Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Tarih</strong> 0gretiminde<br />
<strong>Tek</strong> Kigilik <strong>Akademi</strong>:<br />
Halil inalcrk<br />
Bundan krsa bir stre 6nce Prof. Dr. Ozer ErgenE,<br />
Do{u Ban dergisinin <strong>Akademi</strong>dekitei Ozel Saytnndar<br />
Prof. Dr. Halil inalcrk'r tanrtan makalesinin baqhfirnda<br />
Tiirk tarihgili[inin son 50 yrirnr Eok yakrndan ilgilendiren<br />
bir soru sorrnaktadrr: Halil hnlctkNeden Bilyilk?<br />
Prof. Ergeng cevabr gayet miiqkiil olan bu soruyu hem<br />
Prof. inalcrk'i yakrndan tantmanrn verdi[i talih, hem<br />
de Tiirk tarihgilifindeki btiytik bilgi birikimi sayesinde<br />
vukufiyetle cevaplamlqtr. Burada ise Prof. inaicrk'rn<br />
Ti.irk tarihqilifine ve bilhassa Osmanh tarihgilifiine<br />
yaptrfr katkrlarrn teorik temellerinin anlatr]masrndan<br />
ziy ade, Prof. Inalctk'tn cifrenci yetiqtirme tarzl ntn hangi<br />
niteliklerinin ona tek kigilik bir akademi unvantnt<br />
kazandrdrlr sorusu cevaplandtnlmaya gahgriacaktrr.<br />
' Prof. Halil inalcrk e. U. Dil ve <strong>Tarih</strong>-Cofrafya Fakiiitesi<br />
ile Siyasal Bilgiler Faki,iltesindeki hizmetinin<br />
ardrndan, uzun yrllar Chicago Universitesinde emerirzs<br />
proiesor olarak Eahgtrktan sonra l992'de Bilkent<br />
{Jniversitesinde <strong>Tarih</strong> B ciliimi.inri kurmugtur. H6len aynr<br />
boltimde master ve doktora seviyesindeki derslerine<br />
devam etmektedir.<br />
Z00L yrhnda akademik hayatrrun 60. yrhnr tamamlayan<br />
Frof. inalcrk, 1942 senesinde Tanzimat ve Bulgar<br />
Meselesi adh doktora teziyi"2 Tiirk iiniversitelerinde<br />
tarih alanrnda Osman Turan'dan sonra doktorastnl veren<br />
ikinci isimdir3. O, sosyal tarih aragtrrmalanntn<br />
Tiirkiye'deki en baganh orneklerinden olan bu teziyle<br />
baglayan ilmi mesaisine, bugtin aynr heyecanla devam<br />
etmektedir. Osmanh tarihinin iskeletini gekillendiren<br />
iig yiizr.i aqkrn gahgmasryla ziweye ulagan akademik<br />
kariyeri, son eserlerinde, ortaya grkan bu iskeieti artrk<br />
ete kemife brirtindtirmektedir.<br />
Prof. Dr. Ozer Ergeng, "Halil Inalcrk Neden Biiyi.ik?", Doiu<br />
Bail, sayr 12, Ankara 2000, s, l2l-141.<br />
Haberler: "Yeni ve son zamanlar tarihi ziimresinden ilmi<br />
yardrmcr Halil inalcrk; Tezinin konusu: Tanzimat ve Bulgar<br />
Meselesi; Jtiri Heyeti: Faktilte <strong>Tarih</strong> Profes6ni Enver Ziya<br />
Karal, <strong>Tarih</strong> Dogenti Dr. Bekir Srtkr Baykal, Dr. $inasi AItunda!,<br />
Dr. Akdes Nimet Kurar, Siyasal Bilgiler Okulu iktisat<br />
Olretmeni Fazil Hakkr Sur, YiiksekZiraat Enstitiisii iktisat<br />
Dogenti $eref Nuri ilkmen. A. 0. DTCF Dergisi, sayt 1,<br />
1942, s. 140.<br />
3 Bu bilgi, hAl terciimeleri mlitehassrsr Prof. Dr. Ali Birinci'den<br />
ahnmrqtrr.<br />
$iiphesiz, Prof. inalcrk'rn Ti,irk tarihgilifine katkrsr<br />
sadece yazdrklanyla smrh delildir. Yurtigi ve yurtdrqrnda<br />
yetiqtirdifi dgrenciler, onun derslerinde kazandrklan<br />
geniq ufuk sayesinde, bugtin sahalannda scjz sahibi<br />
olarak gohret kazanmiqlardrr. $iiphesiz, iilkcmizde<br />
Ealrgtrklan sahalarda birer dev olan gok sayrda profesor<br />
bulunmaktadrr. Fakat, Prof. inalcrk'r bunlardan ayrran<br />
en belirgin dzellifii, bilgisini paylaqmakta son derece<br />
ketum davranan bu devlerin aksine, bilgisinin tamamtnr<br />
ofrencilerine aktarmastdrr. Prof. inalcrk'rn derslerine<br />
sabrr ve sebatla devam edenler, Osmanh dtinyastnrn<br />
kiinhi.ine vdkrf oima bahtiyarhfrna eriqirler. igte Prof.<br />
inalcrk'r tek kiEiltk akademi yapan en temel ozellifi budur.<br />
O, son ara$ttrmalannt, bulgulannl ve dayandrgr<br />
v es ikal an cclmertge ci frencileriyle<br />
p ayiag rr.<br />
Burada Prof. inalctk'rn Bilkent Universitesi <strong>Tarih</strong><br />
Boltimiinde vermekte oldufu derslerden hareketle,<br />
onun hangi us0l tizere derslerini igledifi, biigilerini 6[-<br />
rencileriyle nastl paylagtrlr ve tarihgi adayr bir genci<br />
nasrl yetigtirdili konulan tizerinde durarak yukarrdaki<br />
sordulumuz soruya cevap arayaca|tz.<br />
Ders Usulii<br />
Prof. inalcrk'rn derslerini temelde iki grupta stnrflandrrmak<br />
mi.imkiindiir. Bunlardan ilki, Osmanh tarihine<br />
dair gegitli konulann iElendi[i ve olrenciye temei<br />
bilgilerin verildifi derslerdir. ikincisi ise Osmanh vesikalannm<br />
tahlii edildigi seminerieridir.<br />
ilk grubu olugturan derslerde, Osmanir sosyq-ekonomik,<br />
diplomatik, siyasi ve ki.iiti.irel tarih konulan birbirleriyle<br />
baflantrh bir gekilde iglenmektedir. Bu derslerinde<br />
