sayc4b12

wÜstüngel Arı wOnurcan Yılmaz wEren Öztürk 

wMetin Sonsuz wLevent Kaan Gündoğdu 

wAyşegül Açar wSapphİnanna

PARRHESIA 

Parrhesia E-dergi 

İçindekiler 

Genel Yayın Yönetmeni 

Üstüngel Arı 

Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji / Felsefe - Lisans 

ustungel_ari@yahoo.com 

Yayın Kurulu / Editörler 

Onurcan Yılmaz 

İstanbul Üniversitesi Sosyal Psikoloji - Master 

onurcanyilmazz@hotmail.com 

Eren Öztürk 

Hacettepe Üniversitesi Felsefe - Master 

ernoztrk@gmail.com 

Levent Kaan Gündoğdu 

İstanbul Üniversitesi Hukuk - Lisans 

leventkaan_1@hotmail.com 

Parrhesia Dergisi, senede altı sayı olarak 

yayınlanan bir e-dergidir. 

Dergimize gönderilen yazıların sorumluluğu 

yazarlarına aittir. 

(Bkz. Yazım ve Yayın Kuralları) 

Web 

http://www.parrhesiadergi.net/ 

E-mail 

parrhesiadergi@yahoo.com 

Facebook 

http://www.facebook.com/groups/452084778141 

082/ 

Üstüngel ARI 

Kapak’tan............................................................... 3 

Onurcan YILMAZ 

Transandantal Mantık Temelinde Saf Aklın 

Eleştirisi’ne Genel Bir Bakış ................................. 4 


Altamira ve Lascaux Örnekleriyle Paleolotik 

Dönem Resim Sanatının Platon ve Aristoteles 

Estetiği Perspektifinden Günlük Yaşamdaki 

İşlevselliği Üzerine...............................................10 

Metin SONSUZ 

Metin Sonsuz’un Günlükleri -1- ..........................16 

Eren ÖZTÜRK 

anakent ya da babanın terekesi .............................17 

Ayşegül AÇAR 

Madam K. ............................................................ 18 


Psikanaliz ve Antropoloji tartışmaları: 

Malinowski'nin Trobriand Adaları....................... 26 

Sapphİnanna 

Demokratik Ormantizm ...................................... 32 

Levent Kaan Gündoğdu / Röportaj 

Prof. Dr. Bahadır Erdem ile Sosyal Medya, 

Sosyal Adalet ve Sosyal Devlet Üzerine.............. 33 

Yazım ve Yayın Kuralları .................................... 45 

Twitter 

https://twitter.com/parrhesiadergi 

Çıkış tarihi: 06.09.2012 

twitter.com/parrhesiadergi

PARRHESIA 

Kapak’tan.. 

Öncelikle dergimizin ikinci sayısı ile karşınıza çıkıyor olmaktan –kendi adıma- büyük bir 

hoşnutluk duyarak merhabalar diyorum. Bu platformu oluşturma kararı alırken dile getirmiş 

olduğumuz “yazmaya meraklı, bir şeylere karşı derdi olan insanların kendilerini geliştirebilmeleri ve 

seslerini duyurabilmeleri için bir platform oluşturabilme” fikri, hiç kuşkusuz dergimizin kuruluşunda 

ve yayına hazırlanışı sırasında yer alan, emek harcayan çekirdek kadro –yani bizler- için de geçerlidir. 

Dolayısıyla, ilk sayının önünde, 3. sayının gerisinde olduğumuzu umut ettiğimizi de belirtmek isteriz. 

Öncelikle bu sayıda kapak resmi olarak Caravaggio’nun Aziz Matta çizimini kullanmamızın 

nedeni, bu tablonun “parrhesia” perspektifinden değerlendirilebilecek bir hikayesinin olmasıdır. 

Hikaye kısaca şu şekilde; 1600’lü yıllarda bir Roma kilisesinin sunak masasına konmak üzere İtalyan 

ressam Caravaggio’ya bir Aziz Matta tablosu sipariş edilmiştir. Aziz, vahiyleri yazarken betimlenecek 

ve vahiylerin Tanrı’nın sözü olduğunu kanıtlamak için Aziz’in yanına esin perisi bir melek 

konulacaktır. Caravaggio, Aziz Matta’yı, hiç beklemediği bir anda, kitap yazma olayıyla karşı karşıya 

kalan yaşlı, yoksul bir emekçi; sıradan bir halk adamı olarak tasarlamaya çalışmış ve sonunda, koca 

bir kitabı kabaca tutmaya çabalayan ve alışmadığı yazma eylemi nedeniyle tedirginlikle alnını 

kırıştıran, ayakları çıplak ve kirli, başı kel bir Aziz Matta çizmiş, yanına da hemen o an göklerden 

inip, öğretmenin küçük bir öğrenciye yaptığı gibi, azizin elini yumuşakça yöneten genç bir melek 

koymuştur. Caravaggio, tabloyu kiliseye teslim ettiğinde, halk bunu azize karşı yapılmış bir saygısızlık 

olarak saymış ve ortalık birbirine girmiştir. Tablo kilise tarafından geri çevrilmiş ve Caravaggio yeni 

bir çalışma yapmak zorunda kalmıştır. Başına yeni bir bela gelmesini önlemek isteyen sanatçı da, 

melek veya azizlerin nasıl görünmeleri gerektiğiyle ilgili en geleneksel ve aykırı olmayan kalıp 

düşüncelere bağlı kalarak yeni bir tablo (arka kapak resmimiz) çizmiştir. Kuşkusuz ortaya -estetik 

açıdan- yine iyi bir tablo çıkmıştır fakat gündelik yaşamında problemlerle karşılaşmamak uğruna 

Cara vaggio, ilk tablosunu savunarak “doğruyu söylemek” ve “doğruya bağlı kalmak” fikrinden caymış 

ve bir bakıma “parrhesia”dan ödün vermiştir. Burada eleştirdiğim/iz elbette ki Caravaggio yahut onun 

kişiliği değildir, çünkü yaptığı, aslında “insan doğası”na aykırı bir davranış değildir. Çünkü insan 

tarih sel süreç boyunca nerede ve hangi zamanda olursa olsun “hayatta kalmak” için çabalar. Doğasının 

gereği budur. Caravaggio da bir nevi “hayatta kalmak” olarak nitelendirebileceğimiz “toplumsal 

yaşamda zorlanmamak, kınanmamak ve problem yaşamamak” adına ilk tablosunun arkasında 

dur(a)mamıştır. Bu bilgiler ışığında her ne kadar estetik ve öznel bir değerlendirim olacak olsa da 

söylemek isterim ki; ilk tablonun çok daha içten ve dürüst olduğunu ve aslında tüm bunlara ek olarak 

-her ne kadar ikinci bir tablo yapmış olsa da- bugün hala bu ilk tabloyu görüp üzerine konuşabiliyorsak 

bu “parrhesia”nın –bir şekilde- kendini olumladığının göstergesidir diye düşünmekteyim. İyi okumalar 

efendim... 

Üstüngel Arı 

4 

10 18 33

PARRHESIA 

Transandantal Mantık Temelinde 

Saf Aklın Eleştirisi’ne 

Genel Bir Bakış 



ABSTRACT 

Our age – Kant says- is a critique age and if Kant’s philosophy is really a critique 

philosophy, this is a critique of the all previous metaphysical activities begins with Plato, 

Leibniz, Locke and Hume. Thus, his critical philosophy is a critique of both empiricism and 

rationalism. In this paper, I am going to work on the area of the ‘Transcendental Logic’ of 

Kant’s ‘Transcendental Philosophy’. One of the permanently intriguing questions regarding 

Kant’s approach to the human sciences is the relation between his understanding of ‘General 

Logic’ and ‘Transcendental Logic’. Especially, I compare his analysis of the a priori 

conditions of human cognition in the ‘Critique of Pure Reason’ with his empirical account of the 

human cognitive faculties in comparing with his approach to sensibility, imagination, and understanding. 

Also, in his work of ‘Critique of Pure Reason’, I argue that how Kant 

distinguishes the ‘Transcendental Logic’ from the ‘General Logic’. Finally, I characterize 

the argument of ‘category’ on the ‘Transcendental Logic’ in his first Critique as an account of 

the faculties that are required for a mind to be an agent or subject of cognition. 

Kant’ın Transandantal Mantık Bölümü 

“Nesnelere ilişkin olmaktan çok, a priori 

olanaklı olduğu ölçüde, nesnelere ilişkin bilgi 

türümüz ile ilgilenen tüm bilgiyi ‘transandantal’ 

olarak adlandırıyorum”[1] 

Nesneler bizim bilgi (Erkenntnis)’ mize 

görü yoluyla verilir ve tüm bu görüler a priori 

olarak uzay ve zaman formlarına sahip olmak 

zorundadırlar. Buna ek olarak görülerin bilgiolabilmeleri 

için kavramsallaştırılmaları gerekir. 

Kant bu bağlantı için şöyle der: “İçeriği olmayan 

kavramlar boş, kavramı olmayan görüler 

kördür”[2]. Hayal gücü ise hissetme yetisiyle 

düşünme yetisi arasındaki bağlantıyı sağlayan yetidir. 

Yani, hayal gücünün Kant için temel yeti 

olduğunu söyleyebiliriz. Bu yüzden Kant, SAE’ne 

görünün uzay ve zaman formlarına tabi olarak 

tecrübeyi nasıl mümkün kıldığını araştırdığı 

“Transandantal Estetik” bölümünü koyar ve buna 

ek olarak, düşünmenin a priori koşullarıyla 

ilgilendiği “Transandantal Mantık” bölümünü 

ekler. 

Kant kesin bilginin tek kaynağı saydığı 

sentetik a priori yargılarla doğa adını verdiğimiz 

fenomenler dünyasını bilgide nasıl kurduğumuzuyani 

fizik denilen bilimin nasıl mümkün 

olduğunu- öteden beri alışılmış olan bir anlayışın 

tersine, duyu bilgisine temel olan, onu tecrübeye 

uygulamamızı sağlayan a priori kavramlarla 

açıklar.Çünkü transandantal felsefeye göre, bizler 

deneye önsel olan a priori kavramlara (kategorilere) 

sahibiz. Aklın yetilerinin yaptığı şey bu a 

priori kavramları tecrübenin içine yer leş tir - 

mek.Tecrübeden gelen duyu verisi ancak bu salt 

4

PARRHESIA 

“ 

Çünkü öteden beri, düşünmenin kendini objelere göre 

ayarladığı, yani nasıl düşünmesi gerektiğini özneye, 

objelerin dikte ettiği ileri sürülüyordu. Şimdi Kant, bu 

oranı tersine çevirerek objelerin bizim öznemize ayak 

uydurmak zorunda olduğunu söylüyor. 

kavramlar ile bir düzen kazanıp bir bilgi olabilirler. 

Yani kategoriler, ‘kırmızı bir elma duyumluyorum’un 

yerine, ‘bu, kırmızı bir elmadır’ demeye 

olanak sağlamaktadır. Örneğin elimizde tavşan 

şeklinde sönük bir balon var. Biz ancak tecrübeden 

aldığımız verileri(havayı) bu balonun içine 

doldurursak bize bir şey ifade edebilir, çünkü 

tavşan şeklinde olan bir balon hiçbir şey ifade etmiyor. 

Aynı şekilde balon olmadan da hava tek 

başına bir şey ifade etmiyor. ‘Transandantal 

Mantık’ -en basit anlamıyla- bu amaçla 

düşünülmüş bir şey (yani dışarıdan aldığımız duyu 

verilerini belli bir kaba -kategorilereyerleştirebilmemiz 

için). İşte ‘Transandantal 

Felsefe’nin anlamı da burada ilk ipuçlarını 

veriyor, çünkü Kant bu mantığı Aristoteles 

mantığı gibi kendi içine kapanıp kalmayan, duyu 

verilerine doğru da yol alan bir mantık olarak 

düşündüğü için ‘transandantal’ olarak 

adlandırmıştır. Onun için Kant, “genel mantık” 

anlayışını altüst eden bu düşüncesini “Copernicus 

Devrimi”ne benzetir. Freud’a göre Copernicus 

Devrimi insanlık tarihindeki ilk narsisist 

kırılmadır[3]. Hiç kuşkusuz felsefe tarihini ele 

aldığımızda Kant’ın da Copernicus’tan aşağı kalır 

yanı olmadığını söyleyebiliriz. Çünkü öteden beri, 

düşünmenin kendini objelere göre ayarladığı, yani 

nasıl düşünmesi gerektiğini özneye, objelerin 

dikte ettiği ileri sürülüyordu. Şimdi Kant, bu oranı 

tersine çevirerek objelerin bizim öznemize ayak 

uydurmak zorunda olduğunu söylüyor. Sonuç 

olarak Kant, düşünmenin içinde kapanıp 

kalmayan, tersine dışarıya çıkıp deneyim 

dünyasına da el uzatan bir mantık geliştirir. Bunun 

adı ‘Transandantal Mantık’tır. Ancak bu ‘Transandantal 

Mantık’ mümkün olan tecrübe çerçevesinde 

durup kalır, bunun ötesine geçerek ‘nesnenin kendisine’, 

‘kendinde şey’e kadar uzanmaya 

” 

çalışmaz. Çünkü ‘kendinde şey’ deneyimin 

konusu değildir ve hatta aşkın olana ilişkin bir 

hakikatin varlığından da söz edemeyiz, çünkü söz 

ettiğimizde bu yine insanın tesis ettiği bir hakikat 

olacak, yani Kant’ın terminolojisiyle bu bir 

yanılsama (schein) olacaktır. Bu Tanrı mevzusu 

için de geçerlidir. Yani burada Kant’ın metafizikten 

anladığı şeyin kendinden öncekilerden rPlaton’da 

filozof aşkınlığı aşabilirdi, oysa metafizik 

Kant için aşkın olanın bilgisine ulaşmak değil, aksine 

metafizik kavramlar artık Kant’ta aklımızın 

kavramları olur, yani akla dışsal değildir, aklın 

kendi yapısal kavramlarıdır. Tanrı açısından bakacak 

olursak; Tanrı kavramı benim aklımın 

ayrılmaz bir parçası, aklın bir ideası. Metafiziğin 

hatası ise aklımızın kendi gücünü hakikatin kendisi 

olarak görmektir. İspatlar da keza bu yüzden 

problemlidir. Bu bağlamda metafiziğe, insan 

aklının sınırlarının bilimi de denebilir. 

Diğer yandan Kant, yaşadığı zamanda 

formel mantık filozoflar arasında oldukça 

popülerdi ve bu açıdan işi de hiç kolay değildi. 

Kant hem Locke’u hem Leibniz’i teorik akıl 

yürütme açısından sınırlı buluyordu. Zaten Kant 

için genel mantıktan transandantal mantığa geçiş 

de bir tür empirisizmin ve rasyonalizmin reddi demektir. 

Bunu Saf Aklın Eleştirisi’nden bir alıntıyla 

da görebiliriz: 

Tek bir sözcükle, Leibniz belirişleri 

düşünselleştirdi (intellectualized), tıpkı Locke’un 

da zihnin (Verstand) saf kavramlarını bir noogoni 

dizgesine göre (eğer bu anlatımı kullanmama izin 

verilirse), toplu olarak duyusallaştırmış -başka bir 

deyişle- onları yalnızca empirik ya da soyutlanmış 

derin düşünce kavramları olarak bildirmiş olması 

gibi. Bütünüyle ayrı olmalarına karşın ancak 

‘birleşim’(Verknüpfung) içindeyken şeyler üzerine 

nesnel olarak geçerli yargılar üretebilen iki tem- 

5

PARRHESIA 

sil kaynağını zihinde ve duyusallıkta aramak yerine, 

bu büyük insanlardan her biri ikisinden 

yalnızca birine sarılmış ve bunu dolaysızca 

kendinde şeylerle bağıntılı olarak ve ötekini ise 

birincinin temsillerini karıştırmaktan ya da düzenlemekten 

başka bir şey yapmıyor olarak 

görmüşlerdi.[4] 

Bunlara ek olarak, Kant Saf Aklın 

Eleştirisi’nin başlarında bilginin konusunun 

doğrudan doğruya veri olmadığını söyler. Görü 

bilginin maddesini verir, idrak ise yargılama fiili 

ile gerçekleşir. Yargıda bir düzenlemenin belirli 

bir şemaya (hayal gücünün şemaları) göre meydana 

gelmesi gereklidir. Görü, duyumdan 

maddeyi alan form'dur, demek ki görü, sentetik bir 

şeydir, fakat ancak kategori, yani yargıdır ki, bilgiyi 

meydana getirir. Bilginin konusu demek ki 

“kendinde şey” değil, bir kuruluş(construction) tur 

ve bu kuruluş görüye dayanmakta ve kategoriler 

tarafından gerçekleştirilmektedir. Özetle, kategoriler 

her zaman için geçerlidir (apodiktik 

geçerlilik) ve objenin kavramının kurucusudur.[5] 

Bunun yanında, düşünme yetisinin kendine 

özgü a priori formlara sahip olduğu düşüncesi 

Aristoteles’ten başlayıp Kant’a kadar gelmiştir. 

Bu formlar yargı ortaya koymak için birincil 

öneme sahip olan mantığın temel yasalarıdır. 

Fakat Kant “Transandantal Mantık”ta mantığın 

yasalarını araştırmaz. O, sentetik yargılarda, 

şeylerin kavranmasında rol oynayan kavrama 

yetisinin -zihnin- (Verstand) form kavramlarını ve 

düşünmenin işlevlerini araştırır. Kant’a göre 

düşünme yetisi sadece duyulardan gelen verilerle 

bağlantı kurmakla yetinmez; idrak olabilmesi için 

zihnin (Verstand) devreye girmesi gerekmektedir. 

Empirisistlerin ise bu noktayı göremediklerini, 

atladıklarını söyler. Oysaki Descartes daha balmumu 

örneğinde bu noktayı göstermişti.[6] Heimsoeth 

Kant üzerine verdiği derslerin 

toplanmasından oluşan kitabında şu örneği verir: 

“Sadece tek tek verilerin duyumlanmasına 

dayanan ‘duyu-algısı yargısı’ şöyle olacaktı: 

Güneş var ve taş ısınıyor. Deneyime dayanan 

‘deneyim yargısı’ ise şöyle olacaktı: Güneş taşı 

ısıtıyor.”[7] Buradaki ikinci örnekte gördüğümüz 

üzere taş Güneş sebebiyle ısınmıştır, başka bir 

deyişle Güneş ısı yaydığı için ve taş da Güneşin 

altında kaldığı için ısınmıştır. Dolayısıyla bizim 

bu çıkarımı yapmamızı sağlayan kavrama 

yetimizin kavramlarından başka bir şey değildir. 

Burada temel bir kavram saklıdır: “nedensellik 

kategorisi.” Özetle kavrama yeteneği, fiziksel 

özellikleri değişen, balmumunda değişmeyen şeyi 

gören, taşın ısınmasının sebebini Güneş’in ısı 

yaymasına bağlayan bir tür düşünme eylemidir. 

Bizler bu türden bir a priori bağlantıyı sadece bilimde 

değil, günlük yaşantımızda karşılaştığımız 

her türlü olayda da kullanırız. 

Buna göre, tecrübeyi mümkün kılan bu 

düşünmenin formlarına Kant “kategoriler” diyecektir. 

Aristoteles’ten beri gelen bu kategori 

anlayışı Kant’ta bambaşka bir anlama bürünecektir. 

Aslında Kant’ın Aristoteles’in kategoriler 

tablosuna eklemek istediği tek şey, bu tabloyu bir 

sistem altına sokmaktır. Aristoteles ifadelerin 

çözümlemesinden kategorileri elde ettiğini 

söylüyordu ve bu kategoriler varlığın esaslarını 

oluşturuyordu. Kant’ta ise varlık kavramı yerini 

düşünen özneye bırakır. Yani, uzay ve zaman 

formları nasıl bizim dışımızda olan varlık 

boyutları değilse, düşünmenin birincil formları 

olarak gördüğü kategoriler de öyledir. 

Kant kategorileri yargılara bakarak 

bulmuştur, “Transandantal Diyalektik” bö lü mün - 

de tartışacağı aklın idealarını ise mantıksal çı - 

karım türlerine bakarak karar vermiştir. 

Fakat bununla birlikte Kant, varlığı yalnız 

kavramlarla kavrayamayacağımızı söyler Yalnız 

kavramlarla çalışan klasik rasyonalizm –örneğin- 

“ruhun ölümsüzlüğünü” şöyle kanıtlayacaktır: 

“Ruh maddi olmayan bir tözdür, maddi olmadığı 

için yer kaplamaz, yer kaplamayınca bölünemez, 

bölünemeyince de yok edilemez, dolayısıyla ruh 

ölümsüzdür” Bu kanıtlama “çelişmezlik ilkesi” ne 

dayanmaktadır. Leibniz bütün bilginin kavram 

çözümlemelerinden kaynaklandığını düşünü - 

yordu, ona göre analitik yargılardaki en yüksek 

ilke çelişmezlik ilkesidir. Bir başka deyişle; önce 

eldeki kavramın bir tanımı yapılıyor, sonra da 

bundan kendisiyle çelişik olmayan sonuçlar 

çıkarılıyor. Kant’a göre, böyle salt düşüncenin 

içine kapanıp kalmış bir mantığı bırakıp, objelere 

ve “olanaklı tecrübeye” uzanan bir mantık 

geliştirilmesi gerekir. Bunun adı da “Transandantal 

Mantık”tır. 

Kategorilere geri dönecek olursak; doğa 

bilgisinde mümkün deneye, uzay ile zaman’dan 

başka birtakım a priori formlar, Kant’ın deyişiyle 

6

PARRHESIA 

kategoriler aktararak, deneyin dağınık verilerini 

ve çeşitliliğini bunların içinde derleyip toplarız ve 

birleştirip düzenleriz Kategorilerin gördüğü iş, 

deney verilerini birbirine bağlamak, birleştirmek 

işidir, bu sentezdir[8]. Böyle bir görevleri olan 

kategorileri Kant, Aristoteles’ten beri gelen 

‘yargılar çizelgesi’ne paralel olarak türetir ve bu 

çizelgedeki 12 yargının her birinin karşısına belli 

bir kategori koyar Yani, Kant deney verilerini 12 

bakımdan birbirine bağlar (synthesis), bu da 

deneyin ham malzemesini bu 12 kategoriye göre 

şekillendiriyoruz demektir. 

Buna ek olarak, Aristoteles’te kategoriler 

varlığa ilişkin bir şeyken, Kant’ta kökleri varlığın 

kendisinde değil, onun temsilini edinen ‘ben’ 

dedir.[9] Aristoteles zaman ve mekanı, ortaya 

koyduğu on kategorisi arasına koyar ve bunları 

‘nerede’ ve ‘ne zaman’ sorularının cevapları 

olarak görür. Kant ise Newton’ın doğa biliminin 

ilkeleri içinde zaman ve mekanın genel formlar 

olarak önemle vurgulanmasına sadık kalır ve 

zaman ve mekanı kategoriler arasına sokmaz. 

Çünkü zaman ve mekan bizim alma gücümüz (receptivity) 

dür ve kavrama yetisinin işlevlerinden 

doğmazlar. Her türlü bilginin olmazsa olmaz ön 

koşuludur, başka bir deyişle bir bilgi benim ‘mind 

topos’ umda temsil ediliyorsa zaman ve mekan 

formlarına tabi olmak zorundadır. 

Kant’ın kategorileri toplamda dört grupta 

olmak üzere on iki tanedir. Birinci grupta ‘nicelik’ 

(quantity) kategorileri vardır; birlik (unity), çokluk 

(plurality) ve bütünlük (totality) olarak üç gruba 

ayrılır. Bu kategoriler bizim evrendeki olayları her 

ne olursa olsun kavramamızın ön koşuludurlar, 

yani biz evrendeki herhangi bir objeyi, ister 

deneyim yoluyla olsun, ister aklın sınırlarını aşıp 

gerçekleştirdiği ‘aşkın’ metafizikle; biz onu daima 

‘birlik’, ‘çokluk’ ya da ‘bütünlük’ içinde kavrarız. 

İkinci grup ise ‘nitelik’ (quality) kategorileridir. 

