır..Üstten çıkan toprak 1/2
oranında yanmı çiftlik gübresi ile karıtırılarak, çukurun dibine
konularak bir kümbet oluturulur. Fidan kökleri serbest kalacak
ekilde bu kümbete oturtulur. Çukurun dibinden çıkan toprak, üst
kısma konarak sıkı-tırılır. Fidanın aı noktasının toprak altında
kalmamasına özen gösterilir. Ayrıca toprak nemli dahi olsa can
suyu verilmelidir. Dikimden sonra aacın kuvvetli rüzgarlardan
zararlanmaması için, hakim rüzgarın estii yönde aaca 15-20 cm
mesafede herek dikilir ve esnek bir materyalle, aaca sekiz
eklinde balanır. Dikimden sonra fidanın tepesi 70-80 cm’ den
kesilmesi aaçta bir bodurluk salamaktadır.
Toprak leme
Yaılı bölgelerde, çayır bitkisi kullanılarak sadece örtü
bitkisi biçilir, yaıı az olan bölgelerde sonbaharda ve ilk baharda
ve ilkbaharda sürülür. Mayısta, üçüncü sürümden sonra , sulama
kanalları açılır. Erik kökleri yüzeye yakın yayıldıından, derin
sürüm yapılmamalıdır.
Sulama
Erikler saçak köklü olduklarından yaı durumuna balı
olarak 8-12 günde bir sulanmalıdır. Sulamada son yıllarda damla
sulama yöntemi tercih edilmektedir. Ayrıca mini sprink, çanak
karık ve tava yöntemleri kullanılabilir. Can erikleri, dier eriklere
göre kuraa daha dayanıklıdır. Yetersiz sulama aacın geliiminin
zayıf olmasına, yeterli ürün alınamamasına ve ürün kalitesinin
düük olmasına neden olur. Özellikle meyve büyüme döneminde
düzenli sulama çok önemlidir.
Gübreleme
ki yılda bir, aaç baına 50 kg iyi yanmı çiftlik gübresi
verilir. Kimyasal gübre miktarı topraktaki besin maddeleri
32

Meyvecilik
durumuna, toprak tipine, aaçların yaına, alınan ürün miktarına,
aaçların geliimine göre deiir. Verilecek gübrenin yaprak ve
toprak analizlerine göre verilmesi en uygun yöntemdir.
Meyve Seyreltmesi
Seyreltme elle yapılır. Geç olgunlaan çeitlerde elle
seyreltme, Haziran dökümünden sonra uygulanır. Dierlerinde ise
geç meyve dökümünden sonra yapılmalıdır. Can eriklerde,
meyveler aralıklı hasat edildiinden her meyve toplama,
seyreltme yerine geçer.
Budama
Dikim sonrası ilk 3 yılda eriklerde ekil budaması yapılır.
Budamada, Modifiye lider sistemi tercih edilir. Verime yatmı
aaçlarda her yıl veya iki yılda bir ürün budaması yapılır.
Erik Çeitleri
Avrupa Grubu Erikler : Mevcut erik üretimini önemli bir
kısmı bu türe ait çeitlerle yapılmak-tadır. Bu türe ait çeitlerden
bazıları kendine verimli, bazıları kısmen verimli yada tamamen
verimlidir. Kendine uyumazlıı olan çeitlerle bahçe kurulurken,
mutlaka dölleyici çeitler kullanılmalıdır. Karagöynük, Stanley
Giant, Dagen gibi çeitler vardır.
Japon Grubu Erikler :Santarosa, Laroda gibi çeitler
vardır. Dölleyici çeit kullanımı gerekir.
Can Grubu Erikler: Yeil olarak tüketilir. Papaz, Can,
Havran Bekirolu, Aynalı bazı çeitlerdir.
33

Meyvecilik
EFTAL YETTRCL
Toprak leme
eftali bahçelerinde yabani otları yok etmek, toprakta su
kaybını önlemek, topraın havalanmasını ve kök faaliyetlerini
artırmak, mikroorganizmaların çalımalarını kolayla-tırarak
köklerin besin maddelerinden iyi faydalanmalarını salamak için
yapılır. Toprak ilemesi sonbaharda derin olmak üzere pullukla
sürme eklinde olur. Bu toprak ileme sırasında, fosforlu ve
potaslı gübrelerde verilir. lkbahar ve yaz aylarında ise diskaro ve
çapayla toprak otlandıkça, sulamalardan sonra, 8-10 cm
derinliinde sathi toprak ileme yapılır.
34

