Arap-dilinde-kasem-oath-in-arabic - gariban tavuk

T.C
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
ARAP DİLİ VE BELÂĞÂTI BİLİM DALI
ARAP DİLİNDE KASEM
(YÜKSEK LİSANS TEZİ)
DANIŞMAN
Yrd. Doç. Dr. Muhittin UYSAL
HAZIRLAYAN
Muzaffer GEDİKOĞLU
KONYA–2006

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ............................................................................................................................. 1
KISALTMALAR ............................................................................................................ 4
GİRİŞ ............................................................................................................................... 6
1.YEMİN VE ÖNEMİ ...................................................................................................... 6
2.TARİHÇESİ VE DAYANAKLARI.............................................................................. 7
BİRİNCİ BÖLÜM
ARAP DİLİNDE YEMİN
I-) YEMİNİN TANIMI ................................................................................................... 12
A. Sözlük Anlamı........................................................................................................... 12
B. Terim Olarak Yemin .................................................................................................. 13
C. Araplarda Yemin....................................................................................................... 14
II. YEMİNİN ÖGELERİ.................................................................................16
A. Yemin Cümlesinin Unsurları .....................................................................16
1. Yemin Edatı ...............................................................................................16
2. Muksemun Bih ...........................................................................................16
3. Yeminin Cevabı (Cevap Cümlesi) ...............................................................16
III. YEMİNİN ŞEKİLLERİ ............................................................................19
A. Açık Yemin..............................................................................................19
B. Kapalı Yemin..........................................................................................20
IV. YEMİN HARFLERİ..................................................................................22
A. ب İle Yemin ..........................................................................................22
B. ت İle Yemin ..........................................................................................23
C . İle Yemin ...........................................................................................23
و
D. ل İle Yemin...........................................................................................26
E. من İle Yemin ...........................................................................................27
V. YEMİN FİLLERİ ......................................................................................27
A. Asıl Yemin Fiilleri ...................................................................................27
I

..........................................................................................................27 يَمَنَ‏ 1.
2.
.......................................................................................................28 قَسَمَ‏ 3.
........................................................................................................29 حَلَفَ‏ B. Mecâzî Yemin Fiilleri ..............................................................................29
1.
........................................................................................................29 شَهِدَ‏ 2.
........................................................................................................30 عَلِمَ‏ 3.
نَشَدَ‏ .....................................................................................................31 .4
سَ‏ أَلَ‏ 32.................................................................................................. 5.
أَوْذَمَ‏ ....................................................................................................32 6.
أَآْتَعَ‏ .....................................................................................................32 تَأَ‏ ذ َّنَ‏ .7
33.................................................................................................... .8
نَذَ‏ رَ‏ 33.................................................................................................... 9.
عَمَرَ‏ ....................................................................................................34 صَدَقَ‏ 10.
..................................................................................................34 أَ‏ ظُن ُّ .11
35................................................................................................. 12.
آَتَبَ‏ ....................................................................................................35 .13
36....................................................................................................... سَمَ‏ طَ‏ C. Yemine Benzeyen Edatlar ........................................................................37
Tevkid............................................................................................................37
38...................................................................................................... إِ‏ ن َّ ‏-أَن ََّ‏ .1
.....................................................................38 لامُ‏ الاِبْتِدَاِء 2. İbtida Lâmı
.........................................................................................40 Edatı) (Şart اَم َّا 3.
).....................................................................40 س ( حَ‏ رْفُ‏ الس ِّينِ‏ Harfi: 4. Sin
.....................................................................................................41 Edatı قدْ‏ 5.
.............................................................................44 ضَمير الفَصْلِ‏ Zamiri: 6. Fasıl
......................................................................44 نُونَا التّوآِيدِ‏ 7. Tevkid Nunları
44..................................................................... اَلْ‏ حُ‏ رُو فُ‏ الز َّائِدَةِ‏ .8 Zâid Harfler
46..................................................................... حُ‏ رُو فُ‏ الت َّنْبِيهِ‏ .9 Tenbih Harfleri
.....................................................................48 حروف الخطاب Harfleri: 10. Hitap
D. Arap Şiirinde Kullanılan Yemin Lafızları ...................................................49
a. Şairin أَ‏ قْسَ‏ مَ‏ Fiilini Kullanarak Yaptığı Yeminler..........................................49
b. Şairin يَ‏ مِينُ‏ Kelimesini Kullanarak Yaptığı Yeminler....................................50
II

c. Şairin حَ‏ لَفَ‏ Fiilini Kullanarak Yaptığı Yeminler ...........................................50
d. Şairin لعمر Yapısını Kullanarak Yaptığı Yeminler........................................51
e. Şairin Yemin Lafzı Yerine Geçen Çeşitli Edatlar ve Harflerle
Yaptığı Yeminler ............................................................................................52
İKİNCİ BÖLÜM
KUR’AN-I KERİMDE YEMİN
I. ZİKREDİLİŞİNE GÖRE YEMİNLERİ .......................................................55
A. Açık Yeminler ..........................................................................................55
B. Kapalı Yeminler.......................................................................................57
II. ALLAH’IN ÜZERİNE YEMİN ETTİĞİ KONULAR ................................60
A. Tevhit........................................................................................................60
B. Kur’an’ın Mübarek Bir Gecede İndirildiğine Dair Yemin ..........................61
C. Peygamberin Hak Olduğuna Dair Yemin ...................................................63
D. Ahiretle İlgili Yemin.................................................................................65
E. İnsan’ın Bazı Halleri Üzerine Yemin ........................................................66
III. KUR’AN’DA YEMİN EDİLEN ZAMAN DİLİMLERİ ..............................67
A. Fecir Vakti...............................................................................................67
B. Şafak Vakti ..............................................................................................68
1. Ufuktaki Kızıllık ......................................................................................68
2. Ufuktaki Beyazlık ....................................................................................69
C. Sabah ......................................................................................................70
1. Ağaran Sabah ...........................................................................................70
2. Teneffüs Eden Sabah ..................................................................................71
D. Duhâ (Kuşluk Vakti) .................................................................................72
E. Gündüz Vaktine Yemin..............................................................................74
1. Tecelli Eden Gündüze................................................................................74
2. Açılıp Aydınlanan Gündüze .......................................................................74
F. Gece’ye Yemin ..........................................................................................75
1. Bürüyüp Örten Geceye ..............................................................................75
III

2. Gündüzü Takip Eden Karanlık Geceye.......................................................76
3. Gelip Giden Geceye ..................................................................................76
4. Sakin Geceye ...........................................................................................77
5. On Geceye ...............................................................................................77
6. Gece ve Topladığı Şeylere Yemin ..............................................................78
G. Asr’a Yemin............................................................................................78
IV. YEMİN EDENLERE GÖRE YEMİNİN TASNİFİ ......................................80
A. Allah’a Ait Yeminler.................................................................................81
1. Allah’ın Zâtına Yaptığı Yeminler ..............................................................81
2. Allah’ın Zâtı Dışındaki Mahlukâta Yaptığı Yeminler .................................82
B. Peygamberlere ve Yaşadıkları Yerlere Yemin.............................................83
C. Kur’an ve Kitap ile Yapılan Yeminler........................................................84
D. Kâinatta Bulunan Birtakım Güçlere Yemin................................................86
E. Kıyamet Gününe Yemin ...........................................................................87
F. Kâinatta Bulunan Bazı Nesnelere Yemin .....................................................89
V. MEKKE VE MEDİNE DÖNEMİNE AİT YEMİNLER ................................90
A. Mekke Dönemindeki Yemin Âyetlerinin Özellikleri ...................................91
B. Medine Dönemindeki Yemin Âyetlerinin Özellikleri ..................................93
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HADİSLERDE YEMİN
I. HZ. PEYGAMBER'İN KULLANDIĞI YEMİN LAFIZLARI .......................96
A. قسم Kelimesi İle Yemin............................................................................96
B. يمين Kelimesi İle Yemin .............................................................................96
II. HZ. PEYGAMBER'İN HADİSLERİNDE GEÇEN YEMİN
KALIPLARI ..................................................................................................98
A. Lafzatullah Kalıbı İle Açık Yemin: ...........................................................98
B. Kapalı Yemin Kalıplarına Örnekler: ........................................................99
C. وال َّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ‏ Kalıbı İle Yemin ...............................................................99
D. لاومُقَلّب القُلوب Kalıbı İle Yemin..............................................................100
E. لاَوَمُصَر ِّفِ‏ ‏َالقُلُو بِ‏ Kalıbı İle Yemin............................................................101
IV

F. لَعَمْ‏ رُاللّ‏ هِ‏ Kalıbı İle Yemin ........................................................................101
SONUÇ ......................................................................................................................... 103
KAYNAKLAR.............................................................................................105
V

ÖNSÖZ
Yemin hakkında yapılmış çalışma yok denecek kadar azdır. Türkçe'de
böyle bir çalışma görmedik ve buna ihtiyaç duyduğumuz için böyle bir çalışma
yapmaya karar verdik. Çalışmamız süresince bu konuda Araplar arasında da
müstakil olarak yazılı kaynakların son derece az olduğunu tespit ettik. Konuyla
genelde tefsirciler ilgilenmişlerdir. Yemin âyetlerini açıklarken ilgili âyete
binâen değişik açıklamarı olmuştur.
Arapça nahiv kitaplarında konumuzla ilgili müstakil bir başlık genelde
kullanılmamış olup, te'kid konularının içerisinde ele alınmıştır. Kimi nahiciler
ise yemin konusuna hiç yer vermemişlerdir.
Bu çalışmamızda bize yol gösteren, çalışmamıza ışık tutan kaynak eserler
şunlardır: Kâzım Fethi er- Râvî’nin Esâlîbu’l- Yemin fî’l-Luğati’l- Arabiyye,
İbnu’l-Kayyım el-Cevziyye’nin et-Tıbyân fî Aksâmi’l-Kur’an adlı eserleri;
Tefsir alanında ise, ez-Zemahşerî’nin Keşşaf’ı, Şevkânî’nin Fethu’l-Kadir’i,
Suyuti’nin el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an isimli eseri. Çalışmamız süresince değişik
kaynaklardan da yararlandık. Ama çalışmamızın planını bu kaynak eserler
üzerine bina ettik.
Diğer milletlerde olduğu gibi Araplar arasında da yeminin kullanımı
oldukça yaygındır. Bunu Arap şiirine baktığımız zaman rahatlıkla anlayabiliriz.
Araplar da şiir günlük hayatla iç içedir. Hicvetme ve övme sıkça başvurulan bir
yöntemdir. Bir kimseyi överken veya yererken sözü daha bir kuvvetlendirmek
için başvurdukları yegâne lafız yemindir.
Araplar yemin ederken kendileri için kutsal olan bazı mekânları
seçmişlerdir. Mesela: Kâbe bunlardan birisidir. Sadece Araplar değil, diğer
milletler de kendileri için hayatta değerli olan bazı mekânlar veya toplum
nezdinde özel bir yeri olan çeşitli nesneler (kılıç, kutsal dağ v.b) üzerine yemin
etmişlerdir.
Her millet yemin ederken kültürüne has çeşitli yemin lafızları
kullanmıştır. Yemin üslubu sadece bir tek lafızdan ibaret değildir. Herkesin
1

ildiği yemin lafızlarının yanında, mecâzî yemin lafızları da vardır. Araplar
arasında kullanılan asıl yemin lafızları çok fazla değildir. Ama mecâzî olarak
kullanılan, asıl yemin lafzının yerine geçen birçok yemin lafzı ve terimi vardır.
Araplar günlük konuşmalarında asıl yemin lafızlarıyla birlikte yöresel kültüre
uygun olan yemin lafızlarını da kullanmışlardır.
Kur’an-ı kerim nâzil olmadan önce yemin Araplar arasında öylesine çok
yaygındır ki, bu geleneği Kur’an’da aynen devam ettirmiştir. Yüce Allah birçok
konuda özelde Arapların, genelde İnsanlığın dikkatini çekmek için sürekli
yemine başvurmuştur. Allah’u Teâla Kur’an’da; Kendi şahsına, Peygamberlere,
Tevhide, Zamana, Doğadaki çeşitli nesnelere v.b üzerine yemin ederek
insanlara çeşitli mesajlar vermektedir.
Hz. Muhammed (s.a.v) Sahabîlerine İslam dini’ni anlatırken sık sık yemin
lafızlarına başvurmuştur. Yemin lafızlarına başvurarak anlattığı konunun
ehemmiyetine dikkat çekmek istemiştir. Duruma göre çok değişik yemin lafzı
kullanmıştır. Ama hepsinin işlevi de aynıdır.
Yemin günümüzde de aynen geçerliliğini korumaktadır. Günümüz
mahkemelerinin hemen hemen hepsi duruşmalarında yemini hukukun
işleyişinde bir araç olarak kullanmışlardır. Herhangi bir makama atanan bir
kimse kutsal bir kitap veya bayrak gibi millet nazarında kutsal olan bir nesnenin
önünde yemin ederek görevine başlamaktadır. Kısaca yemin günümüz
yasalarında mevcûdiyetini devam ettirmektedir. Hatta yeminli mütercim ve
yeminli müşavirlik gibi çeşitli meslek grupları da oluşmuştur. Böylece yemin
günlük ilişkilerimizde ve yaşantımızda varlığını devam ettirmektedir. Bazı
insanlar yemini günlük hayatlarında o kadar sık kullanmaktadırlar ki, her
cümlesinde yemine başvuranlar bile vardır. Ama bu tür insanların, toplum
nezdinde inandırıcılığını çabuk yitirdikleri görülmektedir. Şu halde yemin,
ihtiyaç duyulduğunda başvurulan bir ifade ve anlatım olursa, işlevini yerine
getirebilir.
2

Bu tezi almamda ve hazırlamamda bana yardımcı olan Değerli Hocalarım
Prof. Dr. Tacettin UZUN ve Danışman Hocam Yrd. Doç. Dr. Muhittin
UYSAL’a teşekkür etmeyi bir borç bilirim.
20.01.2006 Muzaffer GEDİKOĞLU
KONYA
3

KISALTMALAR
A.g.e. : Adı geçen eser
A.g.d. : Adı geçen dergi
A. S. : Aleyhisselam
b. : İbn
Bkz. : Bakınız
bsk. : Baskı
C. : Cilt
C.C. : Celle Celâlüh
D.İ.A. : Diyanet İslam Ansiklopedisi
H. : Hicrî
Hz. : Hazreti
İst. : İstanbul
İÖ. : İslâmiyetten Önce
M. : Miladî
M.E. B. : Milli Eğitim Bakanlığı
Ö. : Ölümü
S. : Sayfa
S.A.V. : Sallallâhü Aleyhi ve Selem
S.Ü.İ.F. : Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
T.D.V. : Türkiye Diyanet Vakfı
4

trc. : Tercüme
thk. : Tahkik
tsz. : Tarihsiz
Yay. : Yayınları
Vb. : Ve benzeri
5

GİRİŞ
1. YEMİN VE ÖNEMİ
“Arap Dilinde Yemin” adlı çalışmamızın, öncelikle yemin lafzının tarihi
kullanım sürecini ele almaktadır. Zira yemin lafzı çok eski milletler tarafından
kullanılagelen bir lafızdır.
Yemin lafzını kullanmayan millet hemen hemen yoktur. Çünkü yemin,
insanların sosyal hayatlarının bir parçasıdır ve çoğu zaman bir ihtiyaçtır. Yemin
kelimesi Arap dilinde يمن kökünden gelmektedir.
Biz bu araştırmamızda, Arapça da yemin ifade eden edatlar üzerinde
durduktan sonra, yemin fiillerini ele aldık. Yemin fiilleri de; asıl yemin fiilleri
ve mecazî yemin fiilleri olarak iki kısma ayrılmaktadır. Bir cümlenin tam
anlamıyla yemin ifade edebilmesi için; yemin edatı, yemin fiili ve muksemun
bih’a ( üzerine yemin edilen şey)'e sahip olması gerekir.
Kur’an-ı Kerim’de Allah’u Teâlâ çok farklı konular üzerine yemin
etmiştir. Allah’ın Kur’an da yemin ettiği konuları şu şekilde özetlemek
mümkündür. Yüce Allah; Tevhit’e, peygamberleri üzerine, yeryüzündeki çeşitli
nesneler üzerine( yıldızlar, ay, güneş… vb.), zaman dilimleri üzerine (kuşluk
vakti, şafak vakti, fecir vakti, sabah vakti vb.) yemin etmiştir. Ama en çok
yemin ettiği konu îmân esaslarıdır. Bunun gayesi de insanların büyük bir yanlış
içerisinde olduklarına dikkat çekmek olabilir.
Allah’ın Kur’andaki yeminleri, açık ve kapalı yeminler olarak iki kısımda
ele alınır. Açık yeminler daha çok Mekke dönemine aittir. Bunun sebebi ise
Mekke döneminde îmân konularının öne çıkmasıdır. Medine döneminde ise
kapalı yeminler göze çarpmaktadır.
Bu durum Kur’an’daki yeminlerin “Mekke ve Medine dönemine ait
yeminler" diye iki kısımda ele alınması sonucunu doğurmuştur. Ama yeminlerin
büyük bir çoğunluğu Mekke dönemine aittir. Çünkü Kur’an’ın ilk inmeye
başladığı Mekke de yemin, câhiliye Arapları arasında çok yaygındır. Bu durum
6

aynen Kur’an âyetlerine de yansımıştır. Çünkü Kur’an’ın mesajının doğru
anlaşılabilmesi için muhatap insan topluluğunun dili, üslubu, duyuş ve sezişini
göz önüne almaya ihtiyaç vardır. Allah bir konuyu anlatırken, dikkat çekmek
için sık sık yeminleri kullanmıştır.
Hz. Muhammed (s.a.v)’de Arap dili geleneklerine uygun olarak,
muhatabın dikkatini çekmek ve inandırıcılığını artırmak için sözlerinde sık sık
değişik yemin kalıplarına başvurmuştur.
2. TARİHÇESİ VE DAYANAKLARI
Yeminin kullanılışı çok eskilere dayanmaktadır. Öyle ki insanoğlunun
yeryüzünde var oluşuna kadar dayandırabiliriz. Hz. Âdem’in yaratılmasından
sonra Allah’ın emrini yerine getirmek üzere Meleklerin ona secde etmeleri ve
şeytanın bu emre karşı çıkarak isyan etmesi olayı Kur’an-ı Kerim de
anlatılmaktadır. Söz konusu bu olaydan sonra şeytanın Allah ile konuşması
esnasında yemin lafzının geçtiğini görmekteyiz. 1
قَالَ‏ فَبِعِز َّتِكَ‏ لأُغْوِيَن َّهُمْ‏ أَجْمَعِي ‏َن
إِلا َّ عِبَادَكَ‏ مِنْهُمُ‏ الْمُخَْلصِينَ‏ .
“İblis şöyle dedi: Gücüne yemin ederim ki, içlerinden ihlas ile seçilmiş samimi
kulların müstesna, ben onları mutlaka azdıracağım.” 2 Âyette İblis’in dilinden bir
yemine yer verilmiştir.
Sözlüklerde geçtiğine göre yemin, milletlerin hayatlarında kullandıkları
çok eski bir lafızdır. Yemin kavramı bir sözün veya haberin kesin olduğunu
ifade etmek için kullanılır. Özellikle herhangi bir işte; bir ısrar, kararlılık
göstermek için veya kişinin açık olan bir şeyi başkasına kanıtlamak, inkâr
edilen bir konuda yüzleşmek için kullandığı bir araçtır.
1 Kâzım Fethi er-Râvî, Esâlîbu’l-Yemin fi’l-Luğati’l-Arabiyye, Matbaatü Câmiati Bağdat, Bağdat, 1977,
s. 17.
2 Sâd:38/82–83.
7

İnsanlar yemin ederken Allah lafzını sıkça kullanırlar. Yüce Allah
Kur’an’da: Resullerin, Nebilerin, Salih kavimlerin, Firavun’un ve İblis’in
üzerine yeminler etmiştir. 3
Bu durum bizlere yemin lafzının sadece insanlar tarafından değil, Allah
tarafından da kullanıldığını göstermektedir.
وَتااللّهِ‏ لأَ‏ آِ‏ يدَن َّ أَصْنامَكُمْ‏ بَعْدَ‏ أَنْ‏ تُوَل ُّوا مُدْبِرِينَ‏ .
"Allah'a Yemin ederim ki, siz ayrılıp gittikten sonra putlarınıza bir oyun
oynayacağım". 4
Bu âyeti kerîmede ise; Hz. İbrahim (a.v.) putlar üzerine oynayacağı oyunu
Allah adına yemin ederek kesin bir dille ifade ediyor. Öyleyse bu âyet yemin
lafzını peygamberlerin de kullandığına bir delil olur.
Yine bir başka âyet-i kerime de Yüce Allah yemin lafzını Hz. Adem ve Hz.
Havva vâlidemiz üzerine dayandırarak şöyle buyurmaktadır:
لَئِنْ‏ آتَيْتَنَا صَالِحاً‏ لَنَكُونَن َّ مِنَ‏ الش َّاآِرِينَ‏ .
“And olsun ki bize kusursuz bir çocuk verirsen muhakkak şükredenlerden
olacağız.” 5
Bu âyet-i kerime, ilk insan olan Hz. Âdem ve eşi Hz. Havva Validemizin
aralarında ki konuşmada kullanmış oldukları yemin lafzına bir delildir.
Kur’an-ı Kerim’de, Hz. Salih (a.s.) ve kavminden bahseden âyette şöyle
buyrulmaktadır
قَالُوا تَقَاسَمُوا بِالل َّهِ‏ لَنُبَي ِّتَن َّهُ‏ وَأَهْلَهُ‏ ثُم َّ لَنَقُولَن َّ لِوَلِي ِّهِ‏ مَا شَهِدْنَا مَهْلِكَ‏ أَهْلِهِ‏ وَإِن َّا لَصَادِقُونَ‏ .
3 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 17.
4 Enbiyâ: 21/57.
5 Â’raf: 7/189.
8

“Allah’a and içerek birbirlerine şöyle dediler: Gece ona ve ailesine baskın
yapalım. Sonra da velisine: Biz (Salih) ailesinin yok edilişi sırasında orada
değildik, inanın ki doğru söylüyoruz diyelim.” 6
Ayrıca Hz. Musa’nın konuşmalarında ve sihirbazların sözlerinde de yemin
lafzının kullanıldığını görmekteyiz.
فَأَلْقَوْا حِبَالَهُمْ‏ وَعِصِي َّهُمْ‏ وَقَالُوا بِعِز َّةِ‏ فِرْعَوْنَ‏
إِن َّا لَنَحْنُ‏ الْغَالِبُونَ‏ .
“Bunun üzerine iplerini ve değneklerini attılar ve: Firavun’un kudreti
hakkı için elbette bizler galip geleceğiz dediler.” 7
Özellikle bu son iki âyet-i kerime yeminin, geçmişte de günümüzde de
kullanıldığını göstermektedir.
Şimdi biraz da yeminin ne şekilde ortaya çıktığına bakalım. Yeminin çıkış
gayesi, bir kimsenin söylediği bir sözü doğrulatmak için bir şahit getirme
isteğidir. Bu da Allah’ı şahit tutarak olur. 8
Şâyet söylediği doğru değilse Allah’ın gazabına uğrayabilir. İşte bu
noktadan hareketle yemin ortaya çıkmıştır. Eğer ki, insanlar yemin eder ve
yalan söylerse, o kimseye Allah’ın gazap ve lânetinin uğramasından korkarlar. 9
Bir diğer görüşe göre ise yeminin çıkış sebebi: Kendisi için yemin edilen
şeyin kıymet ve önemine işaret etmek, ayrıca dinleyenlerin o şeye karşı
dikkatlerinin çekilmesi için çıkmıştır. 10
Prof. Dr. İsmail Cerrahoğlu, Kur’an-ı Kerim’de yemin lafızlarının
olmasını şöyle izah etmektedir:
6 Neml: 27/49
7 Şuarâ: 26/44.
8 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 15.
9 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 22.
10 Celal Kırca, İstanbul, DİA, 1992, II/290.
9

1) İslamiyet’ten önceki Arapların içtimaî hayatlarında yeminin rolü
büyüktür. Kur’an-ı Kerim ise Arapların öteden beri alışageldikleri üslûbu
muhafaza etmiş, yeminler de bu üslûba uygun şekilde gelmiştir.
2) Allah’u Teâla inzal ettiği âyetlerini ve delillerini bu türlü yeminlerle
teyit etmiştir. Bunda garipsenecek bir durum yoktur.
3-) Yemin her zaman her şeyi teyit etmek için değil, bazen de o şeyin
kıymetine işaret etmek ve kadrini yüceltmek için kullanılır. 11
Eski Yunanlılarda da yemin oldukça zengin bir çeşitliliğe sahipti. Eski
Yunanlılar yeminlerinin bir kısmını tapınakta (mabedde) yerine getirirken, bir
kısmı Pazaryerinde; diğer bir kısmı ise yeminlerini hâkim önünde îfa
etmekteydi. Yeminlerini genellikle Tanrılar, krallar, kral/Tanrılar, dünya üstü
Tanrılar (ve Hıristiyanlığın kabulünden sonra, “Tanrı/ İsa/ Meryem-baba/ oğul/
kutsal ruh”- üçlüsü) gibi kutsal şeyler yer almakta ve onlar üzerine yemin
edilmekteydi. Böylece yemin ifadesinin güçlendirilmesi (kuvvetlendirilmesi)
temin edilmekteydi. 12
Eski Türk’ler yemin ederlerken yüksek dağlar ve pınarları, hayırlı ruhların
makamları sayıyorlardı. Bunlara “Yir-sub” deniliyor ve onlar da tâzim
ediliyordu. Nitekim buralarda Tanrı’ya dua ediliyor, kurbanlar kesiliyor ve
yeminler ediliyordu. “Tanrının makamı" olarak gördükleri bu dağ üzerine yemin
etmişlerdir ki, meşhur Tanrı dağlarının da adını buradan almış olması ihtimal
dâhilindedir. 13
Eski Türklerin üzerine yemin ettikleri bir diğer nesne ise kılıçtır. Gök-
Türkler istiklâl kazanmadan önce Avar’lara tâbi olduklarından, îmal ettikleri
demir âletlerini onlara vergi olarak ödüyorlardı. Ergenekon destanına göre Gök-
Türkler Avarların esaretinden bir demircinin, demir madeninden oluşan dağı
eritmesiyle çıkmışlardır. Bu sebeple de bu günün bayramında demiri merasimle
örs üzerinde dövmüşlerdir. Bu kutsiyeti dolayısıyla kılıç üzerine de yemin
11 Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, T.D.V, Yayınları, Ankara, 1997, s.169.
12 Yılmaz, Ejder, (Medeni Yargılama Hukukunda) Yemin, Yetkin Yayınları, Ankara, 1989, s. 30.
13 Turan, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefrûkesi Tarihi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul. 2000, I/51–52.
10

geleneğine rastlanır. Yemin edecek kimsenin önüne kılıç konup, şâyet ahdini
bozacak olursa: “Bu gök girsün, kızıl çıksun” yani kılıç onu öldürüp kanlansın
denirmiş. Anadolu’daki Oğuz beyleri de “kılıcıma doğramayım, okuma
sancılayım” diye yemin ederlermiş. 14
Yukarıda naklettiğimiz bilgi ve âyetlerden anlaşıldığına göre, Yemin sözü
kuvvetlendirme ve muhatabı ikna etme amacıyla kullanılan bir araç olduğu için;
tarihi de yaratılışla birlikte başlamıştır. İnsanın bulunduğu her yerde yemin de
olagelmiştir. Kur’an’da birçok yemin ifadesinin bulunmuş olması, konunun
doğrudan Nahiv ve Belâğat kitaplarına girmesini sağlamıştır. Böylece konu
genelde insanlığın, özel anlamda da İslâmî ilimlerin, İslam Dilbiliminin ve Arap
Edebiyatının önemli konularından biri olmuştur.
14 Turan, Osman, A.g.e, II/178.
11

BİRİNCİ BÖLÜM
ARAP DİLİNDE YEMİN
I- YEMİNİN TANIMI
A. Sözlük Anlamı:
Sözlükte yemin kelimesine köküne baktığımız zaman, bu kelimenin Arapça
kökenli bir kelime olduğunu anlıyoruz. Kelimenin kökleri ي م ن harflerinden oluşan
kökten gelmektedir. Anlamı ise: Sağ el, sağ taraf manasına gelir. Sağ elin genellikle zor
işlerde kullanılmasından dolayı bu kelime Arap dilinde de güç ve kuvvet anlamına
gelmektedir. Nitekim Kur’an’da bu kelime bir âyette şöyle geçmektedir:
لأَخَذْنَا مِنْهُ‏ بِالْيَمِينِ‏ .
“Biz onu kesinlikle kuvvetle yakalardık” 15 Âyette geçen يمين“‏ “ kelimesi kuvvet
ve kudret anlamında kullanılmıştır. 16
Bir diğer görüşe göre ise; Sözlükte yemin kelimesinin üç anlamı vardır.
Birincisi “güç ve kuvvet” demektir. İkincisi “sağ el” anlamına gelir ki,
kuvvetinin fazlalığı sebebiyle bu organa “el-yemin” adı verilmiştir. Üçüncüsü
ise “yemin” veya “yemin etmek” anlamındadır. Yemin kelimesinin yemin
hakkında kullanılmasının sebebi, insanlar karşılıklı olarak anlaştıkları zaman
birinin, diğerinin sağ elini tutmasından dolayıdır. 17
Eskiden Araplar verilen sözün kuvvetli olduğunu göstermek için sağ tarafa veya
sağ ele vurmalarından dolayı bu kelime sözü kuvvetlendirmek için kullanılmıştır. 18
15 Hâkka: 69/45.
16 Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr, 2. bsk. Matbaatü Mustafa, Mısır, 1964,
V/286.
17 Vehbe ez-Zuhayli, İslam Fıkıh Ansiklopedisi, (trc. A. Efe, B. Eryarsoy, H.F. Ulus, A. Ural, Y.V.
Yavuz, N. Yıldız), Feza Yay., İst., 1994, IV/199.
18 Cevherî, Tacü’l-Luğa ve Sıhahu’l-Arabiyye, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Kâhire, 1956, VI/2221; İbn
Manzur, Muhammed, Lisân’ul-Arap, Dâru’l- Maârif, Beyrut, tsz, XIII/472; Zebidî, Muhammed
Mürteda, Tâc’ul-A’rus, Dâr sadr, Beyrut, H.1306, IX/373.
12

B. Terim Olarak Yemin:
Bir sözün doğruluğunu veya yanlışlığını kuvvetlendirmek için Allah adını
anarak sözün söylemesine yemin denir. 19
Örnek:
kalkacağım.” “Allah’a yemin olsun ki, وَالّلهِ‏ لأَ‏ قُومَ‏ ن َّ
Bir başka tarife göre yemin: Bir sözü kuvvetli bir şekilde söylemek veya
bir kimseyi inandırmak için söylenen sözdür.
Örnek:
gibi.
“Allah’a yemin olsun ki, yapacağım” 20 örneğinde olduğu ن َّ
لأَفْعَلَ‏ وَالّلهِ‏
“Yemin: Haberin doğru veya yanlış olduğu hususunda Allah’ın ismini
zikrederek veya cevapta bulunarak haberin kuvvetlendirilmesidir.” 21
Veya Müspet veya menfi bir cümleyi pekiştiren, isim veya fiil cümlesine
yemin denir. 22
Bir iddiayı kuvvetlendirmek için Allah adını anmaya, Allah’ı şahit tutmaya
yemin denir. 23
Yemin; haberin iki tarafından bir tarafını ( yapmak veya terk etmek, doğru
veya yalan) olduğunu ( Vallâhi, billâhi, tallâhi gibi) Allah (C.C.)’in ismi ile
takviye etmek (kuvvetlendirmek) tir. 24
19 İbn Ya’îş, Şerhu'l- Mufassal, Âlemü’l- Kütüb, Beyrut, tsz, VIII/90.
20 Hani George Tabrî, Mu’cemu Mustalahâtı'n-Nahvi’l-Arabî, Mektebetü Lübnan, Beyrut, 1990, s.
318.
21 Cürcanî, Seyyid Şerif, Kitabu’t-Tâ’rifât, Dâru'l-Kütübi'l-Ilmiyye, Beyrut, 1983, s. 259.
22 ez-Zemahşerî, Muhammed b. Ömer, el-Mufassal fî ilmi’l-Luğa, 1. bsk. Matbaatü’t-Tekaddüm, Kâhire,
H. 1323, s. 344.
23 Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Vâdi Yayınları, Ankara, 2001, s. 1409.
24 İbrahim Halebî, İzahlı Mülteka el- Ebhur Tercümesi, (trc., Mustafa Uysal), 2. bsk, Dizer Konca
Matbaası, İstanbul, 1968 II/223.
13

Bir başka kaynak bu konuda: “Haberî bir cümleyi diğer haberî cümlenin
kuvvetlendirmesine yemin denir 25 bilgisine yer verirken; bir diğerinde ise,
“Haberin pekiştirildiği cümleye yemin denir” 26 kaydı geçmektedir.
Sonuçta Yemin “Sözü, Allah (c.c.)’i zikrederek kuvvetlendirmektir.” 27
Muhatabı ikna etmek için veya inanmasını artırmak için kuvvetle söylenen söze
yemin denir.
C. Araplar’da Yemin
Yemin, diğer milletlerde olduğu gibi, Sâmî ırkından olan Arapların
hayatında da önemli bir yere sahiptir. İslam’dan önceki Arapların sosyal
hayatında büyük rol oynar ve hakikati belirlemede başlıca çözüm yoludur.
Yemin; yemin edenin bütün kuvvetini ihtiva eden sözdür. O kimse söylediği
sözlerde bütün varlığını ortaya sürer. Ruhu ve hayatı, şerefi ve kuvveti,
zülüfleri veya mızrağı gibi, şerefinin taalluk ettiği bazı şeyler üzerine yemin
eder. Bu yemin kabîle veya akrabâlığa, ecdâ da ya da yemin edenin canını
elinde tutan Allah’a karşı yapılan yeminin aynısıdır. 28
Eski Araplar daha çok ilahları (Manât, Uzzâ, Lât) üzerine, Kâbe üzerine,
mezarların üzerine, kurban üzerine veya kurbanlık hayvanların sahibi v.b.
üzerine yemin ederlerdi. Bazen de şarta bağlı yemin ederlerdi. Bu tarz yemin
daha çok bir intikam yemini olarak düşünülmelidir. Nitekim İmru’u’l-Kays
intikamını almadan önce; “ne et yiyeceğim, ne şarap içeceğim, ne koku
sürüneceğim ne de kadına yaklaşacağım” şeklinde yemin etmiştir. 29
25 İbn Usfûrî, el-Mukarrab, thk. Âdil Ahmet Abdil Mevcût, Ali Muhammed Muavved, Dâru’l-
Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1998, s. 279.
26 ez-Zerkeşî, Bedrüddîn, el-Burhan fî Ulumi’l-Kur’an, Dâru’l-Fikr, Beyrut, III/40.
27 Yeğin, Abdullah, Yeni Lugat, İstanbul, 1968, s. 865.
28 Johs Pedersen, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, ( M.E.B ) Yayınları , 1965, VIII/374-375.
29 Johs Pedersen, İslam Ansiklopedisi, VIII/375. Vaadi içine alan yeminden vaadi yerine getirmekle
kurtulunur. Eğer birisine vaadde bulunulmuşsa o kimse yemin edeni sorumluluktan kurtarabilir. Hatta
bizzat yemin eden de bazı zorlayıcı sebepler dolayısıyla yeminini bozabilir. Halk karşısında bu türden bir
beyanatta bulunulurken, elbisenin bazı kısımları koparılır veya yırtılırdı. Halen Bedevilerde kurban
kesmek sûretiyle yeminden kurtulunur. Bkz. “ İslam Ansiklopedisi, “Yemin maddesi ” , ( M. E. B.)
Yayınları, VI/377.
14