Bu kategori de üç gruba ayrılır; bunlar 

gerçeklik (reality), olumsuzlama( negation), ve 

sınırlandırmadır (limitation). Bu alan ‘şeylerin’ 

niteliklerini birbirinden ayırt etmemize imkan 

sağlar ve nesnelere bazı anlamlar yükleyip 

çıkararak –onu ifade eden şeyin alanını belirleyerek, 

ne olup olmadığına dair sınırlamalar yaparak, 

sınırını çizerek- onları tanımlamamızı 

mümkün kılar. 

Üçüncü grup ise ‘bağlantı’ (relation) kategorileridir. 

Bu kategoriler Kant için en çok önem 

arz eden kategorilerdir, çünkü modern doğa bilimlerine 

ve matematikteki yasalara baktığımızda 

hep birbirleriyle ilişki içerisinde olduklarını, birbirleriyle 

bağlantılı kurallara sahip olduklarını 

görebiliriz. Kant’ın da SAE’nde cevabını aradığı 

sorulardan biri doğa bilimleri ve doğa alanındaki 

bilginin nasıl kurulduğu olduğuna göre, bu kategorilerin 

önemi açıktır. Bu kategoriler de; cevher 

(inherence and subsistence), neden-etki (causality 

and dependence) ve karşılıklı bağlılık ( receprocity 

between agent and patient) olarak üçe ayrılır. 

Aristoteles’te ‘cevher’ kategorisi büyük bir önem 

taşımaktadır ve onda kategorilerin birincisidir. 

Kant’ta ise nedenselliğin (dolayısıyla bağlantı kategorisinin) 

büyük önem taşıdığını söyleyebiliriz. 

Diğer bir yandan, nedenselliğin kategorilere 

koyulması onun üzerindeki Hume etkisini bize 

göstermektedir. Fakat Hume bir yerde yanılmıştır 

ve nedenselliği tecrübeden çıkarmaya çalışmıştır 

( sonunda da nedenselliği alışkanlığa bağlamıştır). 

Kant’ta ise ‘ben’im temsil mekanıma tabi olarak, 

dışsal olanı nedensellik biçimi altında görmemi 

sağlar ve bu durumda ‘ben’im dışımdaki bir nedensellikten 

bahsedemeyiz. ‘Karşılıklı bağlılık’ 

7

PARRHESIA 

durumu ise evrendeki her şeyin karşılıklı olarak 

birbirlerine bağlı olma durumu anlamında 

kullanılmıştır, yani her şey birbirinden 

etkilenir.[10] Yani genel olarak bağlantı kategorileri, 

şeylerin aralarındaki bağları kurmaya 

yardımcı olur. 

Dördüncü ve son grup kategoriler ise ‘tarz’ 

(modality) kategorileridir. Bunlar da olanak (possibility), 

varlık (existence)[11] ve zorunluluk (necessity) 

olarak üç gruba ayrılır. Örneğin bir şeyin 

gerçekleşmesi olanaklı iken meydana gelebilir ve 

bu şey gerçekleşir. Zorunluluk da bir nedenin etkisi 

olmak durumudur. Ancak bu kategorilerin akla 

a priori olarak var olması doğuştan bir takım bilgilere 

sahip olduğumuz anlamına gelmez. 

Descartes Tanrı kavramının doğuştan bizde var 

olduğunu düşünüyordu. Bizde mükemmellik fikri 

var ve bu fikir ise ancak Tanrı tarafından zihnime 

yerleştirilebilir.[12] Kant’ta ise doğuştan bir bilgi 

yoktur, deneyimle oluşur ancak deneyimden 

çıkarılamaz. Aklın diyalektik kullanımıyla 

oluşur[13] ve daha sonra biz bu Tanrı fikrini buluruz. 

Bilindiği gibi Kant SAE’ni uzun yıllar 

boyunca üzerinde düşündükten (deyim 

yerindeyse, ince eleyip sık dokuduktan) sonra 

yayımlar. Ancak felsefe tarihinin en zor 

metinlerinden olan bu kitabı pek kimse anlamaz. 

İki sene sonra[14] daha anlaşılır bir şekilde 

Prolegomena’yı yayınlar (önsöz anlamına 

gelmektedir). Ve bu kitaba şu şekilde başlar: “Bu 

Prolegomena, çıraklar için değil, geleceğin 

öğretmenleri için yazılmıştır; bu öğretmenlere de, 

zaten ortada olan bir bilimin sunduğunu düzenlemeleri 

için değil, ilk önce bu bilimin kendisini 

kurmaları için yardımcı olmalı”. [15] Bu 

çıraklıktan öğretmenliğe yükselme mefhumuna 

ise biz sıradan öznelerin ulaşmasını beklememeliyiz, 

çünkü ulaşmak demek onun da ilerisine 

bir adım daha atmak demektir.[16] 

Notlar 

[1] Bu alıntı için bkz.: Immanuel Kant, Arı Usun 

Eleştirisi, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınevi, İstanbul,: 

1993. B25 Gerekli görülen yerlerde çeviri 

gözden geçirilmiştir. 

[2]Kant, I., Critique of Pure Reason (1998) Çev. 

P. Guyer, A. W. Wood, Cambridge Un. Press, 

1998, A/51-B75. (Bundan sonra SAE olarak 

anılacak.) 

[3] Freud, S., (2006) Psikanaliz Üzerine, Çev. Kamuran 

Şipal, Cem Yayınevi, s. 96 

[4] Bu alıntı için bkz.: Immanuel Kant, Arı Usun 

Eleştirisi, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınevi, İstanbul,: 

1993. A271/B327. Gerekli görülen yerlerde 

çeviri gözden geçirilmiştir. 

[5] “Bir şey bilmek istiyorsam, kavramlarımı 

görünün salt formları ile duyu verilerine bağlamak 

zorundayım Sadece salt olan görüler, kavramlar 

ve yargılar ile bir şey elde edemem. Objelerle 

ilişki kurmuş kavramlarımız olmalıdır” 

[6] Descartes balmumu örneğinde balmumunu 

ateşe yaklaştırır ve tümüyle erimeye başladığında 

eski balmumunun yok olduğunu gözlemler. Peki, 

burada erimiş olanla daha önce tecrübe ettiğim 

balmumu bir ve aynı şey midir sorusunu sorar. 

Cevabı ise; duyu verileri değişse bile objenin 

özdeşliği değişmeyen bir şey olarak bizim 

tarafımızdan algılanır. (“sola inspectio mentis” – 

“Bunu, anlama yeteneği tek bir bakışla saptar”.) 

[7] Heimsoeth, H., (2007), Çev. Takiyettin 

Mengüşoğlu; Doğu Batı Yayınları, s.85-86 

[8] Tabii ki bu ‘sentez’in gerçekleşmesi için hayal 

gücüne ihtiyaç vardır. 

[9]Bir not: Aristoteles’te kategorilerin varlığa 

ilişkin bir şey olmasını Heideggerci anlamda ontik 

olanlarla karşılayabiliriz. Kant’taki nesnenin ‘ben’ 

mekanımda temsil edilme meselesi ise transandantal 

olanı, bunun yanında Heideggerci ifadeyle 

söyleyecek olursak ontolojik olanı belirtir. 

8

PARRHESIA 

[10] Karşılıklı bağlılığın ‘kaos teorisi’yle arasında bir ‘bağlantı’nın 

olduğunu söyleyebiliriz. “Bir kelebeğin kanat çırpması, Dünya’nın 

yarısını dolaşabilecek bir kasırganın ortaya çıkmasına neden olabilir”. 

[11] “Kant buna, var olma da der”. Bkz. Heimsoeth, H., (2007), 

Çev. Takiyettin Mengüşoğlu; Doğu Batı Yayınları, s.89 

[12] Platon’un ‘anımsama teorisi’ de bu bağlamda düşünülebilir. 

Aslında bu genel anlamda aşkın olanla transandantal olanın meselesidir. 

Yani en genel anlamda mesele; aklın kendi yapısından çıkan 

kavramları, akla dışsalmış gibi göstermek, bir başka deyişle aklın 

kendi kavramlarına nesne tesis etmek. Kant’tan önceki metafiziğin 

de yaptığı tam olarak budur. Metafizik, duyusal olanı aşmaktır, Platon’dan 

gelen bir şey bu. Platon’da görünüş ve idealar ayrımı vardır 

ve metafizik, akıl yoluyla varlığın-duyusal olanın yanıltmalarını 

aşarak- doğanın kendisini görebilmektir. Platon’un mağara alegorisinde 

filozof duyular dünyasından idealar dünyasına doğru yolculuk 

eder ve mağaranın tek bir kapısı vardır. İnsanlar o mağaraya 

zincirleriyle bağlıdır ve gerçek dünyanın yalnızca duvara yansıyan 

gölgesini görürler. Ancak filozof bu zincirlerden kurtulabilir. Kant’ta 

ise formu kazandıran biziz. Bunun yanında, Platon Timaeus 

diyaloğunda evrenin ve dünyanın nasıl meydana geldiğinin bir 

açıklamasını yapıyor. ‘İdea’lar bir olan, değişmez olan formlardır. 

‘Demiourgos’ ise ‘Tanrı adı’dır, yapan Tanrı’dır (Greklerde yoktan 

var eden bir Tanrı anlayışı yok). Fenomenin ise görüntü olarak ortaya 

çıkabilmesi için bir zemine ihtiyacı var, bu zemin de ‘chora’dır. 

Hiçbir biçime sahip değildir. İdealarla, sadece bir ortam ve biçim 

kazanma özelliğine sahip olan ‘chora’ bir araya geldiğinde Dünya 

ortaya çıkıyor. Burada ‘Demiourgos’un yaptığı hareket ‘idea’larla 

‘chora’yı bir araya getirmek ve Dünya’yı yaratmak. Kant’ta ise 

Demiourgos’un yerini insan aklı alacak, yani artık ilahi bir ahlak 

yerine, insanın kendisinin kurabileceği yeni bir ahlak kavramı ortaya 

çıkacaktır. 

PARRHESIA 

E-DERGİ 

http://parrhesiadergi.net 

[13] Kant SAE’nin Giriş bölümünde insan bilgisinin iki ayrı yetisi 

olduğunu söyler (duyarlık ve kavrama yetisi). Hayalgücü ise hissetme 

yetisiyle düşünme yetisi arasında sentezleme yaparak 

bağlantıyı sağlar. 

[14] 1783’te. 

[15] Kant, I. (1995). Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek 

Her Metafiziğe Prolegomena, Türkiye Felsefe Kurumu. Çev. İoanna 

Kuçuradi–Yusuf Örnek 

[16] Bu bağlamda Nietzsche’yi ve Heidegger’i öğretmenlik vasfını 

elde etmiş kişiler olarak görebiliriz. En azından ben öyle görüyorum. 

9

PARRHESIA 

Altamira ve Lascaux Örnekleriyle Paleolotik 

Dönem Resim Sanatının Platon ve Aristoteles 

Estetiği Perspektifinden Günlük Yaşamdaki 

İşlevselliği Üzerine 


ustungel_ari@yahoo.com 

http://twitter.com/ustungelari 

10 

Neden Platon ve Aristoteles? 

Öncelikle sanatın bu estetik değerlen di rimini yaparken, 

neden Platon ve Aristoteles’i bir ölçüt 

olarak aldığımı belirtmek isterim. Bu, en basit 

şekliyle, Platon ve Aristoteles’in, düşünüm 

dünyasındaki en temel kırılma noktaları olmuş 

olmaları ile açıklanabilir. Çünkü onlar, felsefenin 

günümüze kadar ilgilendiği neredeyse her konuyu, 

ilk araştıran –araştırma girişiminde bulunaninsanlardır 

ve bu yönleri ile günümüzde dahi 

yazılan pek çok felsefe metnini kendilerine refe - 

rans göstermek zorunda bırakmışlardır. Dola - 

yısıyla temel bir çıkarım yapılacaksa, -her ne 

kadar kendimizi günümüzün bakış açılarıyla bakmaktan 

bir şekilde “tümüyle” alı koyamayacak 

olsak da- felsefenin köklerini salması yolunda ilk 

tohumları atan bu iki filozofu kendimize rehber 

almamız ve geçmişe bakarken, şimdinin bir 

parçası olan gözlerimize, onların gözlüklerini 

takmamızın yanlış olmayacağını düşünüyorum. 

Paleolitik dönem “sanatı” 

İkinci olarak da belirtmek isterim ki başlığından 

da anlaşıldığı üzere bu metin, Paleolotik dönem 

mağara resimlerini birer “sanat eseri” şeklinde 

nitelemeyi/görmeyi doğru kabul ederek, bu fikri 

kendine çıkış noktası olarak belirlemiş ve ancak 

bu şekilde yazınsal düzlemde kendine bir aktarım 

yolu edinmiş bir metindir. Çünkü takdir edersiniz 

ki, “görmek” ve “bir şey olarak görmek” arasında 

kavramsal bir ayrım bulunmaktadır. Gördüğümüz 

şeyin ne’liğine dair bilgi, ancak ve ancak 

yazarın/araştırmacının eğitimi, eğilimi ve bilgisi 

doğrultusunda ve bu bağlamda da ancak öznel bir 

şekilde kendine bir anlam alanı bulabilmektedir. 

Dolayısıyla başlangıç/çıkış noktası olarak kabul 

edilen “mağara resimlerinin sanat eseri olması” 

fikri, tarafınızdan, yanlış bir çıkış noktası ve yanlış 

bir kabul şekli olarak da değerlendirilebilir, fakat 

kabul edersiniz ki; yapılacak olan her çıkarım, 

öncelikle kendine bir çıkış noktası atfetmek 

durumundadır, keza günümüzde dahi net bir 

tanımlaması ol(a)mayan ve aslında bir bakıma 

ol(a)maması da normal olan “sanat nedir?” sorusu 

temelinde düşünürsek, hak vereceksinizdir ki her 

birey kendi kişisel şimdi’lerinin öznelliğiyle 

belirlenmiş olan eğilimleri doğrultusunda, bu 

soruyu farklı bir şekilde cevaplayacak ve düşünsel 

süreçte yol kat edebilmek için kendine farklı çıkış 

noktaları belirleyecektir. 

Sanat nedir? 

Tam da bu noktada en genel hatlarıyla sanatın 

tanımını yapmak gerekirse şöyle diyebilirim: 

“Sanat; ihtiyaç, gereksinim ve sahip olunan 

koşullar doğrultusunda, estetik kaygı güdülen 

düşünsel bir sürecin, bir işlevsellikle pekiştirilmesi 

işidir.” Burada önemle vurgulamak istediğim 

temel özellik “estetik bir kaygı güdülüyor”

“ 

olmasıdır. Çünkü bana kalırsa var olan her 

yapı/nesne ancak ve ancak ihtiyaç, gereksinim ve 

sahip olunan koşullar doğrultusunda 

işlevselleşerek var olabilmektedirler. Dolayısıyla 

bir sanat nesnesini, diğer nesnelerden ayıran temel 

özellik -bilinçli ya da bilinçsizce- güdülen, estetik 

bir kaygıdır. Pratik anlamda günümüzde 

uygulaması pek de mümkün olmasa da ifade 

etmek istediğim fikri bir örnekle açıklamam 

gerekirse şunu söyleyebilirim: Örneğin, evi olmayan 

bir insanı ele alalım. Bu kişi bir barınma 

gereksinimi içindedir, bu doğrultuda kendisini dış 

etkenlerden (yağmur, kar, soğuk) koruma işlevi 

olan bir eve ihtiyaç duyar fakat bunu yapabilmek 

için de elindeki -yahut çevresinden bir şekilde 

temin edebileceği- malzemelerden yararlanmak 

durumundadır. Bu noktada kişi, kendine sadece ve 

PARRHESIA 

Sihirsel davranış ve düşünüş, gerçek nedenlerle değil 

gölge nedenlerle (epifenomenlerle) uğraştığı için, örneğin 

doğadaki hayvanların sayısı artmaz. Ama avlanan 

hayvanların sayısını artırabilir. Şöyle ki; ava çıkmadan 

önce yapılan av sihirli töreni, avcıları fizik ve psikolojik 

olarak ava hazırlar. Törende mutlaka başaracakları inancı 

ve bu inancın bilediği azim güçlenir. (4) 

” 

sadece barınma gereksinimi ile dış etkilerden korunma 

işlevi olan bir ev/baraka/barınak inşa 

ettiğinde, bu bir sanat nesnesi olarak 

değerlendirilemez. Ancak kişi yine aynı gerek - 

sinim, ihtiyaç ve kullanılan malzeme doğrul - 

tusunda yapılacak olan evi, örneğin düz bir 

kerpiçle yapmak yerine, pembe panjurları olan, 

mekan ve çevre ile uyumlu(…) estetik bir kaygı 

güderek yapar ise (evet belki iki evin de 

yapımında temel olarak aynı gereksinim ve ihtiyaç 

olmuş olsa da), bu ev artık estetik bir kaygı 

güdülerek işlevselleştirilmiş bir sanat malzemesi 

konuma gelmiştir. Verdiğim örnekten yola 

çıkarsak, birisinin çıkıp –aslında çok da haklı 

olarak- “iyi ama sırf pembe panjurlu diye bir eve 

neden sanat eseri diyelim?” şeklinde bir soru sorabilir. 

İşte tam da bu noktada karşımıza “güzel” ve 

“güzellik” kavramları çıkmaktadır. Çünkü estetik 

kaygı güdülerek üretilmiş olan her nesne, insana 

güzel gelmeyebilir ve dolayısıyla kendisine güzel 

gelmeyen bir nesne de insana bir sanat eseri olarak 

görünmeyebilir. Bana kalırsa bu kavram 

kargaşasının temel sebebi aslında günümüzde 

güzellik ile estetik kavramlarının bir arada ve aynı 

anlamda kullanılıyor oluşundan kaynaklan - 

maktadır. 

Platon’da sanat anlayışı ve ide’ler 

“Estetik” kelimesini ilk defa 18. yüzyılda 

kullanmış olan Alman Alexander Gottlieb Baumgarten, 

Yunanlıların, sanatın bilgiyle olan ilişkisini 

göremediğini söylemiş ve estetiği “güzel üzerine 

düşünme, onun ne olduğunu araştırma sanatı” 

olarak ifade etmiştir.(1) Baumgarten’ın yaptığı bu 

11

PARRHESIA 

çıkarım (Yunanlıların, sanatın bilgiyle olan 

ilişkisini göremediği) aslında doğru bir çıkarım 

olarak kabul edilebilir. Çünkü Devlet adlı eserinde 

Platon, temelde kendine adaleti sorun etmiş ve 

“adalet nedir?” sorusunu kendine başlangıç 

noktası olarak belirleyerek ideal devletini kurma 

girişiminde bulunmuştur. Adalet kavramından 

yola çıkan Platon, eğitimin gerekliliği ve nasıl 

olması gerektiği aşamalarından sonra, sanat 

alanına gelmiştir. Çünkü ona göre eğitimin içinde 

matematik, beden (fiziksel eğitim) ve sanat vardır. 

İşte bu noktada kendisine “sanat nedir?” sorusunu 

sormuş ve ilerleyen süreçte sanatın bizlere bilgi 

ya da kanı adına bir şey vermediği sonucuna 

varmıştır. Çünkü ona göre sanat “mimesis” yani 

taklittir. Platon sanatın, insanları duyusal şeylerin 

kanısının kopyalarıyla, duyuları ön plana çıka - 

rarak “akıl” kullanımlarının önüne geçmekte ve 

insanları hakikatten uzaklaştırarak erdemsizleş - 

tirmekte olduğunu söylemiştir. Çünkü ona göre 

erdem idedir ve idelere ancak akıl ile ulaşılır. 

Bu noktada Platon’un ide kavramı ile kast ettiği 

şeyi bir iki örnekle açıklamanın uygun olacağını 

düşünüyorum. Örneğin “İNSAN var mıdır?” 

sorusuna karşılık olarak kendimizi, 

karşımızdakini, sokaktan geçen birisini yahut bir 

başka kişiyi örnek olarak göstererek “tabi vardır” 

dersek, Platon’a göre yanılgıya düşeriz. Çünkü 

karşımızdaki, yanımızdaki, sokaktaki vb. insan, 

“İNSAN” değildir. O, sadece insan türünün bir 

üyesidir. Yani bir “kişi”dir. Oysaki bir kavram 

olarak “İNSAN nedir?” sorusu, bizi ide olan İN- 

SAN’a götürür. Çünkü tüm insanları ortak bir 

insan idesi altında toplayan o temel/asıl “İNSAN” 

kavramı, aslında bir düşünceden ibarettir. Yani 

örneğin birisi çıkıp da bize “bana bir ağaç göster” 

dediğinde, aslında ona bir ağaç gösteremeyiz. Ona 

gösterebileceğimiz sadece ve sadece “bir tane” 

ağaçtır ve o ağaç, asıl ide olan AĞAÇ türünün 

sadece bir üyesidir. Tüm ağaçları ağaç yapan o 

temel “AĞAÇ”, yalnızca bir fikir/idedir. 

12 

Platon’a göre nesneler “duyusal şeyler” ve doğada 

yer almayan ancak insan zihninde var olan 

“düşünsel şeyler” olarak ikiye ayrılır. Duyusal 

şeylerin kapsamına imgeler girerken, düşünsel 

şeylerin kapsamına ise hipotezler ve ideler 

girmektedir. Burada sanat ile bağlantılı olan kısım, 

imgelerdir. Çünkü Platon’a göre imge, bir tür zihinsel 

tasarımdır. İmgelemek, duyusal şeylerden 

kopya yapmaktır, duyusal şeyler ise idelerin 

kopyasıdır ve dolayısıyla ona göre aslında 

imgeler; kopyanın kopyasıdır ve zaten kopyanın 

kopyası olmaları doğrultusunda da bizi bilgiden 

yani erdemden yani ide’den uzaklaştırır. 

Yukarıdaki örneklerden yola çıkarsak aslında Platon 

temel olarak şunu söylemektedir: Bir İNSAN 

idesi vardır. Biz etrafımızda gördüğümüz insanları 

insan olarak algılarken aslında temel olan o 

İNSAN idesine göndermede bulunuyoruzdur. 

Dolayısıyla örneğin bir heykeltıraş, bir insan 

heykeli yaptığında, bu, temel bilgi olan ide bilgisinin 

kopyasının kopyasıdır. Çünkü gördüğü -

PARRHESIA 

müz insanlar, zaten ide olan insan fikrinin 

kopyalarıdır ve dolayısıyla heykeltıraşın insana 

bakarak yaptığı heykel (yani sanat eseri) de ide 

olan İNSAN’ın değil, ide’nin kopyası olan bir 

insanın kopyasıdır. Bu noktada Platoncu bir bakış 

açısıyla kendimize şunu sorabiliriz: “Peki o halde 

biz güzele nasıl güzel diyoruz?” Ve Platon bize 

diyecektir ki; “Birçok şeye güzel diyoruz, güzel 

kadın, güzel tablo, güzel heykel vb. fakat tüm 

bunları güzel yapan o temel olan, o ortak olan 

GÜZEL idesinden pay alıyor olmalarıdır.” 

Sihirsel düşünüş, 

rastlantısal çağrışım ve mimesis 

Burada tekrar Paleolitik dönem resim sanatı 

konusuna dönecek olursak, öncelikle yapmamız 

gerekenin, “dönemin insanının düşünüş biçimlerini 

anlamak” olması gerektiğini söylemek isterim. 

Bu noktada Paleolotik dönem insan 

düşünüşünü Alaeddin Şenel’in kitabında kullan - 

dığı ayrımlamadan yararlanarak(2) üç bölüme 

ayırmanın doğru olacağını düşünüyorum: Somut 

düşünüş, Analojik düşünüş ve Sihirsel düşünüş. 

İlk iki bölümün konumuz ile doğrudan alakalı 

olmaması dolayısıyla, üçüncü bölüm olan sihirsel 

düşünüşü açıklamak sanırım daha doğru olacaktır. 

Öncelikle belirtmek gerekir ki mağara resimlerinde 

yer alan av sahneleri, ilkel topluluk için av 

olgusunun önemini belirtmektedir. Bu resimler 

aslında, sanatsal işlevinden ziyade ritüel(törensel, 

inançsal) bir amaca hizmet etmekte ve rastlantısal 

bir çağrışım(3) ile, yapılacak olan ava hizmet etmektedir. 

