YÃ¶netim Bilimleri Dergisi Cilt 5 SayÄ± 2.pdf

T.C. 

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ 

BİGA İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ 

YÖNETİM BİLİMLERİ 

DERGİSİ 

JOURNAL OF ADMINISTRATIVE SCIENCES 

Cilt 5 • Sayı 2 • 2007 • Volume 5 • Number 2 

Bu Dergi 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 

Tarafından Yayımlanmaktadır. 

Pozitif Matbaacılık 

Çamlıca Mh. Anadolu Bulvarı 12.Sk. 

Gimat / ANKARA 

Tel: 0 312 397 00 31

YÖNETİM BİLİMLERİ DERGİSİ 

Journal of Administrative Sciences 


SAHİBİ / Owner 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Adına Prof. Dr. Ali AKDEMİR 

EDİTÖRLER / Editors 

H. Neşe ÖZGEN (Prof.Dr., ÇOMÜ, Koordinatör Editör, Editor in Chief) 

Sedat LAÇİNER (Doç.Dr., ÇOMÜ, Danışman Editör, Advisory Editor) 

Mahir GÜMÜŞ (Yrd.Doç.Dr., ÇOMÜ, Yönetici Editör, Co-Editor) 

Yücel ACER (Doç. Dr., ÇOMÜ., Çanakkale) 

Coşkun Can AKTAN (Prof.Dr., DEÜ., İzmir) 

Rıza AŞIKOĞLU (Prof.Dr., Afyon Kocatepe Ü.,Afyon) 

Harun ARIKAN (Yrd.Doç.Dr., Sütçü İmam Ü.) 

Türkkaya ATAÖV (Prof.Dr.) 

Ersel AYDINLI (Yrd.Doç.Dr., Bilkent Ü., Ankara) 

Hüseyin BAĞCI (Prof.Dr., ODTÜ / METU, Ankara) 

İhsan BAL (Doç.Dr. Polis Akademisi, Ankara) 

Ertan EFEGİL (Yrd.Doç.Dr., Beyket Ü.) 

Çağrı ERHAN (Doç.Dr., Ankara Ü., Ankara) 

Hüseyin ERGİN (Prof.Dr., Dumlupınar Ü., Kütahya) 

Bilal ERYILMAZ (Prof.Dr., Sakarya Ü., Sakarya) 

Bülent GÖKAY (Dr., Keele University., İngiltere) 

Kemal GÖRMEZ, (Prof.Dr., Gazi Ü., Ankara) 

Ramazan GÖZEN (Prof. Dr., Çankaya Ü.) 

Mahir GÜMÜŞ (Yrd. Doç. Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Naim KAPUCU (Yrd.Doç.Dr., Central Ü., Florida) 

Zerrin Toprak KARAMAN (Prof.Dr., DEÜ., İzmir) 

Rıdvan KARLUK (Prof.Dr., Anadolu Ü., Eskişehir) 

Kamer KASIM (Doç.Dr., AİBÜ., Bolu) 

YAZI KURULU / Editorial Board 

Alfabetik Sıra İle / In Alphepetical Order 

İbrahim KAYA (Doç.Dr. ÇOMÜ, Çanakkale) 

Ruşen KELEŞ (Prof.Dr., Ankara Ü. SBF) 

Levent KÖKER (Prof.Dr., (AİBÜ., Bolu) 

Sedat LAÇİNER (Doç. Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Joseph A. McKINNEY (Prof.Dr., Baylor Ü., Texas, USA) 

Jiri MEZULANIK (Dr., Silesian U., Çek Cum.) 

Kenan MORTAN (Prof.Dr., MSÜ., İstanbul) 

Nilüfer NARLI (Prof.Dr., Kadir Has Ü.,İstanbul) 

Mim Kemal ÖKE (Prof.Dr., Beykent Ü., İstanbul) 

Mehmet ÖZCAN (Yrd. Doç.Dr., Güv.Bil.Ens. Dekanı) 

Erdoğan ÖZNAL, ( E.Tüm Gnr., YÖK Üyesi) 

Stanislav POLOUCEK (Prof.Dr., Silesian U.) 

Şerafettin SEVİM (Prof.Dr., Dumlupınar Ü., Kütahya) 

Mete TUNÇOKU (Prof.Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Ekrem TATOĞLU (Doç.Dr., Bahçeşehir Ü.) 

Sabri Sami TAN (Yrd. Doç. Dr ., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Tülay UĞUZMAN (Prof.Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Nazan YELKİKALAN (Yrd. Doç. Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Engin YILDIRIM (Prof.Dr., Sakarya Ü., Sakarya) 

İhsan YILMAZ, (Dr., SOAS, Londra Ü., İngiltere) 

Devamlı Bölümler ve Bölüm Editörleri / Section Editors 

Alfabetik Sıra İle / In Alphabetical Order 

Yönetim Gündemi / Management Agenda 

Ayten AKATAY 

Ali AKDEMİR 

Murat KASIMOĞLU 

Nazan YELKİKALAN 

Kamu Yönetimi ve Yerel Yönetimler Gündemi / 

Public Administration and Local Government Agenda 

Derya ALTUNBAŞ 

Bünyamin BACAK 

Mahir GÜMÜŞ 

Mustafa GÖRÜN 

İbrahim KAYA 

Hamit PALABIYIK 

Ülkü VARLIK 

Hikmet YAVAŞ 

Ekonomi Gündemi / Economy Agenda 

Abdurrahman BENLİ 

Esra DEMİRCAN 

Uğur DOLGUN 

Meliha ENER 

Halis KALMIŞ 

Mehmet ŞAHİN 

Sefer ŞENER 

Uluslararası İlişkiler Gündemi / International Relations Agenda 

Yücel ACER 

Sedat LAÇİNER 

Bülent ULUDAĞ 

Yunus YOLDAŞ 

Yazı İşleri Müdürü 

Ebru KANYILMAZ 

Yazı İşleri Müdür Yrd. 

Tanju ÇOLAKOĞLU 

Canan Öykü DÖNMEZ KARA 

İdari İşler Müdürü 

Levent ŞAHİN 

Sekreterya 

Melda TEKİN 

Tasarım ve IT Editörü 

Erdal AYDIN 

Yener PAZARCIK 

Kitap Tahlilleri Editörü 


Yönetim Bilimleri Dergisi (5: 2) 2007 Journal of Administrative Sciences

HAKEM VE DANIŞMA KURULU / Referee Advisory Board 

Ali AKAY (Prof.Dr., MSÜ., İstanbul) 

Asuman AKDOĞAN (Prof.Dr., Erciyes Ü., Kayseri) 

Erol AKI, (Prof.Dr., DEÜ., İzmir) 

Gündüz AKTAN (Em.Büyükelçi-ASAM Başkanı) 

Yusuf ALPER (Prof.Dr., Uludağ Ü., Bursa) 

Mehmet ALTAN (Prof.Dr., İstanbul Ü., İstanbul) 

Ömer Zühtü ALTAN (Prof.Dr., Anadolu Ü., Eskişehir) 

İnal Cem AŞKUN (Prof.Dr., Anadolu Ü., Eskişehir) 

Şermin ATAK (Yrd.Doç.Dr., DEU., İzmir) 

Muhittin ATAMAN (Yrd.Doç.Dr., AİBÜ., Bolu) 

Önder AYTAÇ (Yrd.Doç.Dr., Polis A., Ankara) 

Ömür BABAOĞLU (Prof.Dr.) 

Tahir BAŞTAYMAZ (Prof.Dr., Uludağ Ü., Bursa) 

Serkan BAYRAKTAROĞLU (Doç.Dr., Sakarya Ü.,) 

Abdurrahman BENLİ (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ, Çanakkale) 

Veysel BİLGİÇ (Yrd.Doç.Dr., Polis Akademisi) 

Veysel BOZKURT (Prof.Dr., Uludağ Ü., Bursa) 

Kadir CANGIZBAY (Prof.Dr., Gazi Ü., Ankara) 

Guram CHIKOVANI (Prof.Dr., Tiflis Asya-Afrika Enstitüsü) 

Hasan ÇATALCA (Prof. Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Huriye ÇATALCA (Prof. Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Fevzi DEMİR (Prof.Dr., DEÜ, İzmir) 

Hulusi DEMİR (Prof.Dr., Doğu Akdeniz Ü., KKTC) 

Esra DEMİRCAN (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ, Çanakkale) 

İsmail DOĞAN (Prof.Dr.) 