Câhiliye döneminin önde gelen kabile reislerinden olan Kuleyb’in şair
olan eşi Celîle (h. 80, m. 540), eşinin intikamını almaya niyetlendiği bir sırada
babası tarafından sakin olmaya ve kocasının diyetini kabul etmeye çağrılınca:
“ Kâbe’nin Rabbine andolsun ki, bu kandırılmış kişilerin أُمْ‏ نِ‏ ي َّ ةُ‏ مَخْدوعٍ‏ و ر ب ِّ الكعبة .
arzusudur” diye cevap verir. 30 Bu Örnekte görüldüğü gibi, Kâbe Araplar
arasında geçmişten günümüze kutsiyetini koruyan bir şehirdir. İslamiyetten
sonra da Kâbe’nin üzerine yemin edilmeye devam edilmiştir. Emevi
şarkıcılarından “Dellâl” bir gün şair “ibn Ebî Atîk”’in huzuruna geldi. İbn Atîk,
Delâl’den bir şarkı söylemesini istedi. İbn Atîk’in yanında bulunan İbn Cafer
“ و رَ‏ ب ِّ الكعبةِ‏ لَيُغَن ِّيَن َّ “ : i şimdi bunun sırası değil deyince İbn Atîk şöy l e d e d
(Kâbe’nin Rabbine andolsun ki, şarkı söyleyecek) diye ısrar edince Delâl eline
defi alıp şarkı söylemeye başladı. 31
Araplar kutsal mekânlar dışında, kendileri için değerli olan bazı varlıklar
üzerine de yemin etmişlerdir. Şimdi buna Câhiliye dönemi şairlerinden olan
Kuleyb’in oğlu Hicris’ten bir örnek verelim:
وَفَرَسي وأذُنَيهِ,‏ ورُمْحي ونَصْلَيْه,‏ وسَيفي وغِرَارَيْهِ,‏ لايَتْ‏ رُكُ‏ ال رّ‏ جُلُ‏ قَاتِلَ‏ أبِيهِ‏ وَ‏ هُوَ‏ يَنْظُ‏ رُ‏ إِلَيهِ‏ .
“Atıma ve kulaklarına, mızrağıma ve sivri ucuna, kılıcıma ve keskin ucuna
and olsun ki, adam dediğin bakıp dururken babasının katilini sağ bırakmaz.” 32
Kur’ân-ı Kerim Arap diliyle indirildiği için, Arapların yemin âdetini
muhafaza etmiş, çeşitli edatlar kullanılarak yapılan yeminler ve ifadeyi
güçlendiren edebî sanatlar ilahi hakikatleri te’kit ve teyit etmiştir. 33
Sonuç olarak, Câhiliye dediğimiz İslamiyetten önceki dönem de, yeminin
çok yaygın bir şekilde Araplar arasında kullanıldığını, ilahi kutsiyetini
koruduğunu ve hayatta doğruluğun yegâne parçası olduğunu söyleyebiliriz.
30 Ebu’l-Ferec el-İsfehani, el-Eğânî, 1. bsk. Dâru’l-Kütüb, Beyrut, 1986, V/67.
31 el- İsfehani, A.g.e, IV/290.
32 el-İsfehani, A.g.e, V/66–67.
33 Celal Kırca, İslam Ansiklopedisi, İstanbul, (T.D.V), 1989, II/290.
15

II. YEMİNİN ÖGELERİ
A. Yemin Cümlesinin Unsurları
Örnek:
olmayacak.” 34 “Allah’a yemin olsun ki, hakkımız zâyî والّلهِ‏ لَنْ‏ يُضَي ِّعَ‏ حَق ُّنَا
و
الّلهِ‏
لَنْ‏ يُضَي ِّعَ‏ حَق ُّنَا
: Yemin edatı,
: Muksemun bih,
: Yeminin cevabı olmaktadır.
1. Yemin Edatı: Yemin edatları ( ب،‏ و ‏(ت،‏ harfi cerleri olup, kendilerinden
sonra gelen ismi cer ederler. Ancak ( ت ) harfi sadece ( ا لّله ) lafzının başına
gelir. 35 Örnek:
. " Allah'a yemin olsun ki, yapacağım."
تاللّه لأَفْعَلَن َّ
2. Muksemun Bih: Kendisine yemin edilen varlık. Muksemun bih:
Genelde Allah lafzı veya Allah lafzı yerine geçen lafızlardan oluşur. 36
Örnek:
: Allah’a yemin olsun ki والّلهِ‏
: Senin hakkına yemin olsun ki وَ‏ حَ‏ قِّ‏ كَ‏
: Senin hayatına yemin olsun ki وَحَيَاتِكَ‏
3. Yeminin Cevabı (Cevap Cümlesi): Yeminin cevabı ya isim cümlesi ya
da fiil cümlesi olarak gelir. 37
Cevap cümlesinin geliş şekilleri için şu ihtimaller söz konusudur: 38
34 Fuât Ni'met, el- Mülahhasu’l-Kavâidi’l-Luğati’l-Arabiyye, 13. bsk, Dâru'l-Maarif, Beyrut, tsz, s. 179.
35 Fuât Ni'met, A.g.e, s. 180.
36 Aynı eser.
37 Aynı eser.
16

a. Yeminin cevabı olumlu bir isim cümlesi ise onu إنّ‏ ve ل ile veya
sadece إنّ‏ ile te’kid etmek vaciptir.
Örnekler:
. “ Allah’a yemin olsun ki, hayır yapan
sevilir.”
الْخَيرَ‏ فَاعِلَ‏ إِ‏ ن َّ وَالّلهِ‏
لَ‏ مَ‏ حْ‏ بُ‏ و بٌ‏
Veya
sevilir” “Allah’a yemin olsun ki, hayır yapan وَالّلهِ‏ إِن َّ فَاعِلَ‏ الْخَيرَ‏ مَ‏ حْ‏ بُ‏ و بٌ‏ .
cümlesinde olduğu gibi.
b. Cevap cümlesi, müspet bir fiil cümlesi olur ve cevap cümlesindeki fiil
de mâzi bir fiil olursa, cevap cümlesinin başına
veya sadece ل ve قد قد gelir. Şu örneklerde görüldüğü gibi:
Veya
. “ Allah’a yemin olsun ki, emrine itaat ettim.”
تالّلهِ‏ لَقَدْ‏ أَطَعْ‏ تُ‏ أَمْرَكَ‏
ettim.” “Allah’a yemin olsun ki,emrine itaat تالّلهِ‏ قَدْ‏ أَطَعْتُ‏ أَمْرَكَ‏ .
c. Cevap cümlesi olumsuz bir cümle olarak gelirse, cümle ister isim ister
fiil cümlesi olsun cevap cümlesinin başına herhangi bir edat gelmez. 39
Örnek:
. “Allah’a yemin olsun ki, çalışman boşa
gitmeyecek.”
والّلهِ‏
مَا يُضَ‏ ي ِّ عُ‏
مَجْ‏ هُودَكَ‏
d. Yemine cevap olarak gelen cümle, olumlu fiil cümlesi olur ve müzari
fiille başlarsa, müzari fiilin sonuna te’kid nûn’u, başına ل eklenir. 40
Örnek:
38 Fuât Ni'met, A.g.e, s. 180.
39 Aynı eser.
40 Aynı eser.
17

ورٌ‏
“Allah’a yemin olsun ki, hayır yapacağız” cümlesinde olduğu والّله ل ن ف علنّ‏ الخير .
gibi.
e. Cevap cümlesinin fiili ليس ‘nin dışında bir câmit fiil olursa, cevap
cümlesinin başına ل gelir. 41
Örnek:
لِلْمُخْلِصِ‏ .
والّلهِ‏ لَعَسَي
الت َّوْفِيقُ‏ يَصْ‏ عُ‏ بُ‏
“Allah’a yemin olsun ki, başarı samimi olanı zora sokabilir.”
f. Yemin ve şart cümleleri bir araya geldiği zaman cevap cümlesi, bu iki
cümleden önde olana göre gelir. 42
Örnek:
“Allah’a yemin olsun ki, Zeyd kalkarsa Amr والّلهِ‏ إِنْ‏ قَامَ‏ زَ‏ ي دٌ‏ لَيَ‏ قُو مَن َّ عَمْرٌو .
da kalkacak.”
Bu örnekte görüldüğü üzere yemin cümlesi, şart cümlesinin önünde olduğu
için cevap cümlesi yemin cümlesine uygun bir şekilde gelmiştir.
Şart cümlesinin önde oluşuna örnek:
. “Zeyd kalkarsa, Allah’a yemin olsun ki, Amr da
kalkar.” Cümlede geçen ( يقم ) fiili meczumdur. Zira şart fiili yeminden önce
gelmiştir. Bu yüzden ( يقم ), yeminin değil, şartın cevabı olmaktadır.
وَ‏ إِنْ‏ قَامَ‏ زَ‏ ي دٌ‏ وَالّلهِ‏ يَ‏ قُمْ‏ عَمْ‏
g. Bütün kalbî fiiller, yemin cümlesi gibi yemin manası ihtiva eder.
Örnekle: 43
kalkacak.” “Allah’a yemin olsun eminim ki, Zeyd عَلِمْ‏ تُ‏ لَيَ‏ قُومَ‏ ن َّ زَيْ‏ دٌ‏ .
41 Abbâs Hasan, en-Nahvu’l-Vâfî, IV/451.
42 Fuât Ni'met, A.g.e, s. 181.
43 İbn Usfûrî, el-Mukarrab, s. 282.
18

III. YEMİNİN ŞEKİLLERİ
Arap dilinde yeminler iki kısımda ele alınır.
A. Açık yemin:
B. Kapalı yemin:
A. Açık Yemin:
Yeminin açık olarak zikredildiği cümledir. 44
Açık olarak zikredilen bu yemin cümlesinin başına: 45
1. Yemin harfi gelir.
Örnek:
وَالس َّمَاء ذَاتِ‏ الْحُبُكِ‏
إِن َّكُمْ‏ لَفِي قَوْلٍ‏ م ُّخْتَلِف .
“İçinde yörüngeler olan göğe andolsun ki, siz çelişkili sözler söylüyorsunuz." 46
âyetinde görüldüğü gibi ‏".و"‏ harfi yemin edatıdır.
2. Yemin harfi ve fiili ile gelir.
Örnek:
وَأَقْسَمُواْ‏ بِاللّهِ‏ جَهْدَ‏ أَيْمَانِهِمْ‏ لَئِن جَاءتْهُمْ‏ آيَةٌ‏ ل َّيُؤْمِنُن َّ بِهَا.‏
“Kendilerine bir mucize gelirse ona mutlaka inanacaklarına dair kuvvetli
bir şekilde Allah’a and içtiler.” 47
3. Yemin fiili gelir.
unutmayacağım." "Yemin olsun ki, seni وَأُقْسِ‏ مُ‏ لاأَنْسَاكَ‏ .
44 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 32.
45 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 33.
46 Zâriyât:51/7–8.
47 En’âm: 6/109.
19

Açık yemin ikiye ayrılır: 48
1. Yeminin cevabı haber cümlesi olarak gelir.
Örnek:
edeceğim." "Allah'a yemin olsun ki, zayıfa yardım بِاللّهِ‏ لأُسَاعِدَن َّ الض َّعِيفَ‏ .
2. Yeminin cevabı inşâî cümle olarak gelir. Bu az gelen bir kasem üslûbu
şeklidir. Buna "kasem-i isti'tâfiyye" 49 de denir. 50
Örnek:
mi?" "Allah aşkına zayıfa merhamet ettin بِالّلهِ‏ هَلْ‏ تَرْحَمُ‏ الضّعِيفَ؟
Yeminin cevabı " تَرْحَمُ‏ الضّعِيفَ‏ ‏"هَلْ‏ dır. Aynı zamanda inşâî cümledir. 51
B. Kapalı Yemin:
Yemin cümlesinin hazfedilip sadece cevap cümlesinin bulunduğu
yeminlerdir. 52
Bu tür cümlelerin yemin cümlesi olduğunu cümlenin bazı özelliklerinden
anlarız. Yeminin cevabında bulunan bazı edatlar, yemin cümlesi mevcut olmasa
da bu cümlenin yemin cümlesi olduğunu gösterir. Söz konusu bu edatların
sayısı oldukça fazladır. Bu edatların bir kısmı da ihtilaflıdır. Ama biz bunların
içinde yeminin varlığına kesin olarak delâlet eden " ل " harfini gösterebiliriz.
Yemin Lâm’ı üç şekilde bulunabilir. 53
gelir. edatına bitişik olarak قد 1.
Örnek:
48 Kazım Fethi, A.g.e, s. 33.
49 Kasem-i isti'tâfiyye: Cevabı inşâî cümle olarak gelen yemin çeşididir
50 Kazım Fethi, A.g.e, s. 33.
51 Kazım Fethi, A.g.e, s. 34.
52 Kazım Fethi, A.g.e, s. 36.
53 Kazım Fethi, A. g. e, s. 37.
20

“And olsun ki, Allah mü’minlerden razı لَقَدْ‏ رَضِيَ‏ الل َّهُ‏ عَنِ‏ الْمُؤْمِنِي ‏َن .
olmuştur.” 54 âyetinde görüldüğü gibi ‏"ل"‏ harfi قدْ"‏ " edatına bitişmiştir.
2. Te’kid Nûn’u ile gelen müzarinin başına gelir. 55
Örnek:
وَلَنَبْلُوَن َّكُمْ‏ حَت َّى نَعْلَمَ‏ الْمُجَاهِدِينَ‏ مِنكُمْ‏ وَالص َّابِرِي ‏َن وَنَبْلُوَ‏ أَخْبَارَآُم ْ.
“Andolsun, içinizden, cihad edenleri ve sabredenleri belirleyinceye ve
ل"‏ durumlarınızı ortaya koyuncaya kadar sizi deneyeceğiz” 56 âyetinde görüldüğü gibi
" harfi te'kid nu'nu bitişmiş " نَبْلُوَ‏ ن َّ " fiilinin başına gelmiştir.
3. Şart edatına bitişik olarak gelir.
Örnek:
.ْ “Eğer bu işten vazgeçmezseniz, and olsun ki sizi
taşlarız.” 57
لَئِنْ‏
لَمْ‏ تَنتَهُوا لَنَرْجُمَن َّكُم
Nahivcilerin çoğunluğu, geçen üç örnek ve benzerlerinde yemin
fiillerinden uygun bir fiili veya lafzu'l-celâli takdir etmektedirler. Bu durumda
sırasıyla şu yemin kalıpları,
واللّه/‏ ) ِ أُقْسِم .
بِاللّهِ)‏ لَقَدْ‏ رَضِيَ‏ الل َّهُ‏ عَنِ‏ الْمُؤْمِنِينَ‏
‏(واللّه/ِ‏ أُقْسِم بِاللّهُِ)‏ وَلَنَبْلُوَن َّكُمْ‏ حَت َّى نَعْلَمَ‏ الْمُجَاهِدِينَ‏ مِنكُمْ‏ وَالص َّابِرِينَ‏ وَنَبْلُوَ‏ أَخْبَارَآُم ْ.
takdîrindedir.
. )
واللّه/ِ‏ أُقْسِم بِاللّهِ)‏ لَئِنْ‏ لَمْ‏ تَنتَهُوا لَنَرْجُمَن َّكُمْ‏
54 Fetih: 48/18.
55 Kazım Fethi, A.g.e, s. 37.
56 Muhammed: 47/31.
57 Yasin: 36/18.
21

IV. YEMİN HARFLERİ
Nahivciler kitaplarda yemin harfleri hakkında ihtilafa düşmüşlerdir. Asıl
yemin edatları olarak, bütün nahivcilerin kitaplarında geçen üç edat vardır:
olmuştur. harflerini de dâhil edenler من ve ل Bu edatlara و,ب , ت
Hani George Tabrî, eserinde yemin harflerini beş olarak almıştır. 58 Bunlar:
harfleridir. " ب،‏ ت،‏ ل،‏ و،‏ من "
İbn Ya’îş Şerhu'l-mufassal adlı eserinde bu harfleri beş olarak almıştır. 59
Abbâs Hasan ise bu harfleri ( و،‏ ل،‏ ت،‏ ب ) olmak üzere, dört olarak
zikretmiştir. 60
A. ب İle Yemin:
Aslî bir yemin harfidir. İlsak (yapıştırma) manasına gelir. Açık yemin
قسم “ önce lafzıyla beraber gelir, Allah lafzıyla birlikte kullanılır ve kendisinden
” fiili gelir. 61
Örnek:
yapacağım.” “Allah’a yemin olsun ki, أُقْسِ‏ مُ‏ بِالّلهِ‏ لأَفْعَلَ‏ ن َّ .
Bu yemin harfinin bir özelliği de zamire bitişmesidir.
yapacağım. “Ona yemin olsun ki, أُ‏ قْسِ‏ مُ‏ .
ن َّ لضعَ‏ بهِ‏ لأَفْ‏
Bu yemin harfinin cevabı “yemin’i isti’tâfiyye” şeklinde de gelebilir.
“Allah aşkına söyle zayıf kuşa merhamet eder بِالّلهِ‏ هَلْ‏ تَرْحَ‏ مُ‏ الط َّائِرَ‏ الض َّعِ‏ ي فُ‏ ؟
misin? 62
58 Hani George Tabrî, Mu’cem, s. 318.
59 İbn Ya’îş, Şerhu’l- Mufassal, s. 99.
60 Abbâs Hasan, en-Nahvu’l- Vâfî, II/452.
61 Tûnusî, Zeynel Âbidin, el- Mu’cem fi’n-Nahiv ve’s-Sarf, el-Matbaatü't-Taâriye, Şam, tsz., s. 164.
62 İbn Ya’îş, A. g. e, s. 107; İbn Sîde, el-Muhassas, XIII/111; Abdurrahman el-Metarî, Esâlîbu’t-Tevkîd
fi’l-Kur’an, s. 222.
22

Kur’an-ı Kerim de ب ile yemin üç kez geçmektedir. 63 Bunlar: Sâd: 82,
A’raf: 16, Hıcr: 39 âyetlerinde yer almıştır.
B. ت İle Yemin:
Yemin harflerinden ikincisidir.
sadece Allah lafzının önüne gelir. 64
‘ın yerine kullanılır. Bu yemin harfi و
Örnek:
قَالُواْ‏ تَاللّهِ‏ لَقَدْ‏ عَلِمْتُم م َّا جِئْنَا لِنُفْسِدَ‏ فِي الأَرْضِ‏
وَمَا آُن َّا سَارِقِينَ‏ .
“Allah’a yemin olsun ki, bizim yeryüzünde fesat çıkarmak için
gelmediğimizi siz de biliyorsunuz. Biz hırsız da değiliz.” 65
eder. 66 ile yemin taaccüp manası da ihtiva ‏”ت“‏
Örnek:
“Allah’a and olsun ki, hakikaten Allah seni bize üstün تَاللّهِ‏ لَقَدْ‏ آثَرَكَ‏ اللّهُ‏ عَلَيْنَا .
kılmıştır” 67 örneğinde olduğu gibi. 68 Bu âyet-i kerimede ‏”قد“‏ edatının başındaki
harfi “lâmu’l- yemin”’dir, yeminin cevap cümlesinin başına gelmiştir ve ‏”ل“‏
aynı zamanda onu te’kid etmiştir. 69
Kur’an’da ت ile yemin iki kez geçmektedir. 70 Bunlar da: Nahl: 56,
Enbiyâ: 57 âyetlerinde bulunmaktadır.
C. و İle Yemin:
و Yemin harflerinden bir diğeri de
harfi olan ب ‘den bedeldir. 71
harfidir. Yemin vâv’ı bir diğer yemin
63 Tasa, Muhammed, Kur’an’da Cümle Yapısı, ( Basılmamış Dok. Tezi), s. 153.
64 İbn Hişam, Muğni'l-Lebîb, thk, Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Matbaatü'l-Medenî, Kahire, tsz,
II/ 361; Kazım Fethi, A.g.e, s. 65.
65 Yusuf:12/73.
66 ez-Zemahşerî, el-Mufassal, s. 345.
67 Yusuf: 12/91.
68 İbn Ya’îş, A.g.e, s. 98–99.
69 Tûnusî, A.g.e, s. 164.
70 Tasa, Muhammed, A. g. e. s.153.
23

yakındır. ‘ye ب Harfi iki durumdan dolayı و
1-) Mahreç yönünden; ikisi de dudak harfidir.
ب eder. Harfi çokluk ifade و vardır. 2-) Mâna bakımından bir yakınlık
Harfi ise bitişme manasına gelir. Bir şey başka bir şeye bitişince çoğalma
meydana gelir. Dolayısıyla “ ‏”ب harfi de çoğalmayı ifade eder diyebiliriz.
Yemin harfi olan و sadece açık bir ismin başına gelir. 72
Örnek:
“Hikmetle dolu Kur’an’a and olsun.” 73 Misalde görüldüğü gibi وَالْقُرْآنِ‏ الْحَكِيمِ‏ .
yemin harfi olan و"‏ " açık bir isim olan الْقُرْآن"‏ " kelimesinin başına gelmiştir.
Yemin Vâv-ı yemin fiili ile beraber gelmez. 74
Örnek:
bitişmiştir. "' ı direk isme و"‏ “And olsun günün ağarışına” 75 Yemin وَا لْفَجْرِ‏ .
Bir şiirde ise yemin harfi olan “ و “ şu şekilde geçmektedir:
.
وَاللّهِ‏ رَب ِّى مَا تَقَل َّدَ‏ صَا رِمًا
لَهُ‏ مُ‏ شْ‏ بِ‏ هٌ‏ فِى يَوْمِ‏ حَرْبٍ‏ وَلاَ‏ سِلْمٍ‏
“Allah’a yemin olsun ki, ne savaşta ne de barışta hiç kimse benim efendim
gibi keskin (kılıç) kuşanamaz.” 76
Yemin vâvı’nın yerine geçen harfler:
71 Kazım Fethi, A.g.e, s. 60.
72 İbn Hişam, Muğni’l-Lebîb, II/361; Abbâs Hasan, en-Nahvu’l-Vâfî, II/452; İbn Ya’îş, Şerhu’l-
Mufassal, s. 99.
73 Yasin: 36/2.
74 Tûnusî, A.g.e, s. 152.
75 Fecr: 89/1.
76 el-Ma'arrî, Ebu’l-Âla, Şerhu’t-Tenvîr ala Siktı'z-Zend, Beyrut, 1982, I/202.
24

‘den bedel oldu diyenler de vardır. el-Ahfaş ve ب harfini ها 1-)
Basralılar’dan bir grup bu durumu şöyle izah ediyor:
Örnek:
ki!” “Allah’a yemin olsun هَا اللّهُ‏
Gerçekte ب , و ‘den bedeldir. Bunun için ها yukarıdaki örnekte de
görüldüğü gibi, hem ب ‘nin ve hem de و ‘ın yerine geçebilir. 77
Örnek:
. " Allah’a yemin olsun ki kalkacağım."
هَا اللّهُ‏ لأَ‏ قُو مَن َّ
geçebilir. 78 : Hemze harfi de yemin vâvı’nın yerine أ 2-)
=
“Allah’a yemin olsun ki, yapacağım.”
Bu iki cümle aynı anlama gelir ve yemin ifade ederler.
لأ ف علنّ‏ والّله
آ الّله لأَ‏ فْعَلَن َّ
şeklinde yemin vâv’ının اي harfleri de yan yana gelerek ي ve ا : اي 3-)
yerine geçebilir.
. =
اَ‏
والّلهِ‏ لأَفْعَلَ‏ ن َّ = ي الّلهِ‏ لأَفْعَلَ‏ ن َّ
إ اِلّلهِ‏ لأَفْعَلَن َّ
“Allah’a yemin olsun ki, yapacağım.” 79
Yukarıdaki örnekler üçü de aynı anlamı ifade eder.
Şerhu’l-Mufassal’da anlatıldığına göre bazı dil bilginleri “vav” yerine
mim ile yemin etmiştir.
=
“Allah’a yemin olsun ki,
yapacağım” 80 örneğinde olduğu gibi.
لأَفْعَلَ‏ ن َّ الّلهِ‏ مُ‏ لأَفْعَلَ‏ ن َّ وَالّلهِ‏
Atıf vâvı ile yemin vâvı’nın arasının ayrılması, karıştırılmaması konusunda
çeşitli görüşler ileri sürülmüştür.
77 İbn Ya’îş, Şerhu’l-Mufassal, VIII/37; ez-Zemahşerî, el-Mufassal, s. 349.
78 Kazım Fethi, A.g.e, s. 62.
79 Suyûtî, Hem'u’l-Hevâmi’ ve Cem'u’l-Cevâmi’, II/39; Kâzım Fethi, A.g.e, s. 62–63.
80 İbn Ya’îş, Şerhu’l-Mufassal, VIII/37; ez-Zemahşerî, el-Mufassal, s. 346.
25

olsun.” 81 “ İncire ve zeytine and وَالت ِّينِ‏ وَالز َّيْتُونِ‏ .
Ez-Zemahşerî (538/1143) ve İbn Hişam (761/1360) diğer nahivcilerin
aksine yukarıdaki âyette geçen ikinci vâv’ın atıf vâvı olduğunu söylemişlerdir. 82
Burada üzerine yemin edilen وَالت ِّينِ‏ وَالز َّيْتُونِ“‏ “ “incire ve zeytine yemin ederim”
âyetinde edebî açıdan baktığımız zaman “mecâzî aklî” 83 vardır. Burada mahalde
bulunan zikredilmiş, mahal kastedilmiştir. Tercih dilen görüşe göre yüce Allah incir ve
zeytinle, bunların yetiştiği yer olan Şam’a ve Beyt-i Mukaddes’e yemin etmiştir ve
buraları kastetmiştir. 84
Kur’an-ı Kerim de” vâv” ile yemin dokuz kez geçmektedir. 85 Bunlar da:
Hıcr: 92, Meryem: 68, Sebe: 3, Teğâbün: 7, İnşikâk: 17–19, âyetlerinde
bulunmaktadır.
D. ل İle Yemin:
Yemin harflerinden dördüncüsüdür. Aynı zamanda teaccüp manasına da
gelir. 86
. “ ِAllah’a yemin olsun ki, Ali günler boyu kalacak.”
لِ‏ لّهِ‏ يَبْ‏ يقَ‏
عَلِي ٌّ عَلَي اللأَ‏ ي َّامِ‏
Lâm’ın bir diğer özelliği de şart edatlarından sonra gelmesidir. Bu Lâm
şartın cevabıdır.
Örnek:
وَلَوْلاَ‏ دَفْعُ‏ اللّهِ‏ الن َّاسَ‏ بَعْضَهُمْ‏ بِبَعْضٍ‏ لَفَسَدَتِ‏ الأَرْضُ‏ .
81 Tîn:95/1.
82 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 65.
83 Mecazî Aklî: Bir fiili, o işi yapandan başkasına isnat etmektir, Bkz. Mustafa Emin, el-Belâğatü’l-
Vâdıha, Eda Neşriyat, İstanbul, 1993, I/117.
84 es-Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t-Tefâsir, (trc. Sadreddin Gümüş, Nedim Yılmaz), Ensar Neşriyat,
İstanbul, 1992, VII/359.
85 Tasa, Muhammed, A.g.e, s. 153.
86 ez-Zemahşerî, el-Mufassal, s. 345.
26

“Eğer ki Allah insanların bir kısmıyla diğerlerini savmasaydı dünya
bozulurdu.” 87
Yemin edatlarından sonra gelen Lâm ise, yeminin cevabıdır. 88
“Allah’a yemin olsun ki, putlarınıza tuzak وَتَالل َّهِ‏ لأَآِيدَن َّ أَصْنَامَكُم .
kuracağım.” 89 Burada müzari fiilin başında, yeminin cevabı olarak “Lâm” harfi
gelmiştir.
E. من İle Yemin:
“ Min“ yemin harfi olarak sadece“ ر ب ِّ ” kelimesinin önüne gelir.
yapacağım.” “Rabbime yemin olsun ki şöyle مِن ربّي لأ ف علنّ‏ آذا .
V-) YEMİN FİİLERİ
Yemin fiilleri ikiye ayrılır.
A. Asıl Yemin Fiilleri
Asıl yemin fiilleri bölümünde üç fiili “ حلف ‏،قسم ، يمن “ vardır. Bu üç
fiilden olan “ يمن “ fiilini konumuzun başında da ele almıştık.
kök harflerinden oluşur. Yemin kalıbına if’âl ي م ن : Asıl olarak يَمَ‏ نَ‏ 1-)
babında girer.
Örnek:
وا ي مُ‏ اللّهِ‏ لوْ‏ أنّ‏ فاطمةَ‏
ب ن تُ‏ محمّدٍ‏ سَرَ‏ قْتُ‏ ل قّطّ‏ عْ‏ تُ‏ يَدَاهَا .
"Allah'a yemin olsun ki, hırsızlık yapan kızım Fâtıma bile olsa elini
keserim" 90 .
87 Bakara:2/ 251.
88 İbn Ya’îş, Şerhu’l-Mufassal, s. 99- 100; İbn Hişam, Muğni’l-Lebîb, I, 235; İbn Sîde, el-Muhassas,
s. 111.
89 En’biya. 21/57.
90 Buhâri, Fedâilü Ashâbı'n-Nebî, 18, Enbiyâ, 54, Hudûd, 12.
27

Yemin fiilinden bazı harfler düşse de, yemin anlamı taşımaya devam eder.
Şimdi bu harf düşmelerini örnekler üzerinde görelim.
اَيْ‏ مُ‏ نُ‏ الّلهِ‏ = ki Allah’a yemin olsun
اِ‏ ي مُ‏ الّلهِ‏ = ki Allah’a yemin olsun
أَ‏ مُ‏ الّلهِ‏ = ki Allah’a yemin olsun
مُ‏ ا لّلهِ‏ = ki Allah’a yemin olsun
Allah’a yemin olsun ki
Allah’a yemin olsun ki
=
=
مُنُ‏ الّلهِ‏
مِنُ‏ الّلهِ‏
مَ‏ الّلهِ‏ = i Allah’a yemin olsun k
Allah’a yemin olsun ki
مِ‏ الّلهِ‏ =
Şeklinde değişik harflerin düşmesiyle bu kalıplar da gelebilir. 91
döneminde, " Kökünden gelir. Câhiliye ve islamiyet ق م " : مَ‏
Kur’an ve Hadislerde sıkça kullanılan bir yemin fiilidir.
س
قَسَ‏ (-2
Yemin anlamına gelir. Ayrıca " " kalıbı da yemin edilen yer
anlamına gelir. Ama " اَلْ‏ مُقْسَ‏ مُ‏ " kalıbı daha çok yemin edilen yer anlamına gelir.
Bir diğer geliş şekli ise اَلْقِسَامَ‏ ةُ‏ kalıbıdır. Bu kalıp ise mastar kalıbıdır. 92
Örnek: ( Züheyr)
اَلْ‏ مُقْسَ‏ مُ‏
فَأَقْسَمْ‏ تُ‏ بِا لْبَيتِ‏ الَّذِي طَافَ‏ حَوْلَ‏ هُ‏
رِجَ‏ ا لٌ‏ بَنَوْهُ‏ مِنْ‏ قُرَيشٍ‏ وَجُرْهُ‏ مٍ‏ .
"Kureyş ve Cürhüm kabilelerinin inşâ ettiği, etrafında insanların tavaf
yaptığı Kabeye yemin ederim" 93 beytinde أقْسَم)‏ َ ) fiili yemin etmek anlamına
gelmektedir.
91 İbn Manzur, Lisânu’l-Arab, XIII/462; İbn Sîde, el-Muhassas, XIII/115.
92 Cevherî, es- Sıhah, VI/201; İbn Manzur, Lisânu’l-Arab, X/481; Kâzım Fethi, ِA.g.e, s. 72; Tûnusî,
A.g.e, s, 152.
28