Prof. inalcrk, ele aldr$r bir meseleyi once bir<br />
btitUn olarak,orcaya koyar. Bir misal olmak iizere, Osmanir-Fransa<br />
iligkilerinin seyrini anlataca[r zaman, 6ncelikle<br />
iki iilke arasrndaki iiiskinin ddnrim noktaiannr<br />
beiirler. bu suretle olrencinin detaylara girildifii zaman'olaylar<br />
ve devirier arasrndaki tarihi baflantryr kurmasl<br />
kolaylagtrnlr, Bunun bir arnact da tarihgilerin<br />
baghca korkusu olan anakronizme di.igiilmesini 6nlemektir.<br />
Bunun ardrndan Osmanir-Fransa iliqkilerinin<br />
tarihi zemini biitrin yonleriyle ele almrr, Bagta Osmanh"ve<br />
Fransa tarafi olmak iizere, bu iligkileri etkileyen
difer devletlerin tufumlan da senkronik olarak iqlenir.<br />
L526'da I. Fransuva'nm, Kanuni'nin teqebbiisiiyle ispanya'nrn<br />
elinden kwtanlrnasl esnasrnda Avmpa'daki<br />
gi:g dengesi ve bu dengenin biitiin etkenleri birer birer<br />
izah edilir. Boylece olaylann seyri her yoniiyle canlandrnlrr.<br />
Biitiin bu anlatrm suasmda Prof, inalcrk, olaylara<br />
tarafsrz bir gekilde bakar. Bu gclzlem esnasmda, her<br />
iki taraftan da tek yanh olarak ve gogu zaman maksatir<br />
tarzda yazrlmrq bulunan hurafeier detilleriyle tashih<br />
edilir. Ders boyunca bu konuda daha 6nce yaprlan baghca<br />
araqtrrmalar 6nem srasma gore tenkit stizgecinden<br />
gegiriierek zikredilir. Bdyiece OSenci konuyia ilgili<br />
bibliyografyaya aginahk kesp eder ve sa[lam bir bakrq<br />
agrsr kazanrr. Kaynakga, bu konuda daha sonra am$trma<br />
yapacak olan d[rencilere son derece faydah olacak<br />
ve yoi gosterecektir.<br />
Dersin ikinci safhasrnda olaylar serisinden bir kesit<br />
ahnarak yava$ yavag detaya inilir. Qogu okuyucu igin<br />
srkrcr bir teferruattan ibaret olan, I. Fransuva'nrn annesinin<br />
Kanuni'ye gonderdili mektup ve,Kanuni'nin cevabr<br />
Hoca tarafindan okundu[unda, dlrenci bir an igin<br />
Topkapr Sarayr'na giderek, orada Kanuni ile birlikte<br />
okunan mektubu dinier.<br />
Sosyal tarih, Prof. inalcrk'rn iizerinde hassasiyetle<br />
durdu[u tarihi konulann bagrnda gelmektedir. Bu alana<br />
ait konular Prof. inalcrk'rn elinde son derece ilgi gekici<br />
bir muhteva kazanrr. Osmanh sosyo-ekonomik tarihinin<br />
hemen her meselesinde, oldukga derin bir kavrayrga<br />
haiz olan Prof. inalcrk'tan sosyal tarihle iigili<br />
konulan dinlemek dlrenci igin ayrr bir bahtiyarhktr.<br />
Bir misal verecek olursak; kldsik donem Osmanh ekonomisinin<br />
can damarlanndan'biri olan baharat ticaretini<br />
zikredebiliriz. Bu konu, bu derslerin en zevkli bahisleri<br />
arasrndadr. Prof. inalcrk, F. Braudel'in piring ya da<br />
mrsm anlattrlr gibi baharatr tasvir eder. Baharattn, o<br />
gaflardaki sofra kiilti.iri,i ve grdalann muhafazasl agrsrndan<br />
taqrdrfr 6nem gibi noktalar vurgulandrktan sonra,<br />
olrenci baharatr Kalikrit ya da Gucerat limanlanndan<br />
tiiccarla beraber alarak Cidde limanrna getirir; oradan<br />
deve kervanlanyla Halepie ulagtrr. Halep'del<br />
tekrar yola grkan baharat, Avrupa'ya ihrag edilmek<br />
tizere Beyrut, iskenderiye, izmir, istanbul gibi Osmanh<br />
limanlarrna indirilir. Tam bu esnada, olaytn atmosferi<br />
dalrlmadan, sosyo-ekonomik tarihin seyrini etkileyen<br />
faktdrler -diplomasi ve siyaset- devreye glrel. Ifrsa<br />
bir zarrTanve mekdn de[igiklifi ile (flash back) Topkapr<br />
Sarayl'na doniiierek"Osmanh padigahr ve htikfimetinin<br />
ticaret yollannrn g{iventili igin aldrfr tedbirlere<br />
gahit olunur. Bu yoiculuk esnasrnda 6[ienci, kldsik<br />
ddnemde transit yollann hangi niteliklere sahip oldu-<br />
[unu, menzilleri, menzillerin nerede ve ne amagla kuruldu[unu,<br />
ticaret yollannrn hangi sebeplerle zaman<br />
zaman de[iqti[ini ofrenir. Bir baharat ticaretinden siizrilen<br />
tarihililgilerle, o$renci Osmanh ticari zihniyetini<br />
biitiin ydnleriyle kavramrg olur.<br />
Portekiz'in ve Venedik'in Osmanh ile denizlerdeki<br />
miicadelesinin tasviri bu tabloyu tamamlar. Bu tabioda<br />
uluslar arasr ticaretin btitrin kurumlan yer alr..Yabancr<br />
tliccann ticaret serbestisine zemin hazulayan hukuki<br />
stattiniin temeli olan ahdnAme ve bunun Osmanh hlikfirnetince<br />
bir diplomatik koz olarak kullanrlmasr tafsilAtryla<br />
anlatrlr, Boylece tarihte sosyo-ekonomik olaylann<br />
nasrl tezahiir etti$i, miiessese arka pldnryla biriikte<br />
oSencinin zihnine nakgedilmiq olur.<br />
Bu si.ireg sosyo-ekonomik tarihin difer onemii hususlannda,<br />
eie airnan meselenin kendi ig dinamikieri<br />
de dikkate ahnarak tatbik edilir. Meseld ipek ticaretinde<br />