Rastlantısal çağrışım, aslında birbiriyle 

alakasız olan durumlar arasında ilkel düşünüm 

biçiminin, bir neden-sonuç ilişkisi ile anlamlan - 

dırmaya çalıştığı durumlar olarak nitelendi - 

rilebilir. Örneğin Fransız antropologu F. Sagard’ın 

Amerika yerlilerine Fransa’da bulunan bir hayvan 

türünü anlatmak için, ateşin karşısında tavşanların 

biçimini gölge oyunları ile duvara yansıtmaya 

çalışması ve bunun üzerine ertesi gün ava giden 

kabilenin bir rastlantı sonucu o gün, her zamankinden 

daha fazla balık tutması durumunu, 

yerliler bir neden-sonuç ilişkisi içinde 

değerlendirmiş ve her balığa çıkışlarında 

antropologdan aynı şeyi yapmasını istemiş - 

lerdir.(4) Dolayısıyla benzer şekilde mağara re - 

simlerinin de bir rastlantı sonucu kurulmuş olan 

neden-sonuç ilişkisinin bir getirisi olarak, ava 

bereket getirmesi adına yapıldığı düşünül - 

mektedir.(5) Aslında bu noktada tekrar Platon’a 

dönecek olursak diyebiliriz ki, her ne kadar ritüel 

işlevli de yapılıyor olsa, bu, o sanat eserlerinin 

yapılması sürecinde bir taklit etme olgusunun 

varlığını kanıtlamaktadır. Platon’un ağzından 

konuşacak olursak diyebiliriz ki; ilkel insanlar, AV 

idesinin doğadaki görünümü olan avlanacak 

hayvanları -yani aslında idelerin kopyalarını-, taklit 

etme (mimesis) yolu ile düşünsel süreçten 

geçirerek somut bir sonuca, yani duvara işleme 

aşamasına ulaştırmaktadırlar. Keza birçok kabilenin 

bu hayvanları canlandıran -taklit eden- 

13

maskeleri olduğu(6) ve günümüzde hala yalnızca 

taş araç kullanan ilkel toplulukların dinsel 

şenliklerinde hayvan kılığına girerek ve onlar gibi 

hareket ederek -onları taklit ederek- kutsal danslar 

yaptıkları da bilinmektedir.(7) 

Altamira ve Lascaux 

PARRHESIA 

14 

Yukarıda değinilen tüm bu inanışların günümüze 

dek ulaşan en eski örnekleri 19. yüzyılda İspanya’da 

ve Güney Fransa’da bulunan MÖ 15000 

– 10000 arasına tarihlenen Altamira ve Lascaux 

mağaralarındaki duvar resimleridir.(8) Bu bölge - 

lerde bulunan arkeolojik veriler -kemik ve taştan 

yapılmış kaba araçlar-; bizon, mamut ve ren 

geyiği resimlerini, onları avlayan, bu yüzden de 

onları çok iyi tanıyan kimseler tarafından 

resmedildiğini kesin bir biçimde ortaya 

koymuş(9) olmasının yanı sıra, kullanılan boyalardan 

ve uygulanan incelikli çalışmalarından da 

aslında –bilinçli ya da bilinçsizce- estetik bir kaygı 

güttüklerini düşündürmektedir. “Lascaux mağarası 

dışında pek az yerdeki resimler net bir şekilde 

dağılmışlardır. Çoğunlukla birbirlerinin üzerine 

düzensiz bir şekilde boyanmış ya da kazın - 

mışlardır. Bu bulguların daha iyi bir açıklaması, 

bunların, resim yapmanın insana güç verdiğine 

ilişkin evrensel inanışın en eski örnekleri 

olmasıdır. Bir başka deyişle bu ilkel avcılar, belki 

de sadece zıpkınları ve taş baltalarıyla haklarından 

gelebildikleri bu hayvanların resimlerini yaparlarsa 

gerçek hayvanların da kendi güçlerine 

boyun eğeceğine inanıyorlardı.”(10) der E.H. 

Gombrich. 

Aristoteles, katharsis ve sanatın işlevi 

Ancak taklit, yani mimesis, işlevini Aristoteles’e 

göre burada bitirmemektedir. Aristoteles’e göre 

insanlar iki nedenle sanat yap mak tadırlar: taklit 

yapma içgüdüsüne sahip oldukları ve bu yetiden 

haz aldıkları için. Ona göre sanatçı, eseri ile tabiata 

ayna tutmaktadır, (11) tıpkı ilkel insanların - 

ilkel sanatçıların- doğada gördüklerini mağara 

duvarlarına işlemiş olmaları gibi. Aristoteles’e 

göre sanatın en gerçek amacı; ruhu üzüntülerden, 

tutkulardan kurtarmak ve bir ahlak kültürü vererek 

zihin sevinçlerini tattırmaktır.(12) O bu sevince 

katharsis -arınma- demektedir. Yani Aristoteles’e 

göre sanat, faydalı bir faaliyettir çünkü arınma, 

ruhu bozan ve ruha hükmeden bir tutkuyu 

kaldırmak demektir.(13) Bu noktada yapılan 

ritüeller ile katharsise ulaşan ilkel topluluklar 

aslında bilinçsiz bir şekilde ya da farkında olmadan 

da olsa, gerçekten de avlarını daha 

bereketli kılabilmekte yahut kıldıkları 

düşünülebilmektedir. “Sihirsel davranış ve 

düşünüş, gerçek nedenlerle değil gölge nedenlerle 

(epifenomenlerle) uğraştığı için, örneğin doğadaki 

hayvanların sayısı artmaz. Ama avlanan 

hayvanların sayısını artırabilir. Şöyle ki; ava 

çıkmadan önce yapılan av sihirli töreni, avcıları 

fizik ve psikolojik olarak ava hazırlar. Törende 

mutlaka başaracakları inancı ve bu inancın 

bilediği azim güçlenir.”(14) demektedir A.Şenel. 

Bu bağlamda diyebiliriz ki, kendisini yaptığı 

ritüeller ile hem psikolojik hem de fiziksel olarak 

ava hazırlayan ilkel insan, adeta bir terapi görmüş 

gibi, bunun sonucunda av karşısında kendisini 

hem bedensel hem de düşünsel açıdan daha güçlü 

hissedecek ve dolayısıyla büyüsel yahut sihirsel 

olmasa da psikolojik olarak etki eden bu işlem, 

gerçekten de avın bereketini arttıracaktır. 

Sonuç Yerine 

Sonuç olarak aslında diyebiliriz ki, ilkel sanat, 

Platoncu bakış açısıyla dönemin insanını gerçeklerden 

uzaklaştırıp rastlantısal ve büyüsel/sihirsel

PARRHESIA 

bir gerçekliğe (gerçek-dışılığa) doğru itiyor olsa 

da, aslında Aristotelesçi bakış açısıyla 

değerlendirirsek, taklit ederken yaşanılan arınma 

duygusu, verdiği/yarattığı psikolojik etki 

bakımından bir şekilde onların pratik hayatta 

başarı sağlamalarını, yani bilinçdışı bir şekilde de 

olsa sanata günlük yaşama katkı sağlayan bir 

işlevsellik atfetmelerini olanaklı kılmış gibi 

görünmektedir. 

Notlar 

(1) http://tr.wikipedia.org/wiki/Alexander_Gottlieb_Baumgarten 

05.03.2012 14:37 

(2) Şenel, 2008, ss. 27-34 

(3) Şenel, 2008, s. 32 

(4) Şenel,2008, s.32 

(5) Alternatif yorumlar için bkz. Şenel,2008,s.33 

(6) Gombrich, 2009, s.43 

(7) Gombrich, 2009, s.42 

(8) Gombrich, 2009, s.40 

(9) Gombrich, 2009, s.40 

(10) Gombrich, 2009, s.43 

(11) Sena, 1972, s.23 

(12) Sena, 1972, s.23 

(13) Sena, 1972, s.23 

(14) Şenel, 2008, ss. 33,34 

Kaynakça 

Şenel, A. (2008). Siyasal Düşünceler Tarihi Tarihöncesinde 

İlkçağda Ortaçağda ve Yeniçağda 

Toplum ve Siyasal Düşünüş (Kısaltılmış ve gözden 

geçirilmiş basım). Ankara: Bilim ve Sanat 

Yayınları 

Gombrich, E. H. (2009). Sanatın Öyküsü (E. Erduran, 

Ö. Erduran, Çev.). İstanbul: Remzi 

Kitabevi, 

Sena, C. (1972). Estetik: Sanat ve Güzelliğin 

Felsefesi. İstanbul: Remzi Kitabevi 

Önerilen Kaynakça 

Aristoteles (2011). Poetika (İ. Tunalı, Çev.). İstanbul: 

Remzi Kitabevi 

Platon (2011). İon Şiir Üzerine (N.P. Boyacı, 

Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık 

Platon (1999) Devlet (S. Eyüboğlu, M.A. Cimcoz, 

Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür 

Yayınları 

İnsanlar okumayı öğrenmenin insanoğlunun ilerlemesine kanıt teşkil ettiğini düşünmeye 

alıştırıldı. Okuma-yazma bilmeyenlerin oranının düşmesini hala büyük bir zafer olarak 

kutluyorlar; okuryazarlık oranı düşük olan ülkeleri lanetliyorlar, okumanın özgürlüğe 

giden yol olduğunu düşünüyorlar. Bütün bunlar tartışmaya açıktır, çünkü önemli olan 

okumayı başarmak değil, kişinin okuduğunu anlaması, anladığını aktarması ve 

okuduğunu yargılayabilmesidir. Bunun dışında okumanın bir anlamı yoktur. 

- M.Mcluhan 

http://benideoku.wordpress.com 

15

PARRHESIA 

METİN SONSUZ’UN 

GÜNLÜKLERİ 

-1- 

Metin SONSUZ 

metinsonsuz@hotmail.com 

O kahveyi koydu ve ekmeği kesti. Yine ve bir kere 

daha unuttu her şeyi. Sanıyorum bir gün öleceğini 

düşünmeye hiç fırsatı olmadı. Belki hiç 

düşünmedi. Ben umursamadım ve yürüdüm. 

Fakat artık tütün saramıyordum. Yalamadım, 

tükürdüm. Uykusuzlukla Nietzsche arasında bir 

yerde tütünsüz olarak yürüdüm. Koştum biraz, 

sonra insanlardan nefret ettiğimi düşünmenin 

verdiği ürpertiyle nefret ettim. Onlardan nefret 

ettim. Evet, bugün oldu. Aslında hayatımda 

hissettiğim en gerçek duyguydu bu ve aslında o 

ana kadar tanıdığım tek insandı, ama ettim. Sonra 

biraz daha koştum ama çabaladım. Aslında 

çabaladığımdan dolayı pişmanım. Yanlış 

yaptığımı biliyorum, mutlu olan herkesin şu an 

uyuduğunu da. Sevmenin kalpten geldiğini... 

Aslında bir kalbe sahip değilim. Varsa da kırık 

olmasından korkuyorum. Ondan dolayı sevmiyorum 

insanları. Hiç korkmadım, galiba artık 

özgürüm. Aslında bazen olduğumu hissediyorum, 

sonra başkalarına acıdığımdan değil ama bir anda 

dişlerimi gıcırdattığımda tutkulu oluyorum. 

Umutsuzluğa kapılıyorum. Tam bu anda sandalyemden 

doğrulup uçsuz bucaksız denizi görüyorum. 

Ne demek bu? Evet, evet, gidip gitmemem 

fark etmez biliyorum. Bakmak da çok keyifli! 

Evet, insan fazla bilinçli olmamalı! Galiba artık 

yazacak bir şeyim yok. Keşke bu sözü daha önce 

düşünseydim. Ben dinlerden ve tanrıdan da nefret 

ediyorum. Aslında susmak en iyisi, ben aslında 

hep susmak niyetindeyim. Aslında tüm bunlar 

hiçbir şey anlamına gelen hiçbir şeyler. Susmak 

aslında hastalık karşıtı bir şey. ‘Gerçek ise tam bir 

hastalık’. İnsan bilinçsiz olmalı. Evet, ahlak, suç, 

vicdan… Yani insan bilinçsiz olmalı. İşte ben bu 

acıdan zevk duyuyorum. Ben o diş ağrısını çektim, 

tokadı da yedim. ‘Belki hiç tokat yememişler 

anlamazlar’, biliyorum. Ama o zevki tattım. ‘Acı 

çekenin duyduğu haz vardır bu iniltilerde. O hazzı 

duymayacak olsa inlemez’ sevgili dostum. Ama 

çekmediysen anlamazsın biliyorum. Anlamamaya 

mahkumsun, aslında ölmelisin. Karşı koymak ve 

meydan okumak niyetindeyim. Hem de susmak. 

Şüpheden doğan düşünceler peşindeyim, 

düşünüyorum işte. Bazen öylesine ölüyor gibi 

hissediyorum ki şüphesiz aslında ben ölmek istiyorum. 

Kahkahalar atarak ayıplıyorsun değil mi 

beni? İnandın değil mi? Yalan söylemek istemiyorum, 

ben o hazzı duydum, inledim. Ama ölmek 

mi yaşamak mı konusunda düşünmezsem intihar 

edeceğimi biliyorum. Olumlamak için 

düşünüyorum. Gerçek bir acı bu. Saf olan bir acı. 

Sadece acı yani, sadece ben ya da sadece sen gibi. 

Gerçeklik hissi de öyle. Metin de hep sonsuz, 

yıkım da öyle! 

Meseleyi metne bağlamış olsa da beni etkileyen tarafı bay Sonsuz'un Dostoyevskiyan yapısı 

oldu. Yaşadığından ya da herşeyin olup bittiğinden emin olmak için nabzını kontrol edermiş 

gibi bir hali var. Varoluşunu şenlendirecek eylemi bulamadığından, yani başkaldı ra ma - 

dığından, kendi başkaldırı çabası altında ezilmekten yorulduğundan tamamen dışa yönelim 

kurbanı olmuş bitik ego. 

- Eren ÖZTÜRK 

16

PARRHESIA 

anakent ya da babanın terekesi 

Eren ÖZTÜRK 

uferaffe@hotmail.com 

tüm şehirler terk ediliyor. altına gizlediği şuursuz belleği 

sürüyerek, altın hızmalı boğa sürülerini aşındırıyorlar. geride 

bıraktıkları: asimile olmuş bir bataklık ve kozalarını kaynayan 

baloncukların içine saklayan kurnaz kelebekler. içgüdülerinin 

avuçları boylu boyunca gezinip, çizgi çizgi renkler bırakmış 

da, öncesi olmayan narsisist bir varoluş patlatıvermişler 

asiliğin boyunduruğunda. 

tüm şehirler plebisitten kırılıyor. dişleri kırık dökük kakalaklar, 

cırtlak kayış seslerini betonarme defterine nota ediyorlar 

–ki tüm ailesini yanan bir mancınık kurşunu olarak izleyenler, 

veda ağıtlarını söyleyip mertçe ağlayabilsinler. kuytunun bodrumunda 

provoke edilen damgalar, düşmanlığın parmak izi 

olarak miras kalmış. 

tüm şehirler kokain çorbası. kaç kişi burnundan akan kanlı 

lağım sularında orgazm olarak boğuldu. namağlup irade, 

anlamsızlık sıfır. aort delik deşik; huzursuzluğu atacak; yırtık 

pırtık; yoğunluğu kesecek; adi ve içtenpazarlıklı; demir 

kokulu şerbetten kurtulmak için gidilecek yere değin takip 

edecek sümkürmeleri. 

tüm şehirler sahte karası. mozaiklemiş göz kapaklarını ve 

umursamazlığı koruma altına almış. gereksiz hareketler, 

duvağı balıkçı ağlarından örülü anıtların sapasağlam 

vazolarında arısız. nakkaş kendini süslüyor, erotizm kayıp. 

içten içe körelen bir yolculuk. envanter uzayıp gider: yönelme 

sıkıntısı, ayni aksaklıklar, alkol ve ekonominin libidinal 

çöküşü olarak büyüme grafikleri. 

tüm şehirler asil, nazik, şatafatlı ve istihbarat problemi 

yaşayan birer sınıf karakolu. 

* 

derler ki bir uygarlık taşınırsa 

ve temellerindeki en eski lahit açılırsa 

lanet kendiliğindenciliği benimser. 

17

PARRHESIA 

MADAM K. 

Ayşegül AÇAR 

aysegul.acar.10@gmail.com 

Bir isteriğe âşık olmak nasıl bir şeydir bilir 

misiniz? Asla size ait olmayacak bir kadını, 

sayısız aşığı olan bir kadını taparcasına sevmek... 

Madam K ile tanıştığımda o İstanbul Tıp Fakültesi’ni 

bitirmiş, psikiyatri asistanlığının 1. senesinde, 

25 yaşında güzeller güzeli bir kadındı. 

Uzun dalga dalga alev kırmızısı saçları her zaman 

açıkta bırakmaya özen gösterdiği beyaz narin 

omuzlarının üzerine dökülür, insanı çileden 

çıkarırdı. Lacivert iri gözleri yoğun kirpikleri ile 

müthiş bir gizemi barındırır, insan o gözlere 

baktıkça kaybolur giderdi. Sahip olduğu fizik 

hayatım boyunca tanıdığım hiçbir kadının sahip 

olamayacağı kusursuzluktaydı. Dolgun göğüsleri, 

ince narin beli, hacimli kalçaları, uzun bacakları, 

narin ayakları ve elleri, bembeyaz çıldırtıcı teni, 

kalın, şehvetli her daim kırmızı dudakları ile 

baştan çıkaramayacağı insan evladı yoktu. Ancak 

bilmelisiniz ki onu bu denli çekici ve tehlikeli 

yapan şey salt dış görünüşü değildi. O, aynı zamanda 

hayatımda tanıdığım insanlar arasında en 

karmaşık ve en etkileyici kişiliğe sahip kadındı. 

Bir ortama girdiği anda kimsenin gözü ondan 

başka şey görmez olurdu. O harika ağzını açıp 

konuşmaya başladığında susmasın diye yalvarmak 

isterdiniz. Hiçbir zaman çok konuşmazdı. Ancak 

söyleyecek bir şeyleri olduğunda öyle cümleler 

kurardı ki onu anlamak için üzerinde birkaç gün 

düşünmeniz gerekirdi. Geçmişi hakkında hiçbir 

zaman fazla bilgiye sahip olamadım. Bana açıldığı 

nadir anlarda Teşvikiye’de doğup büyüdüğünü 

söylemişti. Aslen Polonyalıymış. Babası 

Polonyalı, Avrupa’da ün yapmış bir kalp cerrahı 

iken, 1940ların İstanbul’unda dönemin ünlü milletvekillerinden 

biri kalbinden rahatsızlanınca özel 

olarak Türkiye’ye davet edilmiş. Görev için 

geldiği İstanbul’da Madam K’nın annesi ile 

tanışınca bir daha İstanbul’u terk edememiş. Yine 

geçmişi hakkında biraz daha açılmaya karar 

verdiği nadir anlarda öğrendiğime göre hiç 

akrabası yokmuş Madam K’nın. Annesi onunla 

tanıştığım sene vefat etmiş. Anneannesi ile dedesi 

ise daha o beş yaşındayken bir trafik kazasında 

hayatlarını kaybetmişler. Babaannesi ve diğer 

dedesi ise babasının Türkiye’de kalma kararını 

hoş karşılaşamayıp oğullarını evlattıktan reddedince 

Polonya’daki akrabaları da onun için birer 

yabancı olmuşlar. Dedim ya o tanıdığım en 

mükemmel kişiliğe sahip kadındı diye, aslında 

aynı zamanda tanıdığım en yalnız, en yaralı 

insandı da... 

*** 

Puslu bir kış günüydü. Günlerden Pazar... 

Normalde ben her Cumartesi içki içerim. O 

Cumartesi evi yeniden dekore etmekten fazlaca 

yorgun düşmüş, dışarı çıkamamıştım. Ertesi gün 

saat 12 gibi uyandım. Kıvanç’ı aradım ve hadi 

dışarı çıkıp bir şeyler içelim dedim. Kıvanç bu 

isteğim karşısında şaşırdı önce. Sabah 12’de dışarı 

çıkıp içelim diyorum. Ama can dosttu en nihayetinde, 

kırmadı beni. Parlak güneş mavi 

gökyüzünde havayı ısıtamadığından üzgün bir 

halde öylece duruyordu. Biraz Moda sahilinde 

oyalandık. Soğuktan titreyene kadar yürüdük, bir 

yerlerde bir şeyler yedik. Zaman akıp geçti, 

akşamüzeri beş olunca Kıvançla çok sevdiğimiz 

bir bar olan Arkaoda’ya gitmeye karar verdik. İlerleyen 

saatlerde Altuğ ile Cem’de yanımıza gelecekti. 

Dört kafadar kafa çekmekti niyetimiz. 

Arkaoda’ya girip her zamanki yerimize 

kurulmuştuk ki yan masada oturan zırtapoz kılıklı 

gençten çocuk dikkatimi çekti. Benim canım deli 

gibi rakı içmek istiyordu. Şu hayatta bir rakıyı 

sevdim çılgınlar gibi bir de Madam K’yı... Tek 

buzla renklerdirdiğim sek rakımı yudumlarken o 

girdi içeri. Zırtapoz kılıklıyla merhabalaştılar, tak 

18

PARRHESIA 

yanımızdaki masaya oturdu. Tanrım o ne müthiş 

surattı öyle. Ben öyle barlarda kızlara göz dikip, 

gidip yavşayan, telefon numarası isteyen adamlardan 

değilimdir. Onu gördüğüm güne dek otuz 

yıllık yaşantımda daha gidip de bir kızın telefonunu 

istemiş değildim. Bir şekilde tanışırdı 

kadınlar benimle ve onlar alırdı numaramı, benim 

uğraşmam gerekmezdi. Ancak onun için daha pek 

çok istisna yaratacaktım. Masalarımız fazlasıyla 

yakındı, tüm konuşmalarını duyabiliyordum. Kendini 

taşıyacak birini bulamamaktan yakınıyordu. 

İnsanların onu anlamadığını, artık kimseye tahammülü 

olmadığını söylüyordu. Bunları duydukça 

daha fazla ilgimi çekiyordu bu esrarengiz kadın. 

Kurduğu her cümlede daha fazla merak ediyordum 

onu. Kulaklarım sesine aç bir şekilde onu 

dinlerken gözlerim yüzünde, gözlerinde geziniyordu. 

Kıvanç benim ciddi ciddi birini kestiğimi 

görünce şoka girmişti. Dedim ya ben sahiden de 

böyle olaylara giren bir adam değildim. Ancak bu 

kadına bakmadan duramıyordum. Az sonra ben de 

onun dikkatini çekmiş olmalıyım ki o da gözlerini 

üzerimde gezdirmeye başlamıştı. Yarabbi ne gözlerdi 

onlar... Göğün laciverdi çökmüş, içinde sonsuz 

gizemler barındıran gözler... Bir bakışın insanı 

bu denli etkileyebileceğini ilk kez deneyimliyordum. 

O gecenin sonunda tam hayallerimin kadını 

mekândan kalkarken peşinden gidip telefon 

numarasını isteme cesaretinde bulundum. Şansım 

varmış beni reddetmedi. İşte Madam K’nın 

hayatıma girmesi böyle sıradan bir Pazar günü 

gerçekleşti. 

*** 

Çok farklıydık aslında onunla... Kâğıt üzerinde 

müthiş uyumsuz bir çifttik. O caz manyağı, ben 

elektronik müzik hastası. O Shakespeare, Kafka, 

Oscar Wilde okuru, ben bu adamların adlarını bile 

bilmeyen bir adam. O klasik müzik ve operadan 

anlayan burjuva, ben hayatında tek bir canlı opera 

izlememiş proleter. O bir şarap uzmanı, bense 

şarabı ancak berduş takıldığı zamanlarda gazete 

kâğıdına sarılı bir halde içen görgüsüz. O ileride 

başarılı bir psikiyatrist olacak İstanbul Tıp 

Mezunu bir kadın, ben Açık Öğretim’den iki yıllık 

Halkla İlişkiler bitirmiş, babasından kalma mirasla 

ömür boyu çalışmasına gerek olmayan bir mirasyedi. 