John Van DYKE (Prof.Dr., Hawaii Ü., ABD) 

Engin ERDOĞAN (Prof. Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Nihat ERDOĞMUŞ (Doç.Dr., Kocaeli Ü., Kocaeli) 

Güngör ERDUMLU (Prof.Dr., Kocaeli Ü., Kocaeli) 

Umut EROĞLU (Yrd. Doç. Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Fikret ER (Yrd.Doç.Dr.,Anadolu Ü. Eskişehir) 

Erol EREN (Prof.Dr., Doğuş Ü., İstanbul) 

Hüsnü ERKAN (Prof.Dr., DEÜ., İzmir) 

Gülgün ERKAN (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ, Çanakkale) 

Mikail EROL (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ, Çanakkale) 

Nihat FALAY (Prof.Dr., İstanbul Ü., İstanbul) 

Ramazan GEYLAN (Prof.Dr., Anadolu Ü., Eskişehir) 

Cihat GÖKTEPE (Yrd.Doç.Dr., Kafkas Ü., Kars) 

Koral GÖYMEN (Prof.Dr., Sabancı Ü., İstanbul) 

Alfabetik Sıra İle/ In Alphepetical Order 

Mehmet Rüştü GÜRKAYNAK (Prof.Dr.) 

Yüksel İNAN (Bilkent Ü., Ankara) 

Eser KARAKAŞ (Prof.Dr., Bahçeşehir Ü., İstanbul) 

Rıdvan KARALAR (Prof.Dr., Anadolu Ü., Eskişehir) 

Cemil KAYA ( Doç.Dr., Selçuk Üniversitesi, Konya) 

İbrahim KAYA (Doç. Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Sadık KIRBAŞ (Prof.Dr., Okan Ü., İstanbul) 

Tamer KOÇEL (Prof.Dr., Kültür Ü., İstanbul) 

Kuvvet LORDOĞLU (Prof.Dr., Marmara Ü., İstanbul) 

Ömer E. LÜTEM (Em. Büyükelçi) 

Ahmet MAKAL (Prof.Dr., Ankara Ü., Ankara) 

Naci MUTER (Prof.Dr., CBÜ., Manisa) 

Sedat MURAT (Prof. Dr., İstanbul Ü., İstanbul) 

Mehmet MARANGOZ (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ, Çanakkale) 

Oğuz OYAN (Prof.Dr.) 

Oktay OKSÜZLER (Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Ü. Balıkesir) 

Enver ÖZKALP (Prof.Dr., Anadolu Ü., Eskişehir) 

Ali Şahin ÖRNEK (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ, Çanakkale) 

Hamit PALABIYIK (Doç. Dr., ÇOMÜ, Çanakkale) 

Jon PRATT (Minnesota Council of Nonprofits, USA) 

Gültekin RODOPLU (Prof.Dr., Kocaeli Ü., Kocaeli) 

Samir SALHA (Prof.Dr., Kocaeli Ü, Kocaeli.) 

Ali Yaşar SARIBAY (Prof.Dr., Uludağ Ü., Bursa) 

Faruk SAPANCALI (Doç..Dr., DEÜ, İzmir) 

Ahmet SELAMOĞLU (Prof.Dr., Kocaeli Ü., Kocaeli) 

Edward SCHUHC (Prof.Dr., Minnesota Ü., USA) 

Emine SÖZEN (Prof.Dr., İstanbul Ü., İstanbul) 

Ali Nazım SÖZER (Prof.Dr., DEÜ, İzmir) 

Mehmet ŞAHİN (Prof.Dr., Anadolu Ü., Eskişehir) 

Bilçin TAK (Prof. Dr., Uludağ Ü., Bursa) 

Metin TAŞ (Prof.Dr., Uludağ Ü., Bursa) 

Musa TAŞDELEN (Prof.Dr., Sakarya Ü., Sakarya) 

Aysen TOKOL (Prof.Dr., Uludağ Ü., Bursa) 

Ekrem TUFAN (Yrd.Doç.Dr., Anadolu Ü, Eskişehir) 

Korkut TUNA (Prof.Dr., İstanbul Ü., İstanbul) 

Suat UĞUR (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ, Çanakkale) 

Turgay BERKSOY (Prof.Dr., Marmara Ü., İstanbul) 

Hikmet YAVAŞ (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ, Çanakkale) 

Gültekin YILDIZ (Prof.Dr., Sakarya Ü., Sakarya) 

Yönetim Bilimleri Dergisi (YBD) Worldwide Political Science Abstracts Database tarafından indekslenmektedir. 

Yönetim Bilimleri Dergisi (YBD) hakemli bir dergidir. Gönderilen yazılar ilk olarak editörler ve yazı kurulunca bilimsel anlatım ve yazım 

kuralları yönünden incelenir. Daha sonra uygun bulunan yazılar alanında bilimsel çalışmaları ile tanınmış üç ayrı hakeme gönderilir. Hakemlerin 

kararları doğrultusunda yazı yayınlanır veya yayınlanmaz. Hakemlerin gizli tutulan raporları dergi arşivlerinde beş yıl süre için tutulur. Dergi 

politikaları ve yazım kuralları ile ilgili detaylar dergi sonunda bulunabilir. Belirtilmemiş hususlar için dergi sekreteryası aranabilir. 

Journal of Administrative Sciences (JAS) is abstracted and/or indexed in Worldwide Political Science Abstracts Database. 

Journal of Administrative Sciences (JAS) is a referee journal. Articles submitted for consideration of publication are subject to peer review. The 

editorial board and editors takes consideration whether submitted manuscript follows the rules of scientific writing. The appropriate articles are 

then sent to three referees known for their academic reputation in their respective areas. Upon their decision, the articles will be published in the 

journal, or rejected for publication. The refree reports are kept confidential and stored in the archives for five years. For the full details about the 

journal see Notes for Contributers section or feel free to contact wityh the editors. 

Yönetim Bilimleri Dergisi (YBD) / Journal of Administrative Sciences (JAS) 


Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 17200 Biga / Çanakkale - TURKEY 

Tel: (+90) (286) 335 87 38-40 Fax: (+90) (286) 335 87 36 

Web: http://biibf.comu.edu.tr/ybd.html / e-mail: ekanyilmaz@comu.edu.tr / mahir@comu.edu.tr / sedat62@hotmail.com 

Aksi belirtilmediği sürece Yönetim Bilimleri Dergisi’nde yayınlanan yazılarda belirtilen fikirler yalnızca yazarına aittir. Dergi 

sahibini veya editörleri bağlamaz 

Tüm hakları saklıdır. Önceden yazılı izin alınmaksızın hiçbir iletişim, kopyalama sistemi kullanılarak yeniden basılamaz. 

Akademik ve haber amaçlı kısa alıntılar bu kuralın dışındadır 

All Rights Reserved. No part of this publication may be reproduced, stored or introduced into a retrieval system, or transmitted in any form, or by 

any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without prior written permission of the JAS editors. 

ISSN: 1304-5318 



Journal of Administrative Sciences 


İÇİNDEKİLER / Contents 

Sayı Hakkında ............................................................................................................ 7 

Dergi Hakkında .......................................................................................................... 9 

GÜNDEM / Agenda 

YÖNETİM GÜNDEMİ / Management Agenda ........................................................ 15 

Nazan YELKİKALAN 

Aklını Kullan Aksini Düşün 

EKONOMİ GÜNDEMİ / Economy Agenda ............................................................. 21 


Türkiye’de Bütçe Anlayışındaki Değişim Sürecinde Gelinen Aşama: 5018 Sayılı 

Kanun İki Yaşında 

Meral FIRAT 

Avrupa Birliği Bütçe Gelir ve Harcamaları 

KAMU YÖNETİMİ VE YEREL YÖNETİMLER GÜNDEMİ / Public 

Administration and Local Government Agenda ........................................................ 47 

Hikmet YAVAŞ 

Türkiye’de Kentsel Güven(siz)lik Üzerine Düşünceler 


Yeni İstihdam Paketi İşsizlik Sorununu Ne Ölçüde Çözebilir? 

ULUSLARARASI İLİŞKİLER GÜNDEMİ / International Relations Agenda ........ 63 

Yücel ACER 

Türk-Yunan Sorunları ve Çözüm Süreci: Bir Yunan Başbakanı’nın Ziyareti ve 

Sonrası 


MAKALELER / Articles 

Şeniz ANBARLI…………………………………………………………………… 69 

Baskıya Karşı Direnme Biçimi Olarak Sivil İtaatsizlik ve Meşruluğu Sorunu 

Yavuz DEMİREL...................................................................................................... 91 

Bilgi ve Bilgi Paylaşımının İşletme Performansına Etkisi Üzerine Bir Araştırma 

Güney ÇETİN GÜRKAN………………….............................................................. 107 

Öğrenen Örgütler: Yüksek Öğrenim Kurumlarının Öğrenen Örgüt Olması 

Mahmut YARDIMCIOĞLU...................................................................................... 117 

Muhasebe Finansman Anabilim Dalı Derslerinin Anlatılma ve Algılanma 

Düzeylerinin İrdelenmesi: KSÜ İİBF Örneği 

Yunus CERAN & Ali ALAGÖZ……………….……………………...................... 137 

Lojistik Maliyet Yönetimi: Lojistik Maliyetler ve Lojistik Maliyet Muhasebesi 

Mehmet MARANGOZ & Günal ÖNCE & Hüsniye FIRAT ŞİMŞEK………......... 157 

Sivil Toplum Kuruluşlarında Müşteri Yönlülük ve İnovasyon Yönlülüğün Örgütsel 

Performansla İlişkisi 

Mehmet ŞAHİN & Çiğdem ÖZENÇ…………………………………..................... 177 

Kamu Harcamaları ile Makro Ekonomik Değişkenler Arasındaki Nedensellik 

İlişkileri 

Sefer ŞENER………………………………............................................................. 201 

A Glance at the European Economic and Monetary Integration Process within 

Historical Perspective in the Light of Economic Indicators 

Kadir YILDIRIM & Levent ŞAHİN…………………………………………........ 225 

The Effects of Development in Information Technologies on the Productivity of 

Business Enterprises 

Kitap Tahlilleri / Book Reviews ................................................................................. 247 

En Son Kitaplar / Recent Boks .................................................................................. 267 

Özetler ve Anahtar Kelimeler ................................................................................... 277 

Abstract and Keywords ............................................................................................. 282 

Katkıda Bulunanlar ................................................................................................... 289 

Contributers ............................................................................................................... 294 

Yazarlar İçin Bilgi Notu ............................................................................................ 301 

Notes for Contributors .............................................................................................. 305 


SAYI HAKKINDA... 