iian'la olan birkag asrrhk mrjcadelenin -diplomatik,<br />
askeri, siyasi ve hatta dini nitelikli- ipekle olan.iliEkisi<br />
ve ekonomik yansrmalan aynr i.isl0p tizere iglenir.<br />
Siyasi tarih meselelerine gelince: Prof. inalcrk'rn<br />
elinde siyasi tarih, srrf kronoloji bilgisinden ibaret, srkrcr<br />
ve kuru bir tarih alanr olmaktan kurtulur. Hoca, siyasi<br />
tarihi, herhangi bir sosyo-ekonomik, ktiltiirel ya<br />
da diplomatik meselenin cereyan ettifi bir zemin olarak<br />
dtigtintir. Burada siyasi olayiar sebep-sonug iligkisi<br />
ve safilam bir kronoloji bilgisiyle ortaya konur. Prof.<br />
inalcrk'rn kronolojik bilgiye verdi[i onemin sebebi, tarihgi<br />
adaylannrn olaylan incelerken zaqan ve mek6,n<br />
hatasrna dtigmesini Onlemektir. Ornefin, iO. asnn ilk<br />
yansrnda Celaii isyanlannm sosyo-ekonomik sonuglan<br />
incelenirken, Osmanh tahtrnda htiki.im sriren padigahrn<br />
hatta bazen sadrazamiann isimleri bilinmelidir. Celalilerin<br />
kcikiini.i kazryan Kuyucu Murad Piga'nrn, mizacr<br />
ve izledili siyaseti itibariyle, Osmanh tarihi bakrmrnd.an<br />
sadece bir sadrazam olmanrn gok d.teginde bir<br />
anlam tagrdrfr dikkate ahnmahdrr. Yukarda bahsedilen<br />
tarihteki senkron, siyasi tarih meselelerindg, de, aynr<br />
hassasiyetle takip edilir. Osmanh Devleti Ceiali isyanlan<br />
ile u[ragrrken Avrupa devletlerinin 30 Vit Harpterinde<br />
birbirleriyle miicadele iginde bulunmug olmaiannrn<br />
Osmanh Devleti agrsrndan ne gibi sonugiar do[ur-<br />
.dugu tasrih edilir. Meselenin her iki cephesini de goren<br />
direnci, bir mukayese yaparak Osmanli'Devletinin<br />
bi.inyesinin o giinlerde gok zayf olmasma rafmen neden<br />
Avrupair gi.iglere kolay lokma olmadrlrnt idrak<br />
eder.<br />
Tabii ki kaynaklann krsmen yeterli oldu[u ve mtihim<br />
siyasi olaylara dair binlerce vesikanrn bulundulu<br />
16. asr ve sonrasr dcinem igin tarihi inqa etmek nispe,-<br />
ten daha kolaydrr. Ancak kaynaklann son derece smrh<br />
oldugu ve bu sebeple de iizerinde gokga spektilasyonlann<br />
yaprldrgr kurulug doneminde durum farklidr.<br />
Prof. inalcrk bu konuyu aydrnlhtmak igin farkh've daha<br />
getrefilli bir yol izler. iitcin daha once aynr konuda<br />
ara$turna yapanlann getirdi$i yenilikier deferlendirilir.<br />
Bu aragtrrmacrlann dogru yanlry cetveli grkanlu.<br />
Daha sonra kroniklere ddniilerek onlann gi.ivenilirligi<br />
meseiesi halledilir, ilk safhada metinler mukayeseli ve<br />
Eapraz okurnaya tdbi tutularak devirler igin Pn gtiveniiir<br />
ve temel kaynak tespit ediiir. Boylece bir devir igin<br />
hangi kaynafirn orijinal, hangisinin ihtiyath kullanrl-
masl gereken kaynak oldulu belirlenir4. Bundan maksat,<br />
dlrenciye ileride hangi devir igin hangi kaynaga<br />
mtiracaat edece$ine dair metodoiojik yaklaqrmrn kazandmlmasrdrr.<br />
ikinci saflrada, bulmacayr tamamlamak igin Prof.<br />
inalcrk toponomi, arkeoloji, ni.imizmatik, sosyal antropoloji<br />
gibi tarihe yardrmcr di[er alanlan birer arag olarak<br />
kullanrr. Kroniklerde adr gegen yerler topografik<br />
harita egli[inde tespit edilir. Yukanda zikretti[imiz konularda<br />
oldulu gibi burada da dlrenci Osman Gazi ile<br />
birlikte Bitinya bOlgesini dolagmaya baglar. Osman<br />
Gazi'nin gevresindeki nokerleriyle tanrqrr. Ote taraftan,<br />
tartiqmah tarihi meselelerin gergekten olup olmadrfr<br />
a[rr gekimde o[rencinin gozleri ontine serilir. Hocanrn<br />
elinde sanki bir uzaktan kumanda aleti varrnr$Easlna,<br />
olaylar ileri ya da geri sanlarak, zaman zaman da yakrn<br />
plina ahnarak ashnda imkdnsrz gortilen tariht akt-<br />
Em durdurulmast saflanrr. Uzerinde odaklanrlan sahne<br />
btiti,in tefemratryla yorumlanrr. Bu tefemrat Prof. inalcrk'rn<br />
uzun ve yorucu bir mesai sonucu ofiaya grkardr-<br />
!r ve tarihgilik aErsrndan son derece krymetli bilgileri<br />
igerir.<br />
Prof. inalcrk'rn tarihi yeniden inqa ederken miiracaat<br />
ettiEi dnemli bir alan da tarihi gahsiyetlerin biyografileridir.<br />
Bilhassa kritik tarihi donemeglerde kigilerin<br />
yiiklendi[i tarihi roller, Prof. inalcrk'rn derslerinde<br />
dzellikle vurgulanrr. Fatih Sultan Mehmed, Fuz0li,<br />
Kciprtilti Mehmed Paga, Rdmi Mehmed Paga, Dimitri<br />
Kantemir, tarihe vurduklan damga ile delerlendirilirler.<br />
Bu gibi kigilere ait gozden kagan ve bu sebeple go-<br />
[u zaman onlan konu alan eserlerde dahi rastlanamayan<br />
bilgiler aktanlarak bunlarrn tarihi agrdan ne anlam<br />
ifade etti$i yorumlanrr. Biyografiler iglenirken gahsrn<br />
boglukta asilt kalmamail igin yagadr[r devrin btittin<br />