Kur’an-ı Kerim’de geçen bir diğer misalde ise, sözkonusu fiil şu şekilde
geçmektedir:
لاأُقْسِمُ‏ بِهَذَا الْبَلَدِ‏ .
“Hayır! Bu kente yemin ederim!” 94
gelir. : Bir işi gerçekleştirmek için kararlılık, azim anlamlarına حَلَ‏ فَ‏ 3-)
Arap dilinde yemin anlamına gelir.
Kalıbında gelebilir. 95
وَمَحْلُوفًا .
وَحِلْفًا,‏ حَلْفًا,‏ يَحْلِفُ,‏
وَحَلَفًا,‏
حَلَفَ‏ ,
Örnek: حَلَفْتُ‏ لَهَا بِاللّهِ‏ "Onun için Allah'a yemin ettim".
görür. 96
مَنْ‏ حَلَفَ‏ عَلَى
يَمِينِ‏ فَرَأَى خَيرًا مِنْهَا
" Kim sağı üzerine yemin ederse hayır
مَحْلُوفَ‏ ve أَحْلَ‏ فَ‏
Kur'andan örnek:
eder.” 97 kalıplarında geldiği zaman da yemin ifade ةٌ‏
“(Ey Muhammed! O sözleri) söylemediklerine يَحْلِفُونَ‏ بِاللّهِ‏ مَا قَالُواْ‏ وَلَقَدْ‏ قَالُواْ‏ آَلِمَةَ‏ الْكُفْرِ‏ .
dair Allah’a yemin ediyorlar. Hâlbuki o küfür sözünü elbette söylediler.” 98
âyetinde geçen ‏(حلف)‏ fiili yine “ yemin etmek” anlamında kullanılmıştır. 99
B. Mecâzî Yemin Fiilleri
: Mecâz ya da istiare yoluyla yemin ifade eden bir fiildir. Asıl
anlamı: Şahit olmak, tanık olmak… vb. anlamlara gelir. İkinci anlamı ise yemin
anlamıdır.
شَهِ‏ دَ‏ (-1
93 Kâzım Fethi, ِA.g.e, s. 72.
94 Beled:75/ 1.
95 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 73.
96 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 74.
97 İbn Manzur, Lisânu’l-Arab, IX/55; ez-Zebîdî, Tâc’ul-A’rus, VI/75; ez-Zemahşerî, Esâsu’l-Belâğa,
s. 92; Kâzım Fethi, A.g.e, s. 92.
98 Tevbe: 9/74.
99 Elmalılı, A.g.e, IV/275; Çantay, Hasan Basri, Kur’ân-ı Hâkim ve Meâl-i Kerîm, I/290.
29

taşır. 100
، دَ‏
Gibi kalıplarda gelince yemin anlamı
اَلشّهَادَةُ‏
شَهَادَةًا,‏
يَشْهَدُ،‏ شَهِ‏
Örnek:
etmiştir.” “Allah şahidim olsun ki, Zeyd hareket اَشْهَدُ‏ بِ‏ الّلهِ‏ إن َّ زَيدًا لَ‏ مُنْطَلِ‏ قٌ‏ .
Sîbeveyhe göre yukarıdaki örnek şu şekilde de gelir.
. “Allah şahidim olsun ki, o gidicidir.” 101
اَشْهَدُ‏ إ نّ‏ هُ‏ لَذَاهِ‏ بٌ‏ = وَالّلهِ‏ إِ‏ ن َّ هُ‏ لَذَاهِ‏ بٌ‏
Söz konusu fiile bir örnek de âyet-i kerime'den verelim.
قَالُوا نَشْهَدُ‏ إِن َّكَ‏ لَرَسُولُ‏ الل َّهِ‏
وَالل َّهُ‏ يَعْلَمُ‏ إِن َّكَ‏ لَرَسُولُهُ‏ وَالل َّهُ‏ يَشْهَدُ‏ إِن َّ الْمُنَافِقِين ‏َلَكَاذِبُونَ‏ .
“Münafıklar sana geldiği zaman: Biz gerçekten şahadet ederiz ki, sen
kesin olarak Allah’ın elçisisin dediler. Allah da bilmektedir ki, sen gerçekten
onun elçisisin. Allah şüphesiz münafıkların yalan söylemekte olduklarına
şahitlik etmektedir.” 102
Kurtûbî (671/1272) bu âyeti şöyle değer l e n d i r m e k t e d i r : =
manasına gelir. Kurtûbî bu tanımlamasıyla şahâdet ifade eden fiili, yemin
anlamına gelen fiil olarak almıştır. Yemin ve şâhitlikten her biri, bilinmeyen bir
iş için ispat olarak kullanılır. 103
نحلف
: Sözlükte bildi, anladı, kavradı… gibi anlamlara gelir. Mecâzî عَلِ‏ مَ‏ 2-)
manada ise; " ُ , ‏"عَلِمَ‏ mecâzî olarak yemin ifade eder. 104
نشهد
يَعْلَم
100 Kâzım Fethi, A.g.e, s.79.
101 Aynı eser.
102 Münâfikun: 63/1. Bu sûrede geçen نشهد kelimesini Elmalılı yemin olarak almaktadır. Bkz. Hak
Dini Kur’an Dili, VIII, 66; Mevdudî ise şehâdet kelimesini farklı bir boyuta taşıyarak ele almaktadır.
Önce şehâti ikiye ayırır. a) Şehâdet edilen husus bir gerçek olmalıdır. b) Şehâdet eden (şâhit) yemin ettiği
hususun gerçekliğine inanmalıdır. Yani şâhit şahâdet ettiği hususun gerçekliğine inanıyorsa her yönüyle
doğru bir insandır. Ancak bir kimse yalan bir şey üzerine yemin ediyor ve ona inanıyorsa, bu kimse hiç
değilse inancı bakımından tutarlı sayılır. Bkz. Tefhîmu’l-Kur’an, VI/327.
103 el-Kurtûbî, el-Câmi’li Ahkâmi’l-Kur’ân, XIII/122.
104 Kâzım Fethi , A.g.e, s. 80.
30

اذَ‏
وَلَقَدْ‏ عَلِمْ‏ تُ‏ لَتَأْتِيَ‏ ن َّ عَشِ‏ يّةِ‏ .
“Allah’a yemin olsun biliyorum ki, akşam olacak.” 105
وَلَقَدْ‏ عَلِمْتُ‏ لَتَأْتِيَن َّ مَنِ‏ يَّتِي إِ‏ ن َّ الْمَنَايَا لاتَطِ‏ يشُ‏ سِهَامًا .
“Allah’a yemin olsun biliyorum ki, ecelim gelecek; gerçekten ecel okları
hiç ıskalamazlar.” 106
gibidir. 107 ‏"وَاللّهِ‏ لَتَأْتِيَنّ"‏ bölümü وَلَقَدْ‏ عَلِمْتُ‏ لَتَأْتِيَن َّ
“Allah’a yemin olsun biliyorum ki, Abdullah senden قَدْ‏ عَلِمْ‏ تُ‏ لَعَبْدُالّلهِ‏ خَيْ‏ رٌمِنْكَ‏ .
daha hayırlıdır.” 108
Bir âyeti kerimede şöyle geçmektedir.
“Elçiler: Doğrusu Rabbimiz bizim size gönderildiğimizi قَالُوا رَب ُّنَا يَعْلَمُ‏ إِن َّا إِلَيْكُمْ‏ لَمُرْسَلُونَ‏ .
bilir dediler.” 109
Burada “bilir” kesin biliyormuş gibi telakki edilmiş olup, yemin gibi
anlaşılmıştır. Âyetin إِن َّا إِلَيْكُمْ‏ لَمُرْسَلُونَ‏ bölümü cevap cümlesidir. 110
نَ‏ demektir. : Allah adına bir şeyi istemek دَ‏
kalıplarında gelince yemin anlamı ifade eder.
شَدَ،‏ أَنْشَدُ،‏ نَاشِ‏ دٌ‏
نَشَ‏ -3
Örnek:
. “Allah için senden sadece şöyle yapmanı
بِالّلهِ‏ أَنْشَدُكَ‏
آَ‏ إِ‏ لاّ‏ فَعَلْتَ‏
istiyorum.” 111
105 ez-Zebîdî, Tac’ul-A’rus, VIII/ 407.
106 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 80.
107 Aynı eser.
108 Sîbeveyh, Kitâbu Sibeveyh, III/110.
109 Yasin: 36/16.
110 Râzî, et-Tefsîru’l-Kebîr, XIII/460; Nesefî, Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, III/135.
111 İbn Sîde, el-Muhassas, XIII/116; ez-Zemahşerî, Esâsu’l-Belâğa, s. 456.
31

اذَ‏
Bu fiille yemin yapılırken, Allah lafzıyla yemin fiili zikredildikten sonra
şu altı edattan birisi, cevapla yemin cümlesi arasına girer. (
استفهام ، امر،‏ نهي ،
) إن ، إ لاّ‏ ، لم
Bu tür yeminlerde إ لاّ‏ v.b. bir edat yeminle cevap arasına girerse,
cümle yapı olarak olumlu, anlam olarak olumsuz olur.
Örnek:
. “Allah için sadece şunu istiyorum.” 112 Misalde görüldüğü
gibi " إِ‏ لاّ‏ " yeminle cevabı arasına girmiştir.
أَشْهَدُكَ‏ إِ‏ لاّ‏ آَ‏
: İstemek manasına gelir. Yemin manası ihtiva edince, Allah سَأَ‏ لَ‏ 4-)
için istemek manasına gelir.
Örnek:
“Allah için senden sadece iyilik yapmanı ورُ‏ ف .
istiyorum.” 113
بِالّلهِ‏ سَأَلْ‏ تُكَ‏
إِ‏ لاّ‏ صَنَعْتَ‏
الْمَعْ‏
Âyeti kerimede ise şöyle gelir.
وَات َّقُواْ‏ اللّهَ‏ ال َّذِي تَسَاءلُونَ‏ بِهِ‏ وَالأَرْحَامَ‏ .
“Adını kullanarak birbirinizden istekte bulunduğunuz Allah’tan ve akrabalık
haklarına riâyetsizlikten sakının.” 114
: Allah için üzerine bir şeyi farz kılmak anlamında, mecâzî أَوْذَ‏ مَ‏ 5-)
manada yemin anlamı içeren bir fiildir. 115
kıldı.” “Allah için üzerine haccı ve kurbanı farz أَ‏ وْذَمَ‏ عَلَيهِ‏ الْحَ‏ ج َّ وَال ن ُّذُ‏ رَ‏ .
manasına gelen bir fiildir. Tac’ul-A’rus’ da أ فَ‏ : Fiili عَ‏ أَآْتَ‏ 6-)
‏َحْلَ‏
"te'kid etmek" olarak gelir ve yemin anlamı içerir. Bu fiili te’kid fiili أَؤْآَ‏ دَ‏
112 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 81.
Aynı eser.
Nisa: .4/1 Âyetin تساءلون به والا رحام bölümü سَأَ‏ لْتُكَ‏ بِا لّلهِ‏ وَالر َّحِم şeklinde
değerlendirilmiştir. Ve “ سأ ل “ fiilinin mecazî olarak yemin ifade eden bir fiil olduğu ileri
sürülmüştür. Bkz. el- El-Kurtûbî, A.g.e, V, 2.
115 Cevherî, es- Sıhah, V/2050; ez-Zebîdî, Tac’ul-A’rus, XX/ 91; ez-Zemahşerî, Esâsu’l-Belâğa, s.
495; Kâzım Fethi, A.g.e, s. 81.
32

olarak alan da vardır. Diğer bazı sözlüklerde fiil
alınmıştır. 116
manasında ele حَلَ‏ فَ‏
تَأَ‏ ذ َّ (-7
Örnek:
gelir. 117 manasına ‏َأ مَ‏ : Fiili نَ‏
قَسَ‏
وَإِذْ‏ تَأَذ َّنَ‏ رَب ُّكَ‏ لَيَبْعَثَن َّ عَلَيْهِمْ‏ إِلَى يَوْمِ‏ الْقِيَامَةِ‏ مَن يَسُومُهُمْ‏ سُوءَ‏ الْعَذَابِ‏ إِن َّ رَب َّكَ‏ لَسَرِيعُ‏ الْعِقَابِ‏
وَإِن َّهُلَغَفُورٌ‏ ٌ ر َّحِيم .
“Hani Rabbin, elbette kıyamet gününe kadar onlara azabın en kötüsünü tattıracak
kimseleri göndereceğini bildirmişti. Şüphesiz Rabbin, elbette cezayı çabuk verendir.
Şüphesiz O, çok bağışlayandır, çok merhamet edendir.” 118
Burada ki تأذّن fiili أَعْلَ‏ مَ‏ manasına gelir. Bir diğer görüşe göre ise
“ manasında bir yemin fiilidir عَ‏ مَ‏ “ fiili “ تَ‏ نَ‏ “ 119 gelir. manasına نَ‏
diyenlerde vardır. Bunun delili ise “ ن َّ “ fiilinin yeminin cevabı olarak
gelmesidir. 120
لِ‏
لَ‏ يُ‏ بْعَثَ‏
أَذ َّ
أَيْقَ‏ fiili آذَ‏ نَ‏
adamaktır. 121 manasına gelir. Asıl anlamı, adak حَ‏ فَ‏ : Fiili رَ‏
Âyeti kerimede şu şekillerde gelir. وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ‏ “Adaklarını yerine
يُوفُونَ‏ بِالن َّذْرِ‏ getirsinler.” 122 “Adağı yerine getirsinler.” 123
لَ‏
نَذَ‏ (-8
Bir örnekte hadisten verelim:
مَنْ‏ نَذَرَ‏ أَنْ‏ يُطِيعَ‏ اللّهَ‏ فَلْ‏ يُطِعْهُ,‏ و مَنْ‏ نَذَرَ‏ أَنْ‏ يَعْصِيَ‏ اللّهَ‏
فَلا يُطِعْهُ‏ .
116 ez-Zebîdî, Tac’ul-A’rus, V/491; İbrahim Mustafa ve diğerleri (Heyet), el-Mûcemu’l-Vasît, II/781;
el-Fîruzâbâdî, el- Kamusu’l-Muhît, III/77.
117 Kazım Fethi, A.g.e, s. 82.
118 A’raf: 7/167. Bu âyette “bildirilmişti” fiili kesinlik ifade eder. Çünkü bildiren Allah’tır. Bu nedenle
bildirme; Âdeta yemin gibi kesin mana ifade eder denilmektedir. لتبعثنّ‏ Fiili de yeminin cevabı olur.
Bundan dolayı bu fiil yemin gibi telakkî edilmiştir. Söz konusu bu fiilin yemin gibi algılanması, kesinlik
ve yakîn ifade etmesinden dolayıdır. Zirâ fiilin anlamı “bildirdi” kesindir. Bunun tersi mümkün değildir.
Allah’ın “bildirdim” dediği şey mutlaka bildirilmiştir. Bu nedenle yeminde ki kesinlik gibi fiilde de
kesinlik vardır. Bkz. el-Keşşâf, II/127.
119 ez-Zebîdî, Tac’ul-A’rus, IX/121; el- Mu’cemu’l-Vasît, I/11; Esâlîbu’l-Yemin, s. 82.
120 ez- Zemahşerî, A.g.e, III/127.
121 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 83.
122 Hac:22/29.
123 İnsan: 76/7.
33

انَ‏
انَ‏
" Her kim Allah adına vermek üzere bir adak adarsa onu hemen versin, ve
kimde Allah'a isyan olarak bir adak adarsa onu vermesin." 124
9-)
عَمَ‏ رَ‏ : Yaşamak anlamına gelir. Fiil yemin anlamında sıkça kullanılır.
Örnek:
هَ‏ .
ع م َّ رْتُكَ‏ الّلهُ‏ إِ‏ لاّ‏ مَاذَآَرْتَ‏ لَ‏ لْ‏ آُنْتَ‏ جَارَتض أَ‏ ي َّامَ‏ ذِي سَلَ‏ مٍ‏
“Allah sana bizi hatırladığın sürece uzun ömür versin, selamette olduğun
günlerde komşumuz muydun?” 125
Bu fiil Allah lafzıyla geçtikten sonra, cevapla fiil arasına bir edat girer.
Şâyet bu fiilin başına ( ل ) bitişirse fiil doğrudan yemin ifade eder. 126
Örnek:
لَعَمْرُكَ‏ إِن َّهُمْ‏ لَفِي سَكْرَتِهِمْ‏ يَعْمَهُونَ‏ .
“Ömrüne andolsun ki, gerçekten onlar sarhoşlukları içinde nasıl
azdıklarını bilmiyorlardı.” 127 Buradaki yemin lafzını M.Esed (1900–1992)
“Canı sağ olasıca” 128 şeklinde anlamıştır. Burada kastedilen Hz. Muhammed
(s.a.v)’dır. 129
. “Allah için hayatına yemin ederim ki, yapacağım” 130
örneğinde görüldüğü gibi.
لَعَمْ‏ رُكَ‏ الّ‏ ل ه لأَفْعَلَ‏ ن َّ
gelir. : Arapça da yalanın zıddı olan doğruluk anlamına صَدَ‏ قَ‏ 10-)
Mecâzî manada yemin anlamı taşır. 131
124 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 83.
125 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 84.
126 Aynı eser.
127 Hıcr: 15/72.
128 Muhammed Esed, Kur’ân Mesajı, II/525.
129 ez-Zemahşerî, A.g.e, III/396.
130 Cevherî, es-Sıhah, II/758, el-Fîruzâbâdî, el- Kâmusu’l-Muhît, II/ 95, ez-Zemahşerî, Esâsu’l-Belâğa, s.
84; İbn Sîde, el-Muhassas, XIII/116.
34

اذَ‏
Örnek:
صَدَقْ‏ تُ‏ الّلهَ‏ حَدِيثًا إِنْ‏ لَمْ‏ أَفْعَلْ‏ آَ‏ .
gibi.
“Allah için şöyle yapmayacağıma dair söz verdim” 132 cümlesinde geçtiği
taşır. 133
manasına gelir. Mecâzî olrak yemin manası لِمْ‏ تُ‏ عَ‏ : Fiili ن ُّ أَ‏ ظُ‏ 11-)
Örnek:
biliyorum.” 134 “Allah’a yemin olsun ki, kalkacağını أَظُ‏ ن ُّ لَيَ‏ قُومَ‏ ن َّ هُ‏ .
Bir görüşe göre ظَ‏ ن َّ fiilinden sonra bir nefî harfi gelirse, ظَ‏ ن َّ fiili
mecâzî olarak yemin ifade eder. 135
Örnek:
وَظَ‏ ن ُّوا مَالَ‏ هُمْ‏ مِنْ‏ مَحِيصٍ‏ .
“Kendilerinin kalacak yerleri olmadığını anlamışlardır” 136
olduğu gibi.
âyetinde
geçer. 137
آَتَ‏ (-12
Örnek:
manasına gelir. Âyeti kerimede de bu manada ‏َأ مَ‏ : Fiili بَ‏
قْسَ‏
آَتَبَ‏ الل َّهُ‏ لأَغْلِبَن َّ أَنَا وَرُسُلِي إِن َّ الل َّهَ‏ قَ‏ وِي ٌّ عَزِيزٌ‏ .
“Allah, “Şüphesiz ben ve peygamberlerim galip geleceğiz” diye yazmıştır.
Şüphe yok ki Allah çok kuvvetlidir, mutlak güç sahibidir.” 138
131 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 83.
132 Aynı eser.
133 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 85.
134 Aynı eser.
135 Aynı eser.
136 Fussilet: 41/48. Bkz. Celâleyn, s. 156; el-Keşşâf, III/457.
137 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 85.
35

Âyette geçen لأَ‏ غْلِبَ‏ َّن cevap fiilinin başındaki " ل " ve sonundaki te’kid
nûn’u bu âyetin yemin ya da şart cümlesi olduğuna delildir. Ama baştaki
fiili de mecâzî manada yemin anlamı içerdiği için bu âyet yemin cümlesidir. Ve
baştaki آَتَ‏ بَ‏ fiilide mecâzî olarak yemin anlamı taşıyan bir fiildir. Buna
göre âyetin daha açık anlamı “Allah, ben ve elçilerim mutlaka galip geleceğiz
diye yemin etmiştir” 139 şeklindedir.
Bir başka âyette şöyle geçmektedir.
آَتَ‏ بَ‏
قُلْ‏ لِمَنْ‏ مَا فِي الس َّمَاوَاتِ‏ وَالأَرْضِ‏ قُل لِلّهِ‏ آَتَبَ‏ عَلَى نَفْسِهِ‏ الر َّحْمَةَ‏ لَيَجْمَعَن َّكُمْ‏ إِلَى يَوْمِ‏ الْقِيَامَةِ‏ لاَ‏ رَيْبَ‏ فِيهِ‏ .
De ki: “Şu göklerdekiler ve yerdekiler kimindir?” “Allah’ındır” de. O merhamet etmeyi
kendine gerekli kıldı. And olsun sizi mutlaka kıyamet gününe toplayacak. Bunda hiç
şüphe yok.” 140
Bu âyetteki لَيَجْمَعَن َّكُمْ‏ fiilindeki " ل " harfi آَتَ‏ بَ‏ fiilinin cevap cümlesidir.
Bu durum ise, آَتَ‏ بَ‏ ‘ nin mecâzî anlamda bir yemin fiili olduğunu gösterir. 141
Buna göre “O merhamet etmeyi kendi zâtına farz kıldı” demek, “merhametli
olacağına yemin etti” demektir.
: Yemin anlamı ifade eden bir fiildir. Asıl anlamı daldırmak سَمَ‏ طَ‏ 13-)
olan fiil mecâzî olarak yemin fiili olarak da kullanılır. Bazen bu fiilin aynel
harfi düşer onun yerine ب harfi gelir ve fiil
da yemin anlamı taşır. 142
Örnek:
şeklinde gelir. Bu kalıpta سَبَ‏ طَ‏
içti.” 143 “Adam hakkım üzerine yemin ederek and سَمَطَتْ‏ ال ر َّ جُلُ‏ يَمِينًا عَلَي حَ‏ يق ِّ .
Misaldeki" تْ‏ ‏"سَمَطَ‏ fiili " ُ إِسْتَحْلَفَتْه " anlamındadır. 144 Bu fiillerin sayısı oldukça
fazladır. Biz bir kısmını örnekler vererek açıklamaya çalıştık. Bunun dışındaki
fiiller de şunlardır.
138 Mücadele: 58/21
139 Âlûsî, Ruhu’l-Meânî, XXVIII/34; Elmalılı, A.g.e, VII/193.
140 En’am: 6/12.
141 ez-Zemahşerî, Esâsu’l-Belâğa, s. 386; Kâzım Fethi, A.g.e, s. 86; Bkz. Elmalılı, Hak Dini. Kur’an
Dili, III/330–331.
142 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 83.
143 Aynı eser.
144 Aynı eser.
36

Hükmetti. 145 : قَ‏ ىضَ‏
etti. 146 : Vaat وَعَ‏ دَ‏
Gerçekleşti. 147 : حَ‏ ق َّ
Azmetti. 148 : عَزَ‏ مَ‏
Geldi. 149 : قدم
Bu bölümde mecâzi olarak yemin fiillerinin yerine geçen, fiilleri ele aldık.
Birçoğunu örneklerle inceledik, diğer bir kısmının ise isimlerini verdik. Bu
fiillerin sayısı oldukça fazla olduğu için biz önemli gördüklerimizi ele alıp
inceledik. Yeni bölümde ise yemine benzeyen edatları ele alcağız.
C. Yemine Benzeyen Edatlar
Bundan önceki iki bölümde asıl yemin fiillerini ve mecazî olarak yemin
yerine geçen mecâzî yemin fiillerini ele aldık. Bu bölümde ise yemini andıran
çeşitli edatları ele alacağız. Bu edatlar, tam anlamıyla yemin edatı olmamakla
birlikte söylenmek istenene kattığı vurgu (kuvvetlendirme, pekiştirme)
nedeniyle, sözün daha tonlayıcı bir şekilde söylenerek, dinleyende dikkat
çekecek şekilde ifade edilmesine sebep olan edatlardır.
Şimdi bu edatları kısaca örnekleriyle birlikte ele alalım:
Tevkid: Matbûunu takrîr ve tespit eden (sağlamlaştıran) tâbidir. 150
Arapçada haber cümlelerini te’kid eden birçok edat vardır. Bunlar nahiv
kitaplarında ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Biz burada bu edatlardan en sık
kullanılanları ele alacağız. 151
145 İsra: 17/ 4. Bkz. Keşşâf, II/438.
146 Nûr: 24/55. Bkz. ez-Zemahşerî, Keşşâf, III/73.
147 A'raf: 7/104. Bkz. Kâzım Fethi, A.g.e, s. 553.
148 Bkz. el-Muhassas, XIII/117;es- Sıhah, V/1985; Kâmusu’l-Muhît, IV/150.
149 Bkz. el-Fîruzâbâdî, el- Kâmusu’l-Muhît, IV/162; Esâlîbu’l-Yemin, s. 86.
150 Uzun, Tacettin, Arapça Sarf- Nahiv Terimleri Sözlüğü, S.Ü.İ.F., Konya, 1998, s. 140.
151 Meraği, Ahmet Mustafa, Ulumü’l- Belağa, Dâru’l-Ulûm, Mısır, tsz. s. 55; Bekrî Şeyh Emin, el-
Belâğatü’l- Arabiyye fi Sevbiha’l- Cedîd, Dâru’l-İlim, Beyrut, tsz. I/61.
37

Başlıca Tevkid Edatları
: Bu iki edat mübteda ve haberin önüne geçer. Mübtedayı إِن َّ ‏-أَن ََّ‏ 1.
raf haberi nasp eder. Bu edatların görevi cümledeki manayı pekiştirmektir. Bu
edatlar isim cümlesinin başına gelir. Mesela:
sözünü kuvvetlendirmek için o cümleyi iki defa tekrar etmek yerine daha veciz
bir tarzla
mücadeledir) (hayat اَ‏ لْحَيَ‏ ا تُ‏ جِهَاد ٌ
(gerçekten hayat mücadeledir) denir. Şâyet bu إ ‏ِن َّ ا لْحَيَاةَ‏ جِهَ‏ ا دٌ‏
cümlenin haberinin başına İbtidaiyye Lâm’ı ( ل ) getirilirse, ( ٌ إِنّ‏ الَ‏ ) o
zaman ilk cümle sanki (
olur. 152
حَيَا ةَ‏ لَجِهَاد
) üç defa tekrarlanmış gibi kuvvet kazanmış اَلْحَيَا ةُ‏ جِهَ‏ ا دٌ‏
Bu edatlar kur’an-ı Kerim’in pek çok âyetinde geçmektedir:
savunur” 153 “Kesinlikle Allah iman edenleri َ إِن َّ الل َّهَ‏ يُدَافِعُ‏ عَنِ‏ ال َّذِينَ‏ آمَنُوا .
İslamiyet’tir” 154 “Allah katında din, şüphesiz إِن َّ الد ِّينَ‏ عِندَ‏ اللّهِ‏ الإِسْلاَمُ‏ .
“Allah katında en değerliniz, ondan en çok إِن َّ أَآْرَمَكُمْ‏ عِندَ‏ الل َّهِ‏ أَتْقَاآُم .ْ
korkanınızdır” 155
Bir diğer örnek:
.
اِن َّ الص ُّرُو فَ‏ آَمَا عَلِمْتَ‏ صَوَا مِ‏ تٌ‏
عَن َّا وَ‏ آُل ُّ عِبَا رَةِ‏ فِى صَمْتِهَا
“Felaketler bildiğin gibi bize karşı sessizdir. Her bir ibârede ona karşı”. 156
لامُ‏ الاِبْتِدَ‏ ءاِ‏ .2 İbtida Lâmı
Hükmün içeriğini kuvvetlendiren bir edattır. Cümle içerisinde şu yerlerde
gelir: 157
a. Mübtedanın başına gelir:
152 Bekrî Şeyh Emin, A.g.e, 1/61–62.
153 Hac:22/ 38.
154 Âl-i İmran:3/ 19.
155 Hucurat:49/ 13.
156 el-Ma'arrî, Ebu’l-Âla, Şerhu’t-Tenvîr ala Siktı'z-Zend, Beyrut, 1982, II/11.
157 el-Belâğatü’l- Arabiyye, I, 62–63; Sekkâkî, Ebu Yakup Yusuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Ali,
Miftâhu’l- Ulûm, 1. bsk. el-Matbaatü’l-Edebiyye, Kahire, 1317, s. 91.
38

لأَنْتَ‏ خَ‏ ي رُ‏ مَنْ‏ عَرَ‏ فْ‏ تُ‏ . Örnek:
“Gerçekten sen bildiğim kimselerin en hayırlısısın”
b. إِن َّ ’ nin haberinin başına gelir:
Örnek:
işitendir. 158 “Muhakkak ki benim Rabbim duaları إِن َّ رَب ِّي لَسَمِيعُ‏ الد ُّعَاء ِ
c. إِن َّ ’nin haberi olan müzari fiilin başına gelir:
Örnek:
“Muhakkak ki senin Rabbin onlar arasında hüküm وَإِن َّ رَب َّكَ‏ لَيَحْكُمُ‏ بَيْنَهُم ْ .
verecektir” 159
d. Cümleye benzeyen terkiplerin ( şibih cümle- car ve mecrur, zarf)
başına gelir:
Örnek:
üzeresin” 160 “Muhakkak ki sen yüce bir ahlâk وَإِن َّكَ‏ لَعَلى خُلُقٍ‏ عَظِيمٍ‏ .
İbtida lâm’ının dışında şartın başına gelen ve yemin ifade eden bir diğer
lam da “el-Lâmu’l- Muvattıa”’dır. el-Lâmu’l-Muvattıa: Cevabın şarta değil de
لئن lamdır: mahfuz bir yemine ait olduğuna delalet eden ve şartın başına gelen
Buradaki lam, muvattıa lamıdır. Böyle bir durumda cevap meczum olamaz.
Buna delil ise şu âyettir:
قُل ل َّئِنِ‏ اجْتَمَعَتِ‏ الإِنسُ‏ وَالْجِن ُّ عَلَى أَن يَأْتُوا بِمِثْلِ‏ هَذَا الْقُرْآنِ‏ لاَ‏ يَأْتُونَ‏ بِمِثْلِهِ‏ وَلَوْ‏ آَانَ‏ بَعْضُهُمْ‏ لِبَعْضٍ‏ ظَهِيرًا.‏
“De ki: “İnsanlar ve cinler, bu Kur’an’ın bir benzerini ortaya koymak için
bir araya gelseler ve birbirlerine yardımcı olsalar, yine de, onun benzerini,
158 İbrahim: 14/ 39.
159 Nahl: 16/ 124.
160 Kalem: 68/4.
39

kesinlikle ortaya koyamazlar.” 161 Şâyet لايأْ‏ تون بمثله cümlesi şartın cevabı olsaydı
fiil meczum لايأْتوا olurdu. Bunun için bu lâma “Lâmu’l-Muvattıa” veya “
Lâmu’l-Müezzine” (cevabın yemine ait olduğunu bildiren, ilân eden lâm)
denilir. 162 Bu lâm zaid bir lam olup, yemin lamı değildir. Bununla yeminin
cevabının beklendiği ifade edilir, şartın değil. Zira şartın cevap olması uygun
olmayıp, cevap bir haber olmalıdır. 163
Edatı) (Şart اَم َّا 3.
Bu edat, şatr, tafsil ( açıklama) ve te’kid manalarına gelir. Mesela:
( Zeyd gidicidir- gidecektir) cümlesi, zeydin mutlaka gideceğine ve بٌ‏
buna kararlı olduğuna işaret edilmek sûretiyle te’kid edilmek istenirse:
ذَاهِ‏ زَ‏ ي دٌ‏
edilir. 164 şeklinde ifade اَ‏ مّا زَ‏ ي دٌ‏ فَذَاهِ‏ بٌ‏
Kur’an-ı Kerim’den Örnekler:
إِن َّ الل َّهَ‏ لاَ‏ يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ‏ مَثَلاً‏ مَا بَعُوضَةً‏ فَمَا فَوْقَهَا فَأَم َّا ال َّذِينَ‏ آمَنُواْ‏ فَيَعْلَمُونَ‏ أَن َّهُ‏ الْحَق ُّ مِن ر َّب ِّهِمْ‏ وَأَم َّا
ال َّذِينَ‏ آَفَرُواْ‏ فَيَقُولُونَ‏ مَاذَا أَرَادَ‏ الل َّ ‏ُه
بِهَذَا مَثَلاً‏ .
“Gerçekten Allah, bir sivrisineği de onun üstünde herhangi bir şeyi de
örnek göstermekten çekinmez. İnananlar onun, Rab’lerinden bir gerçek
olduğunu bilirler. İnkarcılar ise; “Böyle bir örnekle Allah ne kasdetmiştir?
derler. Allah onunla birçoklarını saptırır.” 165
) س ( حَرْ‏ فُ‏ ا ل س ِّ ينِ‏ Harfi: .4 Sin
Müzari fiilin başına gelir ve onu istikbal (gelecek zaman) manasına has
kılar. Bu harf güzel veya çirkin bir mana ifade eden fiilin başına geldiği zaman,
o fiilin mutlaka geleceğini ifade eder. 166
161 İsra: 17/88.
162 Mennâu’l-Kattân, Halil, Mebâhis fi Ulûmi’l-Kur’an, Müessetü’r-Risâle, Beyrut, 1990, VIII/296–297.
163 ez-Zerkeşî, Bedru'd-Dîn Muhammed b. Abdullah, el-Burhan fi Ulûmi’l-Kur’an, thk., Ebu’l-Fadl
İbrahim, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1988, III/46 ; Zeccâcî, İ'râbu’l-Kur’an, thk., İbrahim el-Ebyârî, 1.bsk.
Kahira, 1963, II/659-660.
164 el-Belâğatü’l-Arabiyye, 1/63; ez-Zemahşerî, el-Mufassal, s. 323.
165 Bakara: 2/26.
166 el-Belâğatü’l-Arabiyye, I/63–64.
40

Örnek:
. “Allah, onlara elbette merhamet edecektir” 167 Bu
أُلئكَ‏
سَيَرْحَ‏ مُ‏ هُ‏ مُ‏
اللّهِ‏
örnekte hiçbir şüpheye mahal vermeksizin Allah’ın rahmetinin gerçekleşeceği
ifade edilmiştir. Burada güzel bir vaadin gerçekleşeceği te’kid edilerek
vurgulanmaktadır.
تبّتْ‏ يدا أبي لهبٍ‏ و ت بّ,‏ مَا أَغْنَى عَنْهُ‏ مَ‏ الُ‏ هُ‏ وَمَاآَسَبَ,‏ سَيَصْلَىنَاراًذَاتَ‏ لَهَبٍ‏ ..
“Ebu Leheb’in iki eli yok olsun ve kendisi de yok olsun, ne malı fayda
verdi kendisine ne de kazandığı, yakında alevlenmiş bir ateşe atılacaktır. 168
Ebu Leheb’in içine atılacağı, o cezalandırma fiilinin mutlaka gerçekleşeceği (
edilmiştir. 169 )’in müzari fiilinin başına gelmesiyle te’kid س
Edatı دْقَ‏ 5.
vardır: harfinin altı manası قَد
1. Tevakku’ ifade eder, yani; fiilin gerçekleşmesi beklenir. Bu durumda
harf mâzi ve müzari fiilin başına gelir. Mesela: رُ‏ “Misafirin
قدْ‏ يَقْدُ‏ مُ‏
الْ‏ مُسَافِ‏
gelmesi beklenir”. ez-Zebîdî şöyle der: “Endülüste şeyhlerimizden
öğrendiğimize göre, “kad” harfi mâzinin başına gelirse tekavvu’ ifade
etmektedir. 170
2. Takrîb ifade eder (mâziyi hale yaklaştırır). Bu anlamda kad harfinin
fiilin başına gelmesinin şartı, fiilin gerçekleşmiş olmasıdır.
Mesela:
. "Namaza kalkın"
قَدْقَامَةِ‏ الص َّلا ةُ‏
3. Tahkik ifade eder. Harf mâzi fiilin başına geldiğinde tahkik ifade
etmektedir.
167 Tevbe: 9/71.
168 Tebbet: 111/ 1-2-3.
169 el-Belâğatü’l-Arabiyye, I/ 64.
170 ez-Zebîdî, Muhıbbuddîn Ebûl- Feyz es-Seyyid Muhammed el-Murtedâ, Tâcu’l-Arûs, Matbaatü’l-
Hayriyye, Kahire, 1988, II/462.
41

هفَ‏
Örnek:
muştur”. 171 “Onu arındıran kurtul قَدْ‏ أَفْلَحَ‏ مَن زَآ َّاهَا .
4. Nefiy ifade eder.
Mesela:
ُ .
“Hayırda değildin ki, onu tanımış olasın”. 172 Bu
misalde " قَدْ‏ " edatı nefiy anlamındadır.
قَدْ‏ آُنْتَ‏
فِي خَيرٍ‏
فَتَعْرِ‏
5. Taklil ifade eder. İki kısma ayrılır:
a) Fiilin vuku bulmasını taklil etmek. Mesela: قَ‏ بُ‏ “Yalancı
arada bir doğru söyleyebilir”.
دْ‏ يَصْدُقُ‏
b) Fiilin müteallikini taklil etmek. قَدْ‏ يَعْلَمُ‏ مَا أَنتُمْ‏ عَلَيْهِ‏ Örnek: 173 “sizin
üzerinizde bulunduğunuz hal ve duruma dair bilgi, Yüce Allah’ın sonsuz
malûmatının en azını teşkil eder.” 174
6. Teksir: Bazı fiillerle beraber bulunursa رُ‏ ب َّ امَ‏ anlamı ifade eder. ez-
Zemahşerî:
“ biz yüzünü göğe evirip çevirdiğini
muhakkak görüyoruz” 175 âyeti hakkında رُ‏ ب َّمَا نَ‏ ىرَ‏ demiş ve görme çokluğunu
ifade ettiğini belirtmiştir. 176
الْكَذِ‏
قَدْ‏ نَرَى تَقَل ُّبَ‏
وَجْهِكَ‏ فِى
الس َّمَاءِ‏
Bir diğer nahivciye göre ise:
Sadece mâzi fiilin başına gelir ve geldiği zaman tahkik (fiilin mutlaka
gerçekleşeceği) manasını ifade eder. 177
Örnek:
171 Şems: 91/9.
172 İbn Hişam, Cemalettin b. Yusuf . Ahmed b. Abdullah, Muğni’l-Lebîb an Kitâbi’l-E’ârib, thk.,
Muhammed Muhyiddin Abdilhamîd, Beyrut, 1987, I/175.
173 Nur: 24/64.
174 İbn Hişam, A.g.e, I/175.
175 Bakara: 2/144.
176 İbn Hişam, A.g.e, I/175; Tâcu’l-‘Arûs, II/462.
177 el-Belâğatü’l-Arabiyye, 1/ 64.
42