Her zaman olduğu gibi Yönetim Bilimleri Dergisinin ilk bölümlerini gündem 

yazıları oluşturuyor. Güncel gelişmelere derinlemesine analizler getirmeyi amaçlayan 

gündem yazılarının bu sayıdaki bölümlerinde; ‘Aklını Kullan Aksini Düşün’, 

‘Türkiye’de Bütçe Anlayışındaki Değişim Sürecinde Gelinen Aşama: 5018 Sayılı 

Kanun İki Yaşında’, ‘Avrupa Birliği Bütçe Gelir ve Harcamaları’, ‘Türkiye’de Kentsel 

Güven(Siz)lik Üzerine Düşünceler’, ‘Yeni İstihdam Paketi İşsizlik Sorununu Ne Ölçüde 

Çözebilir?’ ve ‘Türk-Yunan Sorunları ve Çözüm Süreci: Bir Yunan Başbakanı’nın 

Ziyareti ve Sonrası’ başlıklı gündem yazıları yer almaktadır. 

Bu sayımızda ikisi İngilizce olmak üzere dokuz makale bulunmaktadır. İlk 

sırada “Baskıya Karşı Direnme Biçimi Olarak Sivil İtaatsizlik ve Meşruluğu Sorunu” 

isimli yazısı ile Şeniz Anbarlı bulunmaktadır. Çalışmada, sistemin tıkanma yaşadığı 

durumlarda siyasete katılmanın aracı olarak bir eylem biçiminde somutlaşan sivil 

itaatsizlik kavramı ile ilgili temel tartışmalara yer verilmektedir. 

İkinci sırada yer alan, ‘’Bilgi ve Bilgi Paylaşımının İşletme Performansına 

Etkisi Üzerine Bir Araştırma” isimli çalışmada Yavuz Demirel, bilgi ve bilgi 

paylaşımının işletme performansına olan etkisini araştırmıştır. Bu bağlamda 

araştırmada, banka çalışan ve yöneticilerinin bilgiye bakış açıları, bilgiyi kullanım 

düzeyleri, örgüt içi ve örgüt dışı bilgi paylaşımının işletme performansı ile olan ilişkinin 

yönü incelenmiş ve bu boyutların işletme performansı üzerindeki etkisi araştırılmıştır. 

Günümüzde örgütler aynı alanda faaliyet gösterdikleri rakiplerinden üstün 

olmak için bir takım özellikleri bünyelerinde bulundurmak zorundadırlar. Bu anlamda 

örgütlerin öğrenen örgüt olabilmesi büyük önem taşımaktadır. Güney Çetin Gürkan, 

‘Öğrenen Örgütler: Yüksek Öğrenim Kurumlarının Öğrenen Örgüt Olması’ isimli yazısı 

ile üçüncü sırada yer almaktadır. 

Dördüncü sıradaki çalışmada, Mahmut Yardımcıoğlu Muhasebe ve Finansman 

Anabilim Dalı derslerinin öğretim elemanları ve öğrenciler yönünden başarı seviyesi ve 

verimliliğini ölçmeye çalışmaktadır. “Muhasebe Finansman Anabilim Dalı Derslerinin 

Anlatılma ve Algılanma Düzeylerinin İrdelenmesi: KSÜ İİBF Örneği” isimli çalışmada 

öğrencilerin hangi alanlarda algılama sıkıntısı yaşadıkları ve anlamayı kolaylaştıran 

etkenlerin neler olduğu araştırılmaktadır. 

Beşinci sırada, ‘Lojistik Maliyet Yönetimi: Lojistik Maliyetler ve Lojistik 

Maliyet Muhasebesi’ başlıklı çalışma ile Yunus Ceran ve Ali Alagöz yer almaktadır. 

Yazarlar küresel rekabet ortamında rekabet üstünlüğü sağlayabilmek için işletmelerin 

lojistik maliyet yönetimi uygulamalarının öneminden yola çıkmışlardır. Lojistik maliyet 

yönetimi ve muhasebesi yardımıyla lojistik maliyetler izlenmekte, analiz edilerek 

işletme yönetimine sunulmakta ve lojistik kararların alınmasında önemli bilgiler 

sağlamaktadır. Yazarlar çalışmalarında bu konuyu irdelemektedirler. 

Altıncı sırada yazarlar Mehmet Marangoz, Günal Önce ve Hüsniye Fırat 

Şimşek, “Sivil Toplum Kuruluşlarında Müşteri Yönlülük ve İnovasyon Yönlülüğün 

Örgütsel Performansla İlişkisi” isimli yazıları ile yer almaktadırlar. Çalışmada, ‘Müşteri 


70 


Yönelimli’ ve ‘İnnovasyon Yönelimli’ bakış açılarının, STK’lar için de uygulanabilir 

olduğunun üzerinde durulmaktadır. 

Bu sayımızdaki son Türkçe çalışmada, Mehmet Şahin ve Çiğdem Özenç 

“Kamu Harcamaları ile Makro Ekonomik Değişkenler Arasındaki Nedensellik 

İlişkileri” başlıklı çalışmaları ile yedinci sırada yer almaktadırlar. Çalışmada, kamu 

harcamalarının makro ekonomik performansı ifade eden, GSMH, enflasyon ve işsizlik 

değişkenleri üzerindeki etkileri Granger Nedensellik Analizi kullanılarak 

incelenmektedir. 

İngilizce makalelerde ise; “Ekonomik Göstergeler Işığında Tarihsel 

Perspektiften Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliği Sürecine Bakış” ve “Bilişim 

Teknolojilerindeki Gelişmelerin İşletmelerin Verimlilikleri Üzerindeki Etkileri” başlıklı 

çalışmalar yer almaktadır. Sefer Şener’in kaleme aldığı ilk İngilizce makalede ortaçağ 

düşünürleri ve liderlerinin idealleri ile başlayan Avrupa Birliği entegrasyon sürecinin 

kısa bir anlatımı ve devamında Avrupa ekonomik ve parasal birliği süreci yer 

almaktadır. Tarihsel sürecin ardından Avrupa Birliği ve Avro alanı, makro ekonomik 

göstergeler kullanılarak değerlendirilmiştir. Tablolar oluşturulurken bulunulan yıldaki 

Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Birliği üye ülkeleri sayısına göre veriler ele 

alınmıştır. 

Bilişim Teknolojilerindeki Gelişmelerin İşletmelerin Verimlilikleri Üzerindeki 

Etkileri başlıklı çalışmada ise yazarlar Kadir Yıldırım ve Levent Şahin günümüz yeni 

ekonomik düzeninin temel unsurları olan bilgi ve bilgi teknolojilerini ele almaktadırlar. 

Çalışmada bilgi teknolojilerinin örgüt yapılarında ve yönetim biçimlerinde meydana 

getirdiği değişim, verimlilik kavramı ekseninde incelenmektedir. 

Yönetim Bilimleri Dergisi’nin bir sonraki sayısı, Haziran 2008’de 

yayımlanacak. Eleştiri ve yorumlarınız Yönetim Bilimleri Dergisini daha nitelikli bir 

dergi haline getirecektir. Her türlü yorumunuz ve makale öneriniz için Yönetim 

Bilimleri Dergisi Yazı İşleri numaralarını kullanabilirsiniz. Bir sonraki sayıda 

görüşebilmek dileğiyle… 

YBD 



71 

BASKIYA KARŞI DİRENME BİÇİMİ OLARAK SİVİL 

İTAATSİZLİK VE MEŞRULUĞU SORUNU 

Şeniz ANBARLI 


ABSTRACT 

Discussions on the right of resistance reveal that this right is a last resort and it is 

approved implicitly by positive law. Civil disobedience partly complies with the values of 

democratic state of law with elements of illegality, nonviolance, openness and 

consciousness of enduring punishment in this general frame. When a problem occurs in 

the system, it becomes a way of participation in politics. With its historical and 

philosphical bases it reflects a intellectuel accumulation. Main discussion about civil 

disobedience is its problem of legitimacy. Although illegal action has an intention to 

ensure justice, it can’t be discussed in context of law. Legitimacy of civil disobedience 

can only be possible when it emerges a social fact. Legitimacy in sociological context can 

only be possible if rightness of the action is accepted in public conscience. 