Meyvecilik
Gübreleme
eftali aaçları çabuk büyür, çok verimli olup iyi havalanan
orta karakterdeki topraklarda yetitirilirler. Orta yapıdaki
topraklarda ise besin maddelerinin yıkanması ve iddetli
mikroorganizma faaliyeti sonucunda, besin maddesi kaybı
nispeten fazla olur. Bu sebeplerle, eftali bahçelerinin iyi
gübrelenmesi gerekir. Aksi halde, aaçlarda kısa bir süre sonra
sürgün gelimesi yavalar, verim azalır. yi bir gübreleme ahır
gübresi ve yeil gübreye ilaveten ticari gübrelerin verilmesi ile
olur. Üç yılda bir sonbaharda 2-3 ton/da hesabıyla ahır gübresi
veya her yıl yeil gübre verilerek, topraın organik maddesi
arttırılmalıdır. Ahır gübresine ilaveten azot, fosfor ve potasyumlu
destek gübreleme yapılır. Ticari gübreleri verirken fosforlu
gübrenin tamamı ile azotlu gübrenin yarısı ubat–Mart aylarında
verilmelidir. Fosforlu ve potasyumlu gübreler aaç tacının iz
düümüne daire eklinde açılan 15-20 cm genilik ve derinlikteki
hendek içersine serpilerek toprakla örtülür. Azotlu gübre ise yine,
aaç tacı izdüümüne daire eklinde serpilip tırmıkla karıtırılır.
Azotlu gübrenin dier yarısı Mayıs-Haziran aylarında verilir.
Verim çaındaki bahçede aaç baına verilecek gübre miktarı 1-2
kg süperfosfattır.
Seyretme
Meyve çekirdeinin sertlemeye balamasından hemen önce
veya bu sıra yapılır. Bu devrede normal dökümler geçmi ve
meyveler kolaylıkla seçilecek bir irilie ulamıtır. Seyrelme her
15-20 santimde bir meyve kalacak ekilde yapılmalıdır. Bir
bahçede seyreltme yapılırken ilk olarak erkenci çeitlerle ie
balamalı, olgunluk sırasına göre devam edilmelidir. ri çeitlerde
fazlaca seyreltme yapılmalıdır. Kimyasal maddelerle ve
hormonlarla meyve seyreltmenin sakıncaları olduundan tavsiye
edilmemektedir.
Sulama
eftali, çekirdekli meyveler arasında en fazla su isteyen bir
aaçtır. eftali ve aaçlarında ilkbaharda iyi bir sürgün ve yaprak
35

Meyvecilik
teekkülünü salamak, meyve dökümlerini önlemek, meyvelerin
normal iriliklerini ve ertesi yıl için yeterli ölçüde çiçek tomurcuu
teekkülünü salamak için, vejetasyon periyodunun baından
sonuna kadar toprakta ihtiyacı karılayacak ölçüde suyun
bulunması gerekir. Toprakta hiçbir zaman solma noktasının altına
dümemesi gereken su, yaılarla veya bunun yetersiz olduu
durumlarda sulama ile salanır. Buna göre sulama süresi
(lkbahar-Sonbahar arası periyot) sulama sayısı yani sulama
aralıı; hava sıcaklıına, yaı durumuna, topraın fiziksel
yapısına ve taban suyuna göre deiecektir.
Kıları ılık ve kurak bölgelerde lkbaharda bile sulamaya
ihtiyaç duyulabilir. Çekirdein sertlemeye baladıı devreden
meyvelerin toplanmasına kadar sulamalar tekrarlanır. Sıcak
yerlerde ve kumlu topraklarda sulama haftada bir kere
tekrarlandıı halde, tınlı, humusca zengin topraklarda üç haftada
bir sulama yeterli olabilir.
Hasattan bir hafta on gün önce yapılan sulamalar,
meyvelerde irilemeye yardım eder Bu durum geççi çeitlerde
daha çok önem kazanır. Hasattan sonra aaçlarda meyve
bulunmadıına göre artık sulama zorunluluu kalmadıı
düünülmelidir. Bundan sonra çiçek tomurcukları teekküle
devam eder ayrıca ertesi yıl ilkbaharda kullanılacak ve kıın
aaçlara dayanıklılık temin edecek olan depo maddelerinin
teekkülü ve yıılması bu periyotta olur, yaprak dökümüne kadar
sürer. Buna göre su ihtiyacı da devam edecektir.
Sulamada dikkat edilecek noktalardan biriside az su ile sık
sık sulama deil, topraın derinliklerine kadar ulaan bolsu ile
sulama yapmaktır. Böylece köklerin normal olarak büyümeleri ve
fonksiyonlarını iyi bir ekilde yapmaları salanır. Çok faydalı
kültürel tedbirler olmasına ramen sulamada aırıya
gidilmemelidir.
Budama
eftali aaçları dier meyve aaçlarına göre daha fazla
budama ister. Sebebi meyvelerin bir yalı dalların üzerinde
teekkül etmesi ve normal bir ürün alınabilmesi için bu tür
36

