Odtulu51

ODTÜLÜ
dosya
erkekler yıllarca
birkaç meraklının oluşturduğu
“İngiltere’de
küçük çemberin ortasında çıplak
yumruklarıyla birbirlerinin kemiklerini
kırdılar ama hiçbir zaman spor denmedi buna;
ta ki boks eldiveni icat edilip de bu seyirlik
oyunu on beş raunda kadar uzatmaya ve böylece
piyasaya uygun bir düzenlemeye kavuşturmaya
imkân verene kadar. İnsanlar yüz yıllarca sürat
ve mukavemet koşucusu, atlayıcı ve binici
olarak kendilerini gösterdiler ama hep ‘cambaz,
soytarı’ olarak kaldılar, çünkü seyircileri sportif
bir şekilde ‘örgütlenmiş’ değildi.”
Niteliksiz Adam’da 20. yüzyıl edebiyatının
klasiklerinden olan Avusturyalı romancı Robert
Musil, 1931’de yazmış bu cümleleri. Modern
çağda sporun doğuşunun ne kadar özlü bir
anlatımı, değil mi! Evet, insanlar doğrulup
iki ayakları üzerinde durmazdan,
yani homo erectus olmazdan
önce bile atlıyor, zıplıyor, belki
bir şeyler de
fırlatıyorlardı.
Bedensel
hareketlerinde
ustalaştıkça,
evet, bunları
teşhir etmeye,
becerilerini birbirleriyle
yarıştırmaya da yöneldiler;
ama “arkadaş arasında”
ya da bir dar muhit içinde
yapılıyordu bu. Dar muhit
derken, soyluların seçkin
çevresinde de olabilir, Musil’in
bahsettiği gibi işçi sınıfından
erkekler arasında da…
Modern zamanlar öncesinde,
spora benzer etkinliklerin
ayrı bir faaliyet olarak
örgütlenmesinin örneklerini
de biliyoruz. İlk akla gelen,
Eski Yunan’daki antik
olimpiyatlardır. Bu, ruh-beden
bütünlüğünü ve bunun “güzelliğini”
teşhir eden bir kamusal etkinlikti. Yarışmacıları
tasvir eden ve öven edebiyat da bu etkinliğin
bir parçasıydı; hatta bazı araştırmacılar, şiirin
doğuşunu, kahramanların yanı sıra sporculara
duyulan hayranlığı işleyen övgü geleneğine
dayandırırlar. Antik olimpiyatlar, spor
felsefesinin temel sorularının da kaynağıdır:
Arete mi, Agon mu? Yani, yetkinleşme
çabası mı, yarışma mı? İnsanın kendini
geliştirme, yüceltme azmi mi, rakibi alt etmek
mi? Platon’un biçimlendirici, nizam verici,
disipline edici oyun anlayışı ile Aristoteles’in
bir eylemin anlatısına dahil olarak deneyimi
genişletmeye dayalı oyun anlayışı da rekabet
ederler, antik olimpiyat sahnesinde.
Modern öncesi spor örgütlenmelerinin bir
başka tarihsel örneği, Roma’nın gladyatör
dövüşleri ve Bizans’ın araba yarışlarıdır. Her
ikisi de kitlesel seyirliklerdir; iktidarların
ahaliyi coşturup “eğleme” kabiliyetlerini
geliştirmesine yaramışlardır.
Bir başka örnek, ortaçağda Avrupa’nın birçok
ülkesinde oynanan halk futboludur. İki köy
veya iki mahalle ahalisinin cümbür cemaat
bir topu ötekinin kalesinden içeri sokmaya
çalıştığı, tekme yumruk saymadan saatlerce
sürdürülen bu oyun, bir nevi karnavaldır. Halka
ayda yılda bir serbestçe “azma” fırsatı sağlar.
Modern sporun ruhuna bu gelenekten de bir
soluk üflenmiştir.
Spor kelimesi, Latince disportare’den geliyor:
Kafayı dağıtmak, dağılmak demek. Yani
boş zaman işidir. Nitekim modern sporun
tohumları, 17. yüzyılda İngiltere’de okullar
çevresinde atıldı. Boş vakitlerinde beden
hareketleriyle uğraşan öğrenciler
ve öğretmenleri, ilk spor kulüplerini kurdular.
Bu spor kulüpleri, 18. yüzyılda sadece beden
eğitimi ve jimnastikle meşguldüler. Yarışma,
rekabet içermeyen, ölçüm yapılmayan, derece
verilmeyen, soylu ve burjuva muhitlere mahsus
bir faaliyetti. Kıta Avrupası’nda ise spor
deyince, 19. yüzyılın ortalarına kadar, at yarışı,
avcılık ve kürek çekmek anlaşılıyordu.
16
SPOR NASIL SPOR OLDU?