Ancak öyle bir noktada buluşuyorduk ki 

geri kalan hiçbir şeyin önemi kalmıyordu. Onunla 

geçirdiğim her an bir diğeri için yalvarmama 

neden oluyordu. Zihnimi kaybetmiş gibiydim. 

Onu tanıdığım andan itibaren kabuğum kırılmıştı. 

Ben ki ağzından tek bir aşk cümlesi çıkmamış 

adam, bu kadının kollarında aşkı yeni baştan yazar 

hale geliyordum. Üzerimdeki etkisi korkutucuydu. 

Daha önce varlığından haberdar bile olmadığım 

huylarımı ortaya çıkarıyordu. İnsanları etkisi 

altına alan Baküs Perisi gibiydi sevgilim. İstediği 

kıvama, istediği anda getiriyordu beni. Ellerinde 

oyuncak olmuştum fakat şikâyet etmiyordum. 

Aşkın teslimiyet olduğunu onunla öğrendim. 

Biliyordum o da bana deliler gibi âşıktı. Üzerime 

titriyor, fazlasıyla sahipleniyordu beni. Birbirimizden 

uzak kaldığımız zamanlarda saatlerce telefonda 

tutuyor, özlemin acısını paylaşıyordu. 

Sayısız sevişmelerimizde içten dokunuşları ile 

duyguları elle tutulur somut nesneler haline geliyordu. 

Nasıl da teslim oluyordu bana... Sonra nasıl 

da aniden vahşileşip parçalarcasına üzerime 

çıkıveriyordu. Sevişmelerimiz boyunca beni en 

çok etkileyen şey kulaklarımdaki sesi olurdu. İsmimi 

kalbinden kopan bir nağme ile haykırır ve 

onu bırakmamam için öyle çılgınca inlerdi ki o an 

erkeklik gururumla birlikle içim parçalanırdı. Ne 

kadar kırılgan ve hassas olduğunu gizleyemediği 

nadir anlardan biriydi ona yaşattığım orgazm 

seansları. Varlığına ne kadar çok sahip olsam da 

19

PARRHESIA 

20 

asla yetmiyordu. Nitekim bir süre sonra 

dayanamayıp ona beraber yaşamayı teklif 

etmiştim. Yanıma taşındığı gün bir çocuk kadar 

heyecanlı ve mutluydum. Beraberliğimizin ilk 

senesi dolmuştu. Eve döndüğümde onu benden 

önce eve varmış buldum. Harap bir haldeydi. Tüm 

ev Gary Moore Parisienne Walkways ile 

çınlıyordu. Sevgilimi salonumuzda o çok sevdiği 

köşe koltuğunda ikinci şişe Cabernet Sauvignon 

Merlot’unu yudumlarken buldum. Gözleri 

yaşlarla sırılsıklam olmuştu. Madam K ile bilmeniz 

gereken önemli bir ayrıntı onu ağlarken ilk 

kez o zaman görmüş olmamdır. O hiçbir zaman 

gözyaşlarına yenilen kadınlardan olmamıştı. 

Ağlıyorsa bile bunu ben hiç görmemiştim. Bu nedenle 

o gece onu o halde gördüğümde yaşadığım 

dehşeti size anlatamam. Zihnimde beni 

terkedeceğine dair bir sürü paranoya belirmişti. 

Onu o gece bana neler olduğunu anlatması için 

sayısız kere zorladım. Fakat o ağlayışına hemen 

bir son verip kendisini benim kollarıma 

bırakmıştı. Yalnızca bana sarılmak istediğini, zor 

bir gün geçirdiğini söyleyip sorularımın önünü 

kesmişti. O gece sanki bir başka kadınla 

sevişiyordum. Aynı kadın değildi yatağımdaki. 

Biz erkekler sanırım gerçekten fazla aptal 

yaratıklarız. Şimdi düşününce birlikteliğimizin 

beş yılı boyunca beni bir bebek gibi uyutmuş 

olması tüylerimi diken diken ediyor. Onun sıkça 

gelmeye başlamış bunalımlı hallerini önemsemeyip, 

işinde karşılaştığı bir vaka yüzünden bu 

halde olduğunu sanmakla ne büyük hata etmişim. 

Nasıl farkedememiştim aslında hasta olanın 

dünyalar güzeli sevgilim olduğunu. Keşke ona 

yardım edebilseydim. Keşke... Hayatta üzerime 

yapışıp kalan kalleş kelime. 

*** 

Günden güne çöküşüne şahit oluyordum. Çok 

yoğun çalıştığını, bu yüzden fazlaca yorgun 

olduğunu söyleyip geçiştiriyordu beni. Ben de 

safça inanıyordum ona. Psikiyatrist çıkmak için 

geçmesi gereken beş yıllık asistanlık sürecinin 

stresine veriyordum garip hallerini. Bazı geceler 

eve neredeyse sabaha karşı dönüyordu. Ben yine 

safça onun hastanede çalıştığını zannediyordum. 

Sonra çok sık çıktığı seyahatler başladı. Katılması 

gereken konferanslar olduğunu biliyordum. 

Mesleğinde hızla yükselen genç bir psikiyatrist 

adayıydı o. Ancak son senesinde işler çığrından 

çıkmıştı. O gece gibi bir geceyi en zalim 

düşmanlarımın dahi yaşamasını istemem. 

Ankara’da bir konferansa gitmişti. Dönmesine 

daha iki gün olduğunu sanıyordum bu sebeple o 

gece Kıvançlara kafa çekmeye gitmiştim. Geri 

döneceğim evde onun olmadığını bildiğimden eve 

dönüş saatimi iyice geciktiriyordum. Kıvanç onda 

kalmam için ısrar ediyordu ancak ben onun 

olmadığı bir eve dönmek istemediğim halde, onun 

kokusunun olmadığı bir evde kalmayı da 

beceremediğimden sabaha karşı dört gibi 

Kıvanç’tan ayrıldım ve evime geri döndüm. 

Kapıyı açtığımda içeride ışık yanıyordu. Önce 

ışığı unutmuş olabileceğimi düşündüğümden fazla 

umursamadım, patlamak üzere olan mesanemi 

boşaltmak için bir hışımla kendimi banyoya attım. 

Rahatladıktan sonra salona yollandım. Hiç 

kıpırdamadan öylece yine o çok sevdiği köşe 

koltuğunda oturuyordu kızıl saçlım. Bu kez yerde 

boş viski şişesi... 

- Erken döneceğini bilsem seni almaya gelirdim 

sevgilim. Neden bana haber vermedin? 

- Sürpriz yapmak istedim, ama sen evde yoktun. 

- Bebeğim neden aramadın? Kıvançlaydım.

PARRHESIA 

Hemen gelirdim. 

- Ben Ankara’ya falan gitmedim. 

- Nasıl yani? Neredeydin? 

- Bebek tarafında bir evde... 

- Ne işin vardı orada? Tanrı aşkına neler olduğunu 

anlatacak mısın? 

Sabrım tükenmeye başlamıştı. Ölgün yüzü, bir 

anda birkaç sene yaşlanmış hali beni fazlasıyla tedirgin 

ediyordu. Artık yoğun çalışma temposunun 

onu bu hale getirdiğine inanmaktan vazgeçmiş, 

cevaplar istiyordum. Bir şişe viskiyi tek başına 

bitirmiş olmasına rağmen biraz bile sendelemeden 

ayağa kalktı, yanıma yaklaştı. Ellerini kot pantolonumun 

cebine soktu. Böyle bir durumda bile 

tek bir dokunuşu bedenimin alev almasına neden 

oluyordu. Ancak onun amacı beni tahrik etmek 

değil, cebimdeki sigaraya ulaşmaktı. Paketi 

kavrayıp, narin ellerine sigarayı yerleştirdi. Sonra 

o hala dayanılmaz şehvetler barındıran mükemmel 

ağzı ile sigarayı kavrayıp ateşi beklemeye başladı. 

Bir an ne yapmam gerektiğini kestirememiştim, 

sonra hemen kendimi toparlayıp sigarasını yaktım. 

-Konuşmayacak mısın? 

- Konuşacağım. Ancak bir içkiye ihtiyacın olabilir, 

hatta şişelerce içkiye. Çünkü bu gece seninle 

gerçekten konuşacağım Tuna. Ve sen söylediklerimin 

tek bir kelimesini bile duymak istemeyeceksin 

ama ben seni dinlemeye mecbur edeceğim. 

Bu sözcükler ağzından döküldükten sonra derin 

bir nefes çekti sigarasından. Aslında o sigara 

içmezdi. Benim de içiyor olmamdan nefret ederdi. 

Fakat tek tük paketimden otlandığı olurdu. 

Orgazmlarımızdan sonra, sarhoş olduktan sonra, 

arada bir tüttürürdü. O gece yıllardır sigara içen 

bir bağımlı gibi sömürüyordu sigarasını. Bir an 

onu aslında hiç tanımadığım duygusuna 

kapılıvermiştim. 

- Dediklerinden hiçbir şey anlamıyorum. Ancak 

seni dinleyeceğim konusunda haklısın. Artık bu 

gizemli tavırların fazlaca sinirime dokunmaya 

başladı. 

Bu sırada içki dolabından bir şişe daha viski 

çıkarmış, bardak getirmeye tenezzül etmeden 

kapağını açıp, büyük bir yudum almştım. 

- İşte hazırım, dinliyorum seni... 

- Sana daha önce babamın nasıl öldüğünden hiç 

söz etmedim değil mi? 

- Hayır. Bana yalnızca sen iki yaşındayken vefat 

ettiğini söylemiştin. 

- Benim babam intihar etti... diye uzun uzun 

yanıtlamaya başladı... 

Bunu söylerken yüzünün aldığı ifade öyle korkunçtu 

ki. Daha önce o güzel suratta böylesine 

tiksindirici bir biçimi hiç görmemiştim. Dudakları 

zalimlikle kıvrılmış, gözleri acı ile kısılmıştı. 

Sigarayı tutan parmakları titremeye başlamıştı. 

- Ne diyeceğimi bilemiyorum inan. Neden gizledin 

ki bunu benden? Bu bir insanın yalnız 

başına taşıması için fazlasıyla ağır bir yük senin 

için bile. 

- Taşıdığım diğer yükleri öğrendiğinde vereceğin 

tepkiyi gerçekten merak ediyorum. 

O çok sevdiğim şuh kahkahalarına hiç benzemeyen 

müptezel bir kadının sahte kahkahalarını 

patlattı, ardından konuşmaya devam etti: 

- Sakladım bunu senden, çünkü bana öldürdüğüm 

bir geçmişten başka hiçbir şeyi hatırlatmıyordu. 

Ve inan bana o geçmişle yüz yüze gelmeyi hiç istemiyordum. 

Seni tanıdığımdan beridir başka biri 

olmuştum ben ve eskiden olduğum kişiyi 

hatırlatacak en ufak anı iskeletine tahammülüm 

yoktu. Ne yazık, insanın kendisinden sonsuza dek 

kaçamayacağını en acı yoldan deneyimlemiş 

oldum. 

- Ne demek istiyorsun? 

-Bölme beni Tuna. Yalnızca dinle. Tüm söyleyeceklerim 

bitene dek, yalnızca dinle beni. Sonra 

21

PARRHESIA 

nasılsa konuşmak ya da beni terk etmek için yeterlice 

vaktin olacak. Fakat şimdi susmalısın. Yoksa 

bir daha sana bunları hiç anlatamayabilirim. 

İşte hayatım boyunca katlanmak zorunda olduğum 

en dayanılmaz itirafları o gece duydum. Her 

duyduğum cümle ile içimdeki bir parça, sonra bir 

parça daha ölüyordu. Anlattıkları bittiğinde 

yaşayan hiçbir şeyim kalmamıştı. Babasının 

intiharının tek sorumlusunun annesi olduğunu 

anlatmıştı. Daha sonra annesinin babasına çılgınca 

âşık olmasına rağmen hasta bir kadın olduğundan, 

bir isterik, bir seks bağımlısı olduğundan bahsetti. 

Sayısız kereler aldatmıştı zavallı adamı. Her 

günahından sonra müthiş bir vicdan azabıyla bir 

daha kocasını aldatmamak üzere yeminler ediyor 

ancak bu yeminleri elinde olmadan yeniden 

bozuyordu. Madam K’nın babası karısının onu 

aldatışlarının farkındaydı. Onun hasta olduğunun, 

kocasını sevmesine rağmen bir müptela gibi kendisini 

engelleyemediğinin bilincindeydi. Sevgisi 

ile onarmaya çalışmıştı hasta karısının ruhunu. 

Onu birçok psikiyatriste, psikoloğa götürmüş, tedavi 

olmasını sağlamaya çalışmıştı. Ancak Caroline 

bir süre düzelme gösterdikten sonra tekrar 

aynı günahları işlemeye devam ediyordu. Madam 

K dünyaya geldiğinde en sonunda gerçekten tedavi 

olmuş gibiydi. Ancak daha sonraları kızı 

dünyaya geldikten sonra bile Caroline’ın kendisini 

aldatmaya devam ettiğini öğrenen zavallı adam bu 

yükü daha fazla taşıyamamış, bir gece yarısı yine 

karısının hangi adamla düzüştüğünü düşünmekten 

çıldırmış bir halde bileklerini keserek bu eziyete 

bir son vermişti. Eve ertesi gün dönen Caroline 

eşini beyaz bıraktığı çarşafları kırmızıya bulamış 

bir halde cansız bulmuştu. 

Duyduğum en tüyler ürpertici hikâyeydi bu. 

Madam K’nın annesinden şimdi neden nefret 

ettiğini, neden onun mezarını ölüm 

yıldönümlerinde bile hiç ziyarete gitmediğini 

anlıyordum. Üstelik annesi zavallı sevgilim 18 

yaşına gelene dek babasının intihar ettiğini ondan 

gizlemişti. Kocasının intiharının ardında yatan sebebi 

ise ölüm döşeğinde itiraf etmişti. Annesi 

öldüğünde Madam K. asistanlık sürecinin ilk 

yılındaydı. Yani bu itirafı öğrenmesi aslında benimle 

tanıştığı zamanlara denk geliyordu. 

- Annemin itirafı hayatımı yerle bir etmişti. 

Yıllarca aradığım soruların cevabını elde etmiş 

olmak sandığım gibi tatmin getirmemişti. Tüm 

üniversite hayatım boyunca karşıma kim çıktıysa, 

kiminle beraber oldumsa hepsini aldatmıştım. 

Önceleri bu aldatışları birer zararsız oyun gbi 

görüyordum. Altında ciddi bir nevrozun yattığının 

bilincinde değildim. Fazla özgür ruhluydum ben 

ve kimseye âşık olamıyordum. Bu sebeple kaçamaklar 

bende suçluluk duygusu uyandırmıyordu. 

Erkekler sürekli kız arkadaşlarını aldatıyorlardı. 

Ben de erkek gibi yaşamaya cesaret edebilen nadir 

kızlardandım işte. Ancak daha sonra barların tuvaletlerinde 

hiç tanımadığım adamlarda 

sevişmeye başlayınca fazla ileri gitmeye 

başladığımı anlamıştım. Fakat gençlik ile bunların 

üzerinde durmamıştım. Bohem yaşama merak 

saldığımı düşünüyordum. Gelip geçecek bir 

hevesti bu en nihayetinde. Fakat geçmedi. Günden 

güne daha beter bir hal aldı. İçimde ben onu 

besledikçe daha fazla kurban isteyen bir canavar 

vardı sanki. Seks ihtiyacım bir türlü dinmiyordu. 

Ne zaman biriyle düzenli bir ilişki yaşamaya kalksam 

o ilişkiye olan ilgimi kaybediyor farklı fanteziler 

peşinde koşuyordum. Geceleri yalnız 

başıma dışarı çıkıp, lüks gece kulüplerinden, barlardan, 

restoranlardan kendime yeni partnerler 

seçmeye bu şekilde başladım. Her gece farklı bir 

mekâna gidip bir içki söylüyordum kendime. 

Önce dikkatlice etrafımı süzüyordum. Önüme gelenle 

yatıyormuşum gibi gelebilir sana ama hayır 

ben partnerlerimi her zaman belli kıstaslara göre 

seçiyordum. Her kurbanımın ayrı bir özelliği 

vardı. Kimlerle beraber olmadım ki. Mesleğinde 

ün yapmış doktorlar… Çılgın müzisyenler... 

Oyuncular... İş adamları... Futbolcular... Gittiğim 

mekânlara belli seviyede insanlar girebiliyordu 

ancak bu tabi ki seçtiğim her adayın düzgün 

olduğu anlamına gelmiyordu. Para insanların 

gerçekte kim olduklarını saklamalarına yarayan 

en güzel giysidir. Artık tedavi olmam gerektiğini 

22

PARRHESIA 

anlamam için acı bir deneyim yaşamam 

gerekmişti. Yine her zaman gittiğim lüks barların 

birinde kendime yem arıyordum ki Bay X bana 

içki ısmarlamak için benden önce davrandı. Ön 

sevişmeyi hızla geçip onun evine gelmiştik, bana 

sert sevip sevmediğimi sormuştu. Ben de asıl onun 

ne kadar sert olabileceğini sormuştum. Bu 

hayatımda hiç sormamam gereken bir soru, o evse 

hayatımda hiç adım atmamam gereken bir evdi. 

Adam bir sadistti. Hiç hoşuma gitmeyen 

şekillerde cinsel ilişkiye girdi benimle. İşini 

bitirdiğinde ağzım yüzüm dağılmış, darp edilmiş 

haldeydim. Bir hafta hastanede yatmak zorunda 

kaldım. Utancımdan kimseye doğruyu 

söyleyememiştim. Yolda bir tinercinin bana 

saldırdığı yalanını atmıştım. Yüzümün eski haline 

gelmesi de iki hafta sürmüştü. O olaydan sonra bir 

süre duruldum. Yaşadığım şey yüzümde bir tokat 

gibi patlamıştı. Annemin itirafının üzerimdeki 

yükü ve yaşadığım bu hayvani deneyim sonucu 

uzunca bir süre uslu kaldım. Zaten kısa bir süre 

sonrasında seninle tanışmıştık. Sen adeta hayatımı 

kurtarmıştın. Seni tanıyana dek yaşamıyormuşum 

ben. Hayatımı değiştirmiştin. Senin sayende eski 

benliğimi fırlatıp atabilmiştim. Kendimin de annemin 

kaderini paylaştığına ait olan düşüncem 

yerle bir olmuştu. Ben onun gibi değildim işte. 

Yalnızca sen vardın artık benim için. Beraber 

olmak istediğim tek adam sendin. Ancak içten içe 

içimdeki inzivaya çekilmiş hayvanın bilincindeydim. 

Yaratık tamamen gitmemişti. İçimde bir yerlerde 

zayıf bir anımı bekliyor, beni yeniden alaşağı 

etmenin yollarını arıyordu. Günlerim kontrolümü 

nerede ve ne şekilde kaybedeceğimin paranoyası 

ile geçiyordu. İşte sen bu anlarımı yoğun çalışma 

tempomun üzerimde yarattığı bunalımlar olarak 

algılıyordun. Aslında beni elimde bir şişe içkiyle 

aklını kaçırmak üzere köşe koltuğumda bulduğun 

zamanlar ben zihnimdeki bu paranoyalarla günden 

güne günaha koşuyordum. Ne kadar direnmeye 

çalıştımsa olmadı, yenildim. Asistanlığımın ikinci 

yılından itibaren sayısız kereler ihanet ettim sana. 

Onlarla, bunlarla. Daha üzerimde bir başka 

adamın spermleri yeni kurumuşken utanmadan 

seviştim seninle gecelerce. 

Daha fazlasını duymaya dayanamamıştım. 

Farkında olmadan elimdeki bir şişe viskiyi 

bitirmiştim. Karşımdaki kadın, sevdiğim kadın, 

yıllarca koynumda uyuttuğum kadın, ilişkimizin 

ilk bir yılı hariç son dört senesinde beni 

aldatmadığı adam kalmadığını söylüyordu. Benim 

kadınım... Benim Katherine’im... Benim olduğunu 

sandığım kadın... Bir adam için aldatıldığını 

öğrenmek fazlaca zor bir şeydir. Bir adam için 

sayısız kereler kim olduğu bile belli olmayan 

adamlarla aldatılmak... İşte onu sakın sormayın. 

O evde daha fazla durmaya tahammül edemezdim. 

Bir anda paramparça olmuştu içimdeki 

her şey. İçimdeki her bir parçanın, birlikteliğimize 

ait her bir anının teker teker öldüğünü, birer birer 

beni terkettiğini hissetmek taşınmaz bir yüktü. 

Hışımla kapıyı çarpıp sokağa attım kendimi. 

Ancak artık her şey bitmişti. Ne yüzüme çarpan 

keskin sabah sakinleştirebilirdi yaralı hayvan misali 

uluyan ruhumu, ne de birden yağmaya 

başlayan yağmur arındırabilirdi kirletilmiş aşkımı. 

*** 

Tam iki ay dönemedim evimize. Tam iki ay 

giremedim onunla paylaştığım o eve. Topuklu 

ayakkabılarının parkelere kazınmış izleriyle, eve 

buram buram sinmiş kokusuyla yüzleşmeye 

gücüm yoktu. Dokunduğu eşyalara yeniden bak- 

23

PARRHESIA 

maya, kıyafetleriyle karşılaşmaya, üzerinde ruj izi 

kalmış kahve içtiği o çok sevdiği fincanı görmeye 

mecalim yoktu. Anahtarı Kıvanç’a vermiştim. O, 

eve girip birkaç eşya getiriyordu bana. Katherine’in 

evi çoktan terketmiş olduğunu Kıvanç 

vasıtasıyla öğrenmiştim. Ancak hiçbir eşyasını 

yanında götürmemişti. Ev Kıvanç’ın anlattığına 

göre o son gece terk edip gittiğimdeki gibi duruyor 

olmalıydı. Neden sonra iki ayın sonunda kendimi 

Cihangir’deki küçük apartman dairemizin önünde 

buldum. Koşar adımlarla girdim apartmandan 

içeri ve adımımı attım son sahnede takılı kalmış 

yuvamıza. Eşyalar bıraktığım yerlerinde 

duruyorlardı. Az ötede iki boş viski şişesi, izmaritlerle 

dolu kül tablaları, onun kokusuna karışmış 

kitap ve havasızlık kokusu. Ne kadar saat o evde 

kaldım, gözlerimde yaş kalmayana dek ne kadar 

saat ağladım hatırlamıyorum. 

O günden sonra tam 30 senem Madam K.’yı aramakla 

geçti. Ona ait elimdeki her türlü bilgi 

kırıntısını didik didik etmiş olmama rağmen izini 

bulmam tam 30 sene sürmüştü. Onu aramak bir 

hayaleti aramaktan farksızdı. Eğitim gördüğü İstanbul 

Tıp Fakültesi’ndeki insanlardan, Bakırköy 

Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’nden onu 

sormadığım kimse kalmamıştı. Ancak onu 

tanıyanlar ya vefat etmişler ya emekli olmuş ya da 

başka yerlerde çalışmaya başlamışlardı. Ayrıca hiç 

kimse benimle fazladan bilgi paylaşma hevesi 

içinde değildi. Onu arama çalışmalarım süresince 

asosyal biri olduğunu keşfetmiştim, çok az 

arkadaşı vardı. 

Onsuz geçen yıllarım boyunca denedimse de bir 

daha hiçbir kadınla duygusal bir ilişki 

kuramamıştım. Tek yaptığım o bedenden diğerine 

atlamak, kendimi uyuşturmaktı. 

Yine günlerden bir Pazar, beni dürten şeytanın etkisiyle 

tekrardan Bakırköy Ruh ve Sinir 

Hastalıkları Hastanesi’ne bir ziyarette bulunmaya 

karar vermiştim. Oraya yeni atanmış genç bir 

psikiyatrist benimle ve Madam K’nın hikâyesi ile 

yakından ilgilenmişti. Benim Katherine’imin ortadan 

kaybolmasına denk gelen bir tarihte bir 

kadın Ankara’dan Bakırköy’e sevk edilmişti. 