Meyvecilik
sürgünlerin yeterli ölçüde salanma zorunluluudur. Öte yandan
eftali bir çok meyve aaçlarına göre daha çabuk kuvvetten düer.
Zaman zaman yapılacak kısa budamalar ve iyi gübreleme ile
aacı gençletirmek ve mahsul devresini uzatmak mümkün olur.
Böylece budama bir yandan verimlilii öte yandan aacın uzun
ömürlü olmasını salar. eftalide genel olarak birisi ekil ve
ötekisi de meyve budaması olmak üzere iki türlü budama yapılır.
Budama mevsimi olarak kı ve yaz budaması olarak ikiye ayrılır.
Yaz budaması kı budamasını devamıdır. eftali aacı
bölgeye uygun olarak goble veya deiik doruk dallı olarak
taçlandırılır.
Mahsul budaması yapılırken aaçlarda vejetatif gelime ve
meyve tutumu arasındaki balangıç yıllarında dengenin
kurulmasına, sonraki yıllarda bunun korunmasına çaba
gösterilmelidir. Budama aaçta uygun bir budama ve iyi bir
meyve seyrelmesi ile olur. Aaç verim çaına gelince sürgünden
geri kalmaması için yeterli ölçüde dal ve meyve seyreltmesi
yapılmalıdır.
Tam mahsul çaında ise sürgün gelimesi tevik edilmelidir.
Verim çaındaki eftali aaçlarının her yıl budanması gerekir.
Aksi halde aaç yana ve yukarı doru çabuk ve kuvvetli geliir.
37

Meyvecilik
VNE YETTRCL
klim
klim faktörlerinden en önemlisi sıcaklık olup, kirazlar çok
yüksek ve çok düük sıcaklıklara dayanamazlar. Kirazlar ve
vineler yazları serin geçen yerlerden holanırlar. Kiraz ve
vinelerin odunları düük sıcaklıklara dayandıı halde, açmı
çiçekler -2 0 C‘de donar.
Çiçeklenmeye yakın dönemdeki yaılar, döllenmeye engel
olduundan ve olgunlamaya yakın dönemdeki yaılarda meyve
çatlaması yaptıından zararlıdırlar.
yi bir ürün almak için, kiraz ve vineler yeterince
üümelidir. Bu ihtiyacı giderilemeyince tomurcuk silkmesi yapar
ve düzensiz çiçeklenir.
klim olaylarında dieri de yaıın yıl içinde düzenli
daılımıdır. Düzenli olmak kaydı ile yıllık yaı miktarı 600 mm
olan yerlerde sulamadan vine yetitiricilii yapılabilir.
38

Meyvecilik
Toprak stekleri
Vineler kiraz kadar toprak istei yönünden seçici
olmamakla birlikte. yi drene edilmi, derin, verimli,
havalandırmaya uygun, organik madde yönünden zengin ve yaz
ayları süresince sulanabilen topraklar, vine yetitiriciliine çok
uygundur.
Taban suyunun yüksek olduu yerlerde, kökler yüzeyde
kalır ve zayıf olur. Bu gibi aaçlar, kuraklıktan ve kı
souklarından daha fazla etkilenirler.
Çok kurak, kumlu, çakıllı ve fazla kireçli topraklar
yetitiricilie uygun olmamakla beraber bu tip toprak artlarına
dayanımı kiraza göre daha fazladır. Böyle topraklarda meyve
küçük kalır, meyve dalları seyrek olur, meyvenin yenen kısmı
(meyve eti) azalır. Aır topraklarda, kökler havalanmaz aaç
zayıf geliir, meyve dalları seyrek olur ve zamklanma olur.
Yer ve Yöney
Vineler yer ve yöney seçiminde kirazlar kadar hassas
olmamakla birlikte u aaıdaki hususlara dikkat edilmelidir.
Donlardan ari ve kuzey rüzgarlarına açık olmayan yerler vine
yetitiricilii için uygundur. Vineler rakımı yüksek yerleri
isterler.
Yüksek yerlerde hem doal drenaj durumu bulunmakta, iyi
bir hava akımı,olmakta, ilkbahar geç donları riski azalmakta hem
de mantari hastalıkların yayılma riski azalmaktadır. Kı donlarını
olduu yerlerde hakim rüzgarlardan korunmu meyilli yerlerin
seçilmesi gerekir. Güneye meyilli yerler ilkbaharda tomurcuk
geliimini hızlandırırken, kuzeye meyilli yerler geciktirir.
Fidan Dikimi
Fidan dikimi, kıın ılıman geçen yerlerde sonbaharda, kı
artları sert geçen yerlerde ilkbaharda yapılması uygundur. Dikim
mesafeleri topraın verim durumu ve arazinin eimine göre 5x5
m, 5x6 m, 6x6 m arasında deiebilir.
39