Keywords: Civil Disobedience, Legitimacy, Nonviolance, Right of Resistance. 

GİRİŞ 

B 

askıya karşı direnme hakkı ve bu hakkın bir biçimi olarak 

sivil itaatsizlik genel anlamıyla, siyasal yükümlülüğün 

sınırları konusundaki tartışmalarla birlikte ilkçağdan 

başlayarak günümüze ulaşan tarihi ve düşünsel gelişimin ürünüdür. 

Yönetilenlerin ağır haksızlık ve adaletsizlikler karşısında aktif direnme 

yolunu seçmelerinde devrim, isyan, ayaklanma, ihtilal gibi kavramsal 

kategorilerin ve pasif direnme düzeyi içinde sivil itaatsizliğin ayırt edici 

özelliği, siyasal amaç taşımalarıdır. Aktif direnmenin, zorba yöneticiyi 

ortadan kaldırma ya da siyasi rejimi zor gücü ile yıkarak yerine bir 


72 


başkasını getirmeye varan geniş çerçevedeki köktenci özelliğine karşın 

sivil itaatsizlik, yasaya aykırı olmakla birlikte bu tür bir amaçla hareket 

etmemektedir. Direnmenin pasif biçimi olarak da değerlendirilen sivil 

itaatsizliğin sistemi tümüyle değiştirme niteliğinin bulunmayışı, onu 

gerek dayandığı ahlaki motivasyon gerekse hareket tarzı itibariyle farklı 

bir siyasi, hukuki ve felsefi konu haline getirmektedir. 

Sivil itaatsizlik gibi yasa dışı bir eylem biçimini teorileştirme 

çalışmaları itaatsizliğin kurumsallaştırılması biçiminde yorumlanabilir. 

Bununla birlikte eylemin yasaya aykırılığı, sivil itaatsizliğin ahlaki 

bakımdan taşıdığı değeri de gölgelememelidir. Çünkü buradaki yasa dışı 

eylem, anayasal sisteme sonuç itibariyle–istikrarın sağlanması 

noktasında–destek görevini ifa etmektedir. 

Bu çalışmada, adalet idesi ve özgürlüğün gerçekleştirilmesinde sivil 

itaatsizliğin meşruluğu sorunu, bu eylem tarzının ifade biçimi olarak 

değerlendirilmesi tartışmasından hareketle başlatılmış ve tartışmayı, sivil 

itaatsizliğin sıradan suçlu eyleminden ayrılan özelliklerinin incelenmesi 

izlemiştir. Bu bağlamda özgürlük kullanımlarını bir krize sokmayan sivil 

itaatsizliğin, bir çözüm çabası olması nedeniyle, etik açıdan 

meşruluğunun teslim edilmesi de görece kolaylaşmıştır. Dolayısıyla 

anayasal demokrasilerde direnme, sivil itaatsizin eylemini kamusal iyinin 

gerçekleştirilmesi bağlamında değerlendirmede araç konumuna 

getirilebilmektedir. 

1. Tanım Çerçevesi 

Sivil itaatsizlik, ciddi haksızlıkların giderilmesi önünde engel oluşturan 

durumlara karşı başvurulan bir yöntemdir. Bunun anlamı, yasal yollarla sonuç 

alınamayan her sorunlu konuda bu yönteme başvurulamayacağıdır. Tartışmalı 

nokta, ciddi haksızlıkların ne olduğuna ilişkindir. Rawls, eşit özgürlük ve şans 

eşitliği ilkelerinin ihlalini ve bu ihlalin uzun süre devam etmesini ciddi haksızlık 

kabul etmektedir. Örneğin belli kesimlerin elinde mülkiyet, seçme-seçilme 

haklarının elinden alınması, dini grupların baskı altına alınmaları herkesçe 

görülebilen ciddi haksızlıklardır. Rawls bu noktada bu ihlaller karşısında sivil 

itaatsizliğin yumuşak bir karşı çıkış yöntemi olacağını belirtmektedir 1 . Keaton, 

sivil itaatsizliği, yönetimin bir yanlışını protesto etmek ya da toplumda iyileşmeyi 

başarmak niyetiyle ve kasıtlı ve açık yasa ihlali gerçekleştirmek suretiyle yapılan 

1 John Rawls, “Sivil İtaatsizliğin Tanımı ve Haklılığı”, Kamu Vicdanına Çağrı Sivil İtaatsizlik, (Çev. Yakup 

Coşar), 2.b., (İstanbul: Ayrıntı,2001), s. 62. 



73 

bir hareket 2 olarak tanımlamaktadır. Keaton, iyileşmeyi gerçekleştirmek hedefini, 

yöntemin özellikleri ile birleştirilerek bir tanım vermektedir. 

Gisela Raupach-Strey’in sivil itaatsizlik konusundaki açıklamaları, kavramın 

betimleyici anlamdaki şu noktalarına işaret etmektedir 3 : 

Sivil itaatsizlik, şiddetten arınmışlık tutum ve düşüncesinden, 

başkalarının kişiliği karşısındaki saygıdan doğar ve gelişir. 

Temel bir soruna başka yollarla dikkat çekilemediğinde, içsel bir 

zorunluluktan kaynaklanır. 

Sivil itaatsizlik, bilinçli ve sınırlı bir norm ihlali olup, sivil itaatsiz 

bunun sonucundaki yaptırımı, diğer bütün demokratik kuralların ve 

çiğnenen kuralın başka durumlarda geçerliliklerinin açıkça tanınması 

koşuluyla kabul eder. 

Koşulludur; şiddetsiz eylemlerin ilk iki basamağı olan dikkat çekici, 

gösterisel ve yasal biçimde girişilen eylemler başarı sağlamadığı 

takdirde gündeme gelebilir, tartışılabilir. 

İtaatsizin dünya görüşünün farklı olabilmesine rağmen temel bir 

haksızlığa karşı gelinmektedir. 

Bu haksızlığa karşı çıkma araçlarının inandırıcı olabilmeleri için 

amaçla çelişmemeleri zorunludur. 

Sivil itaatsizlik sembolik kalmalıdır. Sembolik eylemler yönetimi bir 

düşman gibi görmeyip kişi ile konuyu birbirinden ayırmaya, iletişim 

kurmaya ve olumlu anlamıyla birbiriyle tartışmaya çalışır. Şiddetten 

arınmışlık bir düşmanlığı giderme yöntemidir. 

Sivil itaatsizlik yeni ahlaki yargının kamu tarafından benimsenmesi, 

en azından siyasi bir karara dönüştürülebilecek bir çoğunlukça 

desteklenmesi umuduyla yaşar. 

Sivil itaatsizliğin ancak demokratik hukuk devleti ve onun değerleri 

çerçevesinde tartışılabileceğiyle ilgili tanım en iyi biçimini Ökçesiz’de 

bulmaktadır: “Sivil itaatsizlik hukuk devleti idesinin içerdiği üstün 

değerler uğruna kamuya açık ve yasaya aykırı olarak gerçekleştirilen, bu 

sırada üçüncü kişilerin daha üstün bir hakkını çiğnemeyen, barışçıl bir 

protesto edimidir” 4 . Tanımda yer alan, eylemin üçüncü kişilerin daha 

üstün bir hakkını çiğnememesinden anlaşılan, eylemin şiddet öğesinden 

uzak durularak gerçekleştirilmesidir ki bu durum bir başkasına zarar 

2 Morris Keaton “The Morality Of Civil Disobedience”, Texas Law Review”, V.43, 1964-1965, s.508. 

3 Gisela Raupach-Strey, “Widerstand und ziviler Ungehorsam.ein Beitrag zur Klarung der Begriffe”, 

Widerstandsrecht in der Demokratie, s.166 vd, Nicholaus Fleish, Ziviler Ungehorsam oder gibt es ein Recht 

auf Widerstand im schweizerischen Rechtsstaat (doktora tezi) Bern-1989, s.122’den aktaran, Hayrettin 

Ökçesiz, “Sivil İtaatsizlik Kavramı ve Olgusu”, Sivil İtaatsizlik ,(İstanbul: Afa,1995),ss.11-12. 

4 Hayrettin Ökçesiz, Sivil İtaatsizlik, 2. b., (İstanbul: Afa,1996), s.130. 


74 


vermeme olarak sivil itaatsizlik eyleminin temel belirleyici 

öğelerindendir. 