sosyo-ekonornik, ktiltiirel, siyasi ve dini atmosferi<br />
meczedilerek dlrenciye verilir. Bi.itrin bunlaria biriikte<br />
Prof. inalcrk ele alman kiginin qahsi Ozelliklerini ve<br />
mizacm goz ardr etmez. Onlann gevreleriyle olan<br />
mahrem iligkilerini, ilneyle kuyu kazarcastna tetkik<br />
ederek ortaya grkaran Prof. inalcrk, buradan hareketle<br />
o qahrslann sa$am bir profilini gizer. Onlann zayf ve<br />
gtiglii yonlerini tespit ettikten sonra tarihteki gergek<br />
rollerini ortaya grkarrr. Difer konularda oldugu gibi<br />
burada da tenkidi yaklagrm gegeriidir.<br />
Bahis konusu olan derslerin genel olarak metodolojisi,<br />
Annales ekoltintin bi.iti.in ozelliklerini iginde banndrnr.<br />
Olaylann tahlilinde sosyolojik bakrq agrsr higbir<br />
zaman kaybedilmez. <strong>Tarih</strong>ginin, sosyal bilimlerin<br />
btitiin alanlarryla yakrnhk kurmasrntn zaruretine ina-<br />
4 Bu tjrnek igin bakrnrz: Halil Inalcft, "How to Read 'Ashrk<br />
Paga-zade's History", Studies in Ottoman History in Honour<br />
of Professor l/. L. Menage, eds: Colin Heywood and Colin<br />
Imber, istanbul: ISIS Press, 1994, 139-156: 2. Baskrst: Essays<br />
in Ottoman History,istanbul: Eren, 1998, s. 31-50; Halil<br />
inalcrk, "The Rise of Ottoman Historiography", Historians<br />
of the Middle Easr, eds. B. Lewis and P. M. Holt, London<br />
1962, s. 152-167.<br />
nan Prof. inalcrk, sosyal degiEmeden emek paliyetine,<br />
kqrizmatik otoriteden patt'imonyal sisteme kadar sosyoloji,<br />
iktisat ve sosyo-psikoloji bilimlerine ait kavramlarr,<br />
tarihgi igin birer anahtar olarak deferlendirir.<br />
Batr dillerine olan hakimiyetini, Osmanh tarihgili-<br />
!i igin srnrrslz bir imkdna dcinriqtriren Prof. inalcrk, bu<br />
imkAn sayesinde Osmanh tarihine ait Batrh diigi.intirlerin<br />
fikirlerini sallam bir tenkitten gegirir. Batr literatiirtini.i<br />
siirekli takip eder. Bunun yanrnda sosyal bilimlerin<br />
drinya ciige[indeki temsilcilerinin fikirlerine ve<br />
ozellikie onlann Osmanh toplumu hakkrndaki gdniglerine_<br />
ihtiyatla yaklagrr. Bu ciimleden oiarak, Max WebeP<br />
ve Karl Marx gibi diiqiini.irlerin Osmanh ile ilgili<br />
fikirleri, hocanrn tenkit si.izgecinden geger, eksik veya<br />
yanltE ydnlerine iqaret edilir. Gerekli diizeltmeler, kaynaklar<br />
marifetiyle yaprlrr.<br />
Seminerleri:<br />
Prof. inalcrk'rn ikinci grup derslerini Osmanh vesikalannrn<br />
okunup tahlil edildi[i seminerler olugturur.<br />
Bu seminerler, tarih cilretiminde profesyonel tarihgili-<br />
[e gegigin ilk adrmlandrr. Vesika seqiminden baglayarak<br />
vesikanrn nasrl okunacalrna ve tahlil edileceline<br />
vanncaya kadar biiyiik bir titizlik ve dikkat ile yaprlan<br />
bu seminerler, birinci grup derslerde verilen nazari bilgilerin<br />
bir nevi tatbikatr hiikmiindedir.<br />
Prof. inalcrk bu seminerlerde oncelikle hangi tiir<br />
vesikalarrn incelenece[i hakkrnda genel bir bilgi verir.<br />
Bu esnada, okunacak vesikalann Osmanh tarihi bakrmrndan<br />
ne anlam ifade ettigi ve tarihi cinemini belirtir.<br />
<strong>Tarih</strong> ile belge arasrndaki iligkinin niteligi ve buna ait<br />
metodolojinin nasrl olmasr gerekti[i de aynca anlatrlrr.<br />
Prof. inalcrk igin vesikaya dayanmayan higbir eserin<br />
ve bu anlayrqla yaprlan Osmanh tarihine dair higbir<br />
doktora tezinin ilmi hiiviyeti yoktur. Her ne kadar bu<br />
gdriig bazrlarrnca belge fetigizmi olarak nitelendirilse<br />
de Prof. inalcrk'rn bugtine kadar yaptr[r gahqmalar onu<br />
eleqtirenleri defiil, kendisini hakh grkarmrgtrr.<br />
Seminerde okunacak vesikalar, alelAde segilmig defiidir.<br />
Tasnif edilmiq ve edilmemiq milyonlarca vesika<br />
varken tarihgi, o$rencileri igin hangi vesikalara oncelik<br />
vermelidir? Prof. inalcrk bu husustaki tercihini, Osmanlt<br />
kurumlannln ana iskeletini ortaya grkarmaya yarayacak<br />
vesikalardan yana yapar. Bu vesikaiar, Miihimme<br />
Defterleri bagta olmak rizere, Kanunnameler,<br />
Tahrir Defterleri, Adaletnameler, $ikdyet Defterleri,<br />
$eriye Sicilleri ve Name-i Htimayunlardrr.<br />
Belge okunurken dikkat edilecek gu hususl4r ilerde<br />
yayln yapacak olan tarihgi adaylanna srkr srkrya tembihlenir:<br />
' <strong>Tarih</strong>gi vesikayr mutlaka ashndan kendisi okumairdir.<br />
Baqkalannrn yaptrEl okumaya g6re yorum<br />
yapmamahdrr.<br />
5 Halil inalcrk, "Comments on'sultanism': Max Weber's Typification<br />
of the Ottoman Polity", Eds: Ch. Issawi and Bernard<br />
Lewis, Occasional Papers, Princeton 1997, s.49-7?.