Meyvecilik
Fidan Dikiminde Dikkat Edilecek Hususlar
1- Fidan çukurlarının, dikimden belirli bir süre önce
açılması tavsiye edilir. 40-50 cm derinlik ve 40-50 cm genilikte
açılması, dikim esnasında aı noktasının, toprak yüzeyinin 4-5
parmak yukarıda kalmasına dikkat edilmesi önerilir.
2- Dikilecek fidanların; söküm esnasında ezilen, yaralanan,
kopan köklerin salam noktasından budanması yapılmalıdır.
3- Dikimleri genellikle tercih edilen tek yıllık ve çubuk
eklindeki fidanlar; dikimden sonra;
Standart çeitlerde aı noktasından itibaren 100-120 cm’ den
budanır.
4- Dikimden önce her fidan çukuruna 100 g TSP veya 100 g
DAP gübresi ilave edilerek topraa karıtırılmalıdır.
5- Dikilen fidanların topraa uyumu ve kaynaması için,
dikim esnasında ayakla sıkıtırılması gerekir.
6- Dikimi yapılacak fidanların kök terbiyesinden sonra ilaçlı
su ortamına (100 lt suya 400 g Captan + 100 g Benomyl veya
Carbendazim) bandırılması ve dikimleri tamamlanan fidanların
%2 bordo bulamacı ile ilaçlanması, olası hastalık risklerine karı
alınabilecek tedbirlerdir. Bordo bulamacı ilemi içiliin kolay
olması sebebiyle dikimden öncede yapılabilir
Vine Çeitleri
Motmorency: Geç mevsim, meyvesi yuvarlakça, orta iri
kırmızı renkli orta sert, sulu ve kalitelidir. Aaçları çok verimli
olup, hiç meyve çatlaması yapmaz.
Kütahya : Çok geççi, meyvesi yuvarlak,çok iri, koyu
morumsu arabi renkte, çok sert, çok sulu, az lifli ve çok iyi
kalitelidir. Aaçları çok verimli olup meyve çatlaması yapmaz.
40

Meyvecilik
ZEYTN YETTRCL
Ülkemiz zeytinin anavatandır. Dünyanın en önemli zeytinci
ülkeleri arasında yer alan Türkiye dane zeytin üretimi bakımından
dünyada 4.sırada yer almakla birlikte özellikle siyah zeytin
üretiminde 1. sıradadır. Elde edilen ürünün yaklaık %75’i yalık,
%25’i ise sofralık olarak deerlendirilmektedir. Zeytinyaı
yüzyıllar boyunca lezzeti ve besleyici özelliklerinin yanı sıra tıbbi
yönüyle de önemlidir.
klim ve Toprak stekleri
Zeytin entansif yetitiricilie uygun olduu gibi, dier
ürünlerin yetitirilemedii besin maddelerince fakir ve sulama
imkanı bulunmayan kıraç topraklarda da yetitirilebilmektedir.
Ilıman iklimden holanan zeytin için kıın dayanabilecei en
düük sıcaklık –7 o C olup bu derecenin altında don zararı artar.
Yıllık yaı en az 400 mm olmalıdır. Zeytin kalkerli-kumlu, derin
nemli ve besin maddelerince zengin toprakları sever. Toprak
derinlii nem miktarının uygun olduu yerlerde 75 cm, alttaki ana
kayanın yekpare olduu yerlerde en az 150 cm olmalıdır.
41

Meyvecilik
Bahçe Tesisi
Zeytin yetitiriciliinde farklı artlarda deiik dikim
ekilleri uygulanabilir. Genellikle, düzgün ve köeleri dik açılı
yerlerde kare, ara ziraatı yapılan yerlerde dikdörtgen, geni
sahalarda birim alanda daha fazla aaç dikmek için üçgen dikim
ekilleri tercih edilir. Buna mukabil meyilli alanlarda toprak-su
muhafaza tedbirleri alındıktan sonra kontur dikim uygulanır.
Dikim öncesi iyi bir toprak ileme, gerekli ise drenaj ve tesviye
ileri mutlaka yapılmalıdır.
Zeytinlik tesisinde aı veya çelik yöntemiyle yetitirilmi 2-
3 yalı fidanlar kullanılmaktadır Dikimde fidanlara uygulanacak
aralık ve mesafelerin tespitinde çeit özellii dikkate alınmalıdır.
Küçük taç oluturan Gemlik çeidi 5 x 5 m aralık ve mesafe ile
dikilebilir. Domat gibi büyük ve yaygın aaç yapısına sahip
çeitlerde ise ileride bir sıkııklıa sebep olmamak için aralık ve
mesafeler daha geni tutulmalıdır. Fidan dikiminde 80x80 cm’ lik
derinlikte açılan çukurlara dikim tahtası kullanılarak dikim
yapılmalıdır.
Dikim sonrası hastalık ve zararlılardan korunmak için kesim
yerleri macunlanmalı, birkaç yıl bolca sulanmalı, yabancı ot
mücadelesi yapılmalı, çanakta oluan kaymak çapalanmalı,
hastalık ve zararlılarla youn mücadele edilip ikinci veya üçüncü
yıl hafif kesimle ekil verilmeye balanmalıdır.
Toprak leme
Hasat sonu kı yamurlarının topraa daha iyi ilemesi için
sıra araları 5 soklu pullukla 20-25 cm derinlikte ilenebilir. Aır
topraklar kumlu topraklara göre daha derin ilenmelidir. Orta ve
aır bünyeli topraklarda pulluun aynı ileme derinliinde sık sık
kullanılması sonunda çizi tabanı denilen bir katman oluur. Bu
tabaka dip kazan aleti ile sürülmelidir veya sürüm derinlii
deitirilmelidir.
lkbaharda kazayaı, diskaro, kombine tırmık gibi aletlerle
yüzeysel sürüm yapılır. Bu dönemdeki toprak ilemenin çiçek
tutumu balangıcından birkaç hafta önce bitirilmi olması gerekir.
42