Sonuç itibariyle sivil itaatsizlik; yasal süreçlerle ve yöntemlerle sonuç 

alınamayan tartışmalı sorunlar karşısında, yasaya aykırı ancak 

kamuoyunca algılanabilirlik noktasında açık biçimde gerçekleştirilen, 

buna bağlı olarak kamuoyuna çağrı işlevi gören, eylem sonucundaki 

yaptırımı göze alması ve dayandığı diğer unsurlar nedeniyle ahlakiliği de 

kabul edilen, bireysel ya da genellikle kolektif nitelikli eylem tarzıdır 5 . 

2. Sivil İtaatsizliğin Unsurları 

Sivil itaatsizlikle ilgili incelemeler sırasında, giderek çoğalan 

yasal ve ahlaki sorunların aşılması noktasında, sivil itaatsizliğin 

savunulup savunulamayacağı sorusuna cevap aramaktan çok, farklı 

görüşleri de kapsayacak biçimde bazı belirlemeler yapılması 

gerekmektedir. Bu belirlemeler, sivil itaatsizliğin diğer yasa ihlallerinden 

farklılığının başka bir deyişle unsurlarının ortaya konulmasıyla 

netleşmektedir. Bazı hukukçular ve hukuk felsefecileri, sivil 

itaatsizlikle alışılmış kanun ihlalleri arasında bir farkın olmadığını 

belirtmektedirler. Ancak Blackstone’a göre ikisi arasında önemli 

farklılıklar bulunmaktadır; 

İlk olarak sivil itaatsizin amacı başlı başına ihlal olmayıp, 

vicdanının sesini dinleyerek yasayı ihlal etmektir. Buradaki ihlal, 

adaletsiz ya da haksız yasalardan dolayı rahatsızlık hissedenlerin, kamu 

vicdanına özen göstererek, amaçlarını açıkça ifade etmek üzere 

gerçekleştirilen bir eylemden kaynaklanır. İkinci olarak, sivil itaatsiz 

adaletsiz olduğunu düşündüğü kanunlara ve yönetime karşı açıkça 

eyleme girişmekte, dolayısıyla ihlalini gizlemeden gerçekleştirmektedir. 

Sivil itaatsiz eylemciler genellikle otoritelere karşı gelmenin tasarlanmış 

bir eylem olduğunu da bildirirler. Üçüncü olarak sivil itaatsiz, yasa dışı 

eylemden dolayı –bu durumdan hoşnut olmasa da- yasal merciler 

tarafından tutuklanmaktan kaçınmaz. Sayılan üç kriter, sivil itaatsizlik ile 

sıradan suçlu aktiviteleri arasındaki farkı ortaya koymaktadır. 

Blackstone’un saydığı dördüncü şart, sivil itaatsizlik olarak adlandırılan 

yasa ihlalinin doğasında şiddetsizliğin olmasıdır. Üçüncü kişilerin malına 

5 Şeniz Anbarlı, Baskıya Karşı Direnme Hakkı ve Sivil İtaatsizlik (Türkiye Örneği), Dokuz Eylül Üniversitesi, 

Sosyal Bilimler Enstitüsü, (İzmir: Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2006), s.73. 



75 

ve mülküne kasıtlı olarak zarar veren ya da yönetime isyan eden birey ya 

da gruplar, sivil itaatsizlik kapsamında değerlendirilemezler 6 . 

2.a.Yasaya Aykırılık 

Pozitif hukuka uyma ödevinin ahlaki sınırları konusu, 2.Dünya Savaşı 

sonrasından başlayarak gerek teorik gerekse pratik yönden tartışmalıdır. 

Kişinin kendi ahlak görüşüne karşı da olsa yasalara uyma yükümlülüğü 

altında bulunması pozitif hukukun temel kuralıdır. Bununla birlikte bazı 

hukukçular pozitif hukuk kuralına rağmen temel ahlak ilkelerine açık 

biçimde aykırı normlara uyulmaması gereğine işaret etmekte hatta 

insanlık idealine aykırı pozitif kurala uyulmasının kişiyi suçlu sayacağı 

belirtilmektedir. Örneğin, 2. Dünya Savaşı sonrasında Federal 

Almanya’da Yahudi soykırımı fiilini işleyenlere, bu fiilleri yürürlükteki 

yasalara uygun olarak gerçekleştirmelerine rağmen, hukuken 

savunulamayacağı gerekçesiyle mahkûmiyet kararı verilmiştir 7 . 

Pozitif yasaların her zaman adaleti gerçekleştiremediği noktasındaki bir 

anlayışla temellenen sivil itaatsizlik, adaletsiz olduğunu düşündüğü 

pozitif hukuk kuralına yine bir pozitif yasaya aykırı davranarak karşı 

çıkmaktadır. Eylemcinin amacı, bu şekilde davranarak hem eleştirdiği 

yasanın ahlakiliği sorununu tartışmak hem de yasa eğer anayasaya aykırı 

ise buna dikkat çekmektir. Buradan hareketle bir sivil itaatsizlik 

eyleminin en belirgin unsuru yasa karşıtı bir eylem olmasıdır. 

Eyleme katılanların amacı yalnızca yasanın anayasa uygunluğunu 

sınamak olmayıp düzenlemenin anayasaya uygunluğuna karar verilmesi 

durumunda bile direnişe devam edilmesidir. Eylemin yasaya aykırı olup 

olmadığı hususu, sorunu sadece karmaşık hale getirmektedir. Adil 

olmadığı gerekçesiyle yasalara karşı çıkan sivil itaatsiz, yargıçların kendi 

fikirlerini paylaşmamaları nedeniyle eylemine son vermemektedir 8 . Sözü 

edilen gerekçeyle eylemin sürdürülmesi, ihlalin sonuçlarına katlanma 

bilinci yanında ihlalin bilinçli ve kasıtlı bir ihlal olduğunu 

kanıtlamaktadır. 

Sivil itaatsiz, gerçekleştirdiği yasa ihlalini gizlemeye 

kalkışmayacağı gibi aksine ihlalin görünür olmasına dikkat etmektedir ki 

bu durum, sivil itaatsizin genel stratejisini açıklamaktadır. Buradan 

hareketle sivil itaatsizlik, sıradan yasadan kaçınma eyleminden farklı bir 

6 W.T.Blackstone, “Civil Disobedience: Is It Justified”, Georgia Law Review, Vol.3, (1968-1969), s. 679. 

7 Adnan Güriz,, Hukuk Felsefesi, (Ankara: Siyasal,2003),ss. 18-19. 

8 Rawls, “Sivil…”, s. 7. 


76 


kategoride değerlendirilmelidir Örneğin yakalanmak istemeyen bir trafik 

ihlalcisi sadece bir kaçaktır, sivil itaatsiz değil 9 . Sivil itaatsizliğin siyasal 

bir taleple ortaya çıktığı düşünüldüğünde bu örnek başta bu tür bir talep 

içermediğinden dolayı sivil itaatsizlik sayılamayacaktır. Yine buradaki 

ihlalcinin sıradan bir yasa ihlalcisi olduğu, eylemin sorumluluklarından 

kaçınmak üzere davrandığı anda anlaşılmaktadır. Yasaya aykırı 

davranmak daima yanlış bir tavır olarak da değerlendirilmemelidir. 

Özellikle Almanya’nın 1933-1945 Nazi Hükümeti gibi rejimlerde bir 

yurttaş için yasadan kaçmak garantili olabilir. Yurttaş orada yönetimi 

zorlayarak ya da isyan ederek onu değiştirmeyi ümit edemez. 

Lindsay’a göre demokrasinin amacı, yönetimde düzenli değişimi 

sağlamak için barışın sağlanmasıdır. Demokrasinin yasası, özgürlüğü 

tesis etmeye ve genişletmeye çalışır. Bu bağlamda demokrasinin gücü, 

yasanın korunmasıyla ilişkilidir. Dolayısıyla demokrasi, yasanın 

devamlılığı noktasında temel emniyet olacaktır ki bu anlayış, yasaya 

yönelen karşı çıkışlarda yasayı, demokratik usullerle yapıldığı 

gerekçesiyle dokunulmaz kılabilecektir 10 . Yasanın demokratik usullerle 

yapılmasından kastedilen, müzakereci usullerin kullanılmasıdır. 

Dolayısıyla müzakereci demokrasinin yanılmazlığına vurgu yapan bu 

düşünce, Cicero’dan bu yana benimsendiği haliyle yönetenler ve 

yönetilenlerin daima yasaların altında olduğu gibi bir düşünceye yol 

açmıştır. Rasyonel müzakerelerle geliştirilen ve arıtılan bu yasaların 

onlara uyma eğilimini de geliştireceğine inanılması liberal demokrasinin 

en önemli argümanıdır 11 . Belirtilen usullerle hazırlanan yasaların 

itaatsizlik önünde bir set oluşturduğuna dayanan bu görüş kanımızca 

yerinde değildir. Zira müzakereci usuller yasaya direnmeme noktasında 

her zaman barikat olamayacakları gibi, müzakerelere toplum kesimlerin 

tamamının dâhil edilmemesi gibi önemli noktalar da gözden uzak 

tutulmaktadır. 