Kadın şimdilerde 60larındaydı. Şizofreni ve paranoid 

hezeyanlarla seyrettiği gerekçesiyle tedavi 

altına alınmıştı. Bana eğer istersem hastayı 

görmemi sağlayabileceğini söylemişti genç doktor. 

Hiç tereddütsüz içimdeki umut ışığıyla 

tutunmuştum bu teklife. Uzun koridorları geçtikten 

sonra kadının konakladığı odaya gelmiştik, 

yaşlı kalbim inanılmaz bir hızla atıyordu. Odanın 

kapısı açılıp onu karşımda gördüğümde bunca 

yıldır bu hastaneye gidip geldiğim halde ona tam 

30 sene sonra kavuşabilmiş olmanın acısı ile 

kendimi kaybetmiştim. Doktor oturmamı tavsiye 

ettiyse de ben aşkıma doğru bir adım atmıştım 

bile. Gözlerindeki boş bakışlar yüreğimi 

sızlatıyordu. Sanki karşımdaki kadın Katherine 

değildi. Öylece cam kenarındaki sandalyeye 

oturmuş, dışarıyı seyrediyordu. İçeri girişim onda 

hiçbir değişiklik yaratmamıştı. Sesim titreyerek 

adını çağırdım. 

–Katherine? Sevgilim... Bak ben geldim. Beni 

hatırlamadın mı? Bak bana güzel gözlüm. Bak 

geldim işte sonunda. Lütfen konuş benimle. 

Konuş benimle Katherine! 

Bir süre sonra kendimi tutamayıp onu sarsmaya 

başlamıştım, doktor araya girdi. Katherine hiç 

tepki vermiyor, halen boş gözlerle yüzüme 

bakıyordu. 

- Doktor neden hiç tepki vermiyor? Neden hiç 

konuşmuyor? Neden tanımadı beni? Neden doktor, 

nesi var onun? 

- Tuna bey lütfen kendinize hakim olun. Madam 

K. katatonik şizofrendir. Bu tip hastalarda sırayla 

aşırı ve az hareketlilik arası değişen durumlar 

görülür. Çoğunlukla hasta belirli bir duruşta uzun 

24

PARRHESIA 

süre kalır, dışarıdan yapılan ilişki kurma 

girişimlerine tepkisiz gibidir. Yemez, içmez, uyumaz, 

konuşmaz, verilen öğütlere uymaz. Bazen 

birden atak, aşırı hareketli bir durumu olabilir. 

Bazen yatağında kımıldamadan komadaymış gibi 

yatar. Gelin odama geçelim, orada daha rahat 

konuşuruz. Hem siz de biraz sakinleşmiş olursunuz. 

O gün öğrendiğime göre Katherine 1973 yılında 

Ankara’da bulunduğu sırada aniden 

rahatsızlanmış ve Bakırköy’e sevk edilmişti. Onu 

buradaki hastaneye sevk eden doktor okuldaki 

sınıf arkadaşlarından Cenk adlı başarılı bir 

psikiyatırmış. Doktor Cenk’in o yıllar hazırladığı 

rapora göre Katherine 1973 yılının Ekim ayında 

arkadaşının Ankara’daki bir seminerini izlemeye 

gitmiş. Seminerden sonra iki arkadaş eski günleri 

yâd etmek hem de özlem gidermek için 

Ankara’nın o yıllardaki meşhur restoranlarından 

birine gitmişler. İlk saat tatlı tatlı muhabbet ettikten 

sonra Katherine bir anda huysuzlanmış ve 

anlaşılmaz bir dilde konuşmaya başlamış. Daha 

sonra kendisini toparlayıp Cenk’e uzun yıllar Tuna’dan 

sakladığı gerçekleri, isteri problemini anlatmaya 

başlamış. Cenk Katherine’e bir süre daha 

Ankara’da kalmasını teklif etmiş. Gerekirse tedaviyi 

üstlenebilecek güvendiği doktor tanıdıkları 

olduğunu söylemiş. Bu şekilde Katherine’in ilaç 

tedavisine ve terapilerine başlamışlar. Katherine 

başından geçen her olayı, yattığı adamların isim 

ve soyadlarına kadar her şeyi, bunların içinde ünlü 

doktorlardan, futbolculara kadar pek çok tanınmış 

isim varmış, anlatmış doktoruna. Cenk’in Madam 

K’nın tedavisiyle ilgilenen psikiyatrist arkadaşı bir 

gün tesadüf eseri Madam K’nın yatmış olduğunu 

söylemiş olduğu ünlü iş adamlarından biriyle 

karşılaşmış. Adam kızının kleptomani tedavisinde 

kendisinden yardım istemekteymiş. Bu adamla 

aralarında oluşan dostluktan cesaret alarak, etiği 

falan boş verip ona Katherine diye bir kadınla bir 

dönem ilişki yaşayıp yaşamadığını sormuş. 

Adamın bunu şiddettle yalanlamasını bir savunma 

olarak görüp, Madam K.’nın tedavisine devam 

etmiş. Ancak bu olay doktorun içine bir şüphe 

düşürmüş ve Madam K’nın yatmış olduğunu 

söylediği bütün adamları araştırıp onlarla irtibata 

geçmeye başlamış. Hangi adamla konuştuysa, bu 

adamlardan bazıları Katherine’i arkadaş 

toplantılarından, okuldan, tıp konferanslarından, 

lüks barlardan tanıyor çıkıyor ancak hepsi de 

Katherine ile aralarında hiçbir şey geçmediğine ki 

bazıları bunu cidden istemiş olduklarını itiraf 

ediyorlarmış, yemin etmişler. İşte o zaman doktor 

taşları yerli yerine oturtmaya başlamış. Aralık 

1973’te Katherine’e tehşisi koymuş. Katherine’nin 

paranoid hezeyanlarla seyreden bir 

şizofren olduğunu savcılığa bildirmiş ve onun 

Bakırköy’e sevkiyatını sağlamış. 

*** 

Siz hiç kendisinin isterik olduğunu zanneden bir 

kadına âşık olmak nedir bilir misiniz? Ya da 

yıllarca aldatılmış olduğunuzu düşünerek 

yaşadıktan sonra aslında sevdiğinizin size tamamen 

sadık olduğunu öğrenmenin etkisi ile 

başetmek zorunda kalmanın nasıl birşey 

olduğunu? Hayat bu denli saçmaydı işte. Bu denli 

acımasız ve de adi. Bize oynadığı oyunlar 

karşısında hiçbir yaptırım gücümüz yok. Dünya 

sahnesi üzerindeki zavallı piyonlardan başka bir 

şey değiliz aslında. Tanrı gerçekten de ölmüş 

olmalı. İçimdeki diğer her şey gibi o da ölmüş. 

*** 

Ne satmaya ne de içine girmeye dayanamadığım 

Cihangir’deki o evin kapısından içeri süzüldüm 

bir Pazar günü. Sokakta çocuk sesleri... Salona 

geçtim. Bir sigara yaktım. Derin bir nefes çektim 

içime, bir taraftan ona ait kitaplara bakmaya 

başladım. Rastgele birini elime aldım. William 

Shakespeare, Othello... Sararmış sayfaları 

kokladım, altını çizdiği cümleleri okudum. Sonra 

yatak odasına geçtim. En son birlikteliğimizin izleri 

hala rutubet tutmuş, böcekler tarafından 

pisletilmiş çarşaflarımızda duruyordu. Bir acele 

banyoya koşup nuh nebiden kalma jiletimi aldım. 

Sonra tekrar yatak odasına geçtim. Kendimi toz 

ve pislik kaplı, sararmış çarşafların üzerine 

bıraktım. Aklımda Jefferson Airplane, White Rabbit. 

Yaşam arzusu ile atan damarımı buldum ve 

gaddarca susturdum atışını. Yavaş yavaş 

süzülürken damarlarımdaki kan, sararmış 

yatağımızı kızıla boyamanın verdiği sersemlilikle, 

burnumda halen onun tarçınımsı kokusu, yavaş 

yavaş yumdum gözlerimi bir daha 

aydınlanmayacak geceye. 

25

PARRHESIA 

Psikanaliz ve Antropoloji tartışmaları: 

Malinowski'nin Trobriand Adaları 



26 

“Her kuşakta soyu kadın sürdürür, erkek temsil 

eder; ya da başka sözcüklerle: bir ailenin gücü 

ve asaleti, kadınlarca miras alınmasına rağmen 

her kuşağın erkeklerindedir”.[1] 

Bu araştırmanın konusu Papua Yeni 

Gine’nin doğusunda kalan Trobriand adaları 

hakkında yapılmış etnografik çalışmalarda 

ulaşılan bazı sonuçları antropolojik ve psikolojik 

açılardan irdelemektir. Öncelikle kendi 

ulaşabildiğim iki etnografik çalışmadan 

bahsedeceğim; bunlar Malinowski’nin Birinci 

Dünya Savaşı’na denk gelen 1915-18 arasında 

yaptığı katılımcı gözlemci araştırmayla, ondan 

seneler sonra (1988’de) tekrar adaya giden Weiner’in 

yaptığı katılımcı gözlemci araştırmadır. 

Öncelikle belirtmek isterim ki Malinowski 

Trobriand Adalıları’yla ilgili birden çok kitap 

yazmış ve oldukça derin konulardan bahsetmiştir. 

Ancak bu konuların hepsini bu yazının içerisinde 

ele almamız mümkün olmadığından, belli başlı ilgimi 

çeken konuları sistematik bir şekilde 

birleştirmeye çalışacağım. Bu yazı içerisinde 

odaklanacağım ana konu ise yerlilerin toplumsal 

yaşamında kadının yeri ve onların cinsel 

yaşamlarıdır. Bunlarla bağlantılı olarak evlilik 

öncesi cinsel ilişki ve evlilik sonrası ilişkiler –bir 

nebze de olsa- ekonomik ilişkiler ve din konuları 

da odaklanılacak konular arasındadır. 

Malinowski, Trobriandlıların cinsel yaşamı 

hakkında birkaç kitap yazmıştır. Bu konu ilgisini 

çekmiştir çünkü o dönem Freud’un psikanalizi 

genç Malinowski’nin oldukça ilgisini çekmekteydi. 

Ancak o Oedipus Karmaşası’nın evrensel 

olduğunu düşünen Freud gibi düşünmüyordu. 

Malinowski’nin Trobriand Adaları’nda 

yaptığı bu araştırması entelektüel çevrede en az 

Freud’un ilk çıktığında yarattığı etki gibi bir etki 

yarattı. Malinowski Trobriand Adaları’nda 

anaerkil bir toplum olduğunu ve Oedipus 

Karmaşası’nın Freud’un betimlediği biçimde 

gelişmediğini –daha doğrusu- böyle bir fenomenin 

Trobriand Adaları’nda olmadığını söylüyordu. 

Çünkü bu toplumda dinamik annedir. Batı 

toplumunda gördüğümüz babanın otorite ve güçlerini, 

anne ve onun erkek kardeşi –yani dayıüstlenmiştir. 

Baba, çocukları için yalnızca sevgi 

gösteren bir arkadaştır. Yani baba bir “yabancı” 

olarak adlandırılıyordu ve babanın çocukları üzerindeki 

otoritesi oldukça zayıftı. Otorite 

dayınındı, çünkü bu çocuklar babalarının değil 

dayılarının soyuna mensuptu (Weiner, 1988). 

Böyle bir durumda –Malinowski’nin de söylediği 

gibi- klasik psikanalizin bize belirttiği bir Oedipus 

Karmaşası’ndan bahsedemeyiz. 

Malinowski’nin bu tezi üzerine Ernest

PARRHESIA 

“ 

Malinowski’nin Trobriand Adaları’nda yaptığı bu 

araştırması entelektüel çevrede en az Freud’un ilk 

çıktığında yarattığı etki gibi bir etki yarattı. Malinowski 

Trobriand Adaları’nda anaerkil bir toplum olduğunu ve 

Oedipus Karmaşası’nın Freud’un betimlediği biçimde 

gelişmediğini –daha doğrusu- böyle bir fenomenin Trobriand 

Adaları’nda olmadığını söylüyordu. 

Jones (1925) yazdığı bir makaleyle ona cevap 

verdi ve ortaya “sembolik baba” diye bir kavram 

attı. Bu psikanaliz için bir çözümdü ancak bir 

kompleksin ya da bir fenomenin ataerkil toplumda 

böyleyken, anaerkil bir toplumda başka bir boyut 

kazanmasından daha doğal hiçbir şey olamaz 

sanıyorum. Bildiğimiz gibi kültür, hastalıkları, 

davranış kalıplarını, dinsel inanışları, ticaret 

stilini, vs. her şeyi yapılandırır. Dolayısıyla Oedipus 

Karmaşası’nın kültürden kültüre çeşitlilik 

gösterdiğini kabul etmek, olsa olsa bilimsel bir olgunluk 

olurdu bana göre.[2] Malinowski’nin 

yarattığı entelektüel etki bununla sınırlı değildi. 

Wilhelm Reich, Malinowski'nin Trobriand 

Adaları’nda yaptığı bu araştırmalardan yola 

çıkarak kendi kuramında taşları yerine 

oturtmuştur. Reich (1995) Malinowski'nin yaptığı 

araştırmayı esas alan incelemesinde cinsel özgürlük 

ile yaşayan bir toplumda tecavüz, hırsızlık gibi 

sözcüklerin dilde karşılığı bulunmadığını anlatır. 

Genel psikiyatride varolan bir dogmayı da 

eleştirmiştir. Bu “sorunsuz ergenlik çağı olmaz” 

dogmasıdır. Ancak Malinowski’nin bize gösterdiklerinden 

biliyoruz ki böyle olması bir yana 

böylesi ilkel topluluklarda ergenlik çağının en 

mutlu hayat dönemleri olduğunu görüyoruz (Malinowski, 

2002). 

Malinowski’nin araştırması ilk katılımcı 

gözlemci araştırma olmasına rağmen, seneler 

sonra kendi meslektaşları tarafından 

eleştirilmekten kurtulamamıştır. Weiner (1988) 

Malinowski’nin Trobriand kadınlarının toplum 

içinde yüksek bir konuma sahip olduklarını fark 

etmesine karşın, bu durumu soyun kadından 

geçtiğini kabul ettikleri için anasoylu bir toplum 

” 

olmalarına bağlamıştır. Ancak Weiner Trobriandlı 

kadınların, ölen birinin anısına muz yaprakları ve 

muz lifinden yapılma eteklerden ibaret olan mal 

varlıklarını değiş tokuş ettiklerini söylemektedir. 

Bu da hiç kuşkusuz bize kadınların ekonomide 

yüklendikleri bir rol olduğunu gösterir. Aslında 

tam da bu noktada Marx’a ve altyapıya da göz 

kırpmaktayız. 

Trobriandlılarda yaygın inanç sistemlerinden 

biri de erkeğin doğurucu olmadığına 

inanmasıdır. Öyle ki bir kadının hamile kalması 

demek, atalarının onun ruhuna girip onu dölleyerek 

hamile bırakması demektir. Hatta çocuğun, 

doğduktan sonra bile; dayının, kız kardeşine 

verdiği patatesleri yiyerek beslendiği kabul edilir. 

Böylece Malinowski, babadan, farklı bir anasoyundan 

gelmesinden ötürü üreme sürecinden 

dışlanan bir figür olarak bahseder ve aslında tüm 

psikanaliz eleştirisini bu argüman üzerine kurar. 

Ancak Weiner’ın (1988) araştırmasında baba bir 

yabancı veya aile içi ilişkilere dışarıdan bakan bir 

figür değildir. Çocuğun, büyüyüp evlendikten sonraki 

döneme kadar uzanan çok önemli bir role 

sahiptir. Weiner’e göre Trobriand’lı bir baba 

çocuğunun kendi anasoyundan da bir şeyler alıp 

27

PARRHESIA 

zenginleşmesini ister. Hatta çocuk babasının kendisine 

sunduğu bu imkanlara karşılık onun 

ölümünden sonra bile kendisini babasına karşı sorumlu 

hisseder. Ayrıca, baba çocuğu büyütmek ve 

beslemek için ilk olarak, hamileyken anneyle cinsel 

ilişkiye girer, çünkü Trobriandlılar hamilelik 

dönemindeki cinsel ilişkinin ceninin büyümesini 

hızlandırdığını düşünmektedir (Haviland, 2008). 

Ancak başka bir görüş ise bir Trobriand erkeğinin 

karısının yerine kendi kız kardeşlerine destek olup 

ona yardım etmesinin beklendiği üzerinedir. Bu 

görüş –ayrıca- erkeğin, karısının ve çocuklarının 

geçimini sağlamak konusunda sınırlı bir 

yükümlülüğe sahip olduğunu da söyler. (Bates, 

2009) 

Malinowski’nin yaptığı bu alan 

çalışmasında incelediği konulardan biri de evlilik 

öncesi cinsel ilişki ve evlilik deneyimleridir. 

Trobriandlıların geleneklerine göre, 7-8 yaşına 

gelmiş çocuklar birbirleriyle erotik oyunlar oynar 

ve yetişkinlerin bu türlü tavırlarını taklit etmeye 

başlarlar. Bundan sonraki 4-5 yıl içinde ise gençler 

ciddi bir şekilde eş arayışına girerler. Batı 

toplumunda olduğu gibi tek eşlilik olumlanan bir 

davranış değildir. Tersine, cinsel ilişkiye girilen 

eşler sık sık değiştirilir ve biriyle yaşanan cinsel 

deneyimden sonra bir diğeri ile deneyim yaşamak 

hedeflenir. Onlu yaşların ortasına gelindiğinde ise 

aşık gençlerin buluşmaları gece olmaya başlar. 

Aynı eşle buluşmalar tekrar tekrar olmaya 

başladıktan sonra başkalarının teklifleri reddedilir. 

Çiftler evlenmeye karar verdiklerinde ise bunu 

duyurmak için bir sabah erkenden erkeğin evinin 

önünde boy gösterirler. (Haviland, 2008) 

Trobriandlılar için cinsel eşlerine çekici 

görünmek oldukça önemsenen bir şeydir ve hatta 

zamanlarının büyük bir bölümünü çekici ve baştan 

çıkarıcı görünebilmek için harcarlar. İlginç bir 

nokta ise gençlerin gün boyunca yaptığı sohbetlerin 

cinsel imalarla ve baştan çıkarıcı sözlerle 

yüklü olmasıdır (Haviland, 2008). Bu tür 

şakaların, esprilerin ve fantezilerin yapılmasının 

sebebinin bilinçdışı bastırma savunma 

mekanizması olduğunu biliyoruz (bu 

bastırdığımız dürtülerimiz ise cinsellik ve 

saldırganlık dürtüleridir.) Freud Victoria dönemine 

bakıp haklı olarak bu sonuçları çıkarmıştır, ancak 

Trobriandlılarda bastırılmış bir cinselliğin 

olmamasına karşın bu tür şakaların, eğlencelerin 

olması bizi iki farklı sonuca götürmektedir. Ya 

günlük hayatta bile çevremde 

deneyimleyebildiğim bu davranış örüntüleri[3] 

Freud’un dediği gibi bir sonuç doğurmuyor, ya da 

cinselliği serbest bir şekilde yaşamak bile 

cinselliği bastırmamıza engel olmuyor. İkincisinin 

bana daha yakın geldiğini söylemek isterim. 

Çünkü Trobriandlı bir kişi için cinsellik her ne 

kadar tabu olmasa da “object a”yı ya da arzulanan 

kayıp ötekiyi her şartta bastıracaktır.[4] 

Bu bağlamda, Trobriandlı bir gencin 

cinselliğini rahatça ve özgür bir şekilde yaşadığını 

söyleyebiliriz. Ancak bu özgürlükten onların insandan 

çok hayvan gibi yaşadığı ya da ahlaksız bir 

toplum oldukları sonuçlarını çıkarmak büyük bir 

ahlaksızlıktır. Malinowski (1992) “Vahşilerin Cinsel 

Yaşamı” adlı kitabında şöyle der: 

“Trobriandlıların cinsel özgürlüğü asla 

‘ahlaksızlık’ diye adlandırılıp olmayan bir kategoriye 

yerleştirilemez. Ne kural, ne değer, ne de 

28

PARRHESIA 

sınırlama olmaması anlamında ‘ahlaksızlık’, ne 

kadar bozulmuş ve çökmüş olursa olsun aslında 

kültür değildir. Ama kendi uyguladığımızı ileri 

sürdüğümüzden farklı bir ahlakın egemen olması 

anlamında ‘ahlaksızlık’, bizimkinden, yani 

Hıristiyan ve batı etkisindeki kültürlerden farklı 

olan her toplumda beklenebilecek bir şeydir”. 

Bundan 50 yıl öncesine kadar Batılı 

ülkelerin çoğunda ergenlikte yaşanılan cinselliğe 

olan tutum Trobriandlılarınkilerle tam bir terslik 

gösteriyordu. Türkiye’yi düşünecek olursak 

evlilik öncesi cinsel ilişkinin tabu olarak yıkılması 

-ki hala tam yıkılıp yıkılmadığından emin 

değilim- maksimum 20 sene öncesine rastlar. 

Başka bir örnek de Katolik ülkeler olabilir. Onlar 

da evlilik öncesi cinsel ilişkiyi ve ergenlikte 

yaşanılacak cinsel ilişkiyi olumlayıcı bir tavırları 

yoktur. Ancak ne acıdır ki hep vahşi toplumları 

ilkel gören ve kendimizin daha “modern” 

olduğunu söyleyip onların yaşayışlarını kendi 

“modern” kültürümüze uydurmak isteyen batı 

toplumu, son 50 yıldır cinsel yaşayış açısından 

Trobriandlılara benzemiş gözüküyor. Kanımca bu 

iyi ki de öyle olmuş çünkü eğer biz onlara 

bezemeseydik muhtemelen onları sapıklıkla 

yaftalayıp, kendi kültürümüzü üstün görüp onları 

kendimize benzetecek ve cinselliğin 

baskılanmasından ortaya çıkan çoğu nevrotik 

hastalığı da onlara bulaştıracaktık. 

Diğer bir konu ise, Trobriand Adalılar daha 

çok komün hayatına benzetebileceğimiz bir yaşam 

sürmektedir. Mesela, Trobriand Adası’nda 

yaşayan insanlar için bir kanonun yapımı ortak bir 

iştir ve köyün tümünü ilgilendirir. Ayinin ve 

şölenin de damgasını vurduğu bu işte onlarca 

insan hep beraber işbirliği yaparlar (Bates, 2009). 

Bir işte uzmanlaşma da kendi yiyeceğini üreten 

toplumlar için oldukça önem arz eden bir durumdur. 

Günümüz sanayi toplumunu düşünecek olursak 

kimsenin uzmanlaşmadığı bir işte 

çalışmayacağını söyleyebiliriz. Ancak bu 

uzmanlaşma teknolojinin de getirdiği bir takım 

şeyler sayesinde cinsiyete bağlı iş bölümünü 

anlamsız hale getirmiştir. Sanayileşmemiş toplumlarda 

ise iş bölümü büyük oranda yaş ve cinsiyete 

bağlı belirlenir. Uzmanlaşmanın içeriği ise –hiç 

kuşkusuz- toplumdan topluma değişiklik gösterir. 

Örneğin, Trobriand Adası’ndan bir kişi, balta sapı 

yapmak için taşa ihtiyaç duyar ve bu taşı 

almasının tek yolu taşın fırınlandığı uzak 

mesafedeki bir adaya gitmektir. Kil çanak almak 

istendiğinde ise başka bir adada oturan insanlara 

başvurmak zorundadır (Haviland, 2008). 