Meyvecilik
Yüzeysel toprak ileme, sulamadan sonra yüzeysel topraın
yapısını iyiletirmekte ve yabancı ot kontrolü salamaktadır.
Gübreleme
Zeytin aacı gelime balangıcı ve çiçeklenme dönemi olan
Mart-Mayıs ayları ile çekirdek sertlemesi dönemi olan Temmuz
aylarında daha fazla bitki besin maddesine ihtiyaç duyar.
Zeytinliklerin ubat-Mart aylarında ilkbahar yamurlarından önce
gübrelenmesi gerekmektedir. Azot, fosfor ve potasın hepsi birden
verilecei gibi, fosfor ve potasın tümü ile, azotun ise 2/3’ ü ubatmart’
ta 1/3’ ü de meyve döneminde uygulanabilir.
Sulama
Zeytin üretim alanlarımızın %75’ i kır ve kır-taban gibi
meyilli alanlarda olup %90’ nı kuru artlarda bulunmaktadır.
Mümkün olan yerlerde zeytinleri sulamak,
Zeytin yıl içersisindeki tüm gelime dönemlerinde
topraktaki nem eksikliine göre çeitli tepkiler gösterir. Bunları
gidermek için ihtiyaç duyduu dönemlerde sulamak gerekir.
Sulamaya en çok ihtiyaç duyulan dönem çiçeklenme sonu ile
meyvede renk dönüümü aamaları arasındaki dönemdir.
Özellikle de çekirdek sertleme döneminde zeytinin su ihtiyacı
karılanmalıdır. Bu dönemde sulama yapılırsa ürün miktarı
aırlıkça artarken, ürünün sofralık deeri de yükselir.
Budama
Zeytin aacının gençlik, olgunluk ve yalılık dönemlerine
ait muhtelif safhalarında farklı budama sistemleri uygulanır.
Bunlar ekil, mahsul ve gençletirme budamaları olarak
tanımlanabilirler.
ekil budaması; fidanın mümkün olduu kadar kısa sürede
ekillenip gelitirilerek meyveye yatmasını salamak için yapılır.
Zeytinlere genellikle tek gövde ve 3-4 ana dallı olacak
biçimde ekil verilir.
43

Meyvecilik
Fidanlıklarda ve genç tesislerde; ilk yıl; çatıyı tekil
edecek ana dalları oluturmaya yönelik seyreltmeler yapılır ve
gövde üzerinden çıkan sürgünler ve ayrıca dipten çıkan kuvvetli
dip sürgünleri temizlenir. Daha sonraki yıllarda tacın dengesini
bozan birbirine yakın, üst üste binmi gereksiz dallar uygun
ekilde kesilir. Bu ilem yazın yapılabildii gibi kıın da
yapılabilir.
Verimlilik devresindeki budamaya mahsul budaması
denilmektedir. Amaç, tacın yaprak odun oranı açısından dengede
tutulması suretiyle yeil aksamın daha iyi havalanmasını,
günelenmesini temin etmek ve bunun sonucunda verimliliin
devamını salamaktır.
Mahsul budaması; her yıl yapılabildii gibi iki yılda bir,
verim yılı öncesinde de uygulanabilir. Budama ilkbaharda ve de
souk tehlikesi yüksek olan yerlerde iddetli souklar geçtikten
sonra yapılmalıdır. Bol su ve gübre bulan aaçlar hafif bir ekilde
budanmalıdır ki, aırı kuvvetli sürgün teekkül etmesin. Çünkü bu
tip sürgünler genellikle verimsizlie sebep olurlar. Suyun ve
gübrenin yetersiz olduu, hastalık ve zararlıların tesiriyle zayıf
dümü aaçlar daha sert bir ekilde budanmalıdır.
Gençletirme budaması; ana dal seviyesinde, gövde
seviyesinde ve dipten olacak tarzda yapılabilir. Odunlamı,
çıplaklaarak uzamı ve sadece uç kısımlarında az miktarda ürün
alınabilen ana dallara sahip aaçlarda tacın yeniden
ekillendirilmesi için bu ana dalların ortadan kaldırılması gerekir.
Dallar gövdeye balandıkları noktanın 15-20 cm üzerinden
kesilir. Bu kesim ya periyodik yapılır veya ana dalların hepsi
tümden çıkartılırlar. Bu kesimlerde aı yerine dikkat edilmelidir.
Gövdeleri çürümü ve içleri boalmı yalı aaçlar ancak dipten
kesilerek gençletirilebilir. Gençletirmenin baarılı olabilmesi
için kesim yerlerinin koruyucu bir madde ile kapatılması,
gençletirilen aaçlara bata gübreleme olmak üzere gerekli
kültürel tedbirlerin uygulanması, hayvan zararının ve erozyonun
önlenmesi önemlidir. Çeitli seviyelerde uygulanan
44