,.,1,'li.,;;ii:,"'!:. :',. "t .. .:ii,r.<br />
r .jl :; ;, i,Tdh€i: nellgtljEi esgrine, gna is1in 1{e,n hiikiim<br />
verdifi vesikanp bir kopyasml mutlaka ek]emelidii ki<br />
okuyucuy a konto ll' irnkarirt't-arunsrn. B u suretie' yapilmasr:muhternel<br />
yanilq okumalar da telffi ,edilmiq. eIsun.<br />
' :.r<br />
,,, I <strong>Tarih</strong>gi,,,v99ik4yr tahlil gdgrken, mptpaJaf,adan<br />
ve zorlamadan kaqrnmahdrr. Ihtiyath bir tisl0p kullanmah,<br />
hamasi ve iileolojit tcatrptann caiibesind'(aprlmamahdrr:<br />
Hetre belgeyi tahrif etmeye asla:ve katjd tevesslii<br />
etmpmelidir.<br />
,Yukandaki usuhi takip ederek bir misal Uz.grinde<br />
PJ?f,,inalqft ' rn seminer .Iaryml anl atm ayu ?,uf !ui,1[ ;<br />
Elimizdeki beige 1 Recep 1018/30 fylql 1,6!9 !arihii<br />
ve I. Ahmedievrine ui 'Ui, adaletnamedirdl'Bu<br />
adaletnamede gdrevlilerin devre grktrklannda'yaptrklan<br />
suiistimallerin gegitleri ve bunlann yasaklanmasr<br />
vardrr. Vesika okunmadan once.. oncelikle vesikanrn<br />
ya"itA,g, tariht;ki geiigmeiere temas'edilir.'Bu vJsikanirt<br />
y'azrlmasrna sebep olan olaylar tdfemratlyla anlatt-<br />
.ltr: Hbca segti[i bii olrenciye rnetni okuiarak'geiekli<br />
yprlprde durdurup" y,ep.ikayi gerh.e baqlar. Ves!k4{a, ggg,gl<br />
terimler ve,klypmlar tgk !!.k<br />
agftlang. I :::, ,<br />
. ., .i'Anadolu BefrIerbefiisiae ve Anadolu eyaletileltabi<br />
olan sancakbeglerine ve zikr olunan sancaklarda<br />
'<br />
vaki otah kadilaia hi)kiitm kf : ' ; ' ::' ' '-'i<br />
'<br />
"<br />
'' i)oi:iya ey'arlet-i mezburede va'kt oli'n ,eiiyol iJ.'bi;erayd<br />
ki vedayi'-i cenabt kibriyddr eyydmt hilmayu,n<br />
, a(a.let;rygkrfi,numda qhl il'iyal ve eryak ve mallarryla<br />
asfide hal ve,mijrefrehil'LbAI olub yevmen fe .yevmen<br />
' iu'ihtk'ku'ra'vi;s'6;1it', mamur ve abadqi olmak iaiik<br />
ikent: sii ki'bedlerbegi'vi' sancakbeglerisiz mtiterred<br />
c e I'b " i) ahz,i g ii n' m i)b a I a ! a at I u il e b i z z at kal kub ;it i,l ay e t<br />
ilzerine E*ub devr eyl.eyi,ib bir,karye topragmda bif kinlesne<br />
sofiukdan ddgtib helak olsa veyahud a!.ggdan<br />
ai;tiii'veya iuya' g:ark'olub fevt ol;sa ieya' nitcVuhan<br />
makt ul b ul uns a' kdn c iirinil' v e o Eril b i zim,' h|l'kktriiitdtr<br />
deju;bl karyeye yarub,hice gtinler oturub ahali-i,'kgryeJi<br />
hqP; ve Qey;ze9gy,g/ilb mylkery"lsfk i,,tg1,,e1temekle,kan<br />
dsrti devii nice yiiz altun ve guru$larun ve<br />
',<br />
ii<br />
ot' u r' ri,, i oi* i a,; g' ri nir' da n' ma' d a i, ay i' i r"b;i, a -<br />
ydntn mi)ft ti meccd'nen'''at ve kattr v;e ddie ve'Eitt'ie"es-<br />
,,bab v?imallarln ve arpa ve scman ve'odunve aflubie<br />
kolun'ye kuzu vq tavuk v,e,!.aE ve bal t4q sgir ru9'kfi!,Qt<br />
FllttL, gerk:th alub ue Puftyn emsali nice salgyltlqr,;.9-<br />
lub cebren ve kahren milbalaga mal cem edub ve has-<br />
'Iiirfntzr' dahi hadden ziyade voyvo:dalaifitza iltizama<br />
vermekle anlar dahi miibalaga arlu ile-vilayet-i mezbuge,,ilaefyte<br />
g*ub .,,.. gyalet-i rygz,by/ede Veamgi vd timar<br />
ta:sarruf eyley,enler.e vq sairlere Eerte ve kanun=qdeftere<br />
muhalif bir akga ve bir habbe aldurmayub ve zulm i)<br />
' tdaddi' etdiirmeytib ve' havass-t hilmayun ve,viizera<br />
haslan ve evkaf ve emlak ve serbest olan karyetere as-<br />
=i;.,;b'kat,,adaiIiltiarri,zetdilr:me'yiestjz.,<br />
, ;-....). r' ;; , 'l, .'<br />
;6 :,Halil'ihalcrk, 'tAdaletnamel er" , Belgeler 1/; (Ankara'1965) s.<br />
126: 2. Baskrsr: Osmanllda Devlet, Hukuk Adalet iginde is-<br />
.lanbuf; Eren,2000, s. 160.<br />
Burada sadece giriq krsmrnr ikribas edeUifJigid, g<br />
sayfa tutan bu vesikanrn tahlili haftada [g.t ,saatten<br />
ddrt-beq haftayr bulmaktadrr. Vesikada gegen l'ye+yd ve<br />
beraya ki veddyt'-i. cenab-t kibriyddlr" ibaresine afBn<br />
padiqahrn tebaasrna hangi nazarla baktrfi1 mgfhumg anlatrln<br />
Burada kldsik Ortado$u devipt gelene$inde hilkilmdarm<br />
tipolojisi gi2ilir. Tebaanrn tniktimdeira Aliah'rn<br />
bir kutsal bii emaneti oldufu yoniindeki telakki<br />
vurgulanrr. B o y lece O smanh hi.iki.imdannrn' h an gi ge lendgin<br />