2. b. Açıklık ve Kamuoyuna Çağrı 

Ökçesiz’e göre sivil itaatsizlik kavramının üzerinde en az 

tartışılan unsuru, kamuya açık gerçekleştirilmesidir. Sivil itaatsizlik 

Latince “protest”-“protestor” (aleni olarak ifade etmek) ile 

ilişkilendirildiğinde, ilkesel olarak gizliliğin bu kavramı nitelemeyeceği 

9 Keaton,”The Morality…”, s.508. 

10 A.D. Lindsay, “The Modern Democratic State”, Modern Political Ideologies, (New York: Oxford 

University,1959), s. 71. 

11 Walter Lippmann, “The Public Phiolosopy”, Modern Political İdeologies, s. 96. 



77 

açıktır. Sivil itaatsizlik bir çağrı işlevini üstlendiği için mesajını 

muhatabına etkili ve uygun araçlara kullanarak ulaştırmak istemektedir 12 . 

Buradan hareketle, kamuya açık olarak gerçekleştirilmeyen ve çağrı 

işlevi görmeyen edimler sivil itaatsizlik kapsamında 

değerlendirilemeyecektir. 

Açıklık, sadece eyleme katılanların kendilerini gizlemeksizin 

eylemde bulunulmasını değil, eylemin kamuoyu tarafından algılanabilir 

olmasını gerektirmektedir. Bunun yanında eylemin başından sonuna 

kadar açık olmasının sivil itaatsizliği tümüyle başarısız kılacağı 

yolundaki endişelere de rastlanmaktadır. Dworkin buna ilişkin olarak 

kaçan köleyi saklayan kişinin tavrını örnek gösterir. Bu tür eylemde 

gizlilik şüphesiz önemlidir. Ancak eylem gerçekleştirirken mutlaka 

kamuoyuna duyurulmalıdır. Açıklık konusunda, eylemin hesaplanabilir 

olması da önemlidir. Hesaplanabilirlik, eylemin gerek seyri gerekse 

sonuçlarının eylemin başında söylenenlere uygunluğudur. Örneğin sessiz 

oturma eylemi yapılacağı belirtilmişse, bunu ardından başka bir eylem 

gelmemelidir. Bu noktada hesaplanabilirlik, eylemcinin samimiyetinin de 

ifadesidir 13 . Sözü edilen samimiyet, aynı zamanda eylemin terörize 

edilmesinin ve amacını aşmasının önünde ciddi bir set oluşturmaktadır 14 . 

Bir sivil itaatsizlik eyleminde başta belirlenen eylem biçiminin terk 

edilmemesi eylemin hesaplanabilirliğini artırması bakımından olduğu 

kadar, eylemcinin ahlaki motivasyonu terk etmemesine işaret etmesi 

bakımından da anlamlıdır. Bu şekilde davranarak kamu vicdanına çağrıda 

bulunan sivil itaatsiz toplumun adalet duygusuna seslenmektedir ki bu 

seslenişin açık biçimde gerçekleştirilmesi, tüm bu değerlendirmeler için 

olmazsa olmaz bir ön şart olarak belirmektedir. Sivil itaatsizlik 

eylemcileri, eylemi kamuoyu önünde yani açıkça gerçekleştirirlerken, 

hedefleri çoğunluğun adalet duygusuna seslenmek olduğundan, meşru 

gördükleri taleplerini kabul etmeyi isteyip istemediğini düşünmesi için 

kamuoyunu yönlendirmiş olmaktadırlar. Rawls, sivil itaatsizliğin 

kamusal bir edim olmasının nedenini, kamusal ilkelere başvurması ve 

kamuda açık biçimde sergilenmesiyle 15 açıklamaktadır. 

12 Ralf Dreier, “Widerstandsrecht im Rechsstaat? Bemerkungen zum zivilen Ungehorsam”, Recht-Staat- 

Vernunfft. Studien zur Rechtsheorie 2, Frankfurt/ M 1991, s.64’den aktaran Ökçesiz, Sivil İtaatsizlik, s. 122. 

13 Yakup Coşar, “Sivil İtaatsizlik”, Kamu Vicdanına Çağrı Sivil İtaatsizlik, s. 11. 

14 Yakup Coşar, “Kavram Ve Eylem Olarak Sivil İtaatsizlik”, Varlık Dergisi, Mart 1997, S.1074, s. 2. 

15 John Rawls, Theory Of Justice, Harvard University Press, 1971, S. 363-367’den aktaran Solmaz Zelyut 

Hünler, Rawls ve Macltyre İki Adalet Arasında Liberal ve Komuniteryan Düşüncelerin Çatışma Alanı, 

(Ankara: Vadi,1997), s. 69. 


78 


Özlem, açıklığın, yasaya uygun eylemlerde de karşılaşılan bir özellik 

olduğuna dikkat çekmekte bu nedenle de açıklığın, sivil itaatsizlik 

eylemlerine ait bir unsur biçiminde görülemeyeceğine değinmektedir. 

Diğer bir deyişle açıklık, sivil itaatsizlik eylemlerinin ayırt edici özelliği 

olamayacaktır. Özlem’e göre sonuçta açıklık unsuruna bu kadar vurgu 

yapılmasının nedeni psikolojik olup bu vurguyla eylemin toplumda, 

yetkili mercilerin gözünde kuşku ve antipati uyandırmaması 

amaçlanmakta, hoşgörü beklentisi içinde bulunulmaktadır 16 . Sivil 

itaatsizliğin açıklığına ilişkin yapılan bu yorumda, karşılaştırmanın 

yasaya uygun eylemlerle değil yasaya aykırı eylemlerle yapılmasının 

daha uygun olduğu söylenebilir. Çünkü açıklık, sivil itaatsizliği yasaya 

aykırı diğer eylemlerden ayıran temel nitelik olması nedeniyle olgunun 

karakteristik özelliğidir. 

Yapılan bir haksızlığın kamuoyuyla paylaşılmasında, olayı protesto 

etmeye yönelik olarak şarkılar da bazen bir araç görevi üstlenebilir. 1. ve 

2. Dünya Savaşları, Vietnam Savaşı ve Körfez Savaşı, savaş karşıtı 

şarkılar üretmiş ve bu şarkılar, mazlum halkların bir tür protesto ve çağrı 

aracı olmalarının yanında kamusal coşkunluğu artırmaya yönelik bir 

misyon da üstlenmişlerdir 17 . Toplumsal değişim amacı güden hareketlerde 

hayati bir önemi olan şarkılar, politikacıları protesto eden sivil kesimler, 

savaş karşıtları, insan hakları savunucuları tarafından kullanılagelmiştir. 

Sadece savaşın muhatabı halklar tarafından değil aynı acıyı paylaşan 

kesimler tarafından da şarkılar, ikna edici gücü sayesinde protesto edilen 

konuya duyarlı insanların inançlarını tazelemektedir 18 . Türkiye’de söz 

konusu özellikleriyle, 1980 askeri darbesini izleyen dönemde birçok şarkı 

ve şarkıcı yasaklanmış ve tartışmalı bir konuya dikkat çeken şarkılar, 

rejimin tehdit algılaması kapsamına dahi girebilmiştir. Günümüzde ise 

savaşın verdiği acıyı ve barışa olan özlemi anlatan şarkılar, bazen bir 

protesto bazen de bir ağıt biçiminde özellikle Ortadoğu halkları 

tarafından uzun süre söylenecek görünmektedir. 

16 Doğan Özlem, “Sivil İtaatsizlik Üzerine Bir Felsefi İnceleme Denemesi”, Sivil İtaatsizlik, Disiplinlerarası 

Kolokyum, 7,9 Kasım 1997, Bursa, Yay. Haz. Hayrettin Ökçesiz,(İstanbul: Demokrasi Kitaplığı, 1999), s. 86. 

17 Kenneth E. Boulding, “Nonviolence and Power in the Twenty Century”, Nonviolent Social Movements A 

Geographical Perspective, Ed. Stephan Zunes v.d., (Massachusetts: Blackwell, 2000), s. 15. Şarkılar, kriz 

dönemlerinde kalabalığın birlik olmaktan duyduğu heyecanın bir yansıması olabilmektedir ki bunun en iyi 

örneği sivil haklar hareketinin şarkıları birlik yolunda araçsal hale getirmesinde izlenebilir. Jasper, James M., 

Ahlaki Protesto Sanatı Toplumsal Hareketlerde Kültür, Biyografi ve Yaratıcılık, (Çev. Senem Öner), 1. b., 

(İstanbul: Ayrıntı, 2002), s. 289. 

18 Ali Murat Yel, “Savaş Karşıtı Şarkılar ve Sivil Toplum”, Sivil Toplum Düşünce ve Araştırma Dergisi, S.3, 

Temmuz-Ağustos-Eylül 2003,ss. 77-83. 