Meyvecilik
gençletirmelerde ilk yıl teekkül eden sürgünlerin hepsinin
gelimesine müsaade edilmelidir. kinci yıl bu sürgünlerin %50’si
çıkartılır. Daha sonraki yıllarda iki veya üç ana dallı olarak aaç
tacı oluturulur.
Hasat
Zeytin sofralık veya yalık olarak deerlendirildii için
hasadı da farklı periyotlarda yapılmaktadır. Yeil zeytin hasadı
meyvelerin rengi sarımsı-yeile döndüünde yapılır. Dokusu
sertliini biraz yitirmi ve meyve normal iriliini almıtır. Hasat
zamanı; iklim, çevre ve çeide göre Eylül-Ekim aylarıdır.
Zeytinler siyah olarak hasat edilecekse çeide has olgunluk
rengini alması beklenir. Fazla gecikme dane de yumuamaya
neden olur. Hasat genellikle Kasım-Aralık aylarında yapılır.
Yalık zeytinler aaçta yeil meyve kalmadıında, ya
oranının en yüksek seviyeye çıktıı zaman toplanır. Kabuun
etten kolay ayrılması, parmak arasında sıkıldıında meyvenin
çekirdeinin kolayca ayrılması ve sap çukurundan meyve
suyunun çıkması hasat zamanının pratikteki göstergeleridir.
Mevsim durumuna göre yaı, fırtına, souk ve don zararı söz
konusu ise ve ayrıca zeytin sinei zararı varsa erken hasat
yapılabilir. Meyvemsi bir tat isteniyor ise yine erken hasat söz
konusudur..
Hasat yöntemleri;
1. Aaçtan düürme-yerden toplama
2- Dorudan aaç üzerinden elle veya bazı yardımcı aletlerle
toplama eklindedir.
Ürün kalitesi yönünden en iyi hasat ekli ürünün
sıyrılmasıdır.
Sırıkla yapılan hasatta dalların ve filizlerin kırılması,
kanserli bölgelerde bulama ve müteakip yılın ürünün zarar
görmesi gibi olumsuzluklar söz konusudur. Eer zorunlu olarak
sırık kullanılacaksa sırık üzerine bez veya benzeri malzeme
sarılmalıdır. Vuru ekli içten dıa doru olmalıdır. Zeytinler
sepete, torbaya veya sergi üzerine yere sıyrılabilir.
45

Meyvecilik
KARAYEM YETTRCL
Karayemi (Prunus laurocerasus L.) anavatanı Dou
Karadeniz Bölgesi olan ve bölgemizde ‘Taflan’ adıyla bilinen
meyve ve süs bitkisi olarak yetitiricilii yapılan bir meyvedir.
Karadeniz bölgesinde yol kenarlarında, ev bahçelerinde,
parklarda çok sık rastlanılır. Meyvesi pazarlarda satılır ve bölge
halkı tarafından severek taze olarak tüketilir. Ayrıca reçeli,
pekmezi, tuzlaması yapılır ve kurutularak tüketilir.
Meyveleri mide ve barsak hastalıklarına iyi geldii eker
hastaları için uygun olduu, tokluk verdii için diyet meyvesi
olduu, çekirdein içinin de tansiyon ilacı olarak kullanıldıı
bilinmektedir. Ayrıca kıın yapraını dökmedii için yaprakları
kıın hayvan yemi olarak kullanılır. Yine yapraklarında bulunan
Aqualaurocerasi ya da Laurocerasin maddesi ile yapılan ilaçlar
öksürük dindirici olarak ve antispazmatik olarak kullanılır. Ayrıca
meyveleri likör yapımında kullanılır. Köklerinin yüzlek olması
nedeniyle meyilli arazilerde erozyonla mücadelede kullanılabilir.
46