temsilcisi oldufu tespit edilir.' Pi'of.'ina]crk' Osmanir<br />
toplumunda sosyal bi,inyenin hangi gartlarda dolal<br />
mecrasmda ilerleyebildifiini ve bu siiiegte'herhaiigi<br />
bir aksama oldu[unda ne gibi tedbirlerin dhndi$rnr gu<br />
zikretti[imiz ibareden yola grkarak tahlitr' eder:'Tebaanin<br />
mutlu ve mi.ireffeh bir qekilde hayatrnr idame gartla$.nu<br />
or@dan kalkmaslnrn, mi.iesses diizenin: bozulmaslna<br />
yol agtr[inx ve padiqahlann fermanlqr ggndgrerek<br />
daha,baqrnda bu menfi gidiqi alrdiifr4{y1,hedefle-<br />
,.diklprini dlrenci belgeden birebir dlrenmiq glul:<br />
' ., ,-Belgeye devam edeiirn: :: , :<br />
'!siz ki' beflerbefii ve sancdkbeglertsiz mtucerred<br />
"celb il ahz iEiin miibalafia atlu ile'bizzat kalkub vilayet<br />
'tizerine E*ub deur eyleyrlb",. Burada Prof. ihalcrk vilayet<br />
iizerine grkrp devr eylemek hususunun iizerinde,du-<br />
- rur. Ydneten ile yonetilen arasrnda gogu aamaq,hig, de<br />
hog olmayan bu fiilin tadhi stirekliliEi,orng[teriy-lg verilir.<br />
Bellerbe$inin vildyetinde devre gft4asltrlq !uku-<br />
.<br />
ki ve idari gartlannr anlaftrktan gonra maiyetindg$i at-<br />
'irtarla<br />
para toplamak gay6sini gi.i-den bu fiiiin ta$rada<br />
'rl : ':<br />
'<br />
'<br />
,.,h?lFi sosyal galkantrlara :ebgp,olaueu if3fb gfilin,<br />
,. ,"kan.cilrmil ve og1il bizim hakl.uytzdt.r .deyLl"' bahsinde<br />
kan ctirmiintin Isl6m fikhr .ve Os.manh ceza kanunnamesine<br />
gdre izaht yaprlrr. Bunun, ceza hukukunda<br />
onemli bir yere sahip ve.niahalli idarediler:tarafindan'<br />
da srkga istismar edilen bir madde oldufu tizerinirde<br />
durulur.<br />
' : "bunun emsali nice salgunlar salrb" crimlesinde<br />
' ise salgun kavramr i.izerinde',etr-aflrca durulur:'Hem<br />
devletin, hem de mahalli idarecilerin hangi gzirtlarda<br />
salgun saldrfr izah edilir,<br />
, : Beylerbelinin haslannr voyVodalara yiiksek meblallarla<br />
iltizama vermesi ve,halkrn bu gekilde ezilmesi,<br />
iizerinde durulan konuiar arasrndadr. iB urada o[renci-<br />
,den kendini kdyitiniin yerine koyarak reayanin psikolojisinin<br />
anlamaya gahgmasr be.\lenir., t.. ) :t . ,<br />
Belge okunurken takip' edilen usul' ve,..terimlerjn<br />
gerhi ile ilgili drnekleri golaitmak mi.imkiindiin Bu kadarla<br />
iktifa olundu. ., ,i.r , -: . .' ,<br />
.<br />
Vesikalann okunmasr srasrnda 6nem verilen bir<br />
bagka husus da terimlerin ve kavramlann tam'olarak<br />
anlagrlrnasr igin muhteiif ltigatlere bakrlqaqidrl, Semi-<br />
; D€r Sraf+da Hans Wehr'in Arapga;ihgi.lizge,.steingass'in<br />
Farsga-ingilizce ve J. Redhguse'un O9111i1ca-<br />
-
ihgilizce liigatleri el altrnda bulundurulur ve srkga mriracaatedilir.<br />
Burada pedagojik bir yaklagrm sergileyen<br />
Prof. inalcrk, bahis konusu olan terirn ya da kavramt<br />
sanki kendisi de ilk defa duyuyornu$ gibi, tilrencilerle<br />
beraber merakla s6zlii[e bakar. Bdyiece dlrencilerin<br />
ogrenme heyecanrnr sUrekli diri tutar.<br />
Vgsik3lann tahlili yaprlrrken bugrine kadar tizerinde<br />
durulmalan tarihi meseleler ve mijesseseler birer<br />
tez, kgnu_qu,olarak d[rencilerin dikkatine sunu lur. O gti -<br />
ne kadar fenliz tez konusunu belirlernemig olan d[renci,<br />
gegitli altqrnatifler arasrndan tez konusunu segme<br />
irnkanrna,$avugur. Biiylelikle goEu 6[renci, tez konusu<br />
segerken ya gok srf bir konuya, ya da altrndan kalkamayaca$r,<br />
vesika bulamayacafr gebefil bir meselenin<br />
girdabrna dtiEmekten kurtulur.<br />
Biiftin bu ders ve seminerlerin yanrnda Prof. inal'<br />
crk?a tek kigilik akademi hiiviyetini kazandrran bir bagka<br />
husus da, iciziini,i ettilimia tez konulannrn segilmesi,<br />
-tez konulan genellikle sosyal tarih baqta olmak<br />
rizere Osmanh mtiesseselerine ycineliktir- dlrencinin<br />
tezyazma a$amasrnda gahgmalannrn takip edilmesi ve<br />
teze bir piroblerni gdzebilecek mahiyet kazandrnlmasrdrr.<br />
Qok spesifik ve ilerde agrhm sallama imkinr olmayan<br />
konulardan kagrnrlrr. Prof. inalcrk tez konulannr<br />
tespit ederken Ttirk tarihgili$ine katkrda bulunulmaslna<br />
aynca 6zen gOsterir.<br />
.:<br />