قَدْ‏ أَفْلَحَ‏ الْمُؤْمِنُونَ‏
ال َّذِينَ‏ هُمْ‏ فِي صَلاتِهِمْ‏ خَاشِعُونَ‏ .
“Muhakkak ki mü’minler saadete ermişlerdir. Onlar ki, namazlarında
kendilerini adarlar” 178
Bu âyette Allah’a karşı huşu içerisinde namaz kılanların kurtuluşa ereceği
pekiştirilerek ifade edilmektedir.
Kad edatının başına lâm harfi gelince لقد olur. Şimdi birazda bu edatı ele
alalım. Bu edatın kad’a bitişme durumlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Yeminin cevabına bitişen olumlu mâzi fiilin başındaki قد edatının
başına ل bitişir ve لقد olur. 179
Örnek:
“Allah’a yemin olsun ki, Allah bize karşı seni tercih تَاللّهِ‏ لَقَدْ‏ آثَرَكَ‏ اللّهُ‏ عَلَينَا .
etti” 180
2. Yeminle cevabın arası uzun olursa ل düşer sadece قد gelir, ل takdiri
olarak gelir. 181
Örnek:
وَالش َّمْسِ‏ وَضُحَاهَا * وَالْقَمَرِ‏ إِذَا تَلَيهَا......قَدْ‏ اَفْلَحَ‏ مَنْ‏ زَآيّهَ‏ ا .
Yeminin cevap cümlesi ... قَدْ‏ اَفْلَحَ‏ âyetidir. Lâmın düşme sebebi ise; Yemin
cümlesi ile cevap cümlesinin arasının açılmasıdır.
cümlenin başında gelirse, o zaman o lâm tevkid lâmıdır ve lâm-ı لقد 3.
ibtidaiyye diye isimlendirilir. 182
وَلَقَدْ‏ عَلِمْتُمُ‏ ال َّذِينَ‏ اعْتَدَواْ‏ مِنكُمْ‏ فِي الس َّبْتِ‏ .........
178 Mü’minun: 23/1-2.
179 Udayma, Muhammed Abdulhaluk, Dirâsetu Üslûbi’l-Kur'ânı'l- Kerîm, Dâru’l-Hadîs, Kahira, tsz, s.
316.
180 Udayma, A.g.e, s. 316.
181 Udayma, A.g.e, s. 316–317.
182 Udayma, A.g.e, s.317.
43

“Oysa hiç kuşkusuz, içinizden cumartesi konusunda sınırları aşanları
bilirsiniz.” 183
Âyetin başındaki ل harfi, harfi ibtidaiyyedir.
ضَمير الفَصْلِ‏ Zamiri: 6. Fasıl
Munfasıl merfu bir zamirdir. İsim cümlesinde haberin sıfat olma ihtimalini
ortadan kaldırıp manasını açığa çıkardığı için tevkid edatlarından sayılmıştır.
Mesela:
dendiği zaman ّ النّبي kelimesi sıfat olabildiği gibi (
Peygamber Muhammed s.a.v.), haber de (Muhammed s.a.v.- Peygamberdir)
olabilir. Fakat
kalkar. 184
مُحَ‏ مّ‏ دٌ‏ هُوَ‏ ا
مُ‏ ح مّ‏ دٌ‏ ال ن َّ بِ‏ ي ُّ
dendiği zaman birinci ihtimal tamamen ortadan ل نّ‏ بِ‏ ي ُّ
Kur’an-ı Kerim’den örnek:
“İyi bilin ki, onlar bozguncuların ta kendileridir. Fakat أَلا إِن َّهُمْ‏ هُمُ‏ الْمُفْسِدُونَ‏ وَلَكِن لا َّ يَشْعُرُونَ‏ .
farkında değillerdir” 185
نُونَا التّو آِيدِ‏ .7 Tevkid Nunları
Şeddeli (ağır) ve şeddesiz (hafif) olmak üzere iki çeşit olan bu harfler,
müzari fiilin sonuna gelirler. Te’kid nun’u; şeddeli (ağır) olduğu zaman müzari
fiilin bütün çekimleri üzerine gelebilir. Şâyet te’kid nun’u şeddesiz (hafif)
olursa, müzari fiilin tesniye ve cem-i müennes’i salim çekimi hariç, diğer bütün
çekimleri üzerine gelebilir. Şu âyet-i kerimede bu harflerin her ikisi de
zikredilmiştir. 186
. “Şâyet emrettiğim şeyi yapmazsa,
and olsun ki hapse atılacak ve kahra uğrayanlardan olacaktır” 187
وَلَئِن ل َّمْ‏ يَفْعَلْ‏ مَا آمُرُهُ‏ لَيُسْجَنَن َّ
وَلَيَكُونًا م ِّنَ‏ الص َّاغِرِينَ‏
اَلْ‏ حُ‏ رُ‏ و فُ‏ ا ل ز َّائِدَ‏ ةِ‏ .8 Zâid Harfler
183 Bakara: 2/ 65.
184 el-Belâğatü’l-Arabiyye, 1/ 64–65.
185 Bakara: 2/12.
186 el-Belâğatü’l-Arabiyye, I, 66; z-Zemahşerî, el-Mufassal, s. 330.
187 Yusuf: 12/ 32.
44

Bu harfler: أنْ‏ , , , harflerinden ibarettir. Zâid olmaları,
إنْ‏ مَا لاَ‏ مِنْ,‏ ب
manasız olduklarını göstermez. Aksine tevkid manasını ifade ettiklerini
anlatmak için onlara bu isim verilmiştir.
ما إنْ‏ ق بِلْ‏ تُ‏ ضَ‏ ي ِّ ماً‏ Örnekler: 188 “Zulmü asla kabul etmedim” cümlenin aslı
gelmiş ve kendinden önceki nefiy إنْ‏ şeklindedir. Zâid harf olarak ما ق بل تُ‏ ضَ‏ ي ِّ ماً‏
harflerinin (olumsuzluk edatının) manasını kuvvetlendirmiştir.
“Müjdeci gelip gömleği Yakup’un فَلَم َّا أَن جَاء الْبَشِيرُ‏ أَلْقَاهُ‏ عَلَى وَجْهِهِ‏ فَارْتَدّ‏ بَصِيرًا .
أنْ“‏ yüzüne bırakınca, hemen gözleri açıldı” 189 Âyet-i kerimede görüldüğü gibi
kullanılmaktadır. “ edatından sonra لم َّا “ “
. “Eğer onları savaşta yakalarsan,
فَإِم َّا تَثْقَفَن َّهُمْ‏ فِي الْحَرْبِ‏ فَشَر ِّدْ‏ بِهِمْ‏ مَنْ‏ خَلْفَهُمْ‏
لَعَل َّهُمْ‏ يَذ َّآ َّرُونَ‏
bunlar(a vereceğin ceza) ile arkalarındakileri de dağıt ki ibret alsınlar.” 190 Âyet-i
kerimenin başındaki إنْ‏ , إم َّا şart edatıyla zaid olan ما harfinin idğam edilmiş
halidir. ما burada kendinden önceki şart edatının ( إنْ‏ ) manasını
kuvvetlendirmektedir.
لِئَلا يَعْلَمَ‏ أَهْلُ‏ الْكِتَابِ‏ أَلا يَقْدِرُونَ‏ عَلَى شَيْءٍ‏ م ِّن فَضْلِ‏ الل َّ ‏ِه
. “Kitap ehli, bilsinler ki Allah’ın
لاَِنْ‏ لاَ‏ lütfundan hiçbir şey elde edemezler” 191 baş taraftaki kelimenin aslı
şeklindedir ve لا zaid harftir.
“Yıldızların yerleri üzerine yemin ederim ki” 192 bu âyet-i kerimede فَلا أُقْسِمُ‏ بِمَوَاقِعِ‏ الن ُّجُوم .
de لا harfi tevkid için getirilmiş zâid bir harftir.
Zâid harflerden biri olan مِنْ‏ harfi cerri, sadece nefiy (olumsuzluk),
nehiy ya da هلْ‏ soru edatıyla yapılan istifhamdan sonra gelirse kendinden sonra
gelen ismi umumuna (bütün fertlerine) delâlet ederek tevkid manasını
gerçekleştirir.
Nefiyden sonra:
188 el-Belâğatü’l-Arabiyye, I/66–69.
189 Yusuf: 12/96.
190 Enfal: 8/57.
191 Hadid: 57/29.
192 Vâkıa: 56/75.
45

ilir” 193 “Düşen her yaprağı sadece O وَمَا تَسْقُطُ‏ مِن وَرَقَةٍ‏ إِلا َّ يَعْلَمُهَا .
. “Rahman’ın yaratmasında bir çatlak
göremezsin” 194
مَا تَرَى فِي خَلْقِ‏
الر َّحْمَنِ‏ مِن تَفَاوُتٍ‏
Nehiyden sonra:
etme” Baştaki لا harfi nehiy olan لا harfidir ve cümleye bir vurgu
katmaktadır 195 .
“Aklından geçirdiğin gıdaları ihmal لا تهمِلْ‏ مِنْ‏ غَذَاءِ‏ عَقْلِ‏ كَ‏
İstifhamdan sonra: فَارْجِعِ‏ الْبَصَرَ‏ هَلْ‏ تَرَى مِن فُطُورٍ‏ “Gözünü çevir, bir bak! O
göklerde bir çatlak görebilir misin? 196
mı? “Aranızda hiç şair var هلْ‏ مِنْ‏ شا عرٍ‏ بينكمْ؟
ما ve ليس Bâ harf-i cer, genellikle nefiy (olumsuzluk) manasında olan
harfinden sonra, bunların haberlerinin başına zâid olarak gelir. Bu durumda
kendinden sonraki kelimenin nefyini (olumsuzluğunu) tevkid eder.
Örnek:
فَذَآ ِّرْ‏ إِن َّمَا أَنتَ‏ مُذَآ ِّرٌ‏ لَسْتَ‏ عَلَيْهِم بِمُصَيْطِر .
“Ey Muhammed! Sen öğüt ver! Esasen sen sadece nasihat veren birisin. Sen
asla onlara zor kullanan bir hâkim değilsin” 197
حُ‏ رُ‏ و فُ‏ الت َّنْبِ‏ يهِ‏ .9 Tembih Harfleri
İki tane tembih harfi vardır:
açıklayalım.
şimdi bunları örnekler vererek أَلاَ‏ , اَما
193 Enam: 6/59.
194 Mülk: 67/3.
195 el-Belâğatü’l-Arabiyye, I/68; İrfan Matracî, el-Câmi' li Fünûni’l-Lugati’l-Arabiyye ve’l-Âruz,
Beyrut,1987, s. 53.
196 Mülk: 67/ 3.
197 Ğaşiye: 88/ 21-22.
46

امَ‏
Bu harflerden ألا tembih için getirilir ve kendinden sonra gelen cümlenin
gerçek olduğuna delalet eder. 198
Örnek:
“Dikkat edin! (iyi bilin ki) Allah’ın أَلا إِن َّ أَوْلِيَاء اللّهِ‏ لاَ‏ خَوْفٌ‏ عَلَيْهِمْ‏ وَلاَ‏ هُمْ‏ يَحْزَنُونَ‏ .
dostlarına korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir” 199
Şiirde ise şu şekilde gelmektedir:
أَلا اِن َّمَا الاَي َّام اَبْنَاءُْ‏ وَاحِدٍ‏ وَهذِى الل َّيَالِى آُل ُّهَا أَخَواتُ‏ .
“Dikkat edin! Muhakkak ki günler, birin (zamanın) erkek çocuklarıdır. Ve
bu gecelerin hepsi onun (zamanın) kız çocuklarıdır”. 200
edatı ise istifdah edatıdır. Cümlenin başında gelir. Tevkid ve mana أما
yönünden ألا harfinden farkı yoktur. Ancak Ebû Sahra’ya ait aşağıdaki şiirde de
görüldüğü gibi, bu harf daha ziyade yeminden önce kullanılmaktadır.
أَ‏
وَالَّذِي أَبْكَى وَأَضْحَكَ‏ والّذِي أَمَاتَ‏ وَأَحْيَا وَالّذِي أَ‏ مْ‏ رُهُ‏ ا لأمْ‏ رُ‏
لَقَدْ‏ تَرَآْتَنِي أَحْسَدُ‏ الَوَحْشِ‏ أَنْ‏ أَرَى أليفَيْنَ‏ مِنْهَا لا يَرَوْ‏ عُ‏ هُمَا الن َّفْر ُ.
“Dikkat et! Ağlatan, güldüren, dirilten emri emir olan (gerçek emir sadece
kendisine mahsus olan) Allah’a yemin olsun ki, vahşi hayvanları kıskanacak
şekilde bırakın beni. Zira onlardan birbirine alışmış (arkadaş olmuş) iki tanesini
görüyorum ki ayrılık onları korkutmuyor. 201
Tevkid edatlarının içine dâhil edilmeyen son bir tevkid vasıtası daha vardır
ki o da cümlenin “isim cümlesi” olmasıdır. Belâğat âlimleri, isim cümlesinde,
özellikle müsnedin fiilinin, haber olduğu durumda, cümlenin daha fazla tevkid
لا تكْذِ‏ بُ‏ انْتَ‏ cümlesinin أنْتَ‏ لا تَ‏ كْذِ‏ بُ‏ edildiğini beyan etmişler ve örnek olarak
198 el- Belâğatü’l-Arabiyye, 1/69.
199 Yunus: 10/62.
200 el-Ma'arrî, Ebu’l-Âla, Şerhu’t-Tenvîr ala Siktı'z-Zend, Beyrut,1982, II/14.
201 el-Belâğatü’l-Arabiyye, I/70.
47

cümlesinden, mana yönüyle daha müekked ( kuvvetli) olduğunu
bildirmişlerdir. 202
حروف الخطاب Harfleri: 10. Hitap
İki tane hitap harfi vardır: “ ت , “ bu iki hitap (dikkat çekme) harfi bazı
kelimelerin sonuna bitişerek işlevlerini görürler. 203
Bu kelimeler şunlardır:
ك
ذلك,‏ ذاك,‏ أولئك,‏ هناك,‏ هاك,‏ نجاك,‏ رويدك,‏ رأيتك,‏ إيّاك,‏ أنْتَ,‏ أنْتِ‏
Bu iki harf ( ك ‏,ت ), yukarıda belirttiğimiz kelimelere; müennes, müzekker,
çoğul, tensiye ve zamir şeklinde bitişebilirler. 204
Örnek: 205
buyurduklarındandır.” 206 " Bu, bana rabbimin talim ذَلِكُمَا مِم َّا عَل َّمَنِي رَب ِّي .
hayırlıdır.” “Bu, sizin için daha ذلكمْ‏ خَير لَكُمْ‏ .
kınadığınız.” 207 “İşte, kendisi hakkında beni فَذَلِكُن َّ ال َّذِي لُمْتُن َّنِي فِيهِ‏ .
kıldık” “İşte, onları sizin için وَأُولئِكَ‏ جَعلْنَا لَ‏ كُمْ‏ .
“ Ama Allah: Bu böyledir! Rabbin bu bana قَالَ‏ آَذَلِكِ‏ قَالَ‏ رَب ُّكِ‏ هُوَ‏ عَلَي َّ هَي ِّنٌ‏ .
kolaydır dedi.” 208
,
أ نْ‏ تُن َّ أنْتُمْ‏ أنْتُمَا ,
Bu bölümde; yemin edatlarından olmadıkları halde yemin edatı yerine
geçen, söylenen sözü kuvvetlendiren, muhatabın dikkatini çekebilen edatları
gördük. Bu edatlar cümle içerisinde yerine göre söylenen sözü dikkat çekici
202 el-Belâğatü’l-Arabiyye, I/ 70–71.
203 ez-Zemahşerî, el-Mufassal, s. 311.
204 Aynı eser.
205 Aynı eser.
206 Yusuf: 12/37.
207 Yusuf: 12/32.
208 Meryem: 19/21.
48

اعً‏
kılabilmektedirler. Bunların sayısı oldukça fazla olmasına rağmen biz önemli
olan (dikkat çeken)’leri almayı tercih ettik.
D. Arap Şiirinde Kullanılan Yemin Lafızları
Araplar çeşitli yemin lafızlarını kullanarak birçok değişik nesne üzerine
yemin etmişlerdir.
a. Şairin أَ‏ قْسَ‏ مَ‏ Fiilini Kullanarak Yaptığı Yeminler
Araplar arasında Mekke şehri, Kâbe ve etrafındaki kutsal mekânlar,
üzerine en çok yemin edilen yerler arasındadır.
Örnek:
فَأَ‏ قْسَمْ‏ تُ‏ بِالْبَيتِ‏ ال َّذِى طَا فَ‏ حَوْلَهُ‏ رِجَا لٌ‏ بَنَوْهُ‏ مِنْ‏ قُرَيشٍ‏ وَجُرْهُمٍ‏ .
“Kureyş ve Cürhüm oymaklarından olan kimselerin yaptıkları ve çevresini
tavaf ettikleri; Eve (Kâbe’ye) and içerim ki. 209
Şimdi bir örnek de, Arapların meşhur şairlerinden, hicivleriyle ünlü ve
genç yaşında ( 25) öldürülmüş olan Tarafe (m.564)’den bir örnek verelim:
آَقنْطَرَةِ‏ ال ر ُّومِ‏ أَُ‏ قْسِ‏ مُ‏ رَبّهَا لَتَكْتَنِفَ‏ ن َّ حَ‏ ت َّى تُشَا دَ‏ بِقِرْمَدٍ‏ .
“Devem (sağlam yapı yapmakla meşhur olan) Rumlardan birinin muhkem
yapmak ve her tarafını tuğlalarla kuvvetlendirmek üzere yemin ettiği bir köprü
gibidir” 210
Şair devesini, Rumların sağlam bir yapı yapıp ve etrafını tuğlalarla
kuvvetlendirmek için yemin ettiği sağlam yapıya benzetiyor. Bu beyitte de
kullanılan yemin lafzı
Bir diğer Örnek:
fiilidir. أ قسم
.
قَسَمْتُ‏ صَفَايَا الْوَدّ‏ بَينِي وَبَينَ‏ هُ‏
سَوَ‏ ا ءٌ‏ وَلكِ‏ ن ِّي حَفَظْ‏ تُ‏ وَضَ‏ ي ِّ
209 ez-Zevzenî, A.g.e, s. 148.
210 Şerafettin Yaltkaya, Yedi Askı, İstanbul, 1985, M.E. B, 1985, s. 38.
49

يمِ‏
“ Yemin ederim ki, benimle onun arasındaki samimiyet, saflık eşittir. Ama
bu samimiyet kaybolmaya yüz tuttuğu zaman onu hep ben korurum”. 211
b.Şairin نُ‏ Kelimesini Kullanarak Yaptığı Yeminler
يَ‏
.
فَقَا لَتْ:‏ يَمِينَ‏ اللّهِ‏ مَالَكَ‏ حِ‏ يلَ‏ ةٌ‏
وَمَا إِنْ‏ أَرَى عَنْكَ‏ الْغَوَايةَ‏ تَنْجَلِى
(Beni görünce) “Vallahi” dedi “senin elinden kurtuluş yok, senin
azgınlığın geçecek azgınlıklardan değil.” 212
Beyitte يم ين fiili yemin manasında kullanılmıştır. يمينَ‏ şeklinde sonu fethalı
gelmesini sanki, ن ََّ‏ cümlesi gibi düşünmemizde bir sakınca olmadığı
ifade edilmektedir. 213
اَللّ‏ هُ‏ لأ قُومَ‏
يَمِينًا لَنِعْمَ‏ الس َّي ِّدَا نِ‏ وُجِدْتُمَا
عَلَى آُل ِّ حَالٍ‏ مِنْ‏ سَحِيلٍ‏ وَمُبْرَمٍ‏
“Vallahi siz (Herim ve Haris) ikiniz gerek barış ve gerek savaş halinde
güzel efendilersiniz.” 214 Bu yemin’i حلفْ‏ تُ‏ حلفً‏ ا şeklinde veya حَ‏ ا şeklinde
vurgusu yüksek bir yemin olarak düşünebiliriz. 215
c. Şairin حَلَ‏ فَ‏ Fiilini Kullanarak Yaptığı Yeminler
لفْ‏ تُ‏ يَمِينً‏
وَلَوْلاَ‏ ثَلاَثَ‏ هُن َّمِ‏ نْ‏ عَشِي َّتِ‏ الْفَتَى وَجَدكَ‏ لَمْ‏ أَحْلِفْ‏ مَتَي قَامَ‏ عَوْدى .
“Eğer gençlik hayatımın şu üç zevki olmasaydı, senin talihine and olsun
ki, beni hastalığımda yoklamaya gelenlerin, yanından benden ümitlerini keserek
ayrılmalarına ehemmiyet vermezdim.” 216 Bu beyitte şair أَحْلَ‏ فُ‏ fiili ile talih
üzerine yemin etmektedir.
Bir diğer şiirde ise şöyle geçiyor:
.
وقَدْ‏ حَلَفَتْ‏ أَنْ‏ تَسْأَلَ‏ الش َّمْسَ‏ حَاجَةَ‏
وَاِنْ‏ سَاَلَتْكَ‏ الْيُسْرَ‏ بَر َّتْ‏ يَمِيْنُهَا
211 Medenî, Ali Sadreddin, Kitabu Selefeti’l-Asr fi Mehâsini’ş- Şuarâ bi külli Mısır, 1. bsk. Kahire, h.
1324, s. 3331.
212 ez-Zevzenî, A.g.e, s. 30; Şerafettin Yaltkaya, A.g.e, s. 22.
213 ez-Zevzenî, A.g.e, s. 31.
214 ez-Zevzenî, A.g.e, s. 149; Şerafettin Yaltkaya, A.g.e, s. 56.
215 Aynı eser.
216 Şerafettin Yaltkaya, s. A.g.e, 56.
50

“Yemin olsun ki, şâyet ihtiyacını Güneş’e sorarsan ve kolaylık istersen o
da yeminini yerine getirir.” 217
Örnek:
وَنَسِيتُ‏ أَن ِّي قَدْ‏ حَلَفْتُ،‏
فَمَا عُ‏ قُو بَةُ‏ مَنْ‏ نَسِيَ؟
“Yemin ederim ki, unutan kimsenin cezası nedir? Unuttum. 218
d. Şairin لعمر Yapısını Kullanarak Yaptığı Yeminler
.
لَعَمْرُكَ‏ مَا جَر َّتْ‏ عَلَيهِمْ‏ رِ‏ مَ‏ احُ‏ هُمْ‏
دَمَ‏ ابْنِ‏ نَهِيكٍ‏ أَ‏ وْ‏ قَتِيلِ‏ المُثَلّم
“Hayatına and olsun ki, onların kargıları, İbn Nehik ve Müsellem'in
ölmüşlerinin kanlarını dökmüş olmak cinâyetini üzerlerine almağa kendilerini
mecbur etmiş değildir. (Çünkü bunlar savaştan önce ölmüşlerdi).” 219 Bu beyitte
görüldüğü gibi dökülen kan üzerine kahramanlık şiiri yazılabilmektedir. Şairin
bu şiirdeki yemini geride kalanların hayatı üzerinedir. 220
.
لَعَمْرُكَ‏ إِن َّ قَا بُوسَ‏ بْنَ‏ هِنْدٍ‏
لَيَخْلِطُ‏ مُلْ‏ كَهُ‏ نَوْكُ‏ آَثِيرٌ‏
“ Hayatına yemin olsun ki, gerçekte Kabus b. Hind’in malına birçok ahmak
karıştı.” 221 Beyitte لعمر yemin fiili ile hayat üzerine yemin yapılmaktadır.
لَعَمْرُكَ‏ مَا أَدْرِى,‏ و إن ِّى لأَوْجَلُ‏ عَلَى أي ِّنَا تَعْدُو المَنِي َّةُ‏ أَو َّلُ؟
“Sana yemin ederim ki bilmiyorum ve ölüm ilk önce hangimizi ayıracak
diye korkuyorum.” 222
Bir diğer örnekte ise:
217 el-Ma'arrî, A.g.e, I/191.
218 el-İsfehânî, A.g.e, XVIII/172.
219 ez-Zevzenî, A.g.e, s. 164.
220 Aynı eser.
221 ez-Zevzenî, A.g.e, s. 79; عَ‏ مْرُ‏ fiilinin başı fethalı bir şeklinde gelmiştir, bunun sebebi fiilin başındaki
lâm’ul-İbtidaiyye’dir. Şâyet fiil عَمْرَ‏ şeklinde sonu fethalı olarak gelirse, bunun sebebi fiilin başındaki
yemin harfinin ( ب ) hazfedilmesidir. Yemin fiili بعَمْرِ‏ şeklinde gelirse başındaki ب)‏ ) harfinden
dolayıdır. Veya عَمْرَ‏ şeklinde fethalı ise; mef’ulu mutlaktır. Örnek: عَمْرَكَ‏ اللّهُ‏ تَعْمِيرً‏ ا , Bkz. el-Eşmûnî,
Muhammed Muhyiddîn Abdü’l-Hamîd, Şerhu’l-Eşmûnî ale elfiyeti İbn-i Mâlik, thk. 2. bsk. Kahire,
1936, III/427.
222 Kazvînî, el-İzâh fî Ulûmi’l-Belâğa, Matbaatü Sünneti Mahmûd, Kahire , tsz. , s. 403.
51

وَلَعَمْرُ‏ الإِلهَ‏
لَوْ‏ آَانَ‏ لِلس َّي فِ‏ مِصَا لٌ‏ او للّس َّانِ‏ مَقَ‏ ا لٌ‏
مَا تَنَا سِيتُكَ‏ الصّفَاءَ‏ وَلا الْوُ‏ د َّ وَلا حَالَ‏ دُونَكَ‏ الأشْغَ‏ الُ‏ .
“Allah’a yemin olsun ki, kılıcın saplanacak bir tarafı, ya da dilin
söyleyecek bir şeyi olsaydı, ne senin dostluğunu ve samimiyetini unuturdum, ne
de meşgalem buna engel olurdu”. 223
e. Şairin Yemin Lafzı Yerine Geçen Çeşitli Edatlar ve Harflerle Yaptığı
Yeminler
Örnekler:
ِ
”(Ey Sevgili) Şunu kesin bil ki, gönlümde yer ettin, aziz ve mükerrem bir
sevgilim oldun. Asla başka türlü düşünme.” 224 Bu beyitte açık bir yemin fiili
yoktur. Ama dolaylı yoldan yemini andıran, yemin yerine geçebilen ْ لقد te’kid
edatı vardır.
وَلَقَدْ‏ نَزَلْتِ‏ فَلاَ‏ تَظُن ِّى غَ‏ ي رَهُ‏ مِن ِّى بِمَنْزِلَةِ‏ ال مُ‏ حَ‏ ب ِّ المُكْرَمِ.‏
أي ُّها المَلِكُ,‏ وَحَ‏ ق َّّ‏ الْمَسِيحَ‏ لَئِنْ‏ بَقِ‏ ي تُ‏ لأدْخَلَ‏ ن َّ عَلَيكَ‏ شُذَا نِقَاتٍ‏ مَادَخَلَ‏ عَلَيكَ‏ مِثْلُهَا قطّ‏ .
“Ey Kral! Mesih’in hakkı üzerine yemin olsun ki, ben hayatta olduğum
sürece, senin huzuruna daha önce kesinlikle görülmemiş bir şekilde taş balta ile
gireceğim”. 225 Bu beyit و“‏ “ harfi ile gelen yemin’e bir örnektir.
أَاِخْوَا نِ‏ نَا بَيْنَ‏ الفُرَاتِ‏ و جِل َّقِ‏ يَدَاللّهِ‏
لا خَ‏ ب َّرْ‏ تُ‏ كُمْ‏ بِمُحَا لِ‏ .
“Ey Fırat ve Cıllak arasında yaşayan kardeşlerimiz!
Allah’a and olsun ki, size imkânsız olanı haber verelim” Allah’ın
eli (gücü) üzerine yapılan bu yeminde يد kelimesi, yemin ederim anlamına gelen
düşürülmüş takdiri bir fiilin ( فَ‏ ) mefûlü olduğu için nasbedilmiştir. 226
يَدَ‏ اللّهِ‏
أَقْسَ‏ مُ,‏ حَلَ‏
223 el-İsfehani, A.g.e, V/147.
224 Kazvînî, A.g.e, s. 272.
225 Makkarî, Şehabeddin Ahmed, Nefhu’t-Tîb Min Gusni’l-Endülüsi’r-Râtîb, Dâru Sadr , Beyrut, 1997,
I/252.
226 el-Ma'arrî, A.g.e, II/45.
52

Arapların, bir sözü pekiştirmek için babalarının adına yemin etmeleri
sıkça rastlanan bir durumdur:
فَلَا وَأَبِيكَ‏ مَا أَخْشي إِْنتِقَا صًا وَلا وَأَبِيكَ‏ مَا أَرْجُو اِزْدِيَادًا .
“Babanın adına yemin olsun ki, ne (sahip olduğum bir şeyin) eksiklerinden
korkarım, ne de artmasını beklerim”. 227
Şimdi konumuzun ikinci bölümü olan ve konumuza bir açılım getirmesi
açısından Kur’an’ı-Kerim’de geçen yemin lafızları kısmına geçiyoruz.
227 el-Ma'arrî, A.g.e, I/119.
53

İKİNCİ BÖLÜM
KUR’AN-I KERİM’DE YEMİN
Bu bölümde konumuzun bir diğer önemli kısmını teşkil eden, Kur’an’da
Allah’ın yemin etme şekilleri, Kur’an’daki yeminlerin özellikleri ve yeminlerin
geliş şekilleri üzerinde duracağız.
Kur’an’daki yeminin manasını şu şekilde açıklayabiliriz; Söylenen sözün
tahkik ve te’kid edilmesidir. Örnek: وَالل َّهُ‏ يَشْهَدُ‏ إِن َّ الْمُنَافِقِينَ‏ لَكَاذِبُونَ‏ “Allah,
münafıkların yalancı olduklarına şahitlik eder” 228 âyeti, haber cümlesi olmakla
beraber, te’kid ifade ettiğinden, yemin cümlesi olarak kabul edilmiştir. 229
َ فَوَرَب ِّكَ‏ لَنَحْشُرَن َّهُمْ‏ وَالش َّيَاطِينَ‏ zâtına: Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de bazen kendi
“Rabbine andolsun ki, onları ve şeytanları mutlaka toplayacağız” 230 bazen
fiiline: و َّاهَا “Göğe ve onu yapana
وَالس َّمَاء وَمَا بَنَاهَا*‏ وَالْأَرْضِ‏ وَمَا طَحَاهَا*‏
وَنَفْسٍ‏ وَمَا سَ‏
andolsun, yere ve onu döşeyene andolsun. Nefse ve onu şekillendirene andolsun” 231
bazen de mahlûkatına: وَالط ُّور وَآِتَابٍ‏ م َّسْطُور “ Andolsun Tura ve satır satır yazılmış
kitaba” 232 şeklinde yemin etmiştir. 233 Yüce Allah Özelde ise; peygamberlere ve
peygamberlerin zuhur ettikleri yerlere, Kur’an’a, Meleklere, kıyamet gününe, zamana,
bazen de kâinatta ve tabiatta bulunan mühim varlıklara (sema, şems, kamer, necm, leyl,
asr… gibi) yemin etmiştir.
Kur’an’da bu denli fazlaca ve değişik şekil ve cisimler üzerine yemin
edilmesi Arap dilinin yapısından da kaynaklanıyor olabilir. Araplar Kur’an’da
228 Münafıkûn: 63/1.
229 Suyutî, el-İtkan fî Ulûmi’l-Kur’an, (trc. Sâkıp Yıldız, Kur'an İlimleri Ansiklopedisi), Hikmet Neşriyat,
İst. 1978, II/345.
230 Meryem: 19/68.
231 Şems: 91/5–7.
232 Tûr: 52/1-2.
233 Suyutî, A.g.e, II/346–347.
54

Allah’ın yemin ettiği konulara İslamiyet’ten önce de yemin ediyorlardı.
Kur’an’da Araplar tarafından yemin edilen kelimelerle nazil olmuştur. 234
Ama yeminlerin Kur’an’da bu denli fazla kullanılması, kimi müsteşrikleri
de farklı yönlerde İslam’ı ve peygamberi karalama ve iftira atmaya itmiştir.
Bunlardan birisi de T. Nöldeke’dir. Nöldeke yeminler hakkında şöyle bir görüş
ileri sürmüştür. Güya Hz. Muhammed muhataplarını mantıkî delillerle değil de
hitâbet yoluyla iknaya çalışmıştır. 235
Oysaki ileri sürülen bu durum Kur’an’ı bütün olarak düşündüğümüz
zaman kendiliğinden çürümektedir. Kur’an’da 17 tane sûre yeminle
başlamaktadır. 236
Şimdi, Kur’an’da geçen yemin âyetlerini beş ana başlık ve bu ana
başlıkların alt başlıkları halinde ele alalım.
I. ZİKREDİLİŞİNE GÖRE YEMİNLER
Bu bölümde sonu itibariyle Kur’an’da zikredilen yeminleri açık ve kapalı
olma durumlarına göre ele alacağız. 237 Esasen bu bölümü Arap dili ve belâğâtı
açısından daha önceki bölümde de ele almıştık. Ama bu bölümde yeminleri
Kur’an açısından açık ve kapalı olma durumlarını göre ele alacağız.
A. Açık yeminler
B. Kapalı Yeminler
A. Açık Yeminler:
Cümle içerisinde yeminlerin açıkça zikredildiği yemin türüdür. Kur’an’da
geçen açık yeminler çeşitli şekillerde gelmiştir.
Bunları şöyle sıralayabiliriz:
234 Suyutî, A.g.e, II/346.
235 Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, s. 169.
236 Bu sûreler: "Sâffât, Zâriyat, Tûr, Necm, Kıyamet, Mürselât, Nâziât, Burûç, Târık, Fecr, Beled, Şems,
Leyl, Duha, Tîn, Âdiyât, Asr" sûreleridir.
237 ez-Zerkeşî, A.g.e, III/42–43.
55