Meyvecilik
Ekolojik stekleri
Kökleri fazla derine gitmediinden kuraa ve soua fazla
dayanıklı deildir. Karadeniz iklimi sahil kesiminde yetitiricilii
yapılmaktadır. Vejetasyon döneminde yaıın yeterli olması
meyve iriliini artırmaktadır.
Toprak istei bakımından çok secici deildir. Tınlı-kumlu
geçirgen ve organik maddece, bitki besin elementlerince bol
topraklarda iyi yetiir.
Bitkisel Özellikleri
Karayemi bitkisi yaz kı yapraını dökmeyen (herdem
yeil) boylu çalı yada aaç halinde bulunur. Aaç boyları 6-10 m
kadar boylanabilmektedir. Yaprakları elips biçimde 5-25 cm
uzunlukta, çiçekleri beyaz renkli 5-15 cm boyunda salkım
halindedir. Erkek ve dii çiçekler aynı bitki üzerinde olabilecei
gibi bazen ayrı ayrı bitki üzerinde bulunmaktadır. Periyodisiteye
açık bir bitkidir.
Çiçeklenme Mart-Mayıs aylarında olmakta çeitlere balı
olarak 20-25 gün sürmektedir.
Meyveleri 6-25 mm boyunda olup,önceleri yeil renkte
olgunlatıkça tiplere göre kırmızı, mor, sarı ve beyaz olmakla
birlikte genellikle siyaha yakın koyu bir renk alır. Meyveler
yalancı meyve tipindedir.
Meyve ekli yuvarlak, oval ve silindirik olabilmektedir.
Meyve olgunlaması çeide balı olarak haziranda balayıp
austos ayı sonuna kadar hasat edilmektedir. Tam olgunlamı
karayemi meyvesinde SÇKM %17.6, sitrik asit cinsinden toplam
asitlik %0.26, pH 4.3 civarındadır. Karayemilerde aaç baına
verim 20-110 kg arasında deimektedir. Ortalama verim 50
kg’dır.
Çoaltılması
Karayemiler tohum, kök sürgünleri veya çelikle
çoaltılmaktadır. Genellikle kök sürgünleri ve çelikle çoaltma
fidan üretiminde kullanılması yaygındır.
47

Meyvecilik
Bahçe Tesisi
Karayemi meyvesi Karadeniz sahil kuaında genellikle ev
bahçelerinde ,yol kenarlarında, sınır aacı olarak tek aaç olarak
veya sınırlarda çit olarak yetitiricilii yapılmaktadır. Meyvelerin
tadı bölge insanının damak zevkine uygun olması pazar deerini
artırmıtır. Aaçları 6-10 m arasında boylandıından dikim
mesafesi 6X7,7x7,8x8 eklinde yapılmaktadır. Toprak pH’sı 5-7
arasında asit karakterli topraklar uygun olacaktır. Dikim ekli
olarak arazi yapısına balı olarak kare, üçgen ve kontur
dikimlerden biri tercih edilebilir. Dikim çukurları önceden açılır,
çukurlar 60-70 cm genilikte ve 60-70 cm derinlikte olması
yeterlidir. Dikim dier meyve fidanlarında olduu gibidir.
Karayemilere verilecek ekil Goble, Modifiye lider, Palmet
ekillerinden birisi olabilir. Karayemiler de budama aaçlara su
yürümeden önce ve sürgün uzaması balamadan erken ilkbaharda
yapılması uygun olacaktır.
Gübreleme ilk dikimde dier meyve fidanlarında olduu
gibi 100-200 g DAP, fidan çukurunun altına ahır gübresi ve üst
tarla topraı karıtırılarak verilir. Yetikin aaçlarda ise
gübreleme dier meyve aaçlarında olduu gibi toprak tahlil
sonuçlarına göre yapılır.
Karayemiler de yazın sıcak günlerinde sulama yapılması
meyve kalitesini ve geliimini artırır.
48

Meyvecilik
SATSUMA MANDALNA
YETTRCL
Satsuma mandalinası (Mandarin) Rize mandalinası olarak
bilinir. Bölgemizde güneye ve güneydouya bakan kuzey
rüzgarının olmadıı yamaçlarda ekonomik olarak yetitiricilii
yapılmaktadır. Çay hakim ürün olmadan önce yetitiricilii
yapılmaktaydı. Çay hakim ürün olduktan sonra mandalina
bahçelerinin yerini almı ve mandalina yetitiricilii azalmıtır.
Son yıllarda mandalinanın iyi gelir getirmesi ile beraber yeniden
bahçeler kurulmaya balamıtır. Satsuma mandalinası bölge
ekolojisine uygun olması, meyvesinin sevilerek yenmesi ve bol
miktarda C vitamini içermesi nedeniyle tüketimi ve pazar deeri
artmıtır. Ekonomik yaı 40-50 yıl aaç baına verim 80 kg’ dır.
klim ve Toprak stekleri
Satsuma mandarini -8 0 C soua kadar dayanabilir.aaçların
soua hassasiyetleri sıralamasında turunçgiller içerisinde soua
en dayanıklı aaçlardır. Meyvelerin soua hassasiyetleri
sıralamasında limondan sonra gelir. Buna göre ülkemizde
mandarinler -4 0 C nin altındaki sıcaklıklarda yetitiricilii risklidir.
Narenciye aaçlarında 12-13 0 C’de gelime balar, 25-30 0 C’de
hızlı gelime olur. 32 0 C’den sonra gelime durur.
49