79 

2.c. Şiddet Dışılık 

Sivil itaatsizlik eylemindeki ihlal sembolik olup, protestonun şiddet dışı 

araçlarla sınırlandırılarak gerçekleştirilmesi esastır. Şiddetin ne olduğu ya 

da sınırının nerede başlayacağı tartışmasında şu sorular cevap 

beklemektedir: her tür zor uygulaması şiddet midir? Psikolojik baskı aynı 

kategoride değerlendirilebilir mi? Genel kabul gören anlayış, eylemin 

gerek karşıtlarının gerekse eylemden etkilenen üçüncü kişilerin fiziki ve 

psikolojik bütünlüğüne zarar vermemesidir 19 . Fiziksel zorlama, şiddet için 

gerekli bir faktör olmasına rağmen, ayırt edici bir özellik değildir. 

Zorlama ve şiddet arasında hatırı sayılır bir farklılık bulunsa da 

zorlamanın top yekûn bir şiddete dönüşemeyeceği noktasında bir ayrıma 

gidilebilir. Şiddet eylemlerinden bazıları diğerlerini ortadan kaldırır. Bazı 

zorlama eylemleri, potansiyel şiddeti ortadan kaldırabilir ya da 

durdurabilir. Genel olarak bakıldığında kabul edilen, zorlamanın, şiddetin 

kontrol altına alınmış hali 20 olduğudur. İster fiziksel ister psikolojik 

şiddet, insanlara yöneldiğinde gerçek tahribatı ifade etmektedir. 

Sınırlandırılmamış şiddet, kaosa götürebilir. Ancak bu durum baştan sona 

olumsuz bir durum olmayıp, düzen yokluğunun, bütünlüğün antitezi 

olduğu da unutulmamalıdır. Böyle düşünüldüğünde Miller, insanların 

diğerlerine göre daha az yoğunluktaki şiddeti göreceli biçimde 

yaratacaklarına dikkati çekmektedir 21 . 

Toplumsal çatışmaları ve bunlara bağlı ortaya çıkan psikolojik 

çatışmaları, insanların doğuştan getirdikleri saldırganlıkla açıklama 

yönündeki eğilimlerin hala yaygın olduğu göze çarpmaktadır. 

Saldırganlığı insan evrimi çerçevesinde inceleyen ve insanın doğuştan 

saldırgan olduğunu savunanlar, saldırganlığı insanın hayatta kalması 

yolunda gerekli bir parça olarak yorumlamışlardır. Freud’a göre “eğer 

insanlar saldırgan davranışlarda bulunamazlarsa, saldırgan enerji 

birikir ve kendine bir çıkış arar ve eğer bir şekilde davranışa 

yansımazsa, sonuçta ruhsal rahatsızlık şeklinde kendini gösterir” 22 . 

İnsanların saldırganlık dürtüsüyle donatıldığı görüşü temeli olmayan bir 

görüştür. İnsanlar, herhangi bir tehlikeyle karşılaştıklarında, bütün fiziki 

aygıtlarını farklı bir kaynağa otomatik olarak yöneltmekte doğuştan gelen 

bir potansiyele sahiptirler. Ancak saldırganlık olarak da 

19 Yakup Coşar, “Kavram ve Eylem Olarak....”, ss. 2-3. 

20 William Robert Miller, A Christian Interpretation, (New York: Schocken, 1966), s. 34. 

21 Miller, ‘A Christian..’, s. 33. 

22 Çiğdem Kağıtçıbaşı, Yeni İnsan Ve İnsanlar, 10.b., (İstanbul: Evrim,1997), s. 349. 


80 


yorumlanabilecek bu özelliğin, çatışma tarafından harekete geçirildiği 

göz ardı edilmemelidir. Bir kişinin saldırı ile yüz yüze gelmesi, birinden 

nefret etmesi şeklindeki ilk davranış, insanların birbirlerini yaralamak ya 

da öldürmek için saldırmalarıdır. Üzerine vurgu yapılması gereken ise 

bunlar olmadan nasıl bir arada yaşanabileceğidir. Tarihsel süreçteki 

pratikler, bunun gerçekleştirilmesinin yolunu, şiddetin tek bir merkezden 

yönetilmesinde, başka bir ifadeyle fiziksel şiddetin hükümetlere bağlı 

askerler ve polisler tarafından temsil edilmesinde 23 görmüştür. 

Devletin, bireyler arasındaki şiddeti önleme ya da sınırlandırma amacına 

yönelik olarak fiziki şiddet tekelini elinde tutması, şiddeti kontrol etme 

amacı yanında, şiddeti kullanabilen yegâne güç olmasına bağlı olarak, 

kontrolü şiddetle sağlama çabası ile de sonuçlanmıştır. Öyle ki insanlık 

tarihi, varlığını şiddet kullanma üzerinden tanımlayan siyasi iktidar ya da 

liderlerin toplumlarına yaptıkları baskıların örnekleriyle doludur. Bu 

bağlamda insanlığın serüveni, şiddet kullanana karşı yürütülen direnme 

ya da itaatsizlikle birlikte ilerlemiştir. 

Şiddete şiddetle karşılık vermede devletin üstünlüğünün mutlak olduğu 

görülse de bu üstünlük, iktidar yapısı bozulmadığı sürece yani emirlere 

itaat edildiği sürece geçerlidir. Emirlere itaat edilmeyen yerde şiddet 

araçları giderek yarayışsız hale gelecek 24 bu noktadan itibaren artırılan 

şiddet de iktidarın çözülüşünü durdurmayacak aksine bu çözülüşü 

hızlandıracak etki yaratacaktır. 

Bir eylemin şiddet eylemi olarak isimlendirilebilmesi için, şiddetin bir 

kişinin saygınlığını küçültmesi, onu ya da yakınlarını olumsuz yönde 

etkilemesi gerekmektedir. Psikolojik şiddet, fiziksel etki doğurmasa da 

geçici panik benzeri travmalara yol açabileceği gibi ölüme yol açan 

psikomatik reaksiyonlara da neden olabilir. Miller’e göre bir başkasının 

davranışına bağlı olarak, bir kişinin kendisine uyguladığı şiddet, yüksek 

derecede manevi anlamda bir şiddettir 25 . Fiziksel kaynaklı olmamakla 

birlikte manevi şiddetin psikolojik rahatsızlıkları yol açması bağlamında 

fiziksel etkiler doğurabileceği söylenebilir. 

Şiddet dışılığın açık ve yeterli faklılıkları ortaya konulamadığı için ancak 

genel yollarla tanımlanmaya çalışıldığı ve bu bağlamda, pasif direnme 

biçiminde değerlendirildiği görülmektedir. Bireyler kadar gruplar 

23 Norbert Elias, “Şiddet ve Medeniyet: Fiziki Şiddet Üzerindeki Devlet Tekeli ve Bunu İhlali”, (Çev. Ahmet 

Çiğdem, Levent Köker), Jhon Keane, Sivil Toplum ve Devlet, (İstanbul: Ayrıntı, 1988), ss. 197-199. 

24 Hannah Arendt, Şiddet Üzerine Seçme Eserler 6, (Çev Bülent Peker), ( İstanbul: İletişim,1997), s. 55. 

25 William Robert, Miller, A Christian…, s. 33. 



81 

arasında da geçerli olan şiddet dışılığın çerçevesini belirlemek için 

öncelikle bir eylemde eyleme katılan kişi ya da grupların endişe ve öfke 

görüntülerinin üzerinde durulması gerekir. 

Gregg’e göre eğer bir kişi eylem esnasında kendisini, karşısındakine göre 

daha güçlü hissederse öfkeli biçimde hareket edecek, karşısındakinin 

daha güçlü olduğu için tehlikeli olacağını tahmin eden kişi ise endişe 

içinde olacaktır. Öfke ile hareket eden kişiye hâkim olan psikoloji nefret 

olarak tanımlanabilir. Engellenmiş ya da ertelenmiş öfkenin bir sonucu 

olan nefret, karşısındakine zarar vermeye yol açacaktır. Endişe ve öfke, 

diğer taraftan kitle şiddetsizliğine dayalı direnişin nasıl mümkün olacağı 

noktasında ipuçları vermektedir. Kitlelere hâkim olan endişe ve öfke, 

ordu gibi disiplinli güçler tarafından kontrol edilebilir. Savaş dönemleri 

bu kontrol ve disiplinin pratik ve etkili olduğunu göstermiştir 26 . 