Ofirencinin tez yazlml srrasrnda dipnot ve kaynakgada<br />
uluslar arasr standarda uyulmasrna son derece<br />
dikkat edbr. gtinkti ilerde bir makale yazrldrfrnda bilhassa<br />
batrda ilk dikkat ed.ilen gey dipnotlardaki dtizen<br />
ve tutarhhkiir. Bu, makalenin ilmi ciddiyetinin en<br />
cinemii Sostergesidir.<br />
Hocanrn nasihatlerini dinleyen ve gosterdipi istikamette<br />
yiiniyen o[renci, tezini bitirdifi zaman gergekten<br />
konunun mtitehassrsr olmakla kalmaz, alanrnda<br />
gok genig bir bahE agrsr kazanrr. Uzun yrllar tizerinde<br />
gairgabilece$ ve tarihgili$irnize ciddi katkrlar safl ayacak<br />
ilmi bir mesainin igine girer.<br />
Halil inalcrk Bi-hakkrn Thkip Ediliyor Mu?<br />
<strong>Tarih</strong> diretiminde Prof. inalcrk'rn yukanda ternas<br />
edilen hususiyetleri, tarihgiler arasrnda hem yurtiginde<br />
hem de yurtdrgrnda ona hakh bir qcihret kazandrmrqtr.<br />
Her''ne kadar Prof. inalcrk yagayan en biiyi,ik Osmanh<br />
tarihgisi olarak tanrnrp bilinmekte ise de maalesef<br />
onun aragtrmalanrun ve Osmanh tarihine getirdili yeniliklerin<br />
yeteri kadar okunup takip ediidi[ini soyleyemeyiz.<br />
Karizmatik bir isim olarak brittin tarih mahfillerinde,<br />
bilhassa Osmanh tarihine ait meselelerin odafrnda<br />
yer aldrfr tartrgmalarda dahi durum ayrudr.<br />
\in [zi.intii veren bir baqka boyutu da Prof. inaicrk'rn<br />
b{iyiik emek sarf ederek ortaya grkardrfr tarihi<br />
bulgulann hAlS lrse tann murreoannoa yer armamlg olmasl<br />
garabetidir. Meseld Edirne'nin hangi tarihte fethediidifini<br />
taa i963 yrirnda verdi[i Edirne'nin Fethi<br />
(.i36'), adir tebligleT higbir tartrqrnaya meydan brrakmayacak<br />
qekiide kesin olarak 1361 yrhnr tespit ettigi<br />
hdlde lise tarih kitaplannda hAli Edirne'nin fethi 1363<br />
yrhnda gosterilmektedir. Kapitiilasyonlann ilk defa<br />
1352 yrirnda Cenevizlilere verildi$ini, 1535 yrhnda<br />
Fransa'ya verildili soylenen kapittilasyonun ise Kanuni<br />
Sultan Siileyman tarafrndan onaylanmadrfr igin gegersiz<br />
oldufun1 y. .ryT-14ara<br />
itk defa 1569 yrlrnda<br />
kapitUlasyon verildilini 30 senedir biitiin diinya Profesdr<br />
inalcrk'tan okurken8 i.ilkemizdeki ders kitaplan h6-<br />
lA bundan habersizdir.<br />
' Hatta bu tarih kitaplannt\Sl krsmrnda Prof. inalcrklrn,higbir<br />
gahgmasr kaynakgada zikredilmemektedir9.<br />
Ti,irk <strong>Tarih</strong> Kurumunun gabalannln yanrnda, son<br />
elli senede baqta Prof. inalcrk olmak iizere Osmanh tarihine<br />
dair pek gok aragtrrrna yaprlmaslna rafmen Milli<br />
Efitim Bakanhfir Talim ve Terbiye Kurulundan gegen<br />
lise ders kitaplannda hdld Hammer'in, 18. asrrda<br />
elindeki krt kaynaklarla yazdrfr tarih takip edilmektedir.<br />
Ttirkiye'de tarih d$retiminin salhktr bir mecraya<br />
oturrnasr igin tarih d[retirninden sorumlu olan kigi ve<br />
kurumlann bu konulara daha dikkatle yaklagmasr ve<br />
eski bilgileri agarak gafrmrzda yaprlan tarih aragtrma-<br />
Iannr yalandan takip etmeleri gerekir.<br />
Yukarda ancak an a h atl annr "cev<br />
apl and rrrnaya gahg -<br />
tr$rmrz Prof. Inalcrk'rn neden tek kigilik akademi oldu-<br />
!u sorusuna, farkh agrlardan farkh cevaplar verilebilir.<br />
Osmanh tarihgili$inin bu en miistesna isminin ilmi<br />
kudretinin, bir makalenin srnrrlanrun gok gok iitesinde<br />
bir muhtevayr haiz oldufunun elbette bilinmesi gerekir.<br />
Hocarun, tarihi, insanrn igine girdifinde bir daha<br />
asla grkmak isterneyeceli bi,iyiilii bir dleme ddniiEtiirme<br />
kabiliyeti hakkrnda, gtiphesiz ilerde pek gok de[erlendirme<br />
yaprlacaktrr. Burada bu btiyiilii 6lemden, ancak<br />
bir kesit verilmeye gahgrlmrgtrr.<br />
Halil inalcrk, "Edirne'nin Fethi (1361)", Edirne'nin 6ffi.<br />
Fethi Yilddniimii Arma!,an Kitah,2. Baskr, Ankara: TTK,<br />
1993, s. 137-159.<br />
Halil inalcrk, "lmtiyazat", Encyclopedia of Islam,Znd ed., c<br />
III, 1971, s. I 179-1 189.<br />
Bir ijrnek olmak iizere bakrn.a Liseler igin Osmanh Torihi,<br />
Yazarlar: Ahmet Baqaran, AIiSert, Liitfi ilgUn, Ankara: Devlet<br />
Kitaplan,2000. Bu kitabrn yazarlanna gdre Halil lnalcrk<br />
diye bir tarihgi yoktur.