Trobriandlıların ekonomik ilişkileri ise 

“Kula Halkası” denen bir ticaret sistemine 

dayanmaktadır. Malinowski (1922) bunu, büyük 

bir halka oluşturacak şekilde dizilmiş adalarda 

yaşayan ve gemicilikle uğraşan Malenezyalılar 

arasında gelişen ticari ilişkilerin altında yatan bir 

tür dengeli karışıklık olarak tanımlar. Kula bir tür 

değiş tokuş sistemidir. Kulalı erkekler Trobriand 

halkası içindeki adalara yolculuk ederler ve ürettikleri 

kırmızı deniz kabuklarından kolyeleri 

(soulava) ve beyaz kabuktan kelepçeleri (mwali) 

değiş tokuş amaçlı birbirlerine verirler. Kula’daki 

her erkek kendininkine komşu adadaki 

ortaklarıyla ilişki kurar. Bir tarafa mwali verirken, 

geriye soulava alır. Diğer taraftaki komşusuna ise 

aldığı soulavayı verirken, mwali alır. Böylece kabilelerin 

kendi ürettiği kolyeler ve diğer şeyler bir 

tür sirkülâsyona girer. Burada önemli olan bir 

diğer şey ise kimsenin aldığı kolyeyi uzun süre 

elinde tutmayışıdır. Çünkü eğer uzun bir süre 

elinde tutarsa, ticaret yolunu kesintiye uğratabilir 

29

PARRHESIA 

(Haviland, 2008). Bu eşyalar kabileler için değerli 

eşyalardır ve belli bir eşyanın gelmesi toplulukta 

heyecana sebep olabilir. Ancak buradaki bir diğer 

nokta da Kula yolculuklarında erkeklerin temel 

amacı değiş tokuş yapmaktan çok belli bir düzenin 

koruyuculuğunu yapmaktır diye düşünüyorum. 

Bu sistem adalar arasında güzel toplumsal ilişkiler 

kurmaya sebep olurken, maddi alışverişlerinin de 

barışçıl şekillerde yapılmasına neden oluyor. 

Trobriandlılar bunu bir tören- bir gelenek - haline 

getirerek ise sistematik bir hale dönüştürmüşlerdir. 

Yani demek istediğim, kültürün altyapıyla 

(ekonomiyle) ne kadar ilgili olduğunu bir kez 

daha görmemize yardımcı olan bir sistemdir Kula. 

Mesela, bir kıtlık ya da doğal felaket olsa ve birbirleriyle 

paylaşacakları ürünler kalmasa Kula sistemi 

de o şekilde evrilmeye başlayacaktır. 

Ayrıca, Kula halkası çok önemli gibi 

gözükse de Trobriand kadınlarının da kendilerine 

has değiş tokuş yöntemleri vardır. Mesela, bir 

ölüm olayında, komşu mezralardaki kadınlar ölü 

evine yiyecek getirirler. Ölen kişinin yakınları 

olan kadınlar ise onlarca muz yaprağı hazırlarlar 

ve getirilen yiyeceklere karşılık vermek amacıyla 

liflerden etek dokurlar. (Weiner, 1976) 

Bunun yanında, Trobriandlılar büyüsel ve 

dinsel ayinlere de sahiptirler. Mesela, Trobriand 

Adalılar denizcilik ve balıkçılık yeteneklerinin 

gelişmesine karşın, uzun okyanus yolculuklarına 

çıkmadan önce bir takım dinsel ayinler 

gerçekleştirirler. Fakat gündelik çıktıkları 

balıkçılık faaliyetleri için bu ayinlere ihtiyaç duymazlar 

(Bates, 2009). İhtiyaç duydukları yer ise 

dinin kökenine dair bir takım cevaplar veriyor 

sanıyorum bizlere. Kırılgan bir kanoda gidilen 

okyanus yolculuğu tehlikelidir ve Trobriandlılar 

yolculuğun tehlikeli olduğu zamanlar dine 

gereksinim duyuyorlar. Yani bir tür yatıştırıcı etki 

görüyor din. Malinowski’nin ise din tanımı şöyle: 

“Din spekülasyon ve tefekkürden, ya da yanılsama 

veya yanlış değerlendirmeden değil, insan 

hayatının gerçek trajedilerinden, insan 

tasarımlarıyla gerçeklerin çatışmasından doğar” 

(Malinowski, 1931). Yani dinler insanın aciz 

kaldığı durumlarda bir çıkış yolu sağlar ve kaygıyı 

azaltmaya yardımcı olur. Ayrıca, neden ölüyoruz, 

neden doğuyoruz, nereden geldik ve nereye 

gideceğiz gibi varoluşsal sorulara ve genelde 

insanı korkuya sürükleyen belirsiz konulara kesin 

ve kolay çözümler bulur. Bu bağlamda Malinowski’nin 

din çözümlemesiyle Marx’ın çözümlemesi 

arasında pek bir fark göremiyorum. Yani 

“din halkın afyonudur” sözüyle aynı yere çıkan bir 

çözümleme bu. 

Sonuç olarak görüldüğü üzere, Trobriand 

yerlileri oldukça ilgi çekici özelliklere ve kendilerine 

has bir özgünlüğe sahip bir kültür. 

Dolayısıyla bu kültürü incelemek, bildiğimiz bir 

takım ezber insan doğası fikirlerine ters düşebilir 

ya da onu tam tersine destekleyebilir. Yani her 

antropoloğun alan çalışması yapmak isteyeceği bir 

yer olmasına karşın, gitmek için bir o kadar da cesaret 

isteyen bir yer. 

Son olarak belirtmek isterim ki, bu yazıda 

daha çok yerlilerin cinsel yaşamına ve kadının bu 

toplumdaki yerine değinmeye çalıştım. Malinowski’nin 

bu konuya özellikle ilgi duyması, 

gençlik yıllarında psikanalize ilgi duymasından 

kaynaklandığını daha önce belirtmiştim. Bilindiği 

üzere Malinowski, Oedipus Karmaşası’nın 

evrenselliğini sorgulamıştır bu alan çalışmasında. 

Bunun dışında dinin görevinin de batı toplumunda 

olduğu gibi yerlilerin yaşamında da benzer özelliklere 

sahip olduğunu görüyoruz. Nasıl normal 

hayatında dinle ilgilenmeyen biri oğlu tehlikeli bir 

yere –askere- gittiğinde dua etmeye başlıyorsa, 

30

onlarda uzun okyanus yolculuklarına çıkmadan 

önce kendi ayinlerini gerçekleştiriyorlar. Bu 

değişmeyen bir insan doğası kavramı açısından 

olumlu bir bulgu olmasına rağmen, hala tarihsel 

bir insan doğasının olduğunu kabul etmekle birlikte 

bunun tarihsel ve toplumsal dinamiklerle beraber 

değişebileceğini düşünüyorum. Bu değişimi 

yaratan en büyük etki de –sanıyorum- kültürün ta 

kendisi. 

PARRHESIA 

Malinowski, B. (2002). Argonauts of the Western 

Pacific. Routledge, London, s. 94 

Weiner, B. (1976). Women of Value, Men of 

Renown: New Perspectives in Trobriand 

Exchange. University of Texas Press, Texas, s.201 

Malinowski, B. (1931). ‘Culture’, Encyclopedia 

of the Social Sciences, c.4. Macmillan, New York, 

s.99 

Kaynakça 

Malinowski, B. (1992). Vahşilerin Cinsel Yaşamı, 

çev. Saadet Özkal. Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 

s.39 – 333 

Weiner, B. (1988). The Trobrianders of Papua 

New Guinea. Holt, Rinehart and Winston, New 

York , 4 – 7 

Jones, E. (1925). Mother-Right and the Sexual Ignorance 

of Savages. International Journal of Psychoanalysis, 

6 (2), 30 – 109 

Reich, W. (1995). Cinsel Ahlakın Boygöstermesi, 

çev. Bertan Onaran. Kabalcı Yayınevi, İstanbul s. 

51 

Malinowski, B. (2002). Sex and Repression in 

Savage Society. Routledge, London, s.66 

Haviland, W. A., Prins, H. L., Walrath, D. & 

Mcbride, B. (2008). Kültürel Antropoloji, çev. 

İnan Sarıoğlu. Kaknüs Yayınları, s.419 – 417 – 

418 – 375 – 386 

Bates, D. G. (2009). 21. Yüzyılda Kültürel 

Antropoloji, ed. Suavi Aydın. İstanbul Bilgi 

Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s.292 – 374 – 460 

Notlar: 

[1] Malinowski(1992)’nin ‘Vahşilerin Cinsel 

Yaşamı’ adlı kitabında yerlilerin toplumsal 

yaşamında kadının yeriyle ilgili sarf ettiği bir söz. 

Trobriandlıların anaerkil bir toplum olmalarına ve 

kadının toplumsal yaşamda etkin bir rol 

oynamalarına rağmen aile üzerindeki velayet 

kadına değil, erkek kardeşe veriliyor. Bütün bunlar 

üzerine Malinowski Trobriandlıların toplumsal 

ilişkilerini bu şekilde formüle ediyor. 

[2] Fakat görüyoruz ki Jones ve arkadaşları bunu 

başaramamış. Ancak, günümüz psikanalistlerinin 

kültürü, hastalığı şekillendiren bir dinamik olarak 

göz önünde bulundurduğunu da belirtmekte fayda 

görüyorum. 

[3] Bastırılmış dürtülerin şakalarla ya da dil 

sürçmeleriyle açığa çıkması gibi. 

[4] Burada Lacan’a girmek yazının amacından 

sapmak olacağından, bunu başka bir yazının 

konusu olarak açmadan bırakıyorum. 

[5] Metinde bir kaynak birden fazla kullanıldığı 

için referans sayfasında tam referans bir defa 

yazılıp sayfa numaraları metindeki sıraya göre - 

kullanılış sırasıyla - yazılmıştır. 

PARRHESIA 

E-DERGİ 

http://parrhesiadergi.net 

31

PARRHESIA 

Demokratik Ormantizm 

Sapphİnanna 

sapphinanna@yahoo.com.tr 

Mavi ve sarı tonlarındaki kamu duvarları eşliğinde 

öğretmen hayat bilgisi anlatıyordu. Sınıf, 

beslenme saatinden kalan yumurta ve sabunlu bez 

kokularına altmış beş çocuğun nefes kokularının 

da eklenmesiyle tam bir koku cümbüşüne 

bürünmüştü. 

Kepekli öğretmen, maydanoz salkımlı sınıfta 

çocuklara şu ödevi verdi: 

“Demokrasi nedir araştırınız ve ailenizle 

tartışınız” 

X çocuk servisten indi, zile bastı, kapı açıldı. Anne 

ve baba akşam yemeğini hazırlamış, gülümser bir 

halde çocuğu karşılamışlardı. Yenen akşam 

yemeği geceye devrolmuş ve nihayet sabah 

olmuştu. Kahvaltıda Zımba Lisesi’nde müdür 

olarak çalışan baba; “Oğlum X, Kepekli öğretmen 

hafta sonu tatili için sana ne ödevi verdi” diye 

soruverdi. Bir fabrikada “delgeç” olarak çalışan 

anne ise gözlerini baba oğuldan ayırmıyordu bile. 

Çocuk utanmaya ve kızarmaya başladı, masanın 

altında ayaklarını sallıyor ödev yerine aklına izbe 

bir oda ve birbirinden renkli kadınlar geliyordu. 

Kadınlar çok çıplaktılar ve büyüyen elleriyle X 

çocuğu kahkahalarla kucaktan kucağa atıyorlardı. 

“Oğluummmm Xxxxx” diyen babasının sesiyle 

ürken çocuk kekeleyerek “Deemmokk”, “Rassiii” 

diyiverdi. Çocukluğunda “delgeç” hastalığına 

yakalanan anne kahvaltı masasındaki kağıtları 

delmeye başladı, baba ise ödevden hoşnut 

olmuştu. Çocuk demokrasi kelimesini 

tanımamasına rağmen bir hinlik seziyordu, 

yabancıların eline tutuşturacağı bir şeker olsa asla 

almaz ve demokrasiden kaçardı ama inatçı baba 

çocuğa anlatmaya başladı. Kahvaltı masasını 

işaret etti “İşte bu parlamento; çatal ve bıçaklar da 

devletlerdir. Krem peynir ekonomi, domatessalatalık-biber 

üçlüsü uluslararası siyasi kurumlar, 

zeytinler ülkelerin askerleri, reçel kadınlar, bal 

çocuklar, ekmek ise erkeklerdir ama ekmek 

kırıntıları ise tüm dünya halklarıdır. Bir dilim 

ekmeğe çok reçel, çok bal sürer üzerine ‘medya’ 

adını verdiğimiz çayı yudumlarız. Ama tat dengesi 

için zaman zaman bir dilim ekmeğe zeytinleri 

sıkıştırır salata tabağına dadanırız. Çiğner çiğner, 

yutar yutar ve karnımızı doyurarak ‘demokrat’ 

oluruz doyma noktamız demokrasidir. Yani ne 

denli çok ekmek kırıntısı varsa o denli çok 

demokrasi kavramı yaygınlaşmıştır” dedi. 

X çocuk hiçbir şey anlamamıştı. Zaten 

bilinmeyenliği temsil etmesi açısından adını X 

koymuşlardı ve her yaş arttığında, bir üst x bilinmeyenli 

denkleme dönüşüyordu. Ruh hastası Beta 

Nenesi yatak odasında inlemelerle evi ses 

sarsıntısına boğmuştu. Kahvaltı masasından 

fırlayan çocuk Beta nenesinin oda kapısına vardı, 

delikten içeri gözlemeye başladı. Nenesi 

demokrasi kavramını aşağılayan Eflatun’un 

kollarında derin ve hızlı inliyordu; neye 

benzeteceğini şaşırdı ve o şaşkınlık esnasında üç 

çocuk gördü. Karyolanın etrafında küçük Hitler, 

küçük Mussoluni ve küçük Franco “kutu kutu 

pense “adlı oyunu oynuyorlardı. 

Kahvaltı masasında demokrasi yüceltiliyor, 

nenenin yatak odasında ise demokrasi karşıtları ile 

nene derin derin, tuhaflaşan inilti ve nefes sesleri 

eşliğinde eğleniyorlardı. Anne ve baba şaşkın aynı 

zamanda kıs kıs gülümsemeli bir halde çocuğu 

sarsıyorlardı; çünkü çocuk sarsılan zihnine 

rağmen bedensel açıdan sakinlikte yüz derece 

fokurduyordu. 

Saatlerce sustular, saatlerce inledi öteki oda, 

32

PARRHESIA 

saatlerce çarpıştı çocuk içindeki x bilinmeyeni ile 

hem kendindeki bilinmezlikten hem de şu 

demokrasiyi bir türlü bilememekten sıkılmış, 

huzursuzlanmıştı. Derken kararan hava ile birlikte 

yatağına varıp uyumak istedi. 

Uykuya dalmış hatta uyumuş ama birden 

uyanmıştı da. Gözleri kapalı ve bedeni uyku 

sistematiğine ilişmişken ağzı uyanıktı, saymaya 

başladı: 

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15.... 31 

İçinde bir tüfek patlamış, kasıklarında bir 

tanker devrilmiş ve yatağı kirlenmişti. Ter içinde 

kalmıştı ve çok utanıyordu. Odanın kapısı açıldı; 

baba, anne, Beta nene ve kucağındaki üç yaramaz 

velet kahkahalar atıyorlardı, adeta çocuğu 

alkışlıyorlardı. Babası “Bizim mahallede çocuklardan 

ilk benimki demokrat oldu herkes bunu 

bilmeli” dedi. Annesi “Ben oğlumun zaten büyük 

bir demokrat olacağını seziyordum. Demokrasi, 

oğlum, sana feda olsun” dedi. Beta nene 

kucağındaki üç küçük faşist ile zıplıyordu. “Ben 

de zamanında demokrasi ile büyümüş ama 

demokrasiyi popoma kuyruk olsun diye 

bağlamıştım sonra da tarih beni küçük bir çocuk 

yaptı ve bana faşist dedi” diye ağlamaya başladı 

küçük Adolf. 

Gözleri büyüyen X, ödev defterini eline aldı öteki 

elindeki çarşafla sıska bacaklarının arasında 

devrilmiş olan küçük makiye bakıp ürkerek şöyle 

yazdı: 

“Yaşasın Demokratik Ormantizm” 

Prof. Dr. Bahadır Erdem ile Sosyal Medya, 

Sosyal Adalet ve Sosyal Devlet Üzerine 

Levent Kaan Gündoğdu 

leventkaan_1@hotmail.com 

Parrhesia derginin ikinci sayısındaki 

konuğum İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi 

Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı Öğretim 

Üyesi Prof. Dr. B. Bahadır Erdem. Kendisi 

okuduğum fakültenin hocalarından olmasına 

rağmen henüz dersini almadığımdan 

tanışmışlığımız yok, ancak etkili bir Twitter 

kullanıcısı. Sayısal bir veri isterseniz belki sadece 

881 takipçisi (14.08.2012 itibariyle) olduğunu 

görürsünüz(@BBahadirErdem). Ama öğrencitakipçileriyle 

diyalogu ve sakınmadan yazıya 

döktüğü muhalif söylemleriyle ilgi odağı olmayı, 

aldığı RTler sayesinde yazdıklarını on binlere 

duyurmayı başarabilen; kendisini “profesyonel kız 

babası ve karısına aşık bir profesör” olarak 

tanımlayan bir akademisyen karşınızdaki. 

Hem bir sosyal bilim emekçisi hem de sosyal 

medya aktörü olmasından ötürü dergimizin objektifini 

Prof. Dr. Bahadır Erdem’e doğrultmayı ve 

sosyal medya, toplum ve hukuk üzerine bir röportaj 

yapmayı istedim. Beni kırmadığı için teşekkür 

ederek röportajımıza başlayalım. 

1.Madem Twitter üzerinden sizi tanıdık ilk 

soru oradan gelsin: Sosyal medyayı 

günümüzün bir gerekliliği mi yoksa bir keyfi 

olarak mı kullanıyorsunuz? 

Bu sorunun cevabı kişiden kişiye, kişinin 

ihtiyacına ve ana göre değişiyor. Sosyal medyayı 

33

PARRHESIA 

34 

ne amaçla kullandığınıza bağlı. Eğer facebook’un 

arkadaş bulma fonksiyonlu kullanılmasından 

bahsedersek bu bana göre sosyal medyanın sadece 

keyfi olarak kullanılmasıdır. Ama bana göre keyfi 

olan kişiyi hayattan kopartan ve sanal bir dünyada 

vakit kaybı olarak gelen bu kullanım çoğu kişi için 

belki bir gerekliliktir. 

Twitter’a gelince ben Twitter’ın kesinlikle 

herkes için öncelikle bir gereklilik olduğunu 

düşünüyorum. An itibariyle söyleyecek sözü olan 

ve birilerine bu sözünü ulaştırmaya çalışanlar için 

faydalı bir kullanım. İnsanların çoğu zaman 

şikâyet ettiği şey kendilerini kimsenin 

dinlemediği, kimseye ulaşamadıklarıdır. Hâlbuki 

Twitter sayesinde her kullanıcı kendisini birilerinin 

dinlediğini, söyleyecek ne sözü varsa onu 

birilerine ulaştırdığını sanıyor. Sanıyor diyorum 

zira bu duygunun bir kısmı gerçek bir kısmı bütün 

sosyal medya araçları gibi sanal. Ancak işe 

yaradığı tarafları olduğu kesin. Zira neyle 

ilgileniyorsanız hangi konuda söyleyecek sözünüz 

varsa o konudaki bütün fikirlerinizi, olumlu olumsuz 

eleştirilerinizi, öfkelerinizi yani kısaca 

içinizde kalsa sizi rahatsız edecek bütün sözlerinizi 

ortaya döküyorsunuz. Kişiler bakımından 

önemi olduğunu düşündüğüm ve aslında kişinin 

ruhu bakımından da bir nevi tedavi sayılabilecek 

bu paylaşım, kişiye hizmet ederken aynı zamanda 

topluma da hizmet ediyor. Zira herkes Twitter’da 

kendine benzeyen birilerini bulabiliyor. 

Ulusalcılar, Atatürkçüler, muhafazakarlar, milliyetçiler, 

iktidar ye da muhalefet partilerinin 

bütün yandaşları ya da nefret edenleri, kanarya 

sevenler, cazdan hoşlananlar, tuttuğu futbol 

takımına adeta aşkla bağlı taraftarlar, tutmadığı 

takımın düşmanları, hayvan sevenler vb. akla ne 

gelirse, herkes kendine benzer birilerini buluyor. 

Bu birlikteliğin, paylaşmanın ve özellikle de hedef 

neyse o hedefe olan eleştiri ve kızgınlığın Twitter 

sayesinde bir şekilde ufak ufak dışa vurulmasının 

demokrasinin işlemesi bakımından da faydası var. 

Bana göre Twitter sivil demokrasinin gerçekten 

önemli bir parçası. 

2.Aslında sadece internete değil televizyonlardaki 

tartışma programlarına ya da gazetelere 

baktığımızda da gündemin sürekli olarak 

değiştiğini görüyoruz. Hızla değişen bu gündemi 

toplum olarak yeterince takip edebiliyor 

muyuz sizce? Ele alınan gündemi çözüp mü 

diğerine geçiyoruz yoksa oluşan sadece çözümsüz 

kafa karışıklıkları mı? 

Bu soruya verilecek tek cevap hiçbir şeyi çözmeden 

büyük bir karmaşa içinde önemli ya da önemsiz 

her konuyu medya vasıtasıyla ağzımızda adeta 

gargara yapar gibi bir müddet çevirip ondan sonra 

da tükürdüğümüzdür. Zira daha medya konuyu 

ağzında çalkalarken çoktan Türkiye’nin gündemine 

düşen ki çoğu zaman yapay bir şekilde bilinçli 

olarak düşürülen bir başka konu sırada bekliyor. 

Medyanın derdi hiçbir zaman bir konuyu sağlıklı 

bir şekilde tartışmak ya da çözüme kavuşturmak 

değil. Bunu söylerken medyada haber yapan ya da 

açık oturum düzenleyen sayısı az da olsa birkaç 

gerçek gazeteciden bahsetmiyorum. Bir sektör 

olarak sadece reyting derdinde olan medyadan söz 

ediyorum. Bu memlekette televizyon kanalları 

kendilerine uygun buldukları kişileri adeta medya 

maymunu haline getiriyorlar. Zekeriya Beyaz ile 

birlikte ciddi ciddi “acaba cinsel ilişki ile oruç 

açılır mı yoksa açılmaz mı” diye günlerce 

tartışıyorlar. Ne güzel konu değil mi? Baldan tatlı. 

En eğitimsiz en cahil olanı bile televizyon başına 

mıhlayabilir. Ya da deprem konusunu, çözmek 

için halkı bilinçlendirmek için değil bu konuda 

birbirine zıt bilimsel görüşleri olan üniversite 

hocalarını ekran karşısında kavga ettirmek için 

gündemde tutuyorlar. Televizyonun bir büyüsü 

var. Tartışma programlarında tartışırken eğer kendini 

tutmaz sinirlerine hakim olmazsan kariyerine 

yakışmayacak şekilde medya maymunu haline 

gelmen çok kolay. Ancak şunu unutmayalım ki 

Türkiye’de bilinçli olan herkesin farkında olduğu 

gerçek, konusunda uzman olanların sakin sakin 

doğruları söylemeleri durumunda reytinglerinin 

fazla olmayacağı. Yani bağırmalısın. Bağır 

bağırabildiğin kadar. Hatta bağıra bağıra bir yıl 

sonra bir partiden milletvekilliği teklifi alman ya 

da baro başkanı olman gayet mümkün. Gerçekten 

makbul bir kişiysen televizyonda makbul olman 

çok zor. Ayrıca lafının dinlenmesi için güzel ya da 

yakışıklı olman da şart. Beyazcama yakışacaksın. 

Şimdi bütün bu söylediklerimin arasında, ülkenin 

gerçekten derdi olan bir konuyu gerçekten çözmeye 

ilişkin sözler var mı? Yok. Zira kimsenin 

böyle bir derdi yok. Ama zaten televizyonda dert 

mi çözülür. Hayır çözülmez. Böyle bir fonksiyonu 

da yok. Ama halka gerçekleri, doğruları ulaştırma,

“ 

doğru bir şekilde bilinçlendirme fonksiyonu olabilir 

ki o da bizde yok. 

3.Sosyal medyada karşılaştığımız üyelerinin bu 

gündemlere olan tepkileri sizce “gerçek” mi, 

“var” mı? Sorunları çözemesek de onlara karşı 

konumlanabiliyor muyuz? 