İnsanoğlunun savaş disiplini konusunda, şiddet dışı direnme disiplinine 

göre daha tecrübeli olmasına rağmen, şiddet dışı direnmenin 

gerçekleştirilmesi daha zordur. Öncelikle şiddet dışı direnme disiplini, 

endişe ve öfkenin kontrolünü gerektirir. Bu kontrol ise sadece psikolojik 

dayanaklık değil aynı zamanda beslendiği bir felsefi kaynağa da 

muhtaçtır. Öfke ve şiddetin kontrolünün en iyi örneği Gandhi’nin 

1922’de Chauri-Chaura ayaklanmalarından sonra Hint siyasal 

bağımsızlığı için isimlendirdiği hareketinde görülmektedir 

Şiddet dışı bir eyleme katılanların birçoğu, şiddetsiz direnmenin 

felsefesini akla ve ruha uygun biçimde kavrayan kişiler olup yine birçoğu 

daha önce mutlaka bir boykota, sessiz oturma eylemine ya da yasa dışı 

bir gösteriye katılmışlardır. McAlliste, klasik şiddet dışı direnme 

taktiklerini, işçi direnişleri, boykotlar, kadın hareketleri, fiziksel 

engelleme, açlık grevleri, vergi direnişleri ve sivil itaatsizlik 27 şeklinde 

sıralamaktadır. Görüleceği üzere sivil itaatsizlik, şiddet dışı direnme 

içinde ayrı bir kategori biçiminde değerlendirilmektedir. Sivil itaatsizliği 

tanımlayan en önemli unsur şiddetsizlik olsa da şiddetsizlik başka birçok 

bireysel ya da toplumsal, yasal ya da yasaya aykırı eylemde 

kullanılabilmektedir. Buradan hareketle, şiddetsizliğin sivil itaatsizliği 

niteleyen tek unsur olmadığı gibi her şiddet dışı eylemin de sivil 

itaatsizlik kapsamında ele alınamayacağı söylenmelidir. Dolayısıyla sivil 

26 Richard B. Gregg, The Power Of Nonviolance, (New York: Schocken, 1966), ss. 66-68. 

27 Pam, McAlister, “You Can’t Kill the Spirit: Women and Nonviolent Action”, Nonviolent Social Movements 

A Geographical Perspective, s. 20. 


82 


itaatsizlik bir bütün olarak taşıdığı unsurlarla birçok açıdan faklılığa 

sahip bir direnmedir. 

Toplumsal sorunlar karşısındaki duyarlılık ve müzakere ile ilgili değişim 

olanağı, toplumsal hareketleri yalnızca doyurulması olanaksız isteklerin 

şiddetli anlatımı olarak görmeyen bir siyasal dizge içinde söz konusu 

olabilir. Nitekim hak isteklerinin çoğunu, “güvenliği tehdit ediyor” diye 

gerçek dışı görerek reddeden birçok ülkede değişim mümkün 

görünmemektedir. Bir toplumsal hareketin gerçekleştirilmesinde, kolektif 

eylemin toplumun genel çıkarlarını kabul etmesi, siyasal yaşamı 

tarafların çatışmasına indirgemesi ve kendisinin çatışmalar geliştirmesi 

gerekir. Ancak toplumsal eylem, sivil itaatsizliğin temel unsuru 

şiddetsizliği ilke edinerek şiddet düşüncesinden belirgin biçimde ayrı 

tutulmalıdır. Touraine’e göre şiddet düşüncesi demokrasiye karşı olduğu 

gibi toplumsal harekete de karşıttır 28 . 

Eylemde şiddet kullanılmaması, müzakere için bir adım 

görülebilir. Sivil itaatsiz, şiddet kullanmaksızın gerçekleştirdiği 

eyleminin, kamuoyu tarafından hoşgörüyle karşılanacağını ümit 

etmektedir. Akılcı bir toplumun, çoğulculuk adına hoşgörülü olması 

gerektiği yolundaki liberal yaklaşım, insan sevgisi ve adalet temalarıyla 

şekillenir. Bu hoşgörü, Platon’un iyi bir toplum için sözünü ettiği sınırlı 

bir evrende değil, bireysel ve tarihsel farklılıkları kabul eden, hak 

istemlerini hoşgörüyle karşılayan bir toplumda mümkün olacaktır 29 . 

2.d. Ahlakilik 

Bir eylemin yasal olmadığında ahlaki de sayılamayacağı sıkça ileri 

sürülmekte hatta yasal olmamak ahlak dışılık sayılmaktadır. Bu 

düşüncenin altında hukukun ahlakı yönettiği anlayışı bulunmaktadır ve 

yeni ahlak anlayışı sunan sivil itaatsizlik bu durumla çelişir 

görünmektedir. Başka bir durum da, yasaya itaatin bir kanun meselesi 

olduğudur. Yasal olmayan aynı zamanda gayri meşru kabul edilmektedir. 

Bu görüş üstün hukuk gereklerini dikkate alma noktasında totaliter 30 bir 

yaklaşımı yansıtmaktadır. Sözü edilen yasallık ve ahlakilik tartışmaları, 

sivil itaatsizliğin yasa dışı bir eylem özelliğine karşılık ahlakdışı 

sayılamayacağı yolundaki görüşlere kaynaklık etmemektedir. Sivil 

28 Alain Touraine, Demokrasi Nedir?, (Çev. Olcay Kural), 1.b., (İstanbul: YKY, 1997), ss. 89-91. 

29 Thomas A. Spragens, Reason and Democracy, (London: Duke,1990), s. 162. 

30 H.David Thoreau Mohandas Gandhi, Sivil İtaatsizlik ve Pasif Direniş, 2.b., (Ankara: Vadi, 1999),ss. 117-118. 



83 

itaatsizlik yasaya aykırı bir eylem olarak ahlakiliği dışlamadığını savunan 

ender bir eylem türüdür. 

Kant, evreninin fizik yasaları kadar ahlak yasaları tarafından da 

yönetildiğinin kabul edilmesi durumunda, doğru olanı yapmak için ahlak 

yasasına uygun davranmak gerekeceğini belirtmektedir. Bu anlamda 

ahlak yasası mutlaktır ve itaat etmek bir ödev olup, en yüksek görevdir 

de. En yüksek görevin itaat etmek olduğuna ilişkin düşünceler, pratik aklı 

temsil eden vicdan düşüncesiyle açıklanmıştır. Ödev duygusuna uygun 

biçimde eylemde bulunma isteği ise Kant’a göre iyi niyettir 31 . Kant’ın bu 

görüşünden hareketle itaatsizlik, ahlak yasasına karşı gelmenin bir 

yoludur ve açıkça ödev duygusuna sahip olunmadığı için yapılan 

itaatsizlik eylemi de iyi niyet kriterini taşımamaktadır. Oysa sivil 

itaatsizlik çerçevesinden konuya bakıldığında sivil itaatsiz, baskıcı 

otoriteye karşı gelerek, mevcut ahlak yasasını sezgisel vicdanı sayesinde 

reddetmektedir. Hatta bu reddedişle, -itaatsizliğinin, iyi niyet kuralını 

çiğnediğini düşünmeksizin- kendi ahlak yasasından hareketle evreni 

açıklamakta ve açıkça kamu vicdanına seslenmektedir. Dolayısıyla sivil 

itaatsizin ahlak anlayışı, bireylerin farklı duygusal tepkileri olabileceğini 

kabul etme noktasında, ayrı ahlak standartlarının da iyi niyeti içinde 

barındırabileceğine bir örnek oluşturmaktadır. 

Kant’a göre sözü edilen ödev duygusu, bir yasaya boyun eğme olarak 

içinde haz barındırmamaktadır. Ancak zorlamayı gerçekleştiren, kendi 

aklıyla yasayı koyduğundan bir yüceltme anlamı taşır. Bu zorlamanın 

duygu üzerinde etkisi, yüceltmeyle ilişkili olarak kendini onaylama adını 

alacaktır. Ödev kavramı nesnel anlamda eylemin ahlak yasasına 

uygunluğunu, öznel anlamda da ahlak yasasına saygıyı istemektedir ki 

Kant, yasaya uymak suretiyle kazanılan pozitif değer sayesinde 

özgürlüğün bilincine varılabileceğini 32 belirtir. Konuyu buradan yola 

çıkarak sivil itaatsizlikle ilişkilendirdiğimizde görülen, sivil itaatsizliğin 

yöntemi ve felsefesi itibariyle her ne kadar yeni bir ahlaki tavır alışı 

yansıtsa da, içinde yer aldığı toplumun ahlak yasasını doğrudan hedef 

almadığıdır. Buradan hareketle, mevcut ahlak yasasına saygının getirdiği 

sonuçlar toplum vicdanını rahatsız etmeyebilecektir. 

31 Bu haliyle söz konusu ahlak anlayışı otoriteci ahlak anlayışına yakındır. bkz. John Herman Randal, Justus 

Buchler, Felsefeye Giriş, (Çev. Ahmet Arslan),( İzmir: Ege Üniversitesi, 1982), s. 190. 

32 Immanuel Kant, Pratik Aklın Eleştirisi, (Çev. İoanna Kuçuradi, Üller Gökberk, Füsun Akatlı), (Ankara: 

Hacettepe Üniversitesi, 1980),ss. 89, 174. 


84 


Blackstone’a göre sivil itaatsizin eylemi toplumu rahatsız da 