Meyvecilik
Mandalinalarda önce tomurcuk sonra çiçekler ve küçük
meyveler yanar. Meyve balaması için en uygun sıcaklık
21 0 C’dir. En iyi rengi 15-20 0 C’de alır. Mandalinalar hafif derin,
drenajı iyi kumlu tınlı, tınlı veya killi-tınlı, taban suyu seviyesi
1.5 m’ nin altında pH 5.5-6 olan humusça zengin topraklarda iyi
yetiir.
Mandalinalarda sulama çok kurak yaz aylarında gereklidir.
Sulama iklim artlarına balı olarak Nisandan balayarak Eylül-
Ekim sonlarına kadar devam eder.Günlük su ihtiyacı 1.5-3.3 mm
olarak hesaplanmalıdır. Aır topraklarda aırı ve düzensiz sulama
çiçek ve küçük meyve dökümlerine sebep olur.
Mandalinalarda gübreleme saf besin miktarı olarak 20 kg/da
saf azot, 8 kg/da saf fosfor ve 20 kg/da saf potasyum olarak
hesaplanır. Azotlu gübre 3 zaman periyodunda topraa verilir.
1- Çiçeklenme öncesi aaca su yürümeden (Ocak-ubat sonu)
gübrenin 3/5‘i,
2- Yeni yaprak ve sürgünlerin olutuunda (Mayıs-Haziran)
gübrenin 1/5’i,
3-Meyve oluumunda (Haziran-Temmuz) gübrenin 1/5’i verilir.
Azotlu gübreler sulama suyuyla yada topraa direk
verilebilir. Gübreler aaç gövdesinden 50 cm dıarıya verilir ve
topraa karıtırılır.
Tam verim çaındaki mandalinalara aaç baına 0.4-0.7 kg
saf azot verilir.
Fosforlu gübreler Ekim-Kasım aylarında aaç baına 0.3 kg
saf madde olarak verilir. Yeni tesis edilen bahçelerde fidan baına
30-3-80 g saf madde hesabıyla verilir.
Potasyumlu gübreler Ekim-Kasım aylarında yeni tesis edilen
fidanlara ilk 5 yıl 40-80 g tam verim çaında ise 500 g saf madde
olarak verilir. Ayrıca 3-4 yılda bir 3-4 ton yanmı ahır gübresi
sonbaharda uygulanır.
Dikim
Üç yapraklı üzerine aılı mandalinler de dikim mesafesi 5X5
m’dir. Düz arazilerde kare, dikdörtgen yada üçgen dikim yapılır.
Meyilli arazilerde kontur dikim uygundur.
50

Meyvecilik
Bahçe Tesisi
Fidanları dikim zamanı Karadeniz bölgesinde sonbahardan
lkbahara kadar yapılabilir. Toprak sıcaklıı 15 0 C olduu zaman
en iyi dikim zamanıdır. Fidan çukurları 60-80 cm derinlik ve
genilikte açılmalıdır. Dikimi yapılacak fidanlar söküm
yapıldıkları yerden 4-5 cm yükseklikten dikilmelidir. Fidanlar
derin dikilirlerse kloroz ve zamklanma görülür. Dikim toprak
tavındayken yapılmalıdır.
Dikimi yapılan fidanları güne ııından korumak için
gövdeleri sarılır yada yanmı kireç ile boyanır. Tepe kısmı kesilen
fidanların rüzgardan kırılmasını önlemek için hakim rüzgar
istikametine kazık çakılarak sürgün kazıa balanır. Fidanlar
tutuncaya kadar 3-15 günde bir sulanmalıdır. Fidan dipleri yanmı
ahır gübresi, sap, saman ile malçlama yapılır. Yabancı ot
geliimine izin verilmemelidir.
Budama
Dikimde terbiye budaması yapılmı olan fidan 2-3 yıl
budamaya ihtiyaç göstermez. lk 2-3 yıl taçlandırma yerine alt
kısımdan çıkan sürgünler alınmalıdır. Genelde verilen ekil
Karadeniz bölgesinde goble olmalıdır.
Mandalinalarda budama zamanı erken ilkbahar dönemidir.
Budama zamanı son donlar geçtikten sonra sürgün vermeye
balamadan önceki dönemdir. Budamada kurumu, kırılmı,
dikine büyüyen dallar kesilmelidir. Satsuma mandalinleri zayıf
gelime gösterdikleri için fazla budamaya ihtiyaç duymazlar.
Don zararı görmü aaçta yeni sürgünler olutuktan ve
kurumalar durduktan 6-8 ay sonra budama yapılmalıdır. Don
zararı görmü dallar yeni sürgünlerin baladıı yerden kesilir.
Aacın tümü zarar görmüse aı yerinin üzerinden kesilerek yeni
sürgün oluması salanır.
Hasat
Mandalinalarda hasat eker/Asit oranına göre yapılır. Hasat
makasla kesilerek yapılır. Hasat edilen meyveler uygun temiz
taıma kaplarına boaltılmalı, boylanarak kasalara dizilmelidir.
51

Meyvecilik
52