İşte gerçekten sanal olmayan ve var olan gerçek, 

sosyal medyadaki üyelerin yani halkın gündemdeki 

konulara olan tepkileri. Bu tepkiler 

gerçek. Hem de en saf ve en süzgeçten geçmeyen 

haliyle gerçek. Zaten onun için sivil toplum 

anlayışının yok denecek kadar az olduğu ülkemiz 

bakımından bu tepkilerin dile getirilip, gün 

yüzüne çıkması, birbirini bulması çok önemli. 

Twitter’ın bu anlamda kullanımı gerçek 

demokrasiye inanan bir hukukçu olarak benim 

için çok önemli. 

Türkiye’de halkın olaylara yaklaşımı 

benim çocukluğumdan beri genelde “aman zaten 

söyle söyle ne olacak bir şey değişmez, imam yine 

bildiğini okur” şeklindedir. Bu yaklaşım bir 

PARRHESIA 

Arap baharı olarak adlandırdığımız, on yıllardır 

devrilmeyen diktatörlerin devrilmesinde bile önemli bir 

rol oynadığına göre Twitter, gerçekten 21.yy’da halkın 

elindeki farklı ve faydalı bir imkan. 

” 

kabulleniştir. Halkın tabiatında olan bu yaklaşım 

aslında Türkiye’deki iktidarların çok işine gelir. 

Halkın ruhuna sinmiş olan bu yaklaşım aslında 

biat kültürünün sonucudur. Bu biat sol anlayışta 

pek yoktur. Zaten onun için her zaman sağ ya da 

muhafazakar sağ partiler lider çıkarır. İyi ya da 

kötü lider olarak kabul ettikleri bir kişi her zaman 

politika sahnesinde mevcut olmuştur. Zira sağ 

kültür, muhafazakar kültür, birine biat etmeyi 

doğal karşılar. Ancak solcular bir türlü kendinden 

daha fazla birini beğenemedikleri için Bülent Ecevit 

hariç gerçekten halk tarafından kabul gören bir 

lider çıkaramamışlardır. Belki izin verilse lider 

olabilecek, halk tarafından kabul görecek kişiler, 

politika sahnesinden kendi parti mekanizmaları, 

parti organları ya da en yakın arkadaşları görünen 

diğer partililerce silinmiştir. CHP, bu söylediklerimin 

en bariz örneğidir. 

Twitter öyle ya da böyle yeni bir imkan 

yeni bir yol ve bana sorarsanız işe yarıyor. Zira 

Twitter sayesinde ve diğer sosyal medya araçları 

sayesinde artık herkes dünyanın en uzak yerinde 

35

PARRHESIA 

olan her şeyden anında haberdar olabiliyor. Yani 

artık hiçbir şey halktan saklanamıyor. Gerçeklerin 

üzeri örtülemiyor. İnsan hakkı ihlalleri bir şekilde 

dünyanın en uzak köşelerine kadar ulaştırılıyor. 

Bu noktada tabi yine bilinçli bir şekilde belirli 

odaklar tarafından sosyal medya kullanılarak 

yanlış yönlendirilme riskini de göz ardı etmemek 

gerekiyor. Sonucu maalesef ki çok tartışmalı ve 

beklenenden farklı olsa da ki aslında o coğrafya 

bakımından tarihsel süreçte yaşanan onca olaydan 

sonra böyle olması da belki doğal. Arap baharı 

olarak adlandırdığımız, on yıllardır devrilmeyen 

diktatörlerin devrilmesinde bile önemli bir rol 

oynadığına göre Twitter, gerçekten 21.yy’da 

halkın elindeki farklı ve faydalı bir imkan. 

Şüphesiz ki halkın bir araya gelmesi her seferinde 

illaki iktidar değiştirmek amacıyla olmaz. 

Fransa’da et fiyatları arttığında bütün Fransız 

kadınların örgütlenip bir araya gelerek bir hafta et 

almayıp, kasapların et fiyatlarına yaptıkları zammı 

geri çektirmeleri bunun en güzel örneğidir. Ya da 

yine Avrupa’da zaman zaman öğrenci harçları için 

bütün öğrencilerin hatta bazen lise öğrencilerinin 

bir araya gelerek ülkeyi salladıklarını görürüz. 

Diyeceksiniz ki Türkiye’de bugün 800 civarında 

üniversite öğrencisi hapiste. Çeşitli protestolara 

katıldığı için Fransa’dan kalkıp vatandaşı olduğu 

ülkeye erasmus öğrencisi olarak gelen aynı zamanda 

Fransız vatandaşı olan öğrenci hapiste altı 

ay tutuklu kalıp zar zor tahliyesinden sonra 

hakkında 32.5 yıl hapis cezası isteniyor. Bu durum 

bizim bir türlü yerleşmeyen yerleşemeyen 

demokrasimizin gerçeğidir. Ancak unutmayalım 

ki demokrasi toplumlara gökten zembille düşmez. 

Cumhuriyet rejimi Atatürk tarafından Türk milletinin 

başına gökten zembille indirilmiştir. Bu 

durum aslında işin tabiatına aykırıdır. Cumhuriyet 

rejimi Türk halkına hediye edilmiştir ancak 

demokrasi kültürü ve anlayışı bugün halâ geniş 

halk kitleleri tarafından bir türlü hazmedile - 

memiştir. Cumhuriyetin kuruluşundan beri geçen 

süreçte gerçek demokrasi ya da en azından 

herkesin hissettiği yerleşmiş insan hakları ülkemizde 

maalesef ki mevcut hale gelememiştir. 

Twitter 21.yy’da Türkiye’de belki halkın 

bilinçlenmesinde rol oynar. Belki demokrasi 

talebi, insan hakları talebi, kişi hakları talebi, 

eşitlik, özgürlük, insanca yaşama talebi halktan 

gelirse o zaman bu talebin önünde hiçbir 

statükocu sistem duramaz. 

4. Son zamanların tartışma konusu sosyal 

medya ve özgürlük. Sizce sosyal medya bize 

“fazladan” bir özgürlük sağlıyor mu? Burada 

4 Temmuz 2012 tarihli Hürriyet Gazetesinden 

bir alıntı yapmak istiyorum: 

“Kanunların, kişilere düşüncelerini Twitter üzerinden 

paylaşma hakkını verdiğini ancak bunu 

belli sayının üzerinde kişi tarafından takip 

edilmesinin bazı olumsuz sonuçları 

doğurabileceğine işaret eden Manhattan Ceza 

36

PARRHESIA 

Mahkemesi Yargıcı Matthew Sciarrino, ‘Halkla 

paylaşılan şey halka aittir. Kendiniz için saklı 

tuttuğunuz ise sadece size ait. Camı açıp, 

dışarıya çığlık atar gibi bir tweet atarsanız, 

bunun kişisel özgürlükle bağdaştırılmasını 

bekleyemezsiniz’ açıklamasını yaptı. “ 

Tamamı için: 

(http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/Show 

New.aspx?id=20909510) 

Dolayısıyla sosyal medya paylaşımları 

kolluk güçlerinin takibine konu olmalı mı 

olmamalı mı? 

Sosyal medya paylaşımları eğer bir suç teşkil 

ediyorsa hiç şüphesiz ki takibe konu olmalı. 

Çünkü eğer ortada işlenen gerçek bir suç varsa o 

suçun sosyal medya vasıtasıyla işlenmesi suç unsurunu 

ortadan kaldırmaz. Bugün için internet 

yolu ile işlenen suç kavramı ve bu suçun ne 

şekilde, hangi hukuka göre cezalandırılacağı çok 

yeni ve üzerinde tartışılmakta olan hukuk 

konularıdır. İnternet yolu ile işlenen suçların ceza 

hukuku boyutunun yanından milletlerarası özel 

hukuk boyutu da bulunmaktadır. Kişilik haklarının 

ihlali internet yolu ile yapılıyorsa üçüncü kişilerin 

de bu ihlalden haberdar olmaları nedeniyle çok 

daha ağır bir ihlal teşkil etmektedir. Kısaca eğer 

internet yolu ile işlenen fiil bir suç teşkil ediyorsa 

bu suçun soruşturulmasının gerekli olduğu açıktır. 

Kişilik hakları ihlal edilenlerin özel hukuka ilişkin 

tazminat talepleri de yine hukuk tarafından 

korunacaktır. 

5.Siyasi iktidar toplumun sosyo-kültürel 

hayatına müdahale etmeli mi? (Örnek verecek 

olursak burada hem alkol yasağından hem 

yasaklı sitelerden bahsediyorum.) Siyasi 

iktidarı buna meşruiyet sağlar mı? 

Hiçbir toplumdaki hiçbir iktidar, hiçbir toplumun 

sosyo-kültürel hayatına müdahale etmemeli. Hele 

de bu müdahaleyi din ve ahlak gibi üstün 

değerlerin arkasına sığınarak hiç yapmamalı. Zira 

bu değerlerin arkasına sığınarak yapılan bütün bu 

müdahaleler aslında az ya da çok çoğu insan için 

kendi inancı çerçevesinde büyük önem taşıyan 

bütün bu değerleri de kirletiyor. Toplumların 

sosyo-kültürel değerleri de şüphesiz ki zaman 

içinde değişebilir. Bu değişim ancak hiçbir gücün 

müdahalesi olmaksızın dünyanın değişmesi ile ya 

da eskilerin tabiriyle zamanın değişmesi ile 

oluşabilir. Bu tabii değişimlerin dışında 

iktidarların baskısıyla yapılmaya çalışılan bütün 

değişimler geri teper ve bir gün o iktidarın başına 

patlar. 

Ayrıca iktidar dediğiniz kuvvet halktan 

emaneten aldığınız bir mühürdür. Yani o iktidarın 

gerçek sahibi halktır. Demek ki aslında kendini iktidar 

sahibi sayan hükümetlerin iktidarı da bir anlamda 

sanaldır. Bugün vardır. Yarın yoktur. Eğer 

bugün halktan emanet olarak aldığınız iktidarın 

mührünü kendinizin sanıp halka eziyet ederseniz 

ya da yaptıklarınızı üstün bir takım değerlerin 

arkasına saklayarak sunarsanız gün gelir hiç 

ummadığınız bir anda iktidarın elinizden gerçek 

sahibi tarafından alındığını görürsünüz. Onun için 

iktidar denen bu güce, seçimlerde yüzde kaç oy 

alarak sahip olursanız olun fazla güvenmemek 

gerekir. Zira iktidarın gerçek sahibi halkın 

tümüdür. Yani gerçek iktidar sahibi o dönemdeki 

iktidara, hükümete oy verenlerle birlikte vermeyen 

halkın bütünüdür. 

Ayrıca unutulmamalı ki her yasak, istek 

doğurur. Eskilerin çok sevdiğim bir iki lafı bütün 

durumu özetliyor. Öncelikle denir ki, ‘isteyen, 

iğne deliğinden geçer yine de istediğini yapar’ ve 

bir de ‘yerde duran delik düğme bile boş kalmaz’. 

Dolayısıyla yasakla masakla hiçbir şey engellenmez. 

Tam tersi yasaklanan her şey daha cazip daha 

kıymetli hale gelir. 

Ayrıca din ve ahlak kültürü çocukluktan 

itibaren ailede alınır. Devletin yetişen nesillere din 

öğretmek gibi bir görevi yoktur, olmamalıdır. Devletin 

görevi ne dindar nesiller yetiştirmek ne de 

dinsiz nesiller yetiştirmektir. Özellikle İslam 

anlayışında din, Allah’la kul arasındadır ve bu birliktelik 

içinde ne devletin ne de başka bir gücün 

yeri yoktur. 

6. “Adalet” niteliği gereği tartışmaya 

açık bir kavramdır. Ancak ülkemizdeki kadar 

çok tartışılması ortada bir problem olduğunu 

gösteriyor. İyi niyetli olup bu durumun bilinçli 

olarak yaratılmadığını düşünürsek; ortada bir 

yasama ya da yargılama beceriksizliği 

bulunduğundan mı söz etmeliyiz? Sorun 

nerededir? 

37

PARRHESIA 

38 

“ 

İnternet yolu ile işlenen suçların ceza hukuku 

boyutunun yanından milletlerarası özel hukuk 

boyutuda bulunmaktadır. Kişilik haklarının ihlali 

internet yolu ile yapılıyorsa üçüncü kişilerin de bu 

ihlalden haberdar olmaları nedeniyle çok 

daha ağır bir ihlal teşkil etmektedir. 

Adalet özellikle ülkemizde son günlerde çok 

tartışılsa da aslında tartışılacak bir tarafı yoktur. 

Bir yargılama ya adildir ya da değildir. Yapılan 

yargılamanın, bir kanun maddesinin ya da kanun 

maddesinin uygulanmasının adil olmaması 

halinde her gören göz ve yürek bunun 

adaletsizliğini görür. Bunu görmek için hukukçu 

olmaya da gerek yoktur. O yargılamanın ya da kanunun 

maddesinin ya da uygulamasının adil 

olduğunu savunanlar da aslında ortadaki 

adaletsizliği gayet güzel görmekle birlikte işlerine 

öyle geldiği için, çıkarlarının o şekilde 

davranmalarını gerektirdiğini düşündükleri için 

” 

ortadaki ayan beyan belli olan adaletsizliğe seslerini 

çıkarmıyorlardır. 

Adaletin gelmesi için öncelikle gerçek 

demokrasinin ülkeye yerleşmesi gerekir. Sadece 

kanundan, mevzuattan bahsetmiyorum. Halkta 

yerleşen demokrasi anlayışından bahsediyorum. 

Devletin dindar nesiller yetiştirmek görevi yoktur 

ama halka demokrasi kültürünü yerleştirme görevi 

vardır. Demokrasinin kesinlikle askeri darbelerle 

kesilmemesi gerekir. Demokrasiye aykırı olan, 

halkın zararına olan yanlış olan her iktidarın yine 

demokrasi içinde temizlenmesi gerekir. 

Demokratik sistem içinde halk bunu muhakkak 

başarır. Bu anlamda halkın sağduyusuna güvenmek 

şarttır. Anti demokratik uygulamalarla nehrin 

yatağını ne kadar değiştirirseniz değiştirin gün 

gelir o su yolunu muhakkak bulur. Nitekim 

AKP’nin Türkiye’de ilk seçimleri kazanmasının 

ve ikinci seçim döneminde oylarını daha da 

arttırmasının en büyük nedenlerinden biri o 

dönem itibariyle özellikle yargının üst 

kademelerinin ve de ordunun antidemokratik yorumlar 

ve davranışlarla AKP’yi hep mazlum durumuna 

düşürmeleridir. Gereksiz bir şekilde 

yaratılan mazlumlar her zaman kahraman mertebesine 

erişir. Ancak özellikle son dönem 

itibariyle dünün mazlumları bugünün zalimleri haline 

dönüşmüştür. Son dönemdeki insan haklarını 

yerle bir eden, adalete hatta kanuna aykırı, kesin 

ve inandırıcı delillere dayanmayan tutuklamalar, 

yargılamalar, sivil demokrasinin en tabi gereği 

olan kişilerin yaptığı her itirazda gösterdiği her 

tepkide savcılar tarafından suç arama çabaları, 

yargının savcıların neredeyse her talebini haklı 

görüp anında davaların açılması, savunma 

haklarının yerine yeteri kadar getirilememesi vb. 

çeşitli adalete aykırı uygulamalar, iktidarı bile

PARRHESIA 

isyan eden açıklamalar yapmaya yöneltmiştir. 

Ancak iktidarın en üst kademeleri tarafından hayli 

gecikmeli de olsa yargıdaki insan hakları ihlallerine 

karşı yapılan itirazlar iktidarı, kendi dönemindeki 

adaletsiz uygulamaların siyasi 

sorumluluğundan kurtarmaz. 

Ben her zaman derslerde hukukçu 

adaylarına şunu söylerim; sakın bulunduğunuz 

makamın gücüne aldanmayın, başınız dönmesin, 

hakim ya da savcı olduğunuz için kendinizi bir şey 

sanmayın. Hakim ve savcı olmak, elinizdeki o 

muhteşem gücü vatandaş aleyhine kullanmak 

demek değildir. Tam tersine vatandaş ile devlet bir 

ihtilafta karşı karşıya geldiğinde vatandaşın 

yanında olmak, zaten her türlü güce mutlak 

kuvvete sahip devletin karşısında vatandaşı korumak 

demektir. Türkiye’de hiçbir savcının, “canım 

ne var ben yazarım iddianameyi gitsin mahkeme 

halletsin işini” deme lüksü yoktur. Zira maalesef 

ki bizim ülkemizde en haklı vatandaş bile 

mahkemede o kadar kolaylıkla işini halledemez. 

Savcılık ve hakimlik niteliği itibariyle gerçekten 

çok vebali olan bir meslektir. Bana göre hakim ve 

savcıların “canım ne yapalım kanun böyle 

yazıyor, mevzuat böyle” şeklinde de kendilerini 

kandırmamaları gerekir. Zira, bir şekilde 

kanunlaşmasını tamamladığı için yürürlükte olan 

her kanun maddesi, adalete hizmet ediyor demek 

değildir. Unutulmamalıdır ki toplumun gerçeklerine 

uymayan, topluma hizmet etmeyen her kanun 

ya da kanun maddesi gün gelir mutlaka ya kadük 

olur ya da değişir. Hiç şüphesiz ki bu söylediklerimin 

kanunlara uymayalım şeklinde anlaşılması 

saçma olur. Söylemek istediğim kimi zaman gücü 

elinde bulunduranların yapmak istedikleri adaletsizliklere 

kanunu alet ettikleridir. 

7.Yeni anayasa tartışmalarına vatandaşlık 

kavramı üzerinden katıldınız (detaylı bilgi 

isteyenler için : 

http://erdemhukuk.com/press.html) Kısa bir 

özetle; “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı” 

tanımının anayasaya geçmesini, aksi halde 

üniter yapının sarsılabileceğini söylemişsiniz. 

Anayasa tartışmasına girmek değil niyetim. 

Ben, içinde bulunulan durum-sorun üzerinde 

uzlaşılan bir anayasa metniyle giderilebilir mi 

onu merak ediyorum. Problem daha çok zihinlerde 

gibi duruyor. Metnin faydası olur mu? 

Evet metnin faydası olur. Zira insan haklarına 

uygun, devletin bütün vatandaşlarını eşit bir 

şekilde, şefkatle kucakladığı, toplumun her kesiminden 

gelen, farklı kökene, farklı anadile, farklı 

din ve mezhebe sahip olan vatandaşlarının kendisini 

içinde bulacağı, “evet bu vatandaşlık tanımı 

beni de kapsıyor” diye inanacağı, yeni bir 

vatandaşlık tanımını Anayasaya koymadan, siz 

devlet olarak vatandaşınızdan bir şey bekleyemezsiniz. 

Bugün artık herkesin inanması gereken 

içine sindirmesi gereken bakış açısı, devletin 

vatandaşın hizmetinde olduğu, devletin vatandaş 

için var olduğu bir devlet anlayışıdır. Günümüzde 

vatandaşın devletten beklentilerini çok daha özgür 

ve korkmadan talep edebilmesi gerekir. 

Vatandaşı, yabancıdan devlete karşı ayıran 

en önemli hukuki fark, yabancıların sadece 

bulundukları devletin kanunlarına uymakla 

yükümlü olmalarına rağmen, vatandaşın devletin 

kanunlarına uyma yükümlülüğünün yanı sıra devletine 

karşı “sadakat bağı duyma borcu” altında 

olmasıdır. Devletin vatandaştan beklediği en 

önemli yükümlülük, vatandaşın devlete karşı 

duyması gereken “sadakattir”. Devletin vatan - 

daşına karşı olan en önemli borcu da vatandaşı korumak 

ve kollamaktır. Bu söylediklerim 

vatandaşlık hukukunun en temel prensiplerinin 

başında gelir. Ancak kanaatimce, vatandaşından 

kendisine karşı sadakat duyma borcunu beklerken 

devletin vatandaşına karşı öncelikle yerine getirmesi 

gereken en temel borcu, vatandaşı ile 

arasındaki ‘gönül bağını tesis etmektir’. 

Eğer Anayasanın 66. maddesine Türkiye 

Cumhuriyeti vatandaşlarının önemli bir 

çoğunluğunun itirazı varsa, “bu madde bizi temsil 

etmiyor, ben kendimi bu maddedeki vatandaşlık 

tanımının içinde bulmuyorum” diyorlarsa, o 

takdirde biz bu maddeyi nasıl anlarsak, hukuken 

nasıl yorumlarsak, nasıl izah edersek edelim ve 

bütün bu yorumlarımızda da hukuken ne kadar 

haklı olursak olalım, bir şey fark etmez. Zira bu 

madde hükmünün muhatabı olan Türkiye 

Cumhuriyeti vatandaşlarının bir bölümü bu 

itirazlarını sürdürdükleri müddetçe Anayasanın 

66. maddesi hükmü, Türkiye Cumhuriyetinin 

bütün vatandaşlarını kapsama işlevini yerine getirmiyor 

demektir. 

Türkiye Cumhuriyeti belki de kuruldu - 

39

PARRHESIA 

ğundan beri en önemli tarihsel dönemlerinden 

birini geçirmektedir. Kanaatimce ülkemizin, 

demokratik, özgürlükçü, eşitlikçi, kişi hakları ve 

insan haklarını koruyan, devlete karşı vatandaşın 

yanında ve en önemlisi toplumun her kesimince 

maximum mutabakatla kabul edilmesi gereken 

yeni bir anayasaya gerçekten ihtiyacı vardır. 

Anayasamızdaki vatandaşlık tanımının her 

vatandaş tarafından kabul görecek şekilde yeniden 

tanımlanması ise toplumun ihtiyaç duyduğu bu 

yeni anayasanın en önemli maddesidir. Toplumsal 

mutabakatla çıkacak yeni bir anayasa Türkiye’nin 

ihtiyacı olan toplumsal barışa hizmet edecektir. 

Yeni bir anayasa çıktığı ya da Anayasadaki 

vatandaşlık tanımı genel kabul gören şekilde 

kabul edildiği için ülkeye hemen barış gelir mi, ya 

da terör biter mi? Tabi ki hemen bitmez. Zira 

barışın bu topraklara tam olarak gelememesinin 

terörün bitmemesinin ve artık ülkede adeta bir iç 

savaş ortamının yaratılmaya çalışılmasının pek 

çok nedeni bulunmaktadır. Hiç şüphesiz ki devlet 

her zaman terörle mücadelesine her devlet gibi 

devam edecektir. Ancak bu mücadelenin teröristle 

mücadele boyutunda kalmaması, terörle mücadele 

şeklinde yapılması, terörün kaynaklarının kurutul - 

ması, Kürt kökenli vatandaşlarımızla terör örgütü - 

nün arasına Türkiye Cumhuriyeti devletinin her 

türlü koruması, hukuku ve şefkatiyle girmesi 

gerekmektedir. İşte yeni vatandaşlık tanımı, devletin 

bütün vatandaşlarına göstereceği şefkatin, 

kucaklamanın, son yıllarda bazı vatandaşları ile 

kopan gönül bağının yeniden tesisinin sağlanması 

için önemli bir hukuki fırsattır. Devlet terörü bahane 

ederek, vatandaşlarına insan haklarının 

gereklerini, kişi haklarının gereklerini vermekten 

kaçınamaz. Terör, insana insanca davranmanın 

önüne geçemez. Hocam Prof. Dr. Kemal 

Oğuzman’ın her zaman her yerde söylediğim ve 

çok doğru olan bir sözü vardır: “Hukukta şekil 

esasın yarısıdır.” İşte toplumsal mutabakatla kabul 

edilecek eşitlikçi, özgürlükçü, insan haklarına, kişi 

haklarına saygılı ve her kesimden vatandaşı koruyup 

kollayan, kucaklayan yeni bir anayasa ve 

yeni bir vatandaşlık tanımı ile devletin bu şekli 

yerine getirmesi gerekmektedir. Devletin yerine 

getirdiği bu “hukuki şekil” toplumsal ihtiyacımız 

olan barışın yani “esasın” yerine gelmesine de 

hizmet edecektir. 

8.Sosyal medya kavramını yeniden hatırlarsak, 

oluşan yeni bir toplum düzeni var: sınırların 

kalktığı, devrimlerin organize edildiği bir internet 

ortamı. Yeni anayasa çalışmaları bu yeni 

toplum düzenini ne kadar göz önüne alıyor? 