Tii*iye Nerqye Zodonryor ? / Nuri O1nOUn . . . . . . , z<br />
MuzofferOzdog (1933-2002) VefutErfi .. ....5<br />
Bir Ulk0criniin,Ardrndon / Nuri GURG]R. . . . . 6<br />
Umit Ozdo! Bobosr Muzoftr Ozdo!'r Anlotfr /<br />
lvl.QaQnTAlvlUR .......8<br />
Yeriniz Ugmok Olsun Orgenerolim /<br />
Nam*Kentol ZFYBEK... ......]3<br />
Ozdo! Aiob.y Diin Uernolo Vordr Tii* Be/eri<br />
Yoern Q6zdii, d{lodr / Durcun YIIDIRILI . ., . . 14<br />
Torizsiz Tiirk Milliyeteisi Ozdo E / ibrohim lvlEliN , . . 17<br />
Muzoftrdzdo! / UolittGKINC. ..,..18<br />
Muzofbr 6zdog'rn fudrndqn<br />
Dosilonnrn Sti/edilderi . . . . . . . .. 19<br />
Segkin Asker AztzToger'in Anrsrno Sqygr /<br />
lvluzafferOnAG .....21<br />
Nihot Ali Ozcon ile lrok Uzerine Sti/eg /<br />
M.QoflnTAMUR ......22<br />
Milh lCmlik, Etnik Grup ve Mozoik Kijlfltdi /<br />
NevzatrcOSOGtU ......26<br />
Burufgon /Ayvoz&rcfUlR... ..'..32<br />
ShoteiikTiirkeultik / 6=run YENCERI. . . . . . . 34<br />
Torih Bilinci ve islAm'r Yeniden DUtiinmek / :<br />
HosonOMI<br />
....A3<br />
Torih Ogretimi Yeniden Ele Ahnmolr /<br />
M. Cadotry 6m*tin . . 47<br />
Pro[. Dr. Bohoeddin Ydiyldz ile Torih Aroghrmolon ve<br />
ilgr"tiri KonusundoSoyle.gi / AI\AATA.. ..49<br />
Tiirkiye'de Torih Egitiminin Sorunlon / Yunus KOC. . . 54<br />
Torih Ogretiminde <strong>Tek</strong> lqilik Akodemi: Holil inolcrk<br />
BiilentARl/S.linASlANrAt... ....56<br />
Postmodernizn ve Torih O$retimi /<br />
g.GalinKAnnA,AG .,...6.|<br />
Torih Egitiminde Menhbelerin Yeri ve Onemi /<br />
Sezoi 6n19. ....68<br />
Orto Ogretim Kurumlonndo Torih Ogretiminin<br />
Yopr ve Sorunlonno ili$;n Bir Aroltrrmo /<br />
MustafqsAf&AN. ...,.73<br />
Torih Derslerinde "D6kiimonlorlo i[retimn Yqklotrmr /<br />
BahiATA ....80<br />
Torih Ogretimi ve Elegtirel Diigilnce Becerilerinin<br />
C'eligfirilmex;i/ HiiseinKOKSAL ....,87<br />
ilk Mehepferde Tqrih Tedrisqh / Ni Fohrenin,y',!,pgp. . 9l<br />
Romondo Qonokkole Swogr: Mehmet Niyozi'nin<br />
'Qonokkole Mohgeri' ile Serpil Urol'rn '$ofoho Yonqn<br />
Mumlqr'Adh Romonlqnnr Bir Kor;rlothr:mo Denemesi /<br />
RamozonG]tENDNl -i i r..,,,]00<br />
Mijiellidoglu Ali Qonkoyo / 6m"rOZceft. . . 106<br />
SerbestDJrsler / vusuilXCunA ...:<br />
Bizde Torih ve Miivenihler Hqklq ndo /<br />
lvlehmet Fuot KOPRAfiA,nr. .'. . .'. . . . . . . .'1 13<br />
Tiirk Yurdunun Yeniden Bssrlrnosr Devom Ediyor /<br />
Ni ginivci :.... .1,18<br />
l(tobiyot .... .,.,:....119<br />
Hoberfer ....120<br />
Dergimize Gdnderilecak Makalelerin Wlndows 98 / Word 6.0 - 7.0 Versiyonlanna<br />
Gdra Yazrlmasr ve Dlcket Olarak Gdnderilmesi Rica Olunur.
FtEVET!ruiru AyLf K vAVt$d oRcAfl{fl o0F<br />
AYI; 175<br />
ffiffiffiffi<br />
FiYATI: 000.000 TL<br />
I S S N.; 1 3 0 0 0 - 2 g g 3<br />
etimi
Change language