1) Yemin fiili, yemin edatı ve muksemun bih’in zikredildiği yeminler.
üzere; “Allah’a yemin ettiler.” Burada görüldüğü وَأَقْسَ‏ مُوا بِ‏ الّلهِ‏ .
‏َأ قْسَ‏ مُ‏ : fiili Yemin
بِ‏ : edatı Yemin
الّلهِ‏ : bih Muksemun
şeklinde cümle tam olarak zikredilmiştir.
2) Sadece yemin fiilinin zikredildiği yeminler. ْ يَحْلِفُونَ‏ لَكُم “Sizin için yemin
يَحْلِفُونَ‏ ediyorlar.” 238 yemin fiili’dir.
Burada görüldüğü gibi sadece yemin fiili zikredilerek muksemun bih ve yemin
edatı zikredilmemiştir.
3) Yemin edatı ve muksemun bih’in zikredildiği yeminler.
Örnek:
“Burçlar sahibi gökyüzüne and olsun” 239 âyetinde görüldüğü وَالس َّمَاء ذَاتِ‏ الْبُرُوجِ‏ .
gibi. و yemin edatı, “ الس َّمَاء “ muksemun bih’tir.
4) Yemin manasında kullanılan lafızların zikredilmesi.
“Ömrüne yemin olsun ki.” 240 لعمرك
Burada yemin için zikrolunan ل ile ve yine yemin için zikrolunan عمر fiiliyle yemin meydana gelmiştir.
Yüce Allah sadece HZ. Muhammed (s.a.v)’in hayatı üzerine yemin
etmiştir. Bu Hz. Muhammed ve onun âline yapılan bir yemindir. Melekler bu
238 Mücâdele:58/18.
239 Bürûc:85/ 1.
240 Hıcr: 15/72.
56

hitabın ilk önce Hz. Lut (a.v.) için olduğunu zannettiler, ama sonra bu hitabın
Hz. Muhammed’in üzerine olduğu anlaşıldı. 241
el-Mu’cemu’l-Müfehres’ten tespit edebildiğimiz kadarıyla Kur’an-ı
Kerim’de toplam 137 adet açık yemin zikrolunmaktadır. Söz konusu bu
yeminler; Allah’a, Peygamberlere, Münafık ve Kâfirlere aittir.
B. Kapalı Yeminler:
Bu tür yeminler ise; içerisinde yemin edatı zikredilmeyen yeminlerdir.
Daha önceki bölümde yeminleri irdelerken cevabın başına gelen edatları, yemin
cümlesi zikredilmese de, yeminin varlığını göstereceğini belirtmiştik.
Kur’an’daki kapalı yeminleri, söz konusu bu edatlardan tespit etmek
mümkündür. Cevap cümlesinin başına gelen edatlar ihtilaflı olanlarla beraber
34 tanedir. 242 Ancak bunlardan:
: Lâm edatının başındaki لقد 1)
لَنَسْئَلَ‏ ن َّ : Lâm 2) Te’kid Nûn’u almış müzari fiilin başındaki
لإِنْ‏ لَمْ‏ تَنْتَ‏ هُ‏ وا : Lâm 3) Şart edatının başına gelen
Yemin cümlesine kesin delalet eder. Yani bu gibi yerlerde yemin cümlesi
mutlaka vardır. Vücüben hazfedilmiştir. 243
Söz konusu Lâm harfi bu üç şekilde gelir, yoksa yemin cümlesi takdir
edilir. İşte böyle yerler gizli yeminler hükmündedir. Bütün dilbilimcileri bu gibi
yerlerde yeminin varolduğuna hükmetmişlerdir. Kur’an’da bu şekilde 300 kadar
yemin vardır. Kazım Fethi er-Râvî kapalı yeminlerin tasnifini şu şekilde
yapar. 244
tanedir. 130 Mekkî + 26 Medenî sûrede olmak üzere toplam 150 لقد 1)
241 Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr,2. bsk. Matbaatü Mustafa, Mısır, 1964,
III/138.
242 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 45–55.
243 İbn Hişam, Muğni’l-Lebîb, II/ 645.
244 Kâzım Fethi, A. g. e, 371–373.
57

2) Te’kid Nûn’u almış müzari fiil ile gelen: 80 Mekkî + 26 Medenî sûrede
olmak üzere toplam: 106 tanedir.
3) Şart edatı ile gelen: 32 Mekkî + 11 Medenî sûrede olmak üzere toplam
43 tanedir.
Bütün bunların toplam sayısı 305 etmektedir. Ancak bu sayı daha da fazla
olabilir. Zira yaptığımız sayımda sadece لقد 182 yerde geçmektedir.
Bu saydığımız yerler yeminin vücüben hazf olunduğu yerlerdir. Yemin
olma ihtimali olan edatların bulunduğu cümleleri de buna ilave edersek sayı
daha da artacaktır.
Netice olarak Kur’an’da gerek açık, gerekse kapalı ve ihtilaflı olanlarla
birlikte 4602 tane yemin geçmektedir. 245
İçerisinde yemin bulunan sûreler 66’sı Mekkî, 18’i Medenî olmak üzere
toplam 84 sûredir. Bu sûrelerden Mekkî olanlarda 350 yemin, Medenî olanlarda
110 yemin bulunmaktadır. 246
Yeminlerin sayısının tespitinde bazı farklılıklar ortaya çıkabilir. Bunun
sebebi ise ardı ardına gelen yeminleri, 247 kiminin yemin olarak sayıp, kiminin
de bunları atıf olarak almasından kaynaklanır. Bu arada bazıları her muksemun
bihi yemin olarak saymışlardır. Böylece de yemin sayısı artmıştır.
Mesela Şems sûresinde:
وَالش َّمْسِ‏ وَضُحَاهَا .
وَالْقَمَرِ‏ إِذَا تَلاهَا .
وَالن َّهَارِ‏ إِذَا جَل َّاهاَ‏ .
245 Kazım Fethi, A. g. e, s. 360.
246 Aynı eser.
247 Tur, Fecr, Şems, sûrelerinde olduğu gibi.
58

امَ‏
وَالل َّيْلِ‏ إِذَا يَغْشَاهَا .
وَالس َّمَاء وَمَا بَنَاهَا .
وَالْأَرْضِ‏ وَمَا طَحَاهَا .
وَنَفْسٍ‏ وَمَا سَو َّاهَا .
“Güneşe ve kuşluk vaktindeki aydınlığa 248 , güneşi takip ettiğinde aya, onu
açığa çıkarttığında gündüze, onu örttüğünde geceye, gökyüzüne ve onu bina
edene 249 , yere ve onu yayıp döşeyene, nefse ve ona birtakım kabiliyetler verene
and olsun.” 250 Yüce Allah bu bölümde önce güneşe, sonra kuşluk (Güneşin nuru,
bütün gündüz) vaktine, daha sonra da güneş batınca ortaya çıkan ay’a yemin
etmiştir. Kısaca bütün güne yemin etmiştir. 251
Burada sadece “ وَالش َّمْ‏ سِ‏ “ lafzını yemin kabul edip diğerlerini de ona
atfedersek sadece bir yemin olur. Ama her lafzı ayrı ayrı yeminli olarak alırsak
11 tane yemin ortaya çıkar.
Yüce Allah bu sûrenin bir kısmında mahlûkatına ve fiiline yemin etmiştir
:( . . *
*
) Diğer bir kısmında وَالش َّمْسِ‏ وَضُحَاهَ‏ *
ise; fiili olmaksızın mahlûkatına yani fâiline yemin etmiştir: 252
اَ‏
وَالْقَمَرِ‏ إِذَا تَلاهَا
وَالن َّهَارِ‏ إِذَا جَل َّاهاَ‏
وَالل َّيْلِ‏ إِذَا يَغْشَاهَا
مَا بَنَاهَا*‏ وَ‏ ‏(وَ‏ * (
طَحَاهَا*وَنَفْسٍ‏ وَمَاسَو َّاهَا
248 Burada duha kelimesi kullanılmıştır. Kelime, aydınlık ve ısıya da delalet etmektedir. Arapça’da bunun
genel anlamı, güneşin epeyce yükselmesini ifade eden kuşluk vaktidir. Ama güneş yükseldiği zaman
“aydınlık” ve dolayısıyla gündüzün güneşli olması tam olarak ifade edilmiş olur. Bkz. Mevdûdî, Ebu’l-
Â’lâ, Tefhimu’l-Kur’an, İnsan Yayınları, İstanbul, 1995, VII/133.
249 Bkz. Hıcâzî, Muhammed Mahmud, et-Tefsîru’l-Vâdiha, Matbaatü’l-İstiklâli’l-Kübrâ, Mısır, 1963,
III/57: Yüce Allah, göğe ve ondaki alemlere yemin etmiştir. Semavet alemini sağlam bir şekilde bina
etmiştir, cazibe gücünü muhkemleştirmiştir, ondaki cazibe gücünü kuvvetlendirmiştir. Onda bir eksiklik
bulamazsın.
250 Şems:91/ 1–7.
251 Âlûsî, A.g.e, XXX/140–141.
252 İbn Teymiye, Takıyyüddîn, et-Tefsîru’l-Kebîr, thk. Abdurrahman Amîra, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye,
Beyrut, tsz, VI/240.
59

II.
ALLAH’IN ÜZERİNE YEMİN ETTİĞİ KONULAR
Bu bölümde Allah’ın üzerine yemin ettiği konuları ele alacağız.
Yeminlerde ana gaye haberin doğruluğunu pekiştirmektir. Öyleyse yeminle
te’kid edilmek istenen konular nelerdir? Bu bölümde ele alacağımız konular
bunlar olacaktır.
Önce bu konuları başlıklar halinde sıralayalım:
1) Tevhit
2) Kur’an’ın hak olduğu
3) Peygamberin hak olduğu
4) Va’d’in hak olduğu
5) Va’îd’in hak olduğu
6) Cezanın hak olduğu
7) İnsan’ın bazı halleri 253
Şimdi sırasıyla yukarıda maddeler halinde sıraladığımız yemin edilen
konuları ele alalım.
A. Tevhit:
Tevhid konusunda Kur’an’da bir yemine rastlamaktayız.
وَالص َّاف َّاتِ‏ صَفا .
فَالز َّاجِرَاتِ‏ زَجْرًا .
فَالت َّالِيَاتِ‏ ذِآْرًا .
253 İbn Kayyim, et-Tıbyân fî Aksâmi’l-Kur’an, s. 22–25.
60

إِن َّ إِلَهَكُمْلَوَاحِدٌ‏ .
رَب ُّ الس َّمَاوَاتِ‏ وَالْأَرْضِ‏ وَمَا بَيْنَهُمَا وَرَ‏ ُّب الْمَشَارِقِ‏ .
“ Sıra sıra duran ve önlerindekini sürdükçe süren ve Allah’ı andıkça
ananlara and olsun ki, sizin ilahınız birdir; göklerin, yerin ve ikisi
arasındakilerin rabbidir.” 254 Yüce Allah burada, tavaf halinde olan meleklere
veya namazda ayakta olup saf tutan meleklerin nefislerine yemin ediyor. 255
Allah’ın hükümdarlık ve mülkünde farklı mertebelerde, tam bir intizamla
dizilip görev yapan meleklere yemin ediliyor ki, bunda islam için istenen
cemaat, cihad ve ilim kuvvetleri gibi teşkilatın esaslarına da bir işaret vardır.
Bu durumdan şu anlam çıkar: yemin ederim o meleklere, o kuvvetlere ki saflar
yapıp dizilmişler. Bu sıfat, Alah’ın Arşının etrafını donatmış olan melelerden tâ
dünya göğünü süsleyen gök cisimlerinde yer edinerek görev yapmak için
Allah’ın emrine hazır bulunan meleklere kadar hepsini kapsamaktadır. 256
Görüldüğü gibi Yüce Allah kâinattaki birtakım güçlere yemin ederek
tevhidi ortaya koymaktadır. Allah bu sûrenin başında ilah’ın (gerçek Tanrının)
tek olduğuna dair yemin etmiştir. Allah’u Teâla başka sûrelerde yakîni delillerle
tevhide, dirilişe ve kıyametin doğruluğu üzerine yemin etmiştir. Burada Allah
daha önce geçenleri tekrar saymaya gerek duymaksızın hepsine toplu olarak tek
bir yeminle yemin etmiştir. 257 “Muhakkak ki, sizin ilahınız tektir” âyeti yeminin
cevabıdır. Yani Allah’u Teâlâ bu yeminlerle yemin ettikten sonra, muhakkak ki
O, birdir onun ortağı, benzeri yoktur diyerek yemine cevap veriyor. 258
B. Kur’an’ın Mübarek Bir Gecede İndirildiğine Dair Yemin:
Allah Kur’an’ın mübarek bir gecede indirildiğini bizâtihî yemin ederek
teyit etmiştir. Şimdi Allah’û Teâlâ’nın Kur’an-ı Kerim’i mübarek bir gecede
indirdiğine dair yaptığı yemin âyetlerinden çeşitli örnekleri ele alalım:
254 Sâffât:37/ 1-5.
255 ez-Zemahşerî, A.g.e, III/333.
256 Elmalılı, A.g.e, VI/199.
257 Râzî, et-Tefsîru’l- Kebîr, II/571.
258 Şevkânî, A.g.e, IV/386.
61

a. Kitâb-ı Mübîn:
حم
وَالْكِتَابِ‏ الْمُبِينِ‏ .
إِن َّا أَنزَلْنَاهُ‏ فِي لَيْلَةٍ‏ م ُّبَارَآَةٍ‏ إِن َّا آُن َّا مُنذِرِينَ‏ .
“Hâ, Mîm. Apaçık olan kitaba and olsun ki, biz onu, kutlu bir gecede
indirdik. Doğrusu biz, insanları uyarmaktayız. 259 Apaçık olan kitaptan kasıt,
Kur’an’dır.” 260
b. Kur’an-ı Kerim: Allah’û Teâlâ hak kitabı olan Kur’an’a yemin etmiştir.
يس*‏
وَالْقُرْآنِ‏ الْحَكِيمِ‏ *
إِن َّكَ‏ لَمِنَ‏ الْمُرْسَلِينَ‏ .
“Yâ sîn, And olsun hikmetli Kur’an’a, Evet, Sen gönderilenlerdensin.” 261
ِ
ق
وَالْقُرْآنِ‏ الْمَجِيد.‏
“Kâf. And olsun şanlı 262 Kur’an’a! 263
. “Sâd, zikr 264 sahibi Kur’an’a yemin olsun” 265
ص
وَالْقُرْآنِ‏ ذِي الذ ِّآْرِ‏
c. Kitap üzerine yemin: وَالط ُّورِ‏ وَآِتَابٍ‏ م َّسْطُور And olsun Dağ’a! Ve and olsun
yazılmış bir kitab’a”. 266
Buradaki kitaptan kasıt: Kur’an veya levh-ı mahfuzdur. Yahut
Evliyaullah’ın ma’rifetler, hikmetler yazılı olan kalpleridir. 267
259 Duhân:44/ 1-3.
260 ez-Zemahşerî, el-Keşşâf, III/499.
261 Yâsin:36/1-2-3; Yüce Allah, Hz. Muhammed’den başka hiçbir peygamberin hayatı üzerine yemin
etmemiştir ve bu bir yemindir يس kelimesi: “Ey Muhammed” demektir. Yani Allah Hz. Muhammed’in
hayatı ve hikmetle dolu Kur’an üzerine yemin etmiştir. Bkz. Şevkânî, A.g.e, IV/360.
“ diğer kitaplardan şerefçe daha yüksek olan demektir. Kim onun manalarını ihata eder ve المجيد“‏ 262
ondaki şeylerle amel ederse o, Allah ve insanlar katında “ ‏”المجيد olur ( el- Keşşaf, IV/3).
263 Kâf:50/1.
“ denildiğinde, onun şerefli kimse olduğu kastedilir فلان مذآور“‏ “ şeref ve şöhret anlamındadır الذّآر“‏ 264
(el-Keşşâf, III/359).
265 Sâd:38/1.
62

Burada Allah Kur’an’ın indirilişinden haber vermektedir. Âyeti kerimeye
göre Kur’an mübarek bir gecede nazil olmuştur. Buradaki “biz indirdik” sözü
Kur’an’ın kime ait olduğuna işarettir.
Kur’an hakkında bir başka yemin de Târık sûresinde geçmektedir.
وَالس َّمَاء ذَاتِ‏ الر َّجْعِ‏ .
وَالْأَرْضِ‏ ذَاتِ‏ الص َّدْعِ‏ .
إِن َّهُ‏ لَقَوْلٌ‏ فَصْلٌ‏ .
وَمَا هُوَ‏ بِالْهَزْلِ‏ .
“Yağmurun düşüşünü sağlayan göğe 268 ve yarılan yeryüzüne and olsun ki,
doğrusu bu Kur’an hakkı batıldan ayırtan sözdür. O, eğlence değildir.” 269
Görüldüğü gibi yer ve göğe yemin edilerek Kur’an’ın, hakkı batıldan
ayırıcı olduğunu teyit etmek için yemin edilmiştir.
Allah Kur’an hakkında 6 kez yemin etmektedir. Bunlardan ikisinde bizzat
Kur’anla, diğer dördünde ise kâinattaki mühim şeylerle yemin etmiştir. 270
C. Peygamber’in Hak Olduğuna Dair Yemin:
Yüce Allah Hz. Muhammed’in peygamberi olduğunu, Onların iddia
ettikleri gibi; sapık, mecnûn olmadığını yeminle teyit etmektedir.
Şimdi bu konu ile ilgili âyetleri örnek olarak verelim:
يس
266 Tûr:52/ 1-2.
267 Hasan Basri Çantay, A.g.e, III/965.
268 Gök’ten kasıt: her devrede harekete başladığı yere dönen semaya yahut vakit vakit yağmura dönen
yahut buhardan su almak için yere dönen bulutlara. Bkz. Hasan Basri Çantay, A.g.e, III/1170.
269 Tarık:87/ 11–14.
270 Bu altı yemin âyeti şunlardır: Zuhruf: 1–4, Duhan: 1–3, Vâkıa: 75, Hâkka: 41, Tekvir: 15–18, Târık:
11–14.
63

وَالْقُرْآنِ‏ الْحَكِيمِ‏ .
إِن َّكَ‏ لَمِنَ‏ الْمُرْسَلِينَ‏ .
“Yâ, Sîn, Kur’an’ı hakîme and olsun ki, sen doğru yol üzere gönderilmiş
peygamberlerdensin.” 271
Allah (c.c) burada Hz. Muhammed’in peygamber olduğunu haber vererek
Kur’an’a yemin etmiştir. Burada kasdedilen “Ey insan”dan kasıt Hz.
Muhammed’dir. Ayrıca onun üzerinde yemin anlamı vardır. 272
Bir başka âyette ise peygambere küsmediğini ve onu kesinlikle terk
etmediğini belirtir.
وَالض ُّحَى .
وَالل َّيْلِ‏ إِذَا سَجَى .
مَا وَد َّعَكَ‏ رَب ُّكَ‏ وَمَا قَلَى .
“Kuşluk vaktine and olsun ve sükûna erdiği zaman geceye and olsun ki, Rabbin
seni ne bıraktı ve ne de sana darıldı” 273 .
Allah’ın yemin ettiği “Duha”’dan kastı; “Bütün gündüz veya Cennetin
nuru ya da Âriflerin kalplerinin nurudur” Yüce Allah’ın üzerine yemin ettiği
vakit bunlardan birisidir. 274
Allah Hz. Muhammed hakkında Kur’an’da 6 kez yemin etmektedir. 275
271 Yâsin: 1–3.
272 ez-Zemahşerî, A.g.e, III/313- 14; Âlûsî, A.g.e, IV/ 360.
273 Duhâ: 93/1-3; Burada kuşluktan kasıt, güneşin yükseldiği zaman yahut bütün gündür, ve bunun
üzerine Yüce Allah yemin etmiştir. Bkz. Celaleyn, s. 265; “Duha” Resulullah sallallahü aleyhi vesellemin
saçıdır. “Duha” ehli beytin erkekleridir. (Leyl) Kadınlarıdır. “Duha” peygamberimizin risaleti, “Leyl” ona
vahyin gecikmesidir. “Duha” islamın ikbal ve saadeti, “Leyl” sonradan uğrayacağı garipliktir. “Duha”
aklın kemali, “Leyl” ölüm halidir. (İbn-i Abbas ö. H. 68) şöyle der: “ duhaa ile karanlık gece sevgili ile
halvet zamanlarıdır”. Bkz. Çantay, Hasan Basri, Kur’an-ı Kerîm ve Meâli Kerîm, İstanbul, 1992,
III/1190.
274 Şevkânî, A.g.e, V/ 457; Âlûsî, A.g.e, XXX/153.
275 Bu altı âyet şunlardır: Yasin: 1-2, Sâd:1-4, Kâf: 1-2, Necm: 1-4, Kalem: 1-4, Duhâ: 1-3.
64

D. Ahiretle İlgili Yemin:
Bu bölümde ahiret konularıyla ilgili yeminleri ele alacağız. Yüce Allah
ahiretle ilgili olarak; haşr, hesap, ceza gibi konular hakkında yemin
فَوَرَب ِّكَ‏ لَنَحْشُرَن َّهُمْ‏ وَالش َّيَاطِينَ‏ ثُم َّ لَنُحْضِرَن َّهُمْ‏ حَوْلَ‏ جَهَن َّمَ‏ جِثِيا .
“Rabbine and olsun ki, biz onları mutlaka şeytanlarla beraber
haşredeceğiz. Sonra cehennemin yanında diz çöktürerek hazır
bulunduracağız.” 276 Yüce Allah burada açık bir şekilde kendisine yemin
etmiştir. 277
فَوَرَب ِّكَ‏ لَنَسْأَلَن َّهُمْ‏ أَجْمَعِيْنَ‏
‏*عَم َّا آَانُوا يَعْمَلُونَ‏ .
“Rabbine and olsun ki, hepsini yaptıklarından sorumlu tutacağız.” 278 Burada
Kur’an’ın tamamına inandığını söyleyipte, amele gelince işine gelen kısımları seçip
ayıklamaya kalkışanlar için müthiş bir tehdit ve korkutmaya dikkat çekmek için
yapılmış bir yemin vardır. 279
وَالذ َّارِيَاتِ‏ ذَرْوًا .
فَالْحَامِلَ‏ اتِ‏ وِقْرًا .
فَالْجَارِيَاتِ‏ يُسْرًا .
فَالْمُقَس ِّمَاتِ‏ أَمْرًا .
إِن َّمَا تُوعَدُونَلَصَادِقٌ‏ .
وَإِن َّ الد ِّينَلَوَاقِعٌ‏ .
276 Meryem: 19/68.
277 Elmalılı, A.g.e, V/232.
278 Hıcr: 15/92–93.
279 Elmalılı, A.g.e, V/59.
65

“Esip savuranlara, ağır yük taşıyanlara, kolayca akıp gidenlere ve işi
taksim edenlere and olsun ki, size söz verilen şüphesiz gerçektir. 280 Ceza günü
mutlaka olacaktır.” 281 Yüce Allah toprağı savuran rüzgâra yemin etmektedir. 282
Yukarıdaki âyette görüldüğü gibi, Allah ahiretle ilgili; haşr, hesap ceza
hakkında yemin ederek haberi teyit etmektedir.
Tespitlerimize göre, Yüce Allah ahiretle ilgili olarak Kur’an’da 12 kez
yemin etmektedir. 283
E. İnsanın Bazı Halleri Üzerine Yemin:
İnsan’ın çeşitli durumları ve yaptığı bazı işler üzerine de çeşitli yeminler
edilmiştir.
وَالل َّيْلِ‏ إِذَا يَغْشَى .
وَالن َّهَارِ‏ إِذَا تَجَل َّى .
وَمَا خَلَقَ‏ الذ َّآَرَ‏ وَالْأُنثَى .
إِن َّ سَعْيَكُمْ‏ لَشَت َّى .
“Karanlığı ile etrafı bürüyüp örttüğü zaman geceye, açılıp ağardığı vakit
gündüze, erkeği ve dişiyi yaratana yemin ederim ki, işleriniz başka başkadır.” 284
Yüce Allah burada, karanlığı ile mahlûkatı, cansızları itaatkâr ve âsî her şeyi
kapladığında geceye, her şeyi bir erkek ve dişi vasıtasıyla yoktan var eden
yaratana, gecenin karanlığının çekilmesiyle gündüze yemin etmektedir. 285
280 Bu âyet yeminin cevabıdır. Öldükten sonra diriltilmek ve hesaba çekilmek konusunda
vaadolunduklarınız veya sevap ve ceza konusunda vaadolunduklarınız doğrudur, anlamındadır. Bkz.
Bursevî, İsmail Hakkı, Tefsîru Ruhi’l-Beyân, Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî, Beyrut, 1985, VIII/257.
281 Zâriyât: 51/1-6.
282 Şevkânî, A.g.e, V/ 82.
283 İlgili âyetler şunlardır: Hıcr: 92, Nahl: 56, Meryem: 68, Zâriyât: 1-6, 23, Tûr: 1-7, Müddessir: 32-37,
Kıyâme: 13, Mürselât: 1-7, Nâziât: 1-7, Târık:1-4, Fecr: 1-5.
284 Leyl:92/ 1–4.
285 Şevkânî, A.g.e, V/452; Âlûsî, A.g.e, XXX/147; Bursevî, A.g.e, X/63-64.
66

Allah burada insan’ın günlük hayatıyla ilgili olan gece, gündüz, erkeklik
ve dişilik üzerine yemin etmektedir. İşte buna benzer şekilde Allah Kur’an’ın
çeşitli sûrelerinde insan’ın günlük hayatıyla ilgili ve çevresinde insanoğlu için
vazgeçilmez olan nesneler üzerine yemin etmiştir. Kur’an’da buna benzer
yemin 6 yerde geçmektedir. 286
Bu bölümde Allah’ın üzerine yemin ettiği konuları ele aldık. Bu
araştırmadan şu sonucu çıkarabiliriz. Allah, iman esasları bu esaslar karşısında
insanoğlunun tutumu ve insan’ın bazı halleri üzerine yemin etmiştir.
Bu yeminlerin büyük bir kısmı iman esasları üzerinedir. İman esasları
üzerine yapılan yeminlerin büyük bir kısmı ise ahiret konuları üzerinedir.
III.
KUR’AN’DA YEMİN EDİLEN ZAMAN DİLİMLERİ
Yüce Allah Kur’an’da gün içerisinde kullandığımız birtakım zaman
dilimleri üzerine yemin ederek dikkat çekmiştir. Şimdi üzerine yemin edilen bu
zaman dilimlerini ayrı ayrı ele alalım.
A. Fecir Vakti:
“ kelimesi hakkında âlimler değişik الَ‏ رِ‏ “ geçen “And olsun fecr’e” 287 âyette وَالْفَجْر ِ .
yorumlar yapmışlardır. Bu yorumları şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Sabah namazı vakti: 288 İbn-i Abbas’tan (ö. H. 68) rivâyet olunduğuna
göre fecr, bildiğimiz sabah namazı vakti olup bu da fecr-i sâdık’ın fecr-i
kâzip’ten ayrılmasıdır.
فَجْ‏
286 İlgili âyetler şunlardır: Beled: 1–4, Şems: 1–7, Tîn: 1–6, Âdiyât: 1–6, Leyl:1–4, Asr: 1–3.
287 Fecr: 89/1; Muhammed Esed, Kur’an Mesajı isimli meal ve tefsirinde “şafağı düşün” şeklinde yemin
dışında bir mana vermiştir. Sûrenin devamında gelen diğer yeminlere de bu şekilde mana vermiştir. Geniş
bilgi için bkz. Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı, İşaret Yay. İstanbul, 1999, III/1267.
288 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/249; Elmalılı, A.g.e, VIII/424; el-Kurtûbî, Ahmet Ensârî, el-Câmiu’l-
Ahkâmi’l- Kur’ân, Dâru’l- Fikr, Beyrut, 1987, XX/38; es-Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t-Tefâsir,
(trc. Sadrettin Gümüş, Nedim Yılmaz), Ensar Yayınları, İstanbul, 1992, VII/ 304; Tandâvî, Muhammed
Seyyid, Tefsîru’l-Vasît lil Kur’âni’l- Kerim, Kahire, 1997, XV/313.
67

Allah Teâla’nın kendileriyle yemin ettiği bu tür şeyler de güzel, rahatlatıcı
ve çok ince duygu ve tesirler ihtiva eden sahneler bulunmaktadır. Allah’ın
birliğine deliller vardır. 289 Ya da dünyevî, Cenabı Hakka şükretmeyi gerektiren
bir hikmet vardır. Fecrin doğuşuna yapılan yemin, îlâhi kudreti ve emsalsiz
yaratmayı ortaya koyan muazzam bir fenomendir. 290
2. Sabah Namazı: Âyette “fecr” ile bizzat sabah namazı kastedilmiş ve ona
yemin edilmiştir. 291 Yüce Allah, sabah namazına günün başlayacağı bir vakitte
kılınmasında ve bu namazda hem gündüz hem de gece görevli olan meleklerin
hazır bulunmalarından dolayı yemin etmiştir. 292
3. Âyette geçen الفجر“‏ “ ile belirli bir vakit kastedilmemiştir. Buna binaen
âlimler şu tespitleri yapmıştır:
Arefe gününün fecri, Kurban bayramı sabahının fecri, Zilhiccenin fecri,
Muharrem ayının fecri, Cuma gününün fecri. Burada fecirden kasıt gündüzdür.
Âyetteki fecr ile kendinden sular fışkıran ve mahlûkatın hayat kaynağı olan
pınarlar kastedilmiştir. 293
B. Şafak Vakti:
karanlığa” 294 “ Ama hayır! And olsun alaca فَلآ اُقْسِ‏ مُ‏ بِالش َّفَقِ‏ .
Şafak: Güneşin batması anında gündüz aydınlığının gece karanlığı ile
karışmasıdır. Tefsirciler bu âyet-i celîlede, üzerine yemin edilen “şafak”
kelimesine farklı manalar vermişlerdir.
1.Ufuktaki Kızıllık: Ali b. Ebi Talip, İbn Abbas, Ubade b. Sabit, Ebû
Hureyre, İbn Ömer ve Mekhul ile dilcilerden Leys, Ferrâ, Zeccâc ve Keşşâf
sahibi, (Ebu Hanifenin iki rivâyetinden birinde kendinden rivâyet edilen görüşü
289 Kutub, Seyyid, Fî Zılâli’l-Kur’an, (trc. M. Emin Saraç, İ. Hakkı Şengüler), Hikmet Yayınları,
İstanbul, tsz., XVI/196; Tahir b. Âşur, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr , Tunus,
tsz, XXX/313.
290 Tahir b. Aşur, A.g.e, XXX/ 313.
291 Ebu Hayyân, el- Bahru’l-Muhît, Beyrut, 1993, XIII/463; Taberî, İbni Cerîr, Tefsîru’t-Taberî,
(Camiu’l-Beyan an Te’vîli’l-Kur’an), Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1988, XV/168.
292 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/249; Kurtûbi, A.g.e, XX/ 39.
293 el-Kurtûbî, A.g.e, XX/39; ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/ 249.
294 İnşikak: 84/ 16.
68

hariç) burada üzerine yemin edilen “şafak” kelimesinin, güneş batarken ufukta
oluşan kırmızılık olduğu kanaatine varmışlardır. 295
Âlimler “şafak” kelimesini ufuktaki kırmızılık olduğuna dair şu delilleri
zikretmişlerdir:
a. Yüce Allah şafağı yatsının son vakti kılmıştır. Zira burada dikkate
alınmış olan şeyin “beyazlık” değil “kırmızılık” olması gerekir. Çünkü
beyazlığın müddeti uzar ve şafakta kalışı da uzun sürer ama “kırmızılık”
güneşin ufukta kalan izi ve ışığı olduğuna göre güneş ufuktan uzaklaşınca
hemen gidiverir. 296
b. Şafak kelimesi, incelik kökünden olup güneşin batmasını müteakip
ışığın da, incelmeye ve zayıflamaya başladığı zaman şüphe olmadığına göre
ufuktaki o kırmızılık yemin edilen şafak olmuş olur. 297 Nitekim şafak kelimesi
Arapçada bir şeyin inceliğini, ince oluşunu ifade için kullanılır. 298
2. Ufuktaki Beyazlık: Bu âyet-i celîlede şafağa ve devamında “ geceye ve
toplayıp taşıdığı şeye” ve “dolunaya dönüştüğü zaman ay’a” 299 yemin
edilmesinde bunların muazzam ve dehşete düşürücü birer hadise olmalarına ve
bunları yaratanın şânının yüceliğine işaret vardır. 300
Yeminle sıralanan bu kâinat tecellileri ister istemez insan ruhunu kendine
çekmekte ve ona ilham ve işaretlerini sunmaktadır. Kendine mahsus tecelliler
insanda derin bir hayranlıkla, ürpertici azameti birlikte taşımaktadırlar.
Şafak vakti güneşin batışıyla insanı, derin bir ürperti sarıverir. Kalp
ayrılışın ve ondaki sessiz üzüntünün, derin hayranlığın etkisini hisseder. Bunun
yanında gelmekte olan gecenin korkusunu ve karanlığın her tarafı kuşatan
tedirginliği de hisseder. Sonunda gönülden gelen bir boyun eğiş, gizli bir korku,
295 Taberî, A.g.e, XII/510; Nîsâburî, Ahmed Vâhidî, el- Vasıt fi Tefsiri’l- Kur’ani’l-Mecîd, Dâru’l-
Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1994, IV/454.
296 Râzî, A.g.e, XI/101.
297 Taberî, A.g.e, XV/ 229.
298 Râzî, A.g.e, XI/101.
299 İnşikak: 84/17–18.
300 Vehbe ez-Z uhaylî, et-Tefsiru’l-Münir fi’l-Akideti ve’ş-Şeri’ati ve’l-Menhec, Dâru’l-Fikri’l-Muâsır,
Şam, 1991, XXX/146.
69

sessizlik ve sükûnet onu bütünüyle kuşatır. Bu durum dünyanın sonu
(kıyamet)’na benzer. Çünkü güneşin batışı ölüm halini çağrıştırır. Yüce Allah
bu duruma dikkat çekmek için yemin etmiş olabilir. 301
C. Sabah
Yüce Allah; ağaran sabaha ve teneffüs eden sabaha yemin ederek
seslenmektedir. Şimdi bunları inceleyelim:
1. Ağaran Sabah
. “ ve andolsun ağardığında sabaha” 302 Buradaki “ أَ‏ رَ‏ “ kelimesinin
سْفَ‏
وَالص ُّبْحِ‏ إِذَا أَسْفَرَ‏
“ أَسْفِرُ‏ وا بِاْلَفْجِرِ‏ “ de, “ağarıp aydınlanınca” anlamındadır. Hadis’te ” أضَاءَ‏ manası:”
(sabah namazını) ortalık aydınlanınca kılın….. 303 buyrulmuştur. 304
Yüce Allah’ın “o zaman (gün) bazı yüzler vardır, aydınlıktır, ağarmıştır” 305
âyetindeki “ ةٌ‏ “ kelimesi de bu anlamdadır. 306 Cenab-ı Hak gece karanlığı
ile gizlenen nurunu yayıp, açılıp aydınlanmaya başlayarak yükseldiği ve
aydınlığının uzayarak gündüz olduğu anda sabaha yemin etmiştir. 307 Burada
peş peşe üç ayrı olguya ( حِ‏ )yapılan yeminler, üç kez
tekrarlanmak sûretiyle lâfzî te’kidin en kuvvetli şeklini ifade etmiştir. Bu üç
harikulade olguya, Allah Teâla’nın birer delili olmaları hasebiyle yemin
edilmiştir. 308 İlahi kudreti yansıtan Ay’a ve batıdan doğuya doğru dönmekte olan
yerkürenin bir turu ile meydana gelen gece ve gündüze yemin edilerek insan
aklına ışık tutulmaktadır. 309
الصّبْ‏ الّ‏ يلُ,‏ قَمَرَ,‏
مُسْفِرَ‏
301 Seyyid Kutub, A.g.e, VI/ 3768.
302 Müddessir: 74/ 34.
303 Tirmizî, Sünen, Salât, 118.
304 Râzî, A.g.e, X/713; el-Kurtûbî, A.g.e, XIX/84.
305 Abese: 80/ 38.
306 Râzî, X/713.
307 Tandavî, A.g.e, XV/187; Nisâbûrî, A.g.e, IV/431.
308 Tahir b.Âşur, A.g.e, XXIX/322.
309 Yıldırım, Celal, Tefsirli Kur’an-ı Kerim Meâli, Anadolu Saray Dağıtım, İzmir, 1995, II/115, (6.
Dipnot).
70

Yüce Allah bu evrensel gerçekler üzerine yemin ediyor. Bu yeminin amacı
büyük gerçekleri önemli kılan, onların kanıtlayıcı değerlerinden habersiz
yaşayan gafilleri uyarmak, önlerinde duran gerçeklerin farkına vardırmaktır. 310
Âyetin manasına ( setr olunduktan sonra sabahın ortaya çıkması) belâğat
açısından bakınca burada bir istiare 311 sanatı göze çapmaktadır.
2. Teneffüs Eden Sabah
“Ve and olsun, nefes aldığında, sabaha” 312 teneffüs, sabahın وَالص ُّبْحِ‏ إِذَا تَنَ‏ َّفسَ‏ *
ağarması ve şafağın sökmesi manasınadır. 313 Bazı müfessirler bu âyeti “aydınlandığı ve
ağardığı, genişleyip her tarafa yayılan ve neticede apaçık gündüz haline gelen sabaha
yemin ederim ki”, şeklinde açıklamışlardır. 314
Bu tür âyetlerde, hayat giydirilen evrensel sahnelere dikkat çekilmektedir.(Sabah
nefes alıp-veren bir canlıdır) Dolayısıyla güzel ve canlı ifadelerle insan ruhu,
onların özüne bağlanmaktadır ki, kendilerine sırlarını versin, onların ardındaki
kudrete doğru yönelsin. 315
Bu yönüyle de bu yemin de Rasulüllah (s.a.v) ve Müslümanlara “ve
herhalde sonu senin için önünden daha hayırlıdır” 316 mazmûnu celîli üzere
hüsnü âkıbet ile va’dü tebşîr vardır. Bu dünya onlar için sabaha yönelmiş bir
310 Seyyid Kutub, A.g.e, XV/372.
311 İstiare: Bir beyan terimi olarak, hakiki mana ile mecazi mana arasındaki benzerlik ilişkisinden dolayı,
bir kelimenin manasını geçici olarak alıp başka bir kelime için kullanmaktadır. Ayrıca bunda, hakiki
manayı kastetmeye engel olan bir karinenin bulunması gerekir. İstiare ikiye ayrılır. A) İstiâreyi tasrîhiyye:
İçinde müşebbeh bih (kendisine benzetilen)’in lafzı açıkça zikredilen ve müşebbeh ( kendisine
benzeyen)’in hazfedildiği istiâredir. Türkçe’de buna “açık istiâre” denilir. B) İstiareyi Mekniyye:
Müşebbeh bih’in lafzı hazfedilen ve kendisiyle ilgili hususla ona istişare edilen istiâredir. Türkçede buna
kapalı istiâre denilir. Bu konuda daha geniş bilgi için bkz. Emin, Mustafa, el-Belâğatü’l-Vâdıha, ( el-
Beyân- ve’l-Meânî ve’l-Bedî), Eda Neşriyat, İstanbul, 1993, I/ 76–77.
312 Tekvir: 81/ 18.
313 Vehbi, Mehmet, Hülasatü’l-Beyan fÎ Tefsiri’l-Kur’an, İstanbul, 1969, XV/6362.
314 el-Kurtûbî, A.g.e, XIX/425; es-Sâbûnî, A.g.e, XI/240; Âlûsî, A.g.e, XXX/ 58–59.
315 Kutub, Seyyid, A.g.e, XVI/ 46–55.
316 Duha: 93/4.
71

gece ve her nefsin ne hazırlamış olduğunu bileceği kıyamet vaktinin böyle
teneffüs eden bir sabah olduğunu müjdelemektedir. Bütün bunlara and olsun. 317
Burada Allah Teâlâ’nın niçin yemin ettiği daha sonra gelen âyetler ile
açıklanıyor. Yani Hz. Peygamber (s.a.v) bir rüya görmemiştir. Yıldızlar
kaybolduktan, gece geçtikten ve güneş ortaya çıktıktan sonra gündüzün
aydınlığında, gökyüzünde şerefli elçi’yi görmüştür. Rasulüllah (s.a.v) neyi
anlatıyorsa onu bizzat kendisi müşâhede ve tecrübe etmiştir. 318
“Estiğinde sabaha yemin ederim” âyetinde “istiâre-i tasrîhiyye” 319 sanatı
vardır. Yüce Allah gündüzün gelmesi ve aydınlığın yayılmasını, kalbe hayat
veren ve yavaş yavaş esen rüzgârlara benzetti. “Teneffüs” kelimesini, zifiri
karanlıktan sonra gündüzün aydınlanması için müstear olarak kullandı. Bu,
tasvir bakımından en güzel ve en beliğ istiarelerdendir. 320
D. Duhâ (Kuşluk Vakti)
“Andolsun güneşe ve وَالش َّمْسِ‏ وَضُحَاهَا vaktine” 321 “Andolsun kuşluk وَالض ُّحَى *
aydınlığına” 322 Duhâ kelimesi, ışığa ve parlayıp aydınlatma diye tefsir
edilmiştir. Bu durum kelimenin Araplarda kullanımıyla ilgilidir. Şöyle ki: “
“güneşin aydınlığı ارتفعت الضّحى aydınlık” lafzı müennestir. Nitekim الضّحى
yükseldi” denilir ki bu da الضّحى)‏ ) ile anlatılan daha ileri bir vakitte gerçekleşir.
Bazen müzekker olarak da kullanılabilir. Bu lafzı, müennes olarak kabul
edenler bunun حْوَ‏ ةٌ“‏ ‏”ضّ‏ kelimesinin çoğulu olduğu kanaatindedirler. Bu lafız
“seher” gibi mütemekkin (belli hallerde tenvin almayan) olmayan bir zarftır. O
bakımdan “( لَ‏ قِ‏ ي تُهُ‏ ضُحًى ضُحًى ): onunla kuşluk vakti karşılaştım” denilir. Şâyet
317 Elmalılı, A.g.e, VIII/288.
318 Mevdûdî, A.g.e, VII/54.
319 el-Belâğatü’l-Vâdıha, I, 77, bkz. İstiâre-i tasrîhiyye: İçinde müşebbeh bih (kendisine benzetilen)’in
lafzı açıkça zikredilen ve müşebbeh ( kendisine benzeyen)’in hazfedildiği istiâredir. Türkçe’de buna “açık
istiâre” denilir.
320 es-Sâbûnî, A.g.e, VII/ 230.
321 Duhâ: 93/ 1.
322 Şems: 91/ 1.
72

içinde bulunduğumuz günün kuşluk vaktini kastedecek olursak; “duhâ”
tenvinsiz olarak kullanılır. 323
Müfessirler âyette üzerine yemin edilen “duhâ” kelimesiyle ilgili genel
olarak şu iki izah üzerinde yoğunlaşmışlardır:
1. “Duhâ” ile kuşluk vakti kastedilmiştir. Kuşluk vakti, güneş yükselmeye
başlayıp ışıklarını her tarafa saldığı zamanki, gündüzün başlangıç zamanıdır. 324
Bu vakti, “güneşin günün ortasına doğru yükselerek ışığını iyice yaydığı
vakittir” şeklinde açıklayan müfessirler de vardır. 325
2. “Duhâ” ile bütün gündüz vakti kastedilmiştir. Delîli ise, Allah Teâlâ’nın
bunu geceye mukabil zikretmiş olmasıdır. Bu, zikr-i cüz’ irade-i kül” sanatı
kabilindendir. 326
Cenab-ı Hak bu sûreyi celîlede duhâ ile geceye yemin etmiştir. Bunun
sebebi hakkında şu açıklamalar yapılmıştır. Yüce Allah, parlak ve ilham dolu bu
iki “an”’ın üstüne yemin etmekte ve kâinat olaylarıyla ruhun duyguları arasında
bir köprü kurmaktadır. İnsan kalbine şu güzel ve canlı varlık âlemi ile duygu
alışverişi yapan ve her canlıya şefkatli olan bir hayatı ilham etmiştir ve bu
ilhamı alan kalp, şu varlık âleminde dostluk içinde kimsesizlik çekmeden, bir
başına garip kalmadan yaşar. Bu sûrede bu dostluk bizzat görülür. Sanki Yüce
Allah sûrenin başından itibaren Peygamberine şu varlık âleminde çevresine
dostluk doldurduğu, dolayısıyla kendisinin orada bir başına ve herkesten uzak
olmadığını vahyediyor. 327
Özetle: Karanlıktan aydınlığa, aydınlıktan karanlığa her an değişen zaman
değişiklikleri içinde özellikle ilk hayat ve bilgi neşesinin yükselme anı olan
parlak kuşluk vaktine ve ona ârız olmakla beraber gelecek bir hayat ve mutluluk
323 el-Kurtûbî, A.g.e, XX/72–73.
324 Nisâbûrî, A.g.e, IV/507; el-Kurtûbî, A.g.e, XX/91, Elmalılı, A.g.e, VIII/ 498; Âlûsî, A.g.e,
XXX/153.
325 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/263; es-Sâbûnî, Kabesun min Nüri’l-Kur’ani’l-Kerim, Dârü’s-Selâm,
Kahire, 1998, XVI/248.
326 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/ 263; Nisâbûrî, A.g.e, IV/507; Şevkânî, A.g.e, V/457.
327 Kutub, Seyyid, A.g.e, XVI/ 254.
73

neşesinin başlangıcı ve müjdecisi olan gecenin dindiği sakinlik zamanına and
olsun ki, ey Muhammed Rabbin seni yalnız bırakmadı. 328
E. Gündüz Vaktine Yemin
1. Tecelli Eden Gündüze: . وَالن َّهَارِ‏ إِذَا جَ‏ ل َّيهَا “Ona parlaklık verdiği zaman
gündüze and إِذَا جَ‏ ل َّي هَا olsun” 329 “Aydınlattığında” diye tefsir edilmiştir. 330
"Telciye" Ortaya koymak, açmak, iyice açıp izhar etmektir. 331 Bunda gündüzün
tamamen belirginleşmesi ve güneşin ortaya çıkma anlamı vardır. 332 Bir başka
görüşe göre; bakanlar için güneşin ortaya çıkıp görünmesi anlamındadır. 333
2. Açılıp Aydınlanan Gündüze: وَالن َّهَارِ‏ إِذَا تَجَل َّى “ Açıl(ıp ağar)dığı zaman
gündüze andolsun” 334 ifadesi, “gecenin karanlığının son bulmasıyla ortaya çıkan
gündüze” veya “güneşin doğmasıyla ortaya çıkan, açılan gündüze yemin olsun ki
demektir. 335
Güneşi ortaya çıkardığı zaman gündüze, Allah Teâlâ yemini alet
kılmıştır. 336 “Güneşi izhar eden” 337 ve “açılıp aydınlandığı âlemi
aydınlattığında” 338 gündüze ve bu âyetlerin siyak-sibakında gelen âyetlerde de
geceye yemin edilmesi bu ikisinin sürekli tekrar eden, Allah Teâlâ’nın varlığına
ve yüceliğine delil olan birer işaret olmalarından dolayıdır. 339
Kur’an üslûbunun tıpkı bunun gibi ifadelerin akışı içinde gizli, dolaylı
çağrışımları vardır. Çünkü bu çağrışımlar insan hissi tarafından tanınmaktadır.
Dolayısıyla Kur’an ifadesi bu çağrışımları gizlice hissettirir. Gündüz
328 Elmalılı, A.g.e, VIII/499.
329 Şems, 91/ 3.
330 es-Sâbûnî, A.g.e, XVI/ 237.
331 el-Kurtûbî, A.g.e, XX/74; Elmalılı, A.g.e, VIII/ 467.
332 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/260; Tandâvî, A.g.e, XV/411; Âlûsî, A.g.e, XXX/147.
333 Mahlûf, Hüseyin Muhammed, Kelimetü’l-Kur’an Tefsîr ve Beyân, Mısır, 1975, s. 502.
334 Leyl: 92/2.
335 Âlûsî, A.g.e, XXX/147; ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/ 260.
336 Vehbi, Mehmet, A.g.e, XV/6462.
337 Şems: 91/3.
338 Leyl: 92/2.
339 Vehbi, Mehmet, A.g.e, XV/ 6469; Nisâbûrî, A.g.e, IV/501.
74

yeryüzünü açığa çıkarır ve gözler önüne serer. Gündüzün, bilindiği gibi insan
hayatına birçok etkileri vardır. Fakat insanoğlu sürekli tekrar ede gelen
gündüzün güzelliğini ve etkilerini unutabilir. İşte bu gibi hallerde gelen böylesi
kısacık dokunuşlar, insanı uyandırır ve büyük olayı düşünmeye teşvik eder.
“onu örtüp bürüyen geceye yemin olsun” 340 ifadesi de böyledir. Buradaki
“bürüyüş” yukarıdaki “açığa çıkarış”’ın karşıtı ve tersidir. 341
F. Gece’ye Yemin
Gece Kur’an’da üzerine en çok yemin edilen zaman dilimidir. Allah Teâlâ,
değişik vasıflarını zikrederek geceye yemin etmiştir.
1. Bürüyüp Örten Geceye: وَالل َّيْلِ‏ إِذَا يَغْشَى “Andolsun bürüyüp örttüğü
zaman geceye” 342 “(Karanlığı ile etrafı) bürüyüp örttüğü zaman geceye” yani
“günü kuşatıp örttüğünde ve izlendiğinde geceye yemin ederim.” Yüce Allah
burada - bilindiğinden dolayı- beraberinde herhangi bir mef’ul söz konusu
etmemiştir. Bu mef’ul ya bu âyetten dolayı, güneştir 343 ya da “gece gündüzü
örter” 344 âyetinden dolayı gündüzdür 345 yahut da “karanlığı çöküp bastığı zaman
gece …” 346 âyetinden dolayı, karanlığı ile örtüp büründüğü her şeydir. 347
“Ve onu (güneşi) örttüğünde geceye andolsun. 348 Güneşle وَال َّيلِ‏ اِذَا يَغْشَا هَا .
aramıza dünyanın diğer yüzünün girmesinden dolayı güneşin perdelenmesi
olayı geceyi oluşturduğundan gece sanki güneşi perdelemekte örtmektedir. 349
Allah Teâlâ, varlığına işaret eden büyük âyetlerden biri olduğu için
“gece”ye yemin etmiştir. Bir diğer görüşe göre ise, bu durum şöyle izah
edilmiştir: Allah Têâlâ “Karanlığıyla bütün kâinatı örten gece”’ye yemin
etmiştir. Zira gündüz, dünyayı aydınlatır ve açığa çıkartır, gece ise onu bürür ve
340 Şems: 91/4.
341 Kutub, Seyyid, A.g.e, XVI/ 241–242.
342 Leyl: 92/1.
343 Âlûsî, A.g.e, XXX/147.
344 A’raf: 7/ 54.
345 el-Kurtûbî, A.g.e, XX/80.
346 Felak: 111/3.
347 el-Kurtûbî, A.g.e, XX/80.
348 Şems: 91/4.
349 el-Kurtûbî, A.g.e, XX/74.
75

gizler. Gece de şehirden uzak ıssız çöllerde yaşayanlar için bir korku vardır.
Geceleyin korkarlar çünkü hırsızlar gece çoğalır, fesatçılar etrafa yayılır, eşkıya
ortaya çıkar, bulundukları ortamın ıssızlığı onlara bir tedirginlik verir. Bundan
dolayı Araplar, “Gece, Cehennemin veyl kuyusundan daha korkunçtur” derler.
Velhasıl gece çirkinlikleri ve hataları örter, onun için yeminle te’kid
edilmiştir. 350
2. Gündüzü Takip Eden Karanlık Geceye: وَالل َّيلِ‏ اِذْ‏ اَدْبَرَ‏ “ Ve andolsun,
dönüp gittiğinde geceye 351 ” “veya “Geri geldiğinde” yani geri gittiğinde
‏:(قَبِلَ‏ الل َّيلُ‏ “( Tıpkı şekli aynı anlamdadır. دبر “Geri gitti” şekli ile أَدْبَ‏ رَ‏ “Geceye”
Gece geldi”derken de‏’(أَقْبَلَ)‏ denildiği gibi. 352
el- “Andolsun karanlığa yöneldiği zaman geceye.. 353 ” Râgıp وَال َّيلِ‏ اِذَا عَسْعسَ‏ .
isfehânî’ye (ö.h. 565) göre
kelimesi gecenin her iki اسَ‏
tarafında olan ince karanlık tabakadır. 354 Bunun için buradaki “as’ase” kelimesi
beraberce “akbele” ve “edbera”, “yönelip geldiğinde ve arkasını dönüp
gittiğinde” diye tefsir edilmiştir. 355
العِسْعَ‏ ve العَسْعَسَ‏ ةَ‏
Dilcilerden bir kısmı da âyette geçen “as’as” kelimesi ile “gece geldi”
manasının kastedildiğini, böyle olması halinde ise yeminin, gecenin gelişine
işaret ettiğini, bunu da Cenab-ı Hakk’ın “İzâ Teneffes” ifadesinden anlaşıldığını
söylemişlerdir. 356 Kimileri de gecenin gitmesine yemin edildiğini, bunun da
“Ve’s-Subhi izâ Teneffes” ifadesinden anlaşıldığını söylemişlerdir. 357
3. Gelip Giden Geceye: * وَالّليلِ‏ اذَا يَسْرِ‏ “Gelip geçtiği zaman geceye
andolsun” 358 “ إذا يسر ifadesi, “Geçtiği zaman” manasınadır. Gecelerin “Sera”’sı
onların gelip-gitmesi, sona ermesidir. 359 Bu, tıpkı Müddessir, 33 “Karanlığı
350 es-Sâbûnî, A.g.e, XVI/ 230; Elmalılı, A.g.e, VIII/ 471- 486.
351 Müddessir: 74/33.
352 el-Kurtûbî, A.g.e, XIX/ 84; ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/186.
353 Tekvir: 81/17.
354 Râğıb el-Isfehânî, , el-Müfredât fi Ğaribi’l-Kur’an, İstanbul, 1986, s. 500.
355 Âlusî, A.g.e, XXX/ 58.
356 Elmalılı, A.g.e, VIII/288.
357 Taberî, A.g.e, XV/78.
358 Fecr: 89/4.
359 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/249.
76

geçip gitmekte olan gece..”ve Tekvir, 17 “Kararmaya başlayan gece…” âyetleri
gibidir. Yahut da bu ifade, “gece yürüme” manasınadır. 360
4. Sakin Geceye: وَالل َّيْلِ‏ إِذَا سَجَى “ Sükûna erdiğinde geceye andolsun” 361
Âyette: سجى“‏ “ nın manası hususunda dilciler biribirine yakın şu üç manayı
vermişlerdir. “Dindiği” “Karanlığını döktüğü” ve “örttüğü” zaman.
Burada “secâ” zarf olup Hz. Peygamber (s.a.v)’in gece namazına kalktığı
vakittir. Allah Teâlâ, “Ey elbisesine bürünen, birazı müstesna, geceleyin kalk,
namaz kıl. O namazını gecenin yarısına kadar yahut ondan biraz eksilterek kıl!”
buyruğunda olduğu gibi zarf’tır. 362
5. On Geceye: وَلَيا لٍ‏ عَشْرٍ‏ “Ve andolsun on geceye…” 363 Allah Teâlâ’nın
“On geceye” ifadesiyle ilgili olarak şu iki mesele vardır:
a. Allah Teâlâ’nın bu sûrede kendisine yemin ettiği şeyler arasında sadece
bu ifade nekre gelmiştir. Çünkü bu on gece, başka gecelerin taşımadığı özel
faziletleri taşır. Dolayısıyla bunun nekre getirilmesi, bu gecelerde büyük
faziletlerin olduğuna delâlet eder. 364
b. Âlimler bu hususta şu izahları yapmışlardır:
aa. Bu, Muharrem ayının başından sonuna kadar geçen süre içinde ki on
gecedir. 365 Yüce Allah bu günlerin önemine dikkat çekmek için yemin etmiştir.
bb. Zilhicce’nin ilk on gecesidir. 366 Zira ibn Abbas (r.a)’dan (ö.h.68)
gelen bir rivâyette Hz. Peygamber (s.a.v) “Muhakkak ki aşr, kurban bayramı
günleridir” buyurmuştur. 367
360 Elmalılı, A.g.e, VIII/428; Âyet-i Celîle’nin sıyakında gelen “bunlarda akıl sahipleri için birer yemin
(huccet) yok mu? (Fecr:5) âyetinde Cenab-ı Hakk’ın ifade ettiği gibi yukarıda geçen Fecr, on gece, çift,
tek ve gelip geçen gece’ye and içilmesinin önemi belirtiliyor. Akıl sahiplerinin bunlaın üzerinde iyice
düşünmeleri emrediliyor. Bkz. Yıldırım, Celal, A.g.e, II/1189.
361 Duhâ: 93/ 2.
362 Tahir b. Aşûr, A.g.e, XXX/395.
363 Fecr: 89/ 2.
364 el-Kurtûbî, A.g.e, XX/ 39.
365 Âlûsî, A.g.e, XXX/119; Muharrem ayında geçen günlerden birisi de Aşûre günüdür. Bu günde oruç
tutmanın faziletine dair haberler vardır. Bkz. Elmalılı, A.g.e, VIII/424–25.
366 Âlûsî, A.g.e, XXX/119.
77

"On gece", Zilhicce ayının ilk on gecesidir. Sekizinci geceden sonraki gün
"terviye", dokuzuncu geceden sonraki gün "arefe", onuncu geceden sonraki gün ise
"nahr" yani Kurban Bayramının birinci günüdür. 368
cc. Bu, Ramazan’ın son on gecesidir. Allah Teâlâ şerefinden dolayı bu
günlere yemin etmiştir. Bin aydan daha hayırlı ve içerisinde Kur’an’ın
indirildiği kadir gecesi, bu günler içerisindedir. 369
6. Gece ve Topladığı Şeylere Yemin: وَال ل َّيلِ‏ وما وسَقَ‏ “Andolsun geceye ve
onun derleyip toparladığı şeylere.” 370 Dilciler “vesak” kelimesi hakkında şunları
söylemişlerdir: “vesak” kelimesi”topladı anlamındadır. Bir araya getirilmiş çok
‏(إِبِلٌ‏ مُسْتَوْ‏ سَقَةٌ‏ ( gelmektedir. miktardaki buğdaya da “vesk” denilmesi buradan
“Bir araya toplanmış develer” anlamındadır. Buna göre anlam “topladığı, içinde
barındırıp sardığı şeylere” demektir. 371
kelimeleri arasında Kur’an’da ve diğer yemin lafızlarında وَ‏ قَ‏ i l e قَ‏
da sıkça görülen cinas-ı nakıs 372 vardır.
إِتّسَ‏ سَ‏
G. Asr’a Yemin
“Andolsun asra ki..” 373 Âlimler “asr”’ın ne demek olduğu والْعَصْرِ‏ .
hususunda çeşitli görüşler ileri sürmüşlerdir. Şimdi biz imkân nisbetinde bu
görüşleri ve buradaki yeminden kastedilen manayı ele alalım.
367 Tahir b. Aşur, A.g.e, XXX/313; Bu geceler başka gecelerde olmayan bazı faziletleri taşımaktadır. Bu
nedenle Yüce Allah sözkonusu gece üstüne yemin etmektedir. Bu günlerde Müslümanlar hac ibadetiyle
meşgul olurlar. Rableri ile huşu ve hudu içinde buluşmak için Kâbe’ye koşarlar. Efendimiz bir hadisi
şeriflerinde şöyle buyururlar: “Yüce Allah’ın katında Zilhicce’nin ilk on gününde yapılan amellerden
daha büyük ecirli ve bereketli bir gün yoktur.” Bunun üzerine bir sahabi sorar: “Ey allah’ın Rasülü! Allah
yolunda cihad ednlerde mi? Rasülüllah (s.a.v) “Allah yolunda cihad eden de. Ancak kendi malı ve canıyla
cihada çıkıp da bu cihaddan geri dönemeyen yani şehid düşen bundan müstesnadır.” Bkz.İbn Hacer,
Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut, h. 1379, II/457.
368 Öztürk, Hamdullah, Tekine Çiftine ve Onuncu Gecenin Fecrine Yemin Olsun ki!, Aksiyon Dergisi,
İstanbul, 2004, Sayı: 477.
369 Elmalılı, A.g.e, VIII/424–25.
370 İnşikak: 84/17.
371 Taberî, A.g.e, XV/119; ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/282.
372 Bkz. el-Belâğatü’l-Vâdıha, II/139–140–41: Bir edebiyat terimi olarak: Manaları farklı, yazılış ve
söylenişleri aynı veya benzer olan iki veya daha fazla kelimenin nazım veya nesirde bir arada
kullanılmasına “cinas” denir. Cinas ikiye ayrılır: a) Tam Cinas: Harfleri vücuhi erbe’ a denilen harekeler,
nev’iler, sayılar ve düzenleri yönünden tam bir ittifak içinde olan kelimeler tam cinası meydana getirirler.
b) Nakıs Cinas: Kelimeler arasında dört benzerlikten biri bozulduğunda, nakıs cinaslar meydana gelir.
78

1. Burada “asr”’dan kastedilen“dehr, yani mutlak zaman” demektir. İbn
Abbas (h.68) ve birtakım tefsirciler bu görüştedir. Burada “dehr” üzerine yemin
edilmiştir. 374
İnsan sûresinde de (İnsan, 1) açıklandığı üzere dehrin asıl manası
“âlemin ilk yaratılışından yok olacağı ana kadar geçen süre, yani bütün
zamandır.”Bu manaya göre, bütün zamana veya bir zaman dilimine atfedilen
zamanlardan en güzel olanına yemin edilmiştir. 375
Câhiliye Arapları zararları ve musibetleri zamana bağlarlar, mutsuzluğu
ve zararı ona yüklerlerdi. Yüce Allah bu anlayışı gidermek, zamanın bir kusuru
olmayıp mükemmel bir nimet olduğunu; zarara uğrayıp kusurlu olanın ise,
insanın kendisi olduğunu bildirmek için zamana yemin etmiştir. Cenab-ı
Hakk’ın bir şeye yemin etmesi, onun önemini ve yüceliğini gösterir. 376
2. Bu, Peygamber (s.a.v)’in zamanına “asr’ına yapılmış bir yemindir. 377
Bu asırda Peygamberliğin, Hâtemü’n-Nebiyyîn olan Hz. Muhammed (s.a.v)’in
bi’seti ile yenilenmesiyle bu asrın faziletinden dolayı yapılmış bir yemindir. 378
3. Yüce Allah burada ikindi vaktine yemin etmiştir. 379 Yüce Allah
Duhâ’ya mukabil gündüzün sonu olması hasebiyle bu vakte yemin etmiştir. Zira
bu vakitte Allah (c.c)’ın kudretinin delilleri vardır. Bu vakit gündüzün sonu
olup dünyada bulunan bütün diğer canlı türlerinin yaratılmasından sonra Hz.
Âdem yani (insan) bu vakitte yaratılmıştır. Bundan dolayı yemin edilerek
önemine vurgu yapılmıştır. 380
373 Asr: 103/ 1.
374 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/282.
375 Râğıp el- Isfehânî, , A.g.e, s. 249; Zaman içinde insanlar gözleriyle görürler, duyarlar ki, nice
zenginler fakir, nice güçlüler zayıf ve mutlu kimseler de üzüntülü olup gitmişlerdir. Allah Teâlâ
insanların durumları ve onlardaki değişikliğin kendi tasarrufu ile olduğuna işaretle asr’a yemin etmiştir.
Bkz. Tandâvî, A.g.e, XV/500.
376 Bursevî, A.g.e, V/506.
377 Âlûsî, A.g.e, XXX/228; Tahir b. Âşur, A.g.e, XXX/530.
378 Elmalılı, A.g.e, IX/103.
379 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/282; Elmalılı, A.g.e, IX/ 99; Hicâzî, Muhammed Mahmut, et-Tefsiru’l-
Vâdıha, 3. bsk. Matbaatü’l-İstiklâli’l-Kübra, Şam, 1963, III/ 82.
380 el-Kurtûbî, A.g.e, XX/178; Elmalılı, A.g.e, IX/ 99–100; Allah Teâlâ faziletinden dolayı ikindi
namazına yemin etmiştir. Bunun delili ise; “ Namazlara dikkat edin, hele orta namaza..”(Bakara: 238)
âyetidir. Burada “Salât-i Vusta” Cumhura göre ikindi namazıdır. Hz. Peygamber (s.a.v) de bir hadis-i
79

Yüce Allah bazen da sayıya yemin etmiştir. وَالش َّفْعِ‏ وَالْوَتْرِ‏ “Tek ve çifte yemin olsun
ki..” 381 Burada üzerine yemin edilen çiftten kasıt: Bir görüşe göre, kurban bayramı,
bütün erkek ve dişiler veya günler ya da cennet kapılarıdır. Üzerine yemin edilen
tek’ten kasıt ise: Arefe günü veya Cehennem kapılarıdır. 382
Allah’ın bu şekilde zaman ve sayı üzerine yapmış olduğu yeminlerin sayısı
tespitlerimize göre Kur’an’da 42 yerde geçmektedir. Bunların hepsi de
Mekkî’dir. Bunlar 17 sûrede geçer. 383
Üzerine yemin edilen عِ‏ çift ve ا رِ‏ tek kelimelerine edebi açıdan
لوَتْ‏
الشّفْ‏
baktığımız zaman bu iki kelime arasında “tıbâk” 384 sanatı vardır. 385
IV.
YEMİN EDENLERE GÖRE YEMİNİN TASNİFİ
Bundan önceki bölümde Allah’ın üzerine yemin ettiği konuları ele
almıştık. Bu bölümde ise Kur’an’da bulunan yeminleri sahiplerine göre tasnif
edeceğiz.
Kur’an’da: Allah’a, Peygamberlere, Mü’minlere, Kâfir ve Münafıklara ait
yeminler vardır. Şimdi bu yeminleri ele alalım.
Şeriflerinde: “İkindi namazını kaçıran sanki malını ve ailesini kaybetmiş gibidir.” buyurmuşlardır (
Buhârî, Sahih, Mevâkîtu’s-Salât, 15).
381 Fecr: 89/3; çift ve tek bütün eşyaya. Yahut yaratanla yaratılana, yahut unsurlara, feleklere,
burçlara, seyyarelere, veya namazların çift ve tek rekatlarına, yahut zilhıccenin onuncu kurban
günü ile dokuzuncu arefe gününe…. and olsun. Bkz. el-Âlûsî (ö. H.127), Rûhul’Meânî fî
Tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm Ve’s-Seb’ı-l Mesânî, 1. bsk. Beyrut, tsz., XXX/120; Hasan Basrî.
A.g.e, III, 1177.
382 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/ 249; Âlûsî, A.g.e, XXX/120.
; الّليل Târık.11,Şems/ ; الأ رض Tûr/ ; السّقف المرفوع Şems/ ; Zâriyât: 11, Burûc, السّمآء 383
; ما وسق / Fecr:2 ; ليا ل عشر Duhâ/ Müddessir: 35, Tekvir: 19, İnşikâk:19, Fecr: 4, Şems: 6, Leyl,
النّها 19/ İnşikâk: ; الشّفق Duhâ/ ; Şems, الضّحى/‏‎15‎ Tekvir: ; Müddessir: 35, الصّبح 19/ İnşikâk:
ا ل Necm/ ; النّجم Şems/ ; Müddessir:35, İnşikâk 19, القمر Şems/ ; الشّمس Leyl/ ; Şems, ر
الشّفع والوتر Tûr/ ; البحر Asr/ ; العصر Tekvîr:15/ ; ا لخنّس 75/ Vâkıa: ; مواقع النّجوم Târık/ ;
; Fecr/ القلم ; Kalem/ ما يسطرون ; Kalem/ مايبصرون وما لايبصرو ن ;Hâkka: 39.
384 el-Belâğatü’l-Vâdıha, II/147, bkz: Tıbâk: Zıt iki mânâyı bir arada söylemeye tıbâk denir.
385 es-Sâbûnî, A.g.e, VII/309.
طّا رق
80

A. Allah’a Ait Yeminler:
Bu bölümde Allah’ın çeşitli şekillerde yapmış olduğu yeminleri ele
alacağız.
İmam Bedrüddîn ez-Zerkeşî (ö.794) Kur’an’daki Allah’a ait yeminleri üç
şekilde ele alır. 386
1) Zâtı ile yaptığı yeminler:
Örnek:
Rabbine… 387 “Andolsun göğün ve yerin فَوَرَب ِّ الس َّمَاء وَ‏ الأَرْضِ‏ .
2) Fiili ile yaptığı yeminler:
Örnek:
ki… 388 “Gökyüzüne ve onun yapılışına yemin olsun وَالس َّمَاء وَمَا بَنَاهَا.‏
3) Mahlûkâtı ile yaptığı yeminler:
Örnek:
ki…. 389 “Yıldıza yemin olsun والنّ‏ جم .
Her ne kadar Ez-Zerkeşî (ö. 704) bu yeminleri üç grupta ele alsa da
bunları iki grupta ele almakta mümkündür.
a) Zâtı ile yaptığı yeminler.
b) Zâtının dışındaki mahlûkatı ile yaptığı yeminler.
1. Allah’ın Zâtına Yaptığı Yeminler: Yüce Allah Kur’an’da bizzat zâtı
ile yemin etmektedir.
386 Bedrüddîn ez-Zerkeşî, el-Burhân fî Ulumi’l-Kur’an, III/ 42.
387 Zâriyât: 51/23.
388 Şems:91/5.
389 Necm:53/1.
81

Örnek:
فَوَرَب ِّ الس َّمَاء وَ‏ الأَرْضِ‏ إِن َّهُ‏ لَحَق ٌّ م ِّثْلَ‏ مَا أَن َّكُمْ‏ تَنطِقُونَ‏ .
“Göğün ve yerin rabbine and olsun ki bu, sizin konuştuğunuz kadar
kesin ve gerçektir.” 390 Yani sizin söyleyiciliğiniz nasıl ki emrivaki ise,
sorumluluğunuz, vaad olunan ceza ve mükâfatınız da öylece gerçekleşecektir. 391
“Allah’a and olsun ki, uydurup durduğunuz şeylerden تَاللّهِ‏ لَتُسْأَلُن َّ عَم َّا آُنتُمْ‏ تَفْتَرُونَ‏ .
elbette sorguya çekileceksiniz.” 392
Görüldüğü gibi yukarıdaki iki âyette de Yüce Allah bizatihi kendisine
yemin etmiştir. Allah bu şekilde Kur’an’da yedi yerde kendisine yemin
etmiştir. 393
Zâriyât : 23
Yûnus : 53
Teğâbün : 7
Meryem : 68
Hıcr : 92
Nîsa : 65
Meâric : 40
Ez-Zerkeşî (ö. 704) ; “Allah’ın kendi zâtı ile yemin ettiği yerler bunlardır.
Diğerleri ise mahlûkatı ile yaptığı yeminlerdir” der. 394
2. Allah’ın Zâtı Dışındaki Mahlukâta Yaptığı Yeminler: Allah, tespit
edebildiğimiz kadarıyla, Kur’an’da zâtının dışındaki mahlukât’a 84 yerde
390 Zâriyât: 51/23.
391 ez-Zemahşerî, A.g.e, III/17; Elmalılı, A.g.e, VI/582.
392 Nahl: 16/56.
393 ez-Zerkeşî, el-Burhân, III/ 40; Suyutî, el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’an, II/ 345–346.
394 ez-Zerkeşî, el-Burhân, III/40.
82

yemin kullanmıştır. Bunlardan 21 tanesi çeşitli yerlerde tekrarlanır. Bu
tekrarları çıkardığımızda 62 yerde mahlûkat’a yemin ettiği görülür. Bunlar da
toplam 29 sûrede geçer. 395
Allah’ın yemin ettiği bu 84 adet yemini şu şekilde sıralayabiliriz.
1) Peygamberlere ve yaşadıkları yerlere (10 tane)
2) Kur’an ve kitaba (6 tane)
3) Kâinattaki birtakım güçlere (21 tane)
4) Kıyamet gününe (5 tane)
5) Kâinatta bulunan bazı nesnelere (42 tane)
Bu sıralamayı yaptıktan sonra şimdi bunları ayrı ayrı ele alalım.
B. Peygamberlere ve Yaşadıkları Yerlere Yemin:
Allah Kur’an’da peygamberlere ve yaşadıkları yerlere yemin etmektedir.
Örnek:
لَعَمْرُكَ‏ إِن َّهُمْ‏ لَفِي سَكْرَتِهِمْ‏ يَعْمَهُونَ‏ .
“Senin hayatına yemin ederim ki, onlar sarhoşlukları içinde bocalayıp
duruyorlar.” 396
Görüldüğü üzere Allah peygamberimizin hayatına yemin etmektedir. Kur’an’da
buna benzer 10 tane yemin geçmektedir. 397
395 Bu sûreler şunlardır: 1. Hıcr, 2.Yâsin, 3. Sâffât, 4. Sâd, 5. Zuhruf, 6. Duhân, 7. Kâf, 8. Zâriyât, 9. Tûr,
10. Necm, 11. Vâkıâ, 12. Kalem, 13. Hâkka, 14. Müddessir, 15. Kıyâme, 16. Mürselât, 17. Nâziât, 18.
Tekvîr, 19. İnşikâk, 20. Burûc, 21. Târık, 22. Fecr, 23. Beled, 24. Şems, 25. Leyl, 26. Duhâ, 27. Tîn, 28.
Âdiyât, 29. Asr.
396 Hıcr: 15/72.
: البلد Beled: : İmar edilmiş ev, 3. البيت المعمور dağı, : Tur الطّور Tûr: 2. , لعمرك Hıcr: 72. 397
طو رسنين zeytin, : الزّ‏ يتون İncir, : التّين Tîn, : Doğan çocuk, 4. ما ولد , :Baba والد Şehir, Belde,
: Sina dağı, البلد الا مين : Emin belde.
83

İbn Abbas (ö.68) bu konuda şöyle demiştir. Allah’u Teâlâ Rasûlullahtan
daha mükerrem bir kimse yaratıp dünyaya getirmemiştir. Allah’ın Rasûlundan
başka hiç kimseye yemin ettiğini görmedim. Allah ancak Rasûlün nefsine yemin
etmiştir. 398
Ayrıca Kur’an-ı Kerim’de Hz. Peygamber’e üç âyette yemin etmesi
emredilmiştir: 399
Örnek:
وَقَالَ‏ ال َّذِينَ‏ آَفَرُوا لا تَأْتِينَا الس َّاعَةُ‏ قُلْ‏ بَلَى وَرَب ِّي لَتَأْتِيَن َّكُمْ‏ عَالِمِ‏ الْغَيْبِ‏ .
“ Küfre sapanlar şöyle dediler: "Kıyamet saati bize gelmez!" De ki:
"Hayır, öyle değil! Gaybı bilen Rabbime yemin olsun ki, o size mutlaka ve
mutlaka gelecektir” 400 Allah’ın zâtına yeminden sonra, bu gerçeği teyit etmek
için Allah Teâlanın bir sıfatı gelmektedir. عالم الغيب “gaybı bilen 401 ” ğayba ait
şeylerin en büyüğü olan kıyametin bilgisinin Allah’ın bilgisi dışında
kalamayacağı, zamanı gelince tahakkuk edeceği, insanların bilemeyişinin bu
yönden bir şey ifade etmeyeceği, böylece belirtilmiş oluyor.
C. Kur’an ve Kitap ile Yapılan Yeminler:
Yüce Allah’ın yemin ettiği çeşitli nesneler vardır. Az önce peygamberlere
ve yaşadıkları yerlere yapmış olduğu yeminleri ele aldık. Bu bölümde ise
Kur’an ve kitaplara yaptığı yeminleri ele alacağız.
يس
وَالْقُرْآنِ‏ الْحَكِيمِ‏
إِن َّكَ‏ لَمِنَ‏ الْمُرْسَلِينَ‏
398 Suyûtî, A.g.e, II/346.
399 Vehbe ez-Zuhaylî, İslam Fıkıh Ansiklopedisi, IV/200, ( Sebe: 3, Yunus: 53, Teğâbün: 7).
400 Sebe: 22/3.
401 Ğayb” şehadetin zıddıdır ki, sizden gizli kalan, öbürü, yani şehadette gördüğümüz şey ma’nasınadır.
Bir başka ma’nası ise; akıllarca da hemen bilinmeyen ancak peygamberlerin yardımıyla bilinendir. Ğayb
iki türlüdür: 1. Mutlak gayb: Yalnızca Allah tarafından bilinen gerçekler. Örnek: kıyamet vakti. 2.
Mukayyed Ğayb; herhengi bir yerde sen orada yok iken yağmur yağmasıdır. Peygamberler gaybi
melekten de alabilir, doğrudan Allah’tan da alabilirler. Bkz. Çantay, Hasan Basrî, I/13–14.
84

“Yâ, Sîn, apaçık olan kitaba and olsun ki, sen doğru yol üzere gönderilmiş
peygamberlerdensin. 402 ” “Ya sin” kelimesini kimileri “emin ol ki sen o risaletle
gönderilen peygamberlerdensin” şeklinde peygamberin bir ismi olarak ve içine
yemin katarak almışlardır. 403 İkinci âyetin başındaki vav harfi yemin vav’ıdır.
Ama “yemin manasını “yâ sin” kelimesinde düşünürsek, o zaman bu vav atıf
vav’ı olur. 404
حم
وَالْكِتَابِ‏ الْمُبِين .
إِن َّا أَنزَلْنَاهُ‏ فِي لَيْلَةٍ‏ م ُّبَارَآَةٍ‏ إِن َّا آُن َّا مُنذِرِينَ‏ .
“Hâ, Mîm, apaçık olan kitaba and olsun ki, biz onu kutlu bir gecede
indirdik. Doğrusu biz, inkarı uyarmaktayız.” 405 İkinci âyetin başındaki vav harfi
yemin vav’ıdır. Ama “ حم “ kelimesini yemin olarak alırsak o zaman و“‏ “ atıf
vav’ı olur. 406 Üçüncü âyet ise yeminin cevap cümlesidir. Ama yemin cümlesi
olarak i‏’”حم“‏ alırsak o zaman bu bölüm cevap cümlesi değil, cümle-i
müste’nefe olur. Bir kısım nahivciler de bu bölüm cevap cümlesi olamaz
demişlerdir. Çünkü o, muksemün bih’in sıfatıdır, dolayısıyla muksemün bih’in
sıfatı yeminin cevabı olamaz, öyleyse yeminin cevabı“ إنّا آنّا منذرين “ bölümüdür
demişlerdir. 407
Görüldüğü gibi bu iki âyette Yüce Allah Kur’an ve kitap üzerine yemin
etmektedir. Allah’ın Kur’an ve kitap üzerine yemin ettiği yerler 6 tanedir. 408 Bu
yerlerin siyak ve sibakına bakıldığında, Kur’an ve kitabın sıfatlarının
zikredildiği görülür. ِ “Apaçık kitap” gibi. Bundan kasıt “levh-i
وَالْكِتَابِ‏ الْمُبِين
402 Yâsin:36/ 1–3.
403 Elmalılı, A.g.e, VI/168.
404 Elmalılı, A.g.e, VI/169.
405 Duhân:44/ 1-3.
406 ez-Zemahşerî, A.g.e, III/ 499; Elmalılı, A.g.e, VI/ 395.
407 Şevkânî, A.g.e, IV/570.
408 Kur’an ile yapılan yeminler: Kâf, Sâd, Yâsin sûrelerinde; Kitap ile yapılan yeminler: Zuhruf, Duhan,
Tûr sûrelerinde geçmektedir.
85

mahfûz”’dür. 409 Bir diğer görüşe göre ise: Kur’an’dır veya mübarek bir gece
(Kadir gecesi)’dir. 410
D. Kâinatta Bulunan Birtakım Güçlere Yemin:
Yüce Allah Kur’an’da kâinattaki birtakım güçlere yemin etmektedir. 411
.
.
.
.
وَالذ َّارِيَاتِ‏ ذَرْوًا .
فَالْحَامِلَاتِ‏ وِقْرًا
فَالْجَارِيَاتِ‏ يُسْرًا
فَالْمُقَس ِّمَاتِ‏ أَمْرًا
إِن َّمَا تُوعَدُونَلَصَادِقٌ‏
وَإِن َّ الد ِّينَلَوَاقِعٌ‏ .
“Esip savuranlara, ağır yük taşıyanlara, kolayca akıp gidenlere ve işi
taksim edenlere and olsun ki, size söz verilen şüphesiz gerçektir. Ceza günü
mutlaka olacaktır.” 412
Allah kâinattaki birtakım güçlere yemin ederken şöyle bir durum dikkat
çekicidir. Yüce Allah kâinatta ki bu nesnelere yemin ederken bazen tekile bazen
de çoğula yemin etmiştir. Bunun hikmeti şu olabilir. Allah (c.c) hareketsiz
varlıklara tekil olarak yemin etmiştir.
Mesela:
” 413 ki… “Tur dağına and olsun وَالطّورِ‏ .
Ama hareketli varlıklara çoğul olarak yemin etmiştir. Sebebi de hareketli
olmasıdır.
409 Elmalılı, A.g.e, VI/396.
410 ez-Zemahşerî, A.g.e, III/ 499.
411 İbn Kayyim, et-Tibyân fî Aksâmi’l-Kur’an, s.39.
412 Zâriyât: 51/1-6.
413 Tur: 52/1.
86

Örnek:
ki…” 414 “Esip savrulanlara and olsun والذّاريات ذروًا .
Kur’an’da kâinattaki güçlerle ilgili 20 adet yemin vardır. Bunlar 5 sûrenin
başında gelmiş olup hepsi de Mekkî’dir. 415
E. Kıyamet Gününe Yemin:
Kur’an’da Yüce Allah kıyamet günü ile yemin etmiştir.
Örnek:
لا أقْسِمُ‏ “Hayır, kıyamet gününe yemin olsun ki… 416 buyruğundaki لا أُقْسِمُ‏ بِيَوْمِ‏ الْقِيَامَةِ‏ .
ifadesinin başındaki ‏”لا“‏ harfi hakkında müfessirler, uzun uzun mütâlâlarda
bulunmuşlardır. Biz bu görüşlerden birkaçını özetlemeye çalışalım:
“(Lâ”Hayır), zâhirde yeminin nefyidir. Hakikati ise te’kid edilmiş bir
yemindir. Müfessirler burada mananın “Kıyamet gününe yemin ederim”
şeklinde olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. Burada “Lâ”’nın faydası yemini
te’kid’dir. 417
Ebû’l-Leys es-Semerkandî şöyle der: Bütün müfessirler “Hayır yemin
ederim” buyruğunun “yemin ederim” anlamında olduğunu ittifakla kabul
etmişlerdir. 418 Ancak “Lâ”’nın tefsiri hususunda farklı görüşleri vardır.
Kimisine göre bu, süs için göze getirilmiş bir fazlalıktır. Arapça’da bu edat
fazladan getirilebilmektedir. Nitekim bir başka âyeti kerimede : “Seni secdeden
414 Zâriyât: 51/1; Râzî, et-Tefsîru’l-Kebîr, XX/412.
Bu sûreler ve kelimeler şunlardır: 1. Sâffât: الصّآ فّا ت :Saf olanlar, الزّا جرا ت : Sakındıranlar,
الذّا ريا ت Zâriyât: :Okuyanlar, .2 التّا ليا ت
الحا م لا ت kaldıranlar, : Toz الجاريات,‏Taşıyanlar : : Akanlar, المقسّمات : Taksim edenler, 3. Mürselât: ا لمرسلات : Gönderilenler, ا لعاصفات : Şiddetli
لنّاشرات esenler,
ا لفارقات :Yayanlar, ا لملقيات Ayıranlar, : النّازعات 4.Nâziât: : Atanlar, : النّاشطات Çekenler,
السّابحات Çekenler, : السّابقات,‏Yüzenler : ا لمد بّرات Yarışanlar, : : Düzenleyenler, 5. Âdi yât: العاديات : Koşanlar, الموريات : Ateş çıkaranlar, المغيرات :Saldıranlar .
416 Kıyame:75/1; Burada üzerine yemin edilen şey ölümden sonraki diriliştir. Bkz. Muhammed
Mahmud Hicâzî, A.g.e, III, 54-55.
417 es-Sâbûnî, Kabesun-min Nüri’l-Kur’an, XV/176.
418 el-Kurtûbî, A.g.e, XIX/ 92.
ا
87

ne alıkoydu” 419 diye buyrulmaktadır ki, buradaki ( انْ‏ لا تسْجدَ‏ : “secde
etmemekten” değil de, mealde olduğu gibi, “Secde etmekten”) demektir. 420
Bunun dışında Kur’an’da kıyamet günü olarak yorumlanan yeminler de
vardır.
Örnek:
وَالس َّمَاء ذَاتِ‏ الْبُرُوجِ‏ .
وَالْيَوْمِ‏ الْمَوْعُودِ‏ .
وَشَاهِدٍ‏ وَمَشْهُودٍ‏ .
“İçinde burçlar bulunan göğe and olsun, söz verilen güne and olsun,
şahitlik edene ve edilene and olsun ki. 421 ”
Burada وَالْيَوْمِ‏ الْمَوْعُودِ‏ söz verilen güne, وَشَاهِدٍ‏ وَمَشْهُودٍ‏ şahitlik edene ve
edilene, lafızlarının kıyamet gününe delalet ettiği belirtilmiştir. 422 Bu gün belki
de insanların kabirden çıktığı ve sâhifelerin dürülmesi gibi semanın dürüldüğü
gündür. 423
“Vaad edilen güne” yemin edilmesi ki Allah Teâlâ bugünün geleceğini şu
sözüyle de vaad etmiştir. “İşte onlara vaad edilen gün bu gündür” 424 Bununla
birlikte bugünün gerçekleşmesinin yeminle te’kid edilmesinde, sûrenin
devamında kıssası geçen “Ashâb-ı uhdud”’a, yemine konu olan “kıyamet
günü”’nün başlarına geleceğine tehdit vardır. 425
419 Sâd: 38/75.
420 el-Kurtûbî, A.g.e, XV/228.
421 Buruç: 85/1-2-3.
422 Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, IX/ 97.
423 Âlûsî, A.g.e, XXX/ 86.
424 Me’aric:70/ 44.
425 Tahir b. Aşûr, A.g.e, XXX/228.
88

Kur’an’da kıyamet ve kıyamet manasında yorumlanan bu tür yeminler 5
tanedir. İki sûrede geçer. Hepsi de Mekkî’dir. 426
F. Kâinatta Bulunan Bazı Nesnelere Yemin:
Kur’an’da kâinatta bulunan; güneş ay, yıldız, yer ve gök gibi cisimlere
yemin edilmektedir. 427
وَالش َّمْسِ‏ وَضُحَاهَا .
.
وَالْقَمَرِ‏ إِذَا تَلاهاَ‏ .
.
وَالن َّهَارِ‏ إِذَا جَلاهاَ‏
وَالل َّيْلِ‏ إِذَا يَغْشَاها
وَالس َّمَاء وَمَا بَنَاهَا .
وَالْأَرْضِ‏ وَمَا طَحَاهاَ‏ .
وَنَفْسٍ‏ وَمَا سَو َّاهَ‏ ا .
Andolsun güneşe ve onun ışığına, 428 ardından gelmekte olan ay’a, onu
ortaya koyan gündüze, onu bürüyen geceye, göğe ve onu yapana, yere ve onu
yayana, kişiye ve onu şekillendirene, 429
Görüldüğü üzere, Allah göğe, yere, gündüze, geceye, ay’a, güneşe ve
ışığına, nefse yemin etmiştir. Bunların bir kısmı kâinatta mevcut olan somut
varlıklardır. Bir kısmı ise soyuttur. Allah bunları bazen öyle genişletir ki, her
şeyi içine alacak bir yemin şeklinde sunar.
Örnek:
شاهدومشهود Büruc: 2. النفس الّلوامة،‏ يوم القيامة Kıyâme: 426 Bu sûreler ve kelimeler şunlardır: 1.
اليوم الموعود،‏
427 İbn Kayyim, et-Tibyân fî Aksâmi’l-Kur’an, s.50, 100.
428 Burada güneşe ve parıltısına yemin edilmiştir. “Duha” güneşin doğduğu ufuktan yükselip ışığının
parlaması ve yayılmasıyla bakanlara aşikâr olmasıdır. Bkz. Rûhu’l-Meânî, XXX, 140.
429 Şems:91/ 1–6.
89

“Görebildikleriniz ve göremedikleriniz üzerine فَلَا أُقْسِمُ‏ بِمَا تُبْصِرُونَ‏ وَمَا لَا تُبْصِرُ‏ .
yemin ederim ki..” 430 Bu yemine bütün görülebilen ve görülmeyen, gözlemlenen ve
gözlemlenemeyen, gizli veya açık her şey, olmuş ve olacak bütün olaylar dâhildir. Yüce
Allah bunların üzerine yemin ederek Kur’an-ı tasdik ediyor. 431
Bu vb. âyetlerde yemin edilen nesnelerin önündeki muzaf hazfedilmiştir.
Çünkü mahlûkâta yapılan yeminlerde muzaf hazfedilir. Esasen konumuzla ilgili
و ر بّ‏ - و ر بّ‏ الشّمس olmalıdır: vermiş olduğumuz ilk âyetin açılımı şu şekilde
şeklindedir. “Güneşin Rabbine andolsun” “Ay’ın Rabbine andolsun” القمر
Burada ki” ر بّ‏ “ kelimesi muzaf olup hazfedilmiştir. 432
Yukarıdaki görebildiklerimiz ve göremediklerimizden kasıt, olmuş ve
olacak bütün işler, gizli ve açık her şey, görülenler kudret eserleri,
görülmeyenler ise kudret sırlarıdır. Bunu günümüzde doğa ve doğaüstü olarak
ifade edebiliriz. 433
Allah’a ait yeminleri burada noktaladıktan sonra şimdi de, Kur’an’daki
yeminlerin inzâl yerlerine göre bir tasnifini yapalım ve özellikleri nelermiş bir
göz atalım.
V. MEKKE VE MEDİNE DÖNEMİNE AİT YEMİNLER
Bu bölüm Kur’an-ı Kerim’de yemin adı altında ele aldığımız kısmın son
bölümünü oluşturmaktadır. Daha önceki bölümlerde de çeşitli vesîlelerle yemin
âyetlerinin Mekkî ve Medenî olmasına değinmiştik. Bu bölümde ise müstakil
bir şekilde Mekkî ve Medenî döneme ait âyetleri ele alacağız. Çünkü Kur’an-ı
Kerim’de âyetlerin inme dönemleri denince iki şehir akla gelir: Mekke ve
Medine. Bu iki farklı şehirde inen âyetleri Kur’an’ın bütünlüğü içerisinde
düşününce birçok farklı oldukları noktalar ortaya çıkmaktadır. Bu çok çeşitli
farklılıklardan bir tanesi de, yemin üsluplarının Kur’an’ın indiği zamana ve
mekâna göre farklılık arz etmesidir. Bu faklılıkları ve faklılıkların nedenleri
hakkında kısaca bilgi vermeye çalışalım.
430 Hâkka: 69/38-39.
431 ez-Zemahşerî, A.g.e, IV/154; Şevkânî, A.g.e, V/285; Elmalılı, A.g.e, VIII/71.
432 Şevkânî, A.g.e, V/ 448; Suyutî, A.g.e, II/346.
433 Elmalılı, A.g.e, VIII/321; Suyutî, A.g.e, s. 221.
90

A. Mekke Dönemindeki Yemin Âyetlerinin Özellikleri:
Mekke döneminde inen yemin âyetleri Medine döneminden daha fazladır.
Çünkü Mekke dönemi câhiliye dönemine daha yakındır. Ve câhiliye dönemi
Arapları arasında yemin daha yaygındır. Kur’an’da Arapların bu alışageldikleri
metodu korudu. 434 Ayrıca Mekke döneminde inen âyetler yemin ağırlıklıdır.
Hurûf’u Mukattaalar genelde Mekkî’dir. 435
Mekke dönemindeki yeminlerin bir başka özelliği de istidlâli yeminlerden
oluşmasıdır. Allah bu dönemde dikkatleri ilâhi âyetlere, Allah’ın sonsuz
kudretine çekmek istemiştir.
Bedi' sanatını kullanmıştır. Buna karşılık Medine döneminde istidlâli
âyetler yoktur. 436
Şimdi Mekke döneminde inen yemin âyetlerini yemin edilme şekilleriyle
beraber, sûre ve âyet numaralarının tasnifini yapalım.
a) Mekke döneminde 5 âyette Kur’anla yemin edilmiştir. 437
1- Yâsîn : 1–3
2- Sâd : 1-2
3- Zuhruf : 1-3
4- Duhân : 1-3
5- Kâf : 1-2
b) Mekke döneminde 7 âyetle Kur’an üzerine yemin edilmiştir.
1- Zâriyât : 75-77
434 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 381.
435 Zerkânî, Muhammed Abdü’l-Azîm, Menâhilü’l-Irfân fi Ulûmi’l-Kur’an, Daru’l-Hayâi’l-Kütüb, Mısır,
, I/218.
436 Turan, Abdulbaki, Kur’an-ı Kerimde Yeminler, S.Ü.İ.F Dergisi, Sayı: II, II/ 98.
437 Turan, Abdulbaki, A.g.d, s. 98–99.
91

2- Vâkıâ : 75-77
3- Hâkka : 38-39
4- Tekvir : 15-19
5- Târık : 1-3
c) Nübüvvetin doğruluğu ve Hz. Muhammed’in tezkiyesi üzerine yeminler.
1- Yasin : 1-2
2- Necm : 1-2
3- Kalem : 1-2
4- Duhâ : 1-3
5- Fecr : 72
d) Diriliş, haşr, ceza, va’d ve vâ’id’e dair yeminler.
1- Zâriyât : 1-6
2- Mürselât : 1-7
3- Tûr : 1-7
e) İlâhî kudretin kemaline dair gizli yeminler.
1- A’raf : 11
2- Hucurat : 26
3- Mü’minün : 17
4- Hıcr : 16, 24
5- Nahl : 103
92

B. Medine Dönemindeki Yemin Âyetlerinin Özellikleri:
Yüce Allah Mekke döneminde iman esaslarına yönelik insanların dikkatini
celbetmek için Arap kültüründe de etkili bir şekilde kullanılan yemine
başvurmuşur. Medine döneminde inen yemin âyetlerine baktığımız zaman ise,
daha çok imanın hakikatine dair, mü’minlerin zaferi vb. konulara yönelik yemin
ettiği göze çarpmaktadır.
Medine döneminde inen yemin âyetlerini de beş bölüme ayırabiliriz: 438
a) İmanın hakikati üzerine olan yeminler.
1- Nisâ : 25
b) Mü’minlerin ibtilasına dair yeminler.
1- Bakara : 155
2- Âl-i İmran : 186
3- Mâide : 94
4- Muhammed: 31
c) Mü’minlerin zaferi üzerine yeminler.
1- Nûr : 55
2- Hac : 40, 60
3- Tevbe : 25
4- Âl-i İmran : 123, 152
5- Fetih : 18, 27
438 Turan, Abdulbaki, A.g.d, s. 99–100.
93

d) Allah yolunda cihad edenlerin ilahi mağfirete nail olacaklarına dair
yeminler.
1- Âl-i İmran : 157, 158, 195
2- Hac : 58-59
e) Yahudi ve Hıristiyanların tekfir edilmesine dair yeminler.
1- Mâide : 17, 72-73, 82
2- Bakara : 120, 145 439
Çalışmamızın bu ikinci bölümünde gördük ki, Kur’an-ı Kerimde çok
sayıda yemin ifadesi geçmektedir. Allah, İman ve itikadın kalplerde yerleşmesi
amacından, kâinatın ve eşyanın yaratılış hikmetinin iyi kavranması gayesine
kadar, pek çok amaçla değişik yemin ifade ve kalıplarına yer vermiştir. Öyle
görünüyor ki, hangi tür ve kalıpla olursa olsun yeminler; muhataba sözün
doğruluğunu ve önemini kavratmayı amaçlamaktadır. Üzerine yemin edilen eşya
ve nesnelerin değişkenliği, muhatapların anlayış ve kültür yapılarıyla ilgili olsa
gerektir.
439 Kâzım Fethi, A.g.e, s. 381, 401.
94

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HADİSLERDE YEMİN
Bu bölümde, Hz. Muhammed’in çeşitli yemin lafızlarını kullanarak,
insanlara aktardığı hadisleri kısaca ele alacağız. Bu hadislerin sayısı oldukça
fazladır. Ama biz bu hadislerin bir kısmını ele alarak, konumuza farklı bir
açıdan ışık tutmaya çalışacağız. Ayrıca bu başlık altında Hz. Peygamber’in
hangi sebep ve amaçlarla yeminli anlatıma başvurduğunu değil, sadece yemin
ederken hangi yemin lafızlarını kullandığını ele alacağız.
Hz. Peygamber’in hadislerinde yeminli anlatımı benimsemesi, çeşitli
sebeplere bağlıdır. Bu sebeplerin başında Hz. Muhammed’in doğup büyüdüğü
çevrenin etkisi çok büyüktür. Zira Câhiliye döneminde, Araplar arasında yemin
o kadar yaygındı ki, doğruluğuna kesin olarak inandıkları bir konunun
gerçekliğini ispatlamak için başvuracakları nihaî inandırıcı güç yemin idi.
Düşünceyi açıklama da, yemine başvurmanın kesin doğrulara ulaşma anlamı
taşıyan bir toplumda, Hz. Peygamber’in İslam gibi çok önemli bir gerçeği
açıklarken yeminden uzak durması düşünülemezdi.
Hz. Peygamber’in yeminli anlatımı benimsemesinde vahyin rolü de çok
önemlidir. Çünkü Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’in üç âyetinde Hz. Muhammed’i
yemin etmeye davet etmiştir. 440 Ayrıca Kur’an’da Yüce Allah Hz. Peygambere
şöyle buyurmaktadır: “Onlara, içlerine işleyecek, ruhlarına tesir edecek şekilde
(beliğ) söz söyle” 441 . Bu âyette de Hz. Peygamber’in onları ikna edecek şekilde,
onların diliyle konuşması istenmektedir.
Konumuzun bu bölümünü, Hz.Peygamber'in kullandığı yemin lafızları ve
Hz. Peygamber'in kullandığı yemin kalıpları olmak üzere iki ana başlık altında
ele alarak, çeşitli misallerle açıklamaya çalışacağız.
440 İbn Kayyim, A.g.e, s. 8. Bkz. Sebe: 34/3, Teğâbun: 64/7, Yunus: 10/53.
441 Nisa: 4/63.
95

I. HZ.PEYGAMBER'İN KULLANDIĞI YEMİN LAFIZLARI
Hz. Muhammed (s.a.v) yemin lafızlarını kullanarak çeşitli nesneler
üzerine yemin etmiştir. Şimdi biz, bu yemin lafızları ile yapılan yeminlerin bir
kısmına hadislerden örnekler getirerek açıklamaya devam edelim.
A. قسم Kelimesi İle Yemin
Daha önce قَسَ‏ مَ‏ kelimesi hakkında ayrıntılı bilgi verdiğimiz için, tekrar
kelimenin kökü ve anlamı hakkında ayrıntılı bilgi vermeyeceğiz.
Örnek:
عنْ‏ أَبِي هريرةَ‏ رَضِيَ‏ اللّهُ‏ عنْهُ‏ أَن َّ رَسُولَ‏ اللّهِ‏ صلّى اللّهُ‏ عليه وَسل َّمَ‏ قَالَ‏ لاَ‏ يَ‏ مُو تُ‏ لأِ‏ حدٍ‏ مِنَ‏
الْمُسْلِمِينَ‏ ثَ‏ لا ثَ‏ ةٌ‏ مِنَ‏ الْوَلَدِ‏ تَمَس ُّهُ‏ ال ن َّ ا رُ‏ إِ‏ لاّ‏ تَحلّت القَسَمَ‏ .
“Ebû Hureyre radiya’llâhu anh’den Resûlullâh Sallallâhu aleyhi ve
sellem’in şöyle buyurduğu rivâyet olunmuştur: Müslümanlardan üç çocuğu ölen
bir kişiye Cehennem ateşi isabet etmez; meğerki Allah’ın yemini yerini bulacak
kadar ola, (bu sûrette hafif isabet eder). 442
اهَ‏
Hadis metnindeki “ مَ‏ “ Allah’ın andını helal kılan cehennem ateşi
demektir ki “
“ “Vallahi sizden hiçbir kimse yoktur; illa o
ateşe uğrayacaktır” 443 âyeti kerimesinde olduğu gibi bu da mukadder bir
yemindir. 444
تَحِلّتَ‏ الْقَسَ‏
وَإِنْ‏ مِنْ‏ كُمْ‏ إِلا وَارِدُ‏
B. يمين Kelimesi İle Yemin:
Bu kelime çeşitli kalıplarda gelebildiği gibi, kısaltılmış olarak (
kalıbında da kullanılır.
) وَايْ‏ مُ‏
Örnek:
442 ez-Zebîdî, Zeynü’d-dîn Ahmed b. Abdi’l-Latîfî, Sahih-i Buharî Muhtasarı Tecrid-i Sarîh Tercemesi ve
Şerhi, (trc., Kâmil Miras), 2. bsk. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1973, XII/236.
443 Meryem:19/71.
444 ez-Zebîdi, A.g.e, XII/ 236.
96

حدّثَنَا قُتَيْبَتُ‏ بنُ‏ سَعِيْدٍ‏ عَنْ‏ إِسْمَعِيْلَ‏ بنِ‏ جَعْفَرٍ‏ عَنْ‏ عَبْدِاللّهِ‏ ابْنِ‏ دِيناَرٍ‏ عنِ‏ ابْنِ‏ عُمَرَ‏ رَضِي اللّهُ‏ عَنْهُمَا
قَال بَعَثَ‏ رَسُولُ‏ اللّهِ‏ ص ع .
بَعْثَا وَأَم َّرَ‏ عَلَيهِمْ‏ اُسَا مَةَ‏ بنَ‏ زَيدٍ‏ فَطَعَنَ‏ بَعْ‏ ضُ‏
الن َّا سِ‏ في إمْرَتِهِ‏ فَقَا مَ‏
رَسُولُ‏ اللّهِ‏ ص ع . فَقَال إن ‏ْآُنْتُمْ‏ تَدْعُنُونَ‏ في إمْرَةِهِ‏ فَقَدْ‏ آُنْتُمْ‏ تَدْعَنُون ‏َفي إمْرَةِ‏ أَبِيهِ‏ مِنْ‏ قَبْلُ‏ وا ي مُ‏ اللّهِ‏
إنْ‏ آَا نَ‏ لَخَلِيقًا لِلاِمَارَةِ‏ وإنْ‏ آَانَ‏ لِمَنْ‏ أَحَب ِّ الن َّاسِ‏ إِل ى َّ وَإِن َّ هذَا لمَنْ‏ أَحَب ِّ
الن َّا سِ‏ إِل ى َّ بَعْدَهُ‏ .
“İbn Umer (R) şöyle demiştir: Rasûlullah (s.a.v.) bir ordu hazırlayıp
başına Usame ibn Zeyd’i ta’yin etmişti. İnsanların bazısı Usame’nin
Kumandanlığına i’tiraz ve dedikodu etmişlerdi. Bunun üzerine Rasûlüllah ayağa
kalkıp bir hitabede bulundu: Siz şimdi Usame’nin kumandanlığı hususunda
kötüleme yapmaktasınız. Sizler bundan önce, onun babasının kumandanlığına
da dil uzatıyordunuz. ‘Ve eymullâhi’ Allah’a yemin ederim ki; Zeyd b. Harise
kumandanlığa nasıl tamamıyla layıksa ve bana insanların en sevimlilerinden
biri olmuşsa, hiç şüphesiz şu Usame’de babasından sonra bana insanların en
sevimlilerindendir” buyurdu. 445
olsundur. ‘dır. Mânası da; Allah’a yemin يَ‏ lafzının aslı اللّهِ‏
Abdullah b. Abbas(ö. 68/687) ve Abdullah b. Ömer’in (ö.73/692) bu lafızla
yemin ettiği ancak Hasan’ı Basrî (ö.110/ 728) ve İbrahim en-Nehaî’nin ( ö.
96/714) bu lafız ile yemin etmekten kaçındıkları ifade edilmiştir. 446
اللّهِ‏ مِ‏ ينُ‏
وَايْ‏ مُ‏
وا ي مُ‏ اللّهِ‏ ماَ‏ عَلِمْتُ‏ عَلى أهلي مِنْ‏ سُوء قطّ‏ .
"Allah'a yemin olsun ki, ehlim üzerine asla bir kötülük bilmem" 447 .
وا ي مُ‏ اللّهِ‏ لوْ‏ أنّ‏ فاطمةَ‏
ب ن تُ‏ محمّدٍ‏ سَرَ‏ قْ‏ تُ‏ ل قّطّ‏ عْ‏ تُ‏ يَدَاهَا .
"Allah'a yemin olsun ki, hırsızlık yapan kızım Fâtıma bile olsa elini
keserim" 448 .
445 Buharî, Ebu Abdillah Muhammed İbn İsmail, Sahîhi’l-Buharî, Birinci Abdülhamit Han Baskısı, Daru
İhyâüt’Türas (ofset), Beyrut, tsz, VIII/160.
446 Aynî, Ebû Muhammed Bedruddin Mahmud b. Ahmed el- Aynî, Umdetü’l-Kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî,
İradetü’t-Tıbaati’l-Müniyriyya, Beyrut, tsz. XXIII/166.
447 Buhâri, Tefsir, 24; Tirmizi, Tefsir, 24; Müslim, Hudûd, 8-9; Ebu Davud, Hudûd, 4; Tirmizî, Hudûd, 6;
Nesâi, Sârik, 5-6.
448 Buhâri, Fedâilü Ashâbı'n-Nebî, 18, Enbiyâ, 54, Hudûd, 12.
97

II. HZ. PEYGEMBER’İN HADİSLERİNDE GEÇEN YEMİN
KALIPLARI
A. Lafzatullah Kalıbı İle Açık Yemin:
واللّهِ‏ ما الد ُّنْيا فىالآخرةِ‏ إ لا َّ مَثَلُ‏ ما يجْ‏ علُ‏ أَحَدُ‏ آُمْ‏ إصْ‏ بَ‏ عهُ‏ فى ال ي مّ‏ فَالْينْظُرْ‏ بِمَ‏ يَرْجِعُ.‏ . 1
"Vallahi âhiret (nimetleri) karşısında dünya (nimetleri)'nin durumu ( ve
diğeri) ancak birinizin (el) parmağını denizin içine koyması durumu gibidir.
Parmağın ne ile döneceğine bir baksın" 449 .
Bu hadiste görüldüğü üzere Allah lafzı yemin harfiyle beraber açık bir
şekilde gelmiştir.
واللّهِ‏ لا يُؤْ‏ مِنُ‏ واللّهِ‏ لا يُؤْ‏ مِنُ‏ واللّهِ‏ لا يُؤْ‏ مِنُ‏ ومَنْ‏ يا رسولَ‏ اللّهِ‏ قال الّذي لا يأْ‏ مَنُ‏ جاره .2
بوا ئ قهُ‏ .
"Vallahi mü'min olamaz, vallahi mü'min olamaz, vallahi mü'min olamaz"
buyurdu. Ey Allah'ın Rasülü kim mü'min olamaz? denildi. "Zulmünden ve
şerrinden komşusu güven içerisinde olmayan kimse" buyurdu 450 .
3. Bazen ( ‏(واللّهِ‏ lafzının başına ( أَ‏ امَ‏ ) bitişir.
أَمَاوَاللّهِ‏
‏‘إِن ِّي لأخْشَاآُمْ‏
فَمَنْ‏ رغِبَ‏ عنْ‏ سنّتي فَلَيسَ‏ مِ‏
ينِّ‏
لِلّهِ‏ وَأتْقاآُمْ‏ لَ‏ هُ‏ لكِ‏ ن ِّي أَصُو مُ‏ وَ‏ أُفْطِ‏ رُ‏ وَأُصَلِّي وَأَرْ‏ قدُ‏ وَأَتَزَو َّ جُ‏ الن ِّسَاءَ‏
.
.
"Bakın! Allah'a yemin olsun ki sizin Allah'tan en çok korkan ve
sakınanınız benimdir. Ama ben hem oruç tutuyorum hem de tutmuyorum. Hem
gece namazı kılıyorum hem de uyuyorum, kadınlarla evleniyorum. Kim benim
sünnetimden yüz çevirirse o benden değildir buyurdu" 451 .
449 Müslim, Cenne, 55; Buhâri, Risâle, 2; Tirmizi, Zühd, 15; İbn Mâce, Zühd, 3; Ahmed b. Hanbel,
IV/229–230.
450 Buhâri, Edeb, 29; Müslim, Îmân, 73; Tirmizî, Kıyame, 60; Ahmed b. Hanbel, I/ 378; II/ 288, 236, III/
154, IV/31.
451 Buhâri, Nikah, 1; Müslim, Sıyâm, 74,79; Ebu Davud, Savm, 36; Malik b. Enes, el-Muvatta, 9.
98

B. Kapalı Yemin Kalıplarına Örnekler:
لَ‏ تُصَ‏ ب َّن َّ عليكمْ‏ الد ُّ نْيا صّبا .
"Nefsim kudreti elinde tutan Allah'a yemin ederim ki, muhakkak sûrette
dünya malı size akıtılacaktır" 452 .
لَتَتْبِعَن َّ سُنَنَ‏ مِنْ‏ قَبْلِكُمْ‏ شِبْرًا بِشِبْرٍ‏ وذِ‏ راعًا بِذِراعٍ‏ .
"Şüphesiz siz, sizden önce gelen milletlerin âdetine karış karış, arşın arşın
tâbî olacaksınız" 453 .
C. وال َّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ‏ Kalıbı İle Yemin:
Hz. Peygamber, Yüce Allah’ın bazı sıfatlarına değinerek yeminler
etmiştir. O yeminlerden bir tanesi de “ وال َّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ‏ “ “nefsim elinde olana
yemin ederim” kalıbıdır.
Örnek:
حَد َّثَنَا مُوسى حَد َّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ‏ عَنْ‏ عَبْدِالْمَلِكِ‏ عَنْ‏ جَا بِرِ‏ بْنِ‏ سَمُرَةَ‏ عَنِ‏ ال ن َّ بِ‏ ى ِّ ص.ع قَالَ‏ إِذَا هَلَكَ‏
قَيْصَرُ‏ فَلاَ‏ قَيْصَرَ‏ بَعْدَهُ‏ وَإِذَا هَلَكَ‏ آِسْرَى بَعْ‏ دَهُ‏ وَال َّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ‏ لَتُنْفَقَن َّ آُنُو زُهُ‏ ما فِى سَبِيْلِ‏ اللّهِ‏ .
“…Bize Ebû Avâne, Abdulmelik’ten; o da Câbir ibn Abdillah (r.a)’tan
tahdis etti ki, Peygamber (s.a.v): Kayser helak olduğu zaman, ondan sonra
(Rûm diyarında onun gibi hâkimiyet sağlayan) bir kayser daha olmayacaktır.
Kisra helak olduğu zaman da ondan sonra bir daha kisra (saltanatı)
olmayacaktır. Nefsim elinde bulunan (Allah’a) yemin ederim ki, kisra ve
kayserin hazineleri, muhakkak Allah yolunda sarfedilecektir” 454 buyurmuştur.
Hadiste geçen “ نَفْسِى بِيَدِهِ‏ ‏”وَال َّذِى bölümü “nefsime gücü ve kudreti
sayesinde dilediği gibi tasarrufta bulunana yemin ederim” veya “kendisine
ibadet ettiğim zâta yemin ederim” manalarına gelmektedir. 455 Hz. Muhammed
452 İbn Mâce, Mukaddime, 1; Ahmed b. Hanbel, 153,155,178,368.
453 Buhâri, Enbiyâ, 50; Müslim, İlim, 6; İbn Mâce, Fiten, 17; Ahmed b. Hanbel, II/327,450.
454 Buhârî, el-Câmiu’s-Sahîh, (trc. Mehmet Sofuoğlu), Ötüken yayınları, İstanbul, tsz, XIV/ 6516.
455 Kastallâni, Ebi’l-Abbas Şihâbü’d-dîn Ahmad b. Muhammaed, İrşâdü’s-Sârî li Şerhi Sahîhi’l-Buhârî,
Dâru’l-Kitâbü’l-Arabî, Beyrut, tsz, IX/368.
99

اهَ‏
bazen de “ فوالذي ن قسُ‏ محمّدٍ‏ بِيَدِهِ‏ “ şeklinde 456 veya “ لا وَال َّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ‏ ” şeklinde 457
yemin etmiştir.
وال َّذِي
نَفْسِى بِيَدِه لوْ‏ تَعْلَمُونَ‏ ما أعْلَ‏ مُ‏ لَضَحِكْتُمْ‏ قَلِيلاًوَ‏ لَبَكَيتُمْ‏ آَثِيرًا .
" Nefsim kudreti elinde tutan Allah'a yemin ederim ki, sizler benim
bildiğimi bilseydiniz, az güler çok ağlardınız". 458
تَعَاهَدُوا هذَا الْقُرْآنَ‏ فَوَالّذِي نَفْسُ‏ محم َّدٍ‏ بيدهِ‏ لَ‏ هُوَ‏ أشد ُّ ‏ُتَفَص ِّيًا منَ‏ الابلِ‏ فى .
عُقُلِ‏
"Kur'an'ı sürekli hatırda tutup, göz önünde bulundurunuz. Canım elinde
olan Allah'a yemin olsun ki Kur'an'ın kaçıp gitmesi, devenin bağından kaçıp
gitmesinden daha çabuktur" 459 buyurdu.
.D لاوَ‏ مُقَلّبِ‏ ا ل قُ‏ لُ‏ وبِ‏ Kalıbı ile Yemin:
Hz. Muhammed (s.a.v)’in sıkça kullandığı yemin lafızlarından birisidir.
“Hayır, kalpleri çekip çevirene yemin ederim ki” anlamına gelmektedir. İfade
de yer alan لا“‏ “ nefiy edatı, “ و “ yemin vâvıdır. “ وبِ‏ “ lafzı ile
kastedilen ise; Yüce Allah’tır. “ بُ‏ “ kelimesi bir şeyi değiştirmek, ters yüz
anlamına gelen قلب“‏ “ kökünden türetilmiş 460 tef’il babında ism-i faildir.
Örnek:
الْ‏ قُلُ‏ مُقَل ِّ بُ‏
مُقَل ِّ
حدّثنَا م ح مّدُ‏ بْنُ‏ يُوسُفَ‏ عَنْ‏ سُفْيَانِ‏ عنْ‏ مُوسَى بْنِ‏ عقْبَةَ‏ عنْ‏ سالنٍ‏ عن ‏ِبْنِ‏ عُمَرَ‏ قَالَ‏ آَانَتْ‏ يَمِينَ‏
ال نّ‏ بِ‏ ي ِّ ص.‏
ع لا وَمُقَل َِّبِ‏ القلوبِ‏ .
“ …Abdullah ibn Umer (R) : Peygamber (S.A.V)’in yemini çok defa “ Lâ ve
mukallibi’l kulûb (Hayır, kalpleri çeviren Allah’a yemin ederim)” ta’biri idi. 461
Bu ifade de yer alan kalp kelimesi ile “insan bedeninde bilgi düşünme merkezi
ve idrakin merkezi” anlamında kullanılmış olup, insan ruhunun, bilgisinin,
cesaret gibi birtakım mânevî özelliklerinin tamamı kastedilmiştir. Kalplerin
456 Bkz. Buhârî, A.g.e, XIV/ 6521.
457 ez-Zebidî, Zeynü’d-dîn Ahmed b. Abdi’l-Lâtif, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve
Şerhi, (trc, Kamil Miras), 2. bsk. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1973, XII/234.
458 Buhârî, Kusüf, 2, Tefsir, 5; Müslim, Salât, 112; Nesâi, Sehv, 102; İbn Mâce, Zühd, 19.
459 Buhârî, Fedâilu'l-Kur'an, 23; Müslim, Müsâfirin, 229–231.
460 İbn Manzur, Lisânu’l-Arab, I/ 685.
461 Buhârî, A.g.e, XIV/ 6517.
100

çekilip çevrilmesi ise; bir düşünce ve görüşe meyletmesi anlamındadır. Bu ifade
ile kalbin “iyi” ve “kötü” arasında gidip gelmesinin Allah’ın “kalpleri çekip
çevirici olması” sıfatı sayesinde gerçekleşebileceği vurgulanmıştır. 462
E. لاَوَمُصَر ِّفِ‏ ‏َالقُلُو بِ‏ Kalıbı ile Yemin:
Hz. Peygamber tarafından kullanılan bir diğer yemin kalıbı’dır. Bu yemin
lafzının anlamı “Hayır, kalpleri idare edene yemin ederim”’dir.
,
Örnek:
حدّثنا أبو إِسْحَاقَ‏ الش َّا فِعِى ُّ إبْراهِيمُ‏ بْنُ‏ مُحَم َّدِ‏ بْنِ‏ العَب َّا سِ.‏ قَالَ‏ حدّثنا عَبْدُاللّهِ‏ ابْنُ‏ رَجَاءٍ‏ ال مَ‏ ك ِّ ى ُّ
عَنْ‏
عَب َّا دِبْنِ‏ إِسْحَاقَ,‏ عنْ‏ ابْنِ‏ شِهَابٍ,‏ عنْ‏ سَالمٍ,‏ عَنْ‏ أبِيهِ,‏ قَالَ:‏ آَانَتْ‏ أَآْثَرُ‏ أَيْمَانِ‏ رَسو لُ‏ االلهِ‏ ص.‏ ع ‏"لاَ.‏
وَمُصَر ِّفِ‏ الْقُلٌوبُ‏
."ّ
“…Sâlim’in babası (Abdullah bin Ömer) (Radıyallâhü anhüm)’den rivâyet
edildiğine göre; Resûlüllah (s.a.v)’in yeminlerinin ekserisi şu idi: Kalpleri (n
hallerini) değiştiren (Allah)’a andolsun ki, hayır”. 463
Hadisteki yemin lafzında geçen “Mutasarrıf: Değiştiren” kelimesi yerine
bazı rivâyetlerde “Mukallib: Çeviren, döndüren” kelimesi bulunur. İki
kelimenin ifade ettiği mana aynıdır. Kalpleri çevirmekten maksat, kulun
kalbini, imanı küfre tercih etme halinden, küfrü imana tercih etme haline
çevirmesi veya bunun aksini yapmasıdır. 464
F. لَعَمْرُاللّهِ‏ Kalıbı ile Yemin:
Hz. Muhammed’in kullandığı bir diğer yemin lafzı’ dır. “Allah’ın
varlığının devamlılığına yemin ederim” şeklinde tercüme edilir. Bu yemin
lafzının başında yer alan ل“‏ “ harfi, yemin edatıdır. 465
Örnek:
462 Kastallânî, A.g.e, IX/367–68.
463 İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen ( Sünen-i İbn Mâce Tercemesi ve
Şerhi), (trc. ve Şerh, Haydar Hatipoğlu), Kahraman Yayınları, İstanbul, 1983, VI/ 28.
464 İbn Mace, A.g.e, VI/ 29.
465 ez-Zemahşerî, el-Mufassal, s. 344.
101

حدذثَنَا الاُوَيْسِى ُّ.............‏ فَقَامَ‏ الن َّبِ‏ ي ُّ ص.ع فَا سْتَعْذَرَ‏ مِنْ‏ عَبْدِاللّهِ‏ بْنِ‏ اُ‏ بَ‏ ى ٍّ فَقَامَ‏ اُسَيْدُ‏ بْنُ‏
حُضَيْرٍ‏ فَقَالَ‏ لِسَعْدِبْنِ‏ عُبَادَةَ‏ لَعَمْرُاللّهِ‏ لَنَقْتُلَن َّهُ‏ .
“…Peygamber (s.a.v) mescit de ayağa kalktı da, bu iftirayı ilk evvel
ortaya çıkaran Abdullah ibn Ubeyy ibn Selûl’den ötürü söz söylemekte ma’zur
tutulmasını istedi. (Ve “Ehlim hakkında bana eza eden bu adam hususunda bana
kim yardım eder de benim için ondan intikam alır?” dedi.)…
Useyd ibn Hudayr ayağa kalktı da Sa’d b.Ubâde’ye hitaben: “Allah’ın
bekâ ve ebediyetine yemin ederim ki, biz onu muhakkak öldürürüz”! dedi. 466
Hz. Muhammed (s.a.v)’in Hadislerle yaptığı yemin şekli oldukça fazladır.
Bizim doğrudan konumuz olmaması hasebiyle, konumuza bir ışık tutması
açısından kısaca bu konulara değindik ve konumuz ile ilgili bazı yemin
kalıplarını örneklerle birlikte ele aldık.
466 Buharî, Sahîhi’l-Buharî, VIII/ 168.
102

SONUÇ
Yemin, çok eskiden beri milletlerin hayatlarında kullana geldikleri bir lafızdır.
Yemin’in geçmişine baktığımız zaman ilk insan ve aynı zamanda ilk peygamber olan
Hz. Âdem’e kadar uzandığını görürüz.
Geçmiş milletler yemini günlük hayatlarında, alış-verişte, karşısındaki insanı
inandırmada veya ona güven vermede bir araç olarak sürekli kullanmışlardır. Bu da
gösteriyor ki, yemin günümüzde olduğu gibi geçmişte de insanların sosyal hayatlarının
vazgeçilmez bir parçasıdır.
Yemin’in Arap dili ve belâğatında da yadsınamaz bir yeri vardır. Araplar
arasından birçok meşhur şairler çıkmıştır. Bu şairler şiirlerinde yemine de yer
vermişlerdir. İfade etmek istedikleri bazı durumları, içinde yaşadıkları millet için kutsal
olan bazı değerler üzerine yemin ederek anlatmaya çalışmışlardır.
Geçmiş Peygamberlerin mu’cizelerine baktığımız zaman, içinde yaşadıkları
toplumda hangi meslek revaçta ise, Yüce Allah ona meydan okuyacak bir donanımla
Peygamberini donatmış ve ona uygun mu’cizeler vermiştir. Mesela; Hz. Musa’ya Âsâ
mu’cizesi vermiştir. Çünkü Hz. Musa’nın Peygamber olarak gönderildiği toplumda
sihirbazlık çok revaçta bir meslek idi. Hz. Muhammed (s.a.v)’in gönderildiği toplumda
ise; şiir ve belâğat çok revaçta idi. Bu şiir ve belağâtın içerisinde yemin lafızlarının da
sıkça kullanıldığını görüyoruz..
Çölde yaşayan insanların sosyal hayatlarında da yemin sıkça başvurdukları bir
unsur idi. Dolayısıyla Kur’an-ı kerim’de bunlara meydan okur bir tarzda, son derece
beliğ bir şekilde nâzil olmuştur. Kur’an’ın bu belâğatı karşısında Arap şairleri bile
hayretlere düşmüşlerdir. Bu insan kelamı olamaz, bu olsa olsa ilâhî bir şey olmalıdır
demişlerdir. Yüce Allah birçok değişik konu ile ilgili insanların dikkatini çekmek için
farklı farklı nesneler üzerine yemin etmiştir.
Yemin deyince, aslî yeminler ve mecâzî yeminler olmak üzere iki türlü yemin
şekli vardır. Arap şiir ve belağatında duruma göre her ikisinin de kullanıldığını
görmekteyiz. Günümüzde hâlâ her ikisinin kullanımı da devam etmektedir.
103

Peygamberler, Kur’an’dan verdiğimiz misallerden de anlaşılacağı üzere yemin
lafızlarını ilâhî vazifeyi yerine getirirken, insanlara güven vermek adına sıkça
kullanmışlardır. Hz. Muhammed (s.a.v) insanlara İslâm'ı tebliğ ederken yemine sıkça
başvurmuştur. Bundan maksat, karşısındaki insanın güvenini artırmaktır. Duruma göre
farklı yemin lafızları ve kalıpları kullanmıştır.
Te'kit ifade eden çeşitli lafızlar yemin gibi telakki edilse de gerçekte onlar yemin
değildir. Bu lafızların yemin gibi telakki edilmesinin sebebi, söylenen sözde kesinlik
ifade etmelerinden dolayıdır. Ama gerçekte bu lafızlar yeminden tamamen ayrıdır. Bu
ifadeler sözü kuvvetlendirmek için kullanılan, teknik adıyla “te’kid” ifade eden
edatlardır. Bu edatların sayısı oldukça fazladır. Her birinin kendine has kullanımları
olmakla birlikte dolaylı olarak gördükleri farklı işlevleri de vardır. Bu işlevlerden biri de
sözü pekiştirerek kuvvetli bir tonla söylemektir.
104

KAYNAKLAR
Abbâs Hasan, en – Nahvu’l – Vâfî, Dâru’l – Meârif, (I-IV), Kahira,
1966.
Abdurrahman el – Metarî, Esâlîbu’t – tevkîd fî’l – Kur’ân, Da’ru’l-
Maarif, Trablus, 1986.
el-Udayma, Muhammed Abdulhaluk, Dirâsetü Üslûbi’l – Kur’ânı'l-
Kerîm, Dâru’l – Hadîs, Kâhire, tsz.
Ahmed b, Hanbel, el-Müsned, 1. bsk, (I-VI), Beyrut, 1929.
Alûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbuddin es-Seyyid Mahmud, Ruhu’l-Meânî fî Tefsiri’l-
Kur’âni’l-Azîm ve Seb’ı’l-Mesânî, Daru’l-Fikr, (I-XXX), Beyrut, 1987.
el-Askalânî, Ali b. Hacer, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahihi’l-Buhârî, (I-XIII),
Dâru’l-Marife, Beyrut, h. 1379.
Aynî, Ebû Muhammed Bedruddin Mahmud b. Ahmed el- Aynî, Umdetü’l-Kârî
Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, (I- XXV), İradetü’t-Tıbaati’l-Müniyriyye, Beyrut, tsz.
Bekrî Şeyh Emin, el- Belâğatü’l- Arabiyye fî Sevbiha’l- Cedîd, (I-III), Dâru’l-
İlim, Beyrut, tsz.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, (I-VIII), el-
Mektebetu'l-İslâmiyye, İstanbul, 1981.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhi’l-Buharî, (I-IX), Birinci
Abdülhamit Han Baskısı, Dâru İhyâüt’Türas, Beyrut, tsz.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, (trc. Mehmet
Sofuoğlu), (I-XVII), Ötüken Yayınları, İstanbul, tsz.
Bursevî, İsmail Hakkı, Tefsîru Ruhi’l-Beyân, (I-X), Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabî,
Beyrut, 1985.
Celâleddîn Abdurrahman es – Suyûtî, Tefsîru’l – Celâleyn, Salah
Bilici Kitabevi Yayınları, İstanbul, tsz.
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, T.D.V. Yayınları, Ankara, 1997.
105

el-Cevherî, İsmail b. Hammad, Tacü’l-luğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye, (I-VI),
thk. Ahmed Abdül Ğafûr Attâr, Dâru’l – Kitâbi’l – Arabî, Kahire, 1956.
el-Cürcânî, Ali b. Muhammed Şerîf, Kitâbu’t – Tâ’rîfât, Mektebetü
Lübnan, Beyrut, 1990.
Çantay, Hasan Basri, Kur’ân-ı Hâkim ve Meâl-i Kerîm, (I-III), Elif Ofset,
İstanbul, 1992.
el-Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah b, Abdirrahman b. Fadl b. Behram,
es-Sünen, (I-II), Dârü İhyâi's-sünneti'n-Nebeviyye, tsz.
Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Yemin Maddesi, Vâdî Yayınları,
Ankara, 2001.
Ebu Dâvud, Süleyman b. el-Eş'as es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen, 1. bsk. (I-V),
Hımıs, 1388/1969.
Ebu’l-Ferec el-İsfehâni, el-Eğânî, 1. bsk, (I-XXIV), Daru’l-Kütüb, Beyrut, 1986.
Emin, Mustafa, el-Belâğatü’l-Vâdıha ( el-Beyân- ve’l-Meânî ve’l-Bedî), (I-II),
Eda Neşriyat, İstanbul, 1993.
el-Endelûsî, Ebu Hayyan, Bahru’l-Muhît, (I-VIII), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,
Beyrut, 1993.
Esed, Muhammed, Kur’ân Mesajı Meal-Tefsir, (trc. Cahit Koytak, Ahmet
Ertürk), (I-III), İşaret Yayınları, İstanbul, 1999.
el-Fîruzâbâdî, Mahmut b. Yakup, el- Kâmusu’l- Muhît, Mektebetü Nuri, Şam, H.
1306.
Fuât Ni’met, Mülahhasu’l- Kavâidi’l- Luğati’l- Arabiyye,
Maarif, Beyrut, tsz.
Dâru’l-
Hani George Tabrî, George M. Abduh - Massih el – Khalil, Mu’cemu
Mustalahâtı'n-Nahvi’l – Arabî, Mektebetü Lübnan, Beyrut, 1990.
İbrahim Mustafa ve Diğerleri, el-Mu’cemu’l – Vasît, Mektebetü’l –
İlmiye, Tahran, tsz.
106

Hıcâzî, Muhammed Mahmud, et-Tefsîru’l-Vâdiha, Matbaatü’l-İstiklâli’l-Kübra,
Şam, 1963.
İbn Hişâm, Cemalettin b. Yusuf . Ahmed b. Abdullah, Muğnî’l – Lebîb an
Kitâbi’l – E’ârib, thk. Muhammed Muhiddîn Abdülhamid, el – Mektebetü’l –
Asriyye Saydâ, Beyrut, 1987.
İbn Mâce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, es-Sünen, (I-II), Dâru
ihyâi'l-Kütübi'l-Arabiyye, Muhammed Fuad Abdulbakî, Neşri, 1375/1952.
İbn Manzûr, Muhammed, Lisânü’l- Arab, (I-XV), Dâru’l- Maârif,
Beyrut, tsz.
İbn Sîde, Hüseyin Ali b. İsmail, el- Muhassas, Dâru’l- Âfak, Beyrut, tsz.
İbn Teymiye, Takıyyüddîn, et-Tefsîru’l-Kebîr, (I-IV), thk. Abdurrahman Amîra,
Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, tsz.
İbn Usfûrî, Ebü Hasan Ali b. Mü’min b. Muhammed b. Ali, el-Mukarrab, thk.
Âdil Ahmet Abdil Mevcut, Ali Muhammed Muavved, Dâru’l- kütübi’l- İlmiyye,
Beyrut, 1998.
İbn Ya’îş, Şerhu'l-Mufassal, Âlemü’l- Kütüb, Beyrut, tsz.
İbn Kayyim el- Cevziyye, Şemsuddin Muhammed, et- Tibyân fî
Aksâmi’l- Kur’ân, thk. Şeyh Muhammed Sükker, Dâru İhyâi’l- İlm, Beyrut,
1988.
İbrahim Halebî, İzahlı Mülteka el- Ebhur Tercümesi, (trc., Mustafa Uysal), 2.
bsk, Dizer Konca matbaası, İstanbul, 1968.
Yaltkaya, Şerafettin, Yedi askı, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi,1985.
İslam Ansiklopedisi, “Yemin maddesi” , İstanbul, ( M.E.B ) Yayınları, 1986.
Kastallâni, Ebu’l-Abbas Şihâbü’d-dîn Ahmed b. Muhammed, İrşâdü’s-Sârî li
Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, (I-X), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, tsz.
Kazvînî, el-İzâh fî Ulûmi’l-Belâğa, Matbaatü Sünneti Mahmûd, Kahire, tsz.
Kâzım Fethi er- Râvî, Esâlîbu’l- Yemin fî’l-Luğati’l- Arabiyye,
Matbaatü Câmiati Bağdad, 1977.
107

Kırca, Celal, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, (I-…), İstanbul, 1989.
el-Kurtûbî, Ahmet Ensârî, el-Câmi' -li Ahkâmı’l- Kur’ân, (I-XXII), Daru’l-
Fikr, Beyrut, 1987.
Kutub, Seyyid, Fî Zılâli’l-Kur’ân, (trc. M. Emin Saraç, İ. Hakkı Şengüler),
Hikmet Yayınları, İstanbul, 1987.
el-Ma’arrî, Ebu’l-Âla, Şerhu’t-Tenvîr ala Sıktı’z-Zend, Beyrut, 1982.
Mahlûf, Hüseyin Muhammed, Kelimetü’l-Kur’an Tefsîr ve Beyân, Dâru’l-
Kütübi’l-İlmiyye, Mısır, 1975.
Makkarî, Şehâbeddin Ahmed, Nefhu’t-Tîb Min Gusni’l-Endülüsi’r-Râtîb, Dâru
Sadr, Beyrut, 1997.
Mâlik b. Enes, el-Muvatta, Mısır, tsz.
Matracî, İrfan, el-Câmi’li Fünûni’l-Lugati’l-Arabiyye ve’l-Âruz, Müessetü’l-
Kütübi’s-Sigâfî, Beyrut,1987.
Medenî, Ali Sadreddin, Kitabu Selefeti’l-Asr fi Mehasini’ş- Şuarâ bi külli
Mısır, 1. bsk, Kahire, H. 1324.
Mennâu’l-Kattân, Halil, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Müeessetü’r-Risale,
Beyrut, 1990.
Meraği, Ahmet Mustafa, Ulûmü’l- Belağa, Dâru’l-Ulûm, Mısır, tsz.
Mevdûdî, Ebu’l- A’lâ, Tefhîmu’l- Kur’ân, (I-VII), (trc. Komisyon), İnsan
Yayınları, İstanbul, 1995.
el-Eşmûnî, Muhammed Muhyiddîn Abdü’l-Hamîd, Şerhu’l-Eşmûnî alâ Elfiyeti
İbn-i Mâlik, thk. 2. bsk, Dâru’l-Maarif, Kahire, 1936.
Müslim, Ebu'l- Huseyn Müslim b. Haccac, el-Câmiu's-Sahîh, (I-V), Muhammed
Fuat Abdulbâkî, Neşr, Mısır, 1955.
Nesefî, Ebü Bereket Abdullah b. Ahmet b. Mahmut, Medârikü’t-Tenzîl ve
Hakâiku’t-Te’vîl (Tefsîr’i-Nesefî), Dâru’l- Kazâlî, Beyrut, tsz.
Nîsâburî, Ahmed Vâhidî, el- Vasıt fi Tefsîri’l- Kur’ani’l-Mecîd, (I-IV), Dâru’l-
Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1994.
108

Öztürk, Hamdullah, Tekine Çiftine ve Onuncu Gecenin Fecrine Yemin Olsun
ki!, Aksiyon Dergisi, İstanbul, 2004, Sayı: 477.
Rağıb el- İsfehânî, el-Müfredât fî Ğaribi’l-Kur’ân, Kahraman Yayınları,
İstanbul, 1986.
Râzî, Fahruddin, et- Tefsîru’l- Kebîr, trc. Heyet, Akçağ Yayınları,
Ankara, 1990.
es-Sâbûnî, Muhammed Ali, Kabesun min Nüri’l-Kur’ani’l-Kerim, (I-XVI),
Dârü’s-Selam, Kâhire, 1998.
es-Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t-Tefâsir, (I-VII), (trc. Sadrettin Gümüş,
Nedim Yılmaz), Ensar Yayınları, İstanbul, 1992.
Sekkâkî, Ebu Yakup Yusuf b. Ebî Bekr Muhammed b. Ali, Miftâhu’l- Ulûm, 1.
bsk, el-Matbaatü’l-Edebiyye, Kâhire, H. 1317.
Sîbeveyh, Amr b. Osman, Kitâbü Sîbeveyh, thk. Abdüsselam Muhammed
Harun, Mektebetü’l- Hanici, Kâhire, 1988.
Suyûtî, Celalettin, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (I-II), (trc. Sâkıp Yıldız, Hüseyin
Avni Çelik), Hikmet Neşriyat, İstanbul, 1987.
Suyûtî, Celalettin, Hem'u’l-Hevâmi’ve Cem'u’l- Cevâmi’, thk.
Muhammeddîn Bedrüddîn Nöğşânî, Dâru’l- Ma’rife, Beyrut, tsz.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr, (I-V), 2. bsk,
Matbaatü Mustafa, Mısır, 1964.
Taberî, İbni Cerîr, Tefsîru’t-Taberî, (Câmiu’l-Beyan an Te’vili’l-Kur’ân),
Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1988.
Tahir b. Âşur, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Dâru’t-Tunûsiyye li’n-Neşr, (I-
XXX), Tunus, tsz.
Tandâvî, Muhammed Seyyid, Tefsîru’l-Vasîd lil Kur’âni’l- Kerim, (I-XV),
Dâru Nehdati Mısır, Kahire, 1997.
Tasa, Muhammed, Kur’ân’da Cümle Yapısı, Basılmamış Doktora Tezi,
Ankara, 2002.
109

Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre, es-Sünen, (I-V), Kâhire,
1381/1962.
Tûnusî, Zeynel Âbidin, el- Mu’cem fi’n- Nahiv ve’s- Sarf, el-
Matbaatüt’Teâriye, Şam, tsz.
Turan, Abdülbâki, Kur’ân- Kerim’de Yeminler, Selçuk Ü.İ.F.Dergisi,
II, Sayı: II, Konya, 1987.
Turan, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefrukesi Tarihi, (I-II), Boğaziçi
Yayınları, İstanbul, 1969.
Uzun, Tacettin, Arapça Sarf- Nahiv Terimleri Sözlüğü, S.Ü.İ.F., Konya, 1998.
Vehbe ez-Zuhaylî, et-Tefsiru’l-Münir fi’l-Akîdeti ve’ş-Şeri’ati ve’l-Menhec, (I-
XXX), Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, Şam, 1991.
Vehbe ez-Zuhayli, İslam Fıkıh Ansiklopedisi, Feza Yayıncılık, İstanbul, 1994.
Vehbi, Mehmet, Hülâsatü’l-Beyan fÎ Tefsiri’l-Kur’ân, (I-XVI), Ahmed Said
Matbaası, İstanbul, 1969.
Yazır, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Azim Dağıtım, İstanbul,
1997.
Yeğin, Abdullah, İslamî-İlmî-Edebî-Felsefî-Yeni Lugat, İstanbul, 1968.
Yıldırım, Celal, Tefsirli Kur’an-ı Kerim Meali, Anadolu Saray Dağıtım, İzmir,
1995.
Yılmaz, Ejder, (Medeni Yargılama Hukukunda) Yemin, Yetkin Yayınları,
Ankara, 1989.
ez-Zebîdî, Muhıbbuddîn Ebûl- Feyz es-Seyyid Muhammed el-Murtedâ, Tac’ul-
A’rus, (I-X), Dâr Sadr, Beyrut, H.1306, ( Matbaatü’l-Hayriyye, Kâhire, 1988).
ez-Zebîdî, Zeynü’d-dîn Ahmad b. Abdi’l-Latîfî, Sahih-i Buharî Muhtasarı
Tecrid-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, (I-XII), (trc. Kâmil Miras), 2. bsk, Türk Tarih
Kurumu Basımevi, Ankara, 1973.
Zeccâcî, İ'râbu’l-Kur’ân, thk., İbrahim el-Ebyârî, (I-III), 1. bsk, el-Müessesetü
Mısır, Kahira, 1963.
110

ez-Zemahşerî, Muhammad b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki’l-Ğavâmidi’t-
Tenzîl, (I-IV), thk. Mustafa Hüseyin, Dâru’l- Maarif, Beyrut, 1986.
ez-Zemahşerî, Muhammed b. Ömer, el-Mufassal fî ilmi’l-luğa, 1. bsk,
Matbaatu’t-Tekaddum, Kahire, H. 1323.
ez-Zemahşerî, Muhammed b. Ömer, Esâsu’l- Belâğa, thk. Abdürrahim
Mahmut, Matbaatü’t-Tekaddum, 1. bsk, Kahire, H. 1323.
Zerkânî, Muhammed Abdü’l-Azîm, Menâhilü’l-Irfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (I-II),
Daru’l-Hayâi li’l-Kütüp, Mısır, tsz.
ez-Zerkeşî, Bedrü'd-Dîn Muhammed, el- Burhân fî ulûmi’l- Kur’ân, thk.
Muhammed Ebü’l- Fadl İbrahim, Dâru’l- Fikr, Beyrut, 1988.
ez-Zevzenî, Abdullah el- Hüseyin bin Ahmet bin Hüseyin, Şerhu’l-Muallakati’s-
Seb’, thk,. Muhammed Muhiddin Abdülhamîd, Daru’l- Ezher, Mısır, tsz .
111