Almalı mı? Geleceğin hukuk düzeni nasıl 

yapılanacaktır? 

Geleceğin hukuk düzeni muhakkak ki bugüne 

göre çok daha fazla vatandaşı koruyan, vatandaşın 

lehine olan, kişi ve insan haklarına çok daha fazla 

saygılı bir hukuk düzeni olacaktır. Olmak 

zorundadır. Zira suyu tersine çeviremezsiniz. Cin 

şişeden bir kere çıktıktan sonra bir daha içeriye 

girmez. İnsanların eskiden gerçekleri öğrenmesi 

çok daha zordu. Bundan sadece 40 sene evvel 

Türkiye’de tek kanallı siyah beyaz televizyonu 

hafta da sadece belirli günlerde seyrederken 

herkes, daha televizyon açılmadan karşısına geçer, 

askerlerin Anıtkabirde göndere Türk bayrağını 

çekmelerini seyreder, ti borusunun ardından çalmaya 

başlayan istiklal marşını dinler ve akşam 

televizyonun kapanmasına kadar başından 

kalkmazdı. O yıllardaki tek haber kaynağı devletin 

40 

“ 

Bugün artık herkesin inanması gereken içine 

sindirmesi gereken bakış açısı, devletin 

vatandaşın hizmetinde olduğu, devletin vatandaş 

için var olduğu bir devlet anlayışıdır. Günümüzde 

vatandaşın devletten beklentilerini çok daha özgür 

ve korkmadan talep edebilmesi gerekir. 

”

PARRHESIA 

resmi yayın organları ile halka sunduğu tek taraflı 

haberlerdi. Bizim çocukluğumuzda herkes 

Türkiye’nin düşmanıydı. Dünyadaki hiçbir devlet 

ve hiçbir halk bir ikisi hariç bizi sevmezdi. Bütün 

komşularımız bize düşmandı. Şüphesiz ki gündemdeki 

bütün olaylarda da her zaman Türkiye 

haklıydı. Bizler bunun dışındaki bir fikri hayal 

bile etmez ve devletin tek taraflı söylediğinden 

farklı bir gerçek olabileceğini düşünmezdik. 1980 

ihtilalinden sonra yapılan ilk seçimlerde ihtilali 

yapan askerlerin inadına Türkiye’nin başbakanı 

olan Turgut Özal, ilk özel televizyonun 

kurulmasını, renkli televizyona geçilmesini 

sağladı. Şu anda televizyonu açtığınızda yüzlerce 

yerli ya da yabancı kanalı seyreden, ilk okuldaki 

çocuklarının elinde bilgisayar ve internetin olduğu 

Türk insanı ile bundan sadece 30 sene önceki Türk 

insanının imkanları arasında çok büyük bir fark 

var. 

Bugün dünyadaki hiçbir olayın 

duyulmaması, saklanması mümkün değil. Bütün 

bunların sebebi hiç şüphesiz ki internet. İnternet 

sayesinde her şeyin araştırılması mümkün. Bana 

göre 19.yy ve öncesi imparatorluklar çağı. 20.yy, 

cumhuriyetlerin kurulduğu ama bu yönetim biçiminde 

devletlerin ağırlığının vatandaş üzerinde 

çok bariz bir biçimde hissedildiği, devletin güçlü 

olduğu bir çağ. 21.yy ise artık vatandaşın devlete 

karşı güçlü olduğu, ferdin çağı, kişinin çağı. Hiç 

şüphesiz ki bu değişimin en önemli nedenlerinden 

biri internet. 

İnternet kullanımı son yıllarda 

çeşitlendikçe, sosyal medya dediğimiz iletişim 

imkanları çeşitlenip, çoğalıp yayıldıkça, ferdin devlete 

karşı olan imkanları ve gücü her geçen gün 

daha da artıyor. Devlet neyi ne kadar kısıtlamaya, 

engellemeye çalışırsa çalışsın gerçeklerin 

öğrenilmesini engelleyemez. Bunun en güzel 

örneği Arap baharı dediğimiz Arap yarımadasında 

on yıllardır devrilmeyen, devrilmez denilen yönetimlerin, 

diktatörlerin devrilmesinde Twitter ve 

diğer sosyal medya araçlarının kullanımı. 

İnsanlar bilgisayar başında bir tuşa basarak 

kendi yaşadıkları çağda başka milletlerin sahip 

oldukları insanca yaşamı gördüğü müddetçe 

kendileri için de aynı hakları, aynı güzellikleri 

isteyeceklerdir, ki bu haklı talebin önünde hiçbir 

sistem duramaz. Bu talep bir gün muhakkak yerine 

gelir. Aynı şekilde Türkiye’de bana sorarsanız 

mesela kadın hakları hiçbir zaman geriye gitmez. 

Her zaman daha ileri gidecektir. Zira köyde ya da 

şehirde varoşta yaşayan bir genç kız ya da kadın, 

sadece televizyon seyrederek bile büyük 

şehirlerde ekonomik güce sahip, eğitimli 

kadınların sahip olduğu hakları seyrettikçe, aynı 

hakkı muhakkak talep edecektir. Aynı hakları elde 

etmek için savaş verecektir. Dayak yiyecektir ama 

yine de yılmayacaktır. Hatta kimi zaman çok acı 

bir şekilde en yakınları tarafından öldürülecektir. 

Ancak yine de kadın hakları hiçbir zaman geriye 

gitmeyecektir. Çünkü bu insan tabiatına aykırıdır. 

Özetle yeni hukuk mevzuatı, anayasada 

dahil olmak üzere teknoloji sayesinde toplumun 

geçirdiği bu evrimi göz önüne almak ve toplumun 

değişen ihtiyaçlarına uygun bir şekilde düzenlenmek 

zorundadır. 

41

PARRHESIA 

42 

9.Ekşisözlük’te hakkınızda Whitney 

Houston’ın ölümünün ardından girdiğiniz derste 

ipad’inizi çıkarıp “i will always love you” 

şarkısını amfiye dinlettirdiğiniz ve ardından 

mutluluk üzerine bir konuşma yaptığınız 

yazıyor. Sanki Türkiye’de yaşayan bir profesörü 

değil de Holywood filmlerinden bir sahneyi 

anlatıyor. O gün aklınızdan geçenler 

neydi, neler hissettiniz? Neler hissettirmek istediniz? 

O gün yaptığımı aslında Whitney Houston’dan 

çok kısa bir zaman önce Amy Winehouse 

öldüğünde yapacaktım. Amy öldüğünde de 

gerçekten üzülmüştüm ancak bilmiyorum neden 

bir nedenle yapamadım. Whitney Houston 

öldüğünde de çok üzüldüm. Ayrıca her iki 

sanatçının öldüğü dönemlerde annem de çok ağır 

hastaydı. Hastanede dört ay yattığı bir dönemin 

ortalarıydı ve ben de zaten annemle birlikte hastanede 

yaşıyordum. Yani duygusal bakımdan 

yoğun olduğum, hayat, ölüm, mutluluk ve mutsuzluk 

kavramlarının kafamda devamlı döndüğü 

günlerdi. Ben üniversitede derslerimi verirken 

sadece hukuk öğretmem. Bütün hukuki bilgiler 

nasıl olsa yazdığımız kitaplarda zaten var ve 

hukuk fakültesinin son sınıfına gelen bir hukukçu 

adayı zaten o kitapları okuyup anlayabilir ve kendini 

akademik bakımdan iyi kötü bir şekilde 

yetiştirebilir. Ancak bana göre üniversal eğitim, 

hocanın derse girerek kaç yaşına gelmiş aklı 

başında insanlara bır bır bır bir şekilde hukuki bilgileri 

tekrarlaması değildir. Üniversal eğitim, 

kürsüye çıkan hocanın öğrencilerine öğrettiği 

hukuki bilgilerin yanı sıra kendi dünya 

görüşlerini, politik görüşlerini, ülkenin dertlerine, 

sorunlarına bakış açısını, çözüm önerilerini 

anlattığı, hatta hayata, aşka, evliliğe, çocuklara, 

bakış açısını gösterdiği yani o güne kadar 

heybesinde biriktirdiği ne değeri varsa iyi kötü 

onları öğrenciye verdiği bir eğitimdir. Aslında işin 

bu tarafı bir eğitim değil hocanın kendi dünyasını 

mümkün olduğunca şeffaf bir şekilde öğrenciyle 

paylaşmasıdır. Bir anlamda onlara yüreğini 

açmasıdır. Benim akademisyen olarak kalmamın 

en önemli nedeni öğrencilere ders anlatmaktan 

duyduğum zevktir. Onlarla bir şeyler paylaşmak, 

onlara bir şeyler verebildiğimi hissetmektir. Bu 

şekilde davrandığınızda, yani yüreğinizi cesurca 

açtığınızda öğrenci, sizin samimiyetinizi ve kendinizce 

onlara bir şeyler vermeye çabaladığınızı 

anlarsa sizi kabul eder ama öncelikle insan olarak 

kabul eder. Yoksa illaki sizin dünya görüşlerinizi 

ya da politik görüşlerinizi paylaşmaz. Zaten 

paylaşması da beklenemez. Üniversal eğitim her 

hocanın gelip çorbaya bir tutam kendi tadından 

katmasıdır bana göre. Öğrenci sizin tadınızı 

beğenir ya da beğenmez. Ama samimiyetinize iyi 

niyetinize inanırsa sizi sayar hatta sever. 

Sayılmadan ve eğer mümkünse sevilmeden o yaşa 

gelmiş insanlara hiçbir şey veremezsiniz. Olsa 

olsa içlerinden bir küfür yersiniz o kadar. Ancak 

şunu da söyleyeyim ki öğrenci milleti çok 

akıllıdır. Hayatta kandırılamaz ve samimiyeti çok 

iyi fark eder. 

Ayrıca devamlı üniversite gençliği ile birlikte 

olmak sizin çağı yakalamanıza vesile olur. 

Akıllı hocalar, gençlere dikkat eder, onları dinler 

ve onlardan çok şey öğrenir. Zira mesleğiniz 

sayesinde doğmadığınız bir çağa ki bu çağ da ortalama 

her beş ya da altı yılda bir değişir, bir 

şekilde kıyısından köşesinden dahil olursunuz. 

Ipadle Witney Houston’ı dinlettiğim gün sınıfa 

mutluluğun çok izafi olduğunu, insanın içinde 

olduğunu, paranın, pulun, başarının, şanın, 

şöhretin kesinlikle insanların mutlu olması için 

yetmediğini, mutluluğun para ile satın alınmasının 

mümkün olmadığını, çağımızda insanların her 

şeyi, her duyguyu, her değeri tüketip, kirlettiğini 

anlatmak istedim. Mutluluğun çok basit şeylerde 

olduğunu söylemek istedim. Hayatta en büyük 

başarının aslında sadece mutlu olmayı başarmak 

olduğunu söylemek istedim. Tabi ki 

bencilleşmeden ve başkalarını mutsuz etmeden. 

Sadece bu. 

10.Dergimizin adının anlamını açıkladığımız 

yazıda “ genel itibariyle, parrhesia, bir hakikati 

söylemenin risk ya da tehlike arz ettiği durumlarda 

kullanılan bir söylem biçimidir” dedik. 

Ben sizde bunu gördüm. Ancak günümüzde, 

meslektaşlarınızın birçoğunda maalesef bunu 

göremiyoruz. Siz bu söylemleri ortaya koyarken 

akademik konumuzun size yüklediklerini 

gerçekleştirdiğinizi düşünerek mi (yani 

bir görev bilinci de dahil olarak mı) yoksa 

kariyerinizi bir kenara koyarak mı hareket 

ediyorsunuz?

PARRHESIA 

Ben nasıl düşünüyorsam açıkça söylüyorum. 

Akademik kariyer falan kesinlikle bildiğim 

doğruları savunurken aklıma gelmiyor. Zaten 

bildiğim doğruları söylemeden de duramıyorum 

ve kabul ediyorum ki bu bazen risk de teşkil 

ediyor. Hatta ailemden kimi zaman uyarı 

alıyorum. Özellikle televizyonda ya da gazetelere 

konuşurken biraz risk aldığımı da kabul ediyorum. 

Hatta bazen derslerde bile aynı duyguyu 

hissettiğim olmuştur ki bu duyguyu yine en az 

derste hissediyorum. Bu noktada öğrencilerin 

samimiyete olan saygısına güveniyorum. Özellikle 

son zamanlarda konuştuğumuz konular ülke 

bakımından hassas konular. Ama ülkenin bütün bu 

dertleri çözülmek zorunda. Türkiye’nin bu dertleri 

çözmekten başka şansı yok. Aksi hal bir felaket. 

Düşünmek bile istemiyorum. Peki bu konular 

tehlikeli, riskli diye ne yapayım? Konuşmayayım 

mı, bir hukukçu, bir akademisyen, bir vatandaşlık 

hukukçusu olarak mesela bu ülkenin yıllardır 

çözülemeyen en gerçek, en büyük derdinde kendi 

hukuki, siyasi, ahlaki, insani görüşlerimi, 

inandığım doğruları insanlara söylemeyeyim mi? 

O zaman neden hukukçu oldum? Neden hoca 

oldum? Ben söylemeyeceksem kim söyleyecek? 

Beğenilir ya da beğenilmez ama tartışılır. İnsanlarda 

belki bir soru işareti uyanır. Belki bir işe 

yarar. 

İnsanlara meslekleri, unvanları elbette ki 

önemli nitelikler katar ama insan her zaman 

karakteriyle vardır. Yani bir adam karakter olarak 

adam değilse profesör de olsa, doktor da olsa, 

bakan da olsa ne olursa olsun adam değildir. Ben 

neysem oyum. Evde de dost sohbetinde de, 

üniversitedeki kürsüde de, televizyondaki açık 

oturumda da bütün inandığım doğrularımla 

karşımdaki herkese ve her fikre saygı duyarak 

aynı yerdeyim. Bu arada 21 yaşından beri emek 

verdiğim ve gerçekten sahip olmaktan dolayı da 

büyük mutluluk duyduğum İ.Ü.Hukuk Fakültesinin 

profesörü olmanın, inandığım doğruları 

söyleme konusunda bana tanıdığı kolaylığın da 

hiç şüphesiz ki farkındayım. 

11.Son olarak sizin gibi hareket etmeye çalışan, 

tüm risklere rağmen hakikatin peşinde koşan 

biz gençlere neler söylemek istersiniz? 

Gençlere özellikle de hukukçu gençlere hep 

söylediğim, öncelikle adil olmaları. Adalet gerçekten 

bir insanda olması gereken en önemli 

duygudur ve hukukçular bakımından mutlaka 

taşımaları gereken bir özelliktir. İnsan her zaman 

kendisi haklı olamaz. Hiç kimse, hiçbir fikir her 

zaman doğru ve haklı olamaz. Muhakkak 

karşımızdaki dinlemek zorundayız. Kendimizi 

karşımızdakinin yerine koymak zorundayız. Anlamaya 

çalışmak, saygı duymak zorundayız. Hatta 

eğer mümkünse karşımızdaki sevmeye de 

çalışmalıyız. Bu şekilde davrandığımız müddetçe 

öncelikle kendi aile yaşantımızda, mesleki 

yaşantımızda, bir fert olarak yaşadığımız 

toplumda doğruya, yaklaşırız. 

Gençlerin özellikle de hukukçu gençlerin 

Türkiye’nin dertleri ile ilgilenmeleri gerekiyor. 

Araştırmaları, okumaları, kendi dünya görüşlerini, 

kendi doğrularını bulmaları gerekiyor. Bu ülkenin 

dertleri ile hukukçular ilgilenmeyecekse, 

hukukçular söz söylemeyecekse, kim söyleyecek? 

İnanın ki hukuk çok önemli bir üniversal 

eğitimdir. Kişiye çok şey katar. Aldığınız eğitimin 

kıymetini bilin ve eğitiminize kendi karakterinizi 

katın. Farklılığınızı yaratın. Kendinizi sevin. Kendisini 

sevmeyen gerçek anlamda kimseyi sevemez. 

Olmayan, eksik olan şeylere değil, var olana, 

sahip olduğunuz değerlere odaklanın. Eksik olan 

taraflarınızı çalışarak tamamlayın ama bunalıma 

girmeden, kendinizi küçümsemeden. Kendinize 

inanın. Kendinize duyduğunuz inanç, bildiğiniz 

doğrularınızı çekinmeden savunma konusunda 

size cesaret verir. Ancak en önemlisi yine 

tekrarlıyorum hep kendinizin doğru olduğu 

yanılgısına düşmemenizdir. Demokrasi en farklı, 

en absürt, en rahatsız edici fikirlerin bile özgürce 

korkmadan söylenebildiği, çoğunluğun azınlığı 

ezmediği, herkesin hakkının eşit şekilde 

korunduğu rejimin adıdır. Yaşadığımız bilgi 

çağında bütün gençlerin bir şekilde kendi yollarını 

bulacaklarına eminim. 

LKG: Evet, sorularımızın sonuna geldik. 

Zaman ayırdığınız için çok teşekkür ederiz. 

B.E: Ben tşekkür ederim. 

43

PARRHESIA 

ELEŞTİRİ 

Her ne kadar dergimiz editörlerinden Levent Kaan Gündoğdu’nun röportaj 

dahilinde sorduğu soruların yönlendiriciliği bakımından Bahadır Erdem’i 

mazur görmek zorunda olsak da, verilen cevapların “politik doğruculuk” 

bağlamında sorunlu olduğunu da belirtmek gerektiğini düşünüyoruz. 

Demokrasi anlayışının liberal anlamda çöküşünü -yani halkların kendi kaderlerini 

tayin etmesinin Lenin’den bu yana çok değişmiş olmasını- kabul etmiş 

olmamız dolayısıyla sosyal medyanın bireylerin, iktidarın oluşumundaki 

karar mekanizmasını doğrudan belirlediğine dair kanının yanlışlığını (daha 

doğrusu devletin ideolojik aygıtlarının toplumsala sirayet etmesinin 

yanlışlığını), hitap edilen öznenin temelde belirsizliğine (sosyal medyanın 

anonimliğine) sığınarak belirtmenin, aslında kişisel tatmine yönelik olduğunu 

söylemek istiyoruz. Adalet nasıl ki “halkın oy verme eylemiyle” gerçekleş - 

meyecekse, o halkın muktedirler aleyhinde kamuoyu oluşturmaya yönelik 

eleştirilerinin de bir karşılığı olduğunu düşünmüyoruz. Keza burada 

tartışılması ve üzerine düşünülmesi gereken temel sorun “yeni medya” olarak 

adlandırılan bu medya düzeninin demokratik bir özgürlükten ziyade, iktidarlara 

-Orwell’ın 1984’ündeki Büyük Biradervari- bir denetim ve gözetim 

imkanı veriyor olmasıdır. Burada Foucault’nun işçi sınıfının yasadışılığına 

dair yorumunu hatırlatmakta fayda var; “İşçi sınıfına iyi bakarsan, sonuçta, 

yasadışılıktan yanadır” der Foucault ve ekler; “Yasaya karşıdır çünkü yasa 

her zaman ona karşı yapılmıştır.” Bu denetim ve gözetim ağını da bir “yasa” 

olarak değerlendirecek olursak diyebiliriz ki, bizler de aslında yasadışı olmak 

zorundayız çünkü yasa, ancak ve ancak beraberinde getireceği yasadışılık 

ile bizlere yeni çözüm yolları bulmamız konusunda -dolaylı da olsa- bir 

destekleyicilik mekanizması görevini üstlenmiş olacaktır. Yani bize göre 

aslında uygulanan/uygulanmaya çalışılan bu baskı, denetim ve gözetim 

karşısındaki özne yasadışı olmalıdır ki, kendisine yeni söylem/eylem biçimleri 

bulabilsin. 

YAYIN KURULU 

(Eren Öztürk, Onurcan Yılmaz, Üstüngel Arı) 

BU ALAN 

ASLINDA BOŞ DEĞİL 

44

PARRHESIA 

Yazım ve Yayın Kuralları 

1. Parrhesia Dergisi, senede altı sayı olarak 

yayınlanan bir e-dergidir. Dergimiz hem online 

olarak hem de bilgisayara indirilerek (pdf) okumaya 

müsait şekilde hazırlanmaktadır. 

2. Yazarlara, yazılar için telif ücreti ödenmez ve 

yazarlar kendi yazılarından sorumludurlar. 

3. Yazılar iletişim mailimize word dosyası 

şeklinde gönderilmelidir. Gönderilen yazıların 

elimize geçmesinin ardından, yazının elimize 

geçtiğine dair yazara yazılı bir bildirimde (e-mail) 

bulunulur. Bunun ardından yayın kurulu 

tarafından inceleme aşamasına alınan yazıların, 

olumlu-olumsuz sonucu yazara bildirilir. Olumlu 

bir değerlendirme ile sonuçlandığı taktirde 

yayınlanır. Aksi durumda yazardan yazısı tekrar 

değerlendirilmesi istenir yahut nedenler gösterilerek 

neden yayınlanamayacağı hakkında kendisine 

bilgi verilir. İletişim maili: 

(parrhesiadergi@yahoo.com) 

Edebiyat çalışmaları gönderim hususları 

8. Tıpkı makale ve bilimsel çalışma metinlerinde 

olduğu gibi edebiyat çalışmalarında da bir 

alıntılama söz konusu ise, dipnot ve kaynakça 

kullanılmalıdır. 

9. Edebiyat çalışmaları gönderimlerinde, 

metinlerin daha önce başka bir yerde 

yayınlanmamış olması hususu (madde 4) esastır. 

10. Dergimizde ağırlıklı olarak edebiyat bilimi, 

akımları ve ürünleri üzerine deneme ve eleştiri 

yazılarına yer verilecektir. Burada önemli olan 

yazarların/şairlerin uğraştıkları alan üzerine bir 

düşünceye sahip ve bunları aktarabiliyor 

olmalarıdır. 

11. Öykü ve şiirler, bir amaç çerçevesinde, üzerine 

kurulu oldukları düşünüm biçimini yansıttığı 

ölçüde yayınlanmaya değer bulunacaktır. 

4. Yazıların daha önce başka bir yerde 

yayınlanmamış olması gerekmektedir. Ancak bazı 

özel/istisnai durumlarda “bu durum belirtilmek 

koşuluyla” kabul edilebilir. 

Makale ve bilimsel çalışma 

gönderim hususları 

5. Makale ve bilimsel çalışma gönderimlerinde, 

metinlerin daha önce başka bir yerde 

yayınlanmamış olması hususu (madde 4) esastır. 

6. Dergimizde, tarih, ekonomi-iktisat, sosyoloji, 

psikoloji, felsefe, siyaset bilimleri, edebiyat, 

iletişim-medya bilimleri vb. disiplinler ile ilgili 

bilimsel-derleme makaleler, kitap tanıtım yazıları 

vb. çalışmalara yer verilmektedir. 

7. Makale ve bilimsel çalışma gönderimlerinde 

dipnot ve kaynakça kullanımı esastır. Makale 

yahut bilimsel çalışma adı altında gönderilen fakat 

kaynakça ve dipnot kullanımı olmayan metinler 

değerlendirmeye alınmayacaktır. 

(Bkz. Dipnot ve kaynakça kullanım hususları) 

Dipnot ve Kaynakça Kullanım Hususları 

13. Dipnotlar sayfa altlarında yahut yazının sonunda 

verilebilir. Kaynakça yazının sonunda 

olmalıdır. 

Dipnot Kullanımı: 

Yazarın soyadı (bir boşluk) Yayın Yılı : 

Alıntılanan sayfa ya da sayfa aralığı 

Dipnot Örneği: 

Childe 2007: 15 

Kaynakça Kullanımı: 

Yazarın soyadı (bir boşluk) Yayın yılı : Yazarın 

tam adı, Kitabın adı (yabancı bir eserse parantez 

içinde çevirenin adı), Yayın evi, Yeri, Yılı. 

Kaynakça Örneği: Childe 2007: Gordon Childe, 

Tarihte Neler Oldu? (çev. Alaeddin Şenel – Mete 

Tunçay), Kırmızı Yayınları, İstanbul, 2007 

45

sayc4b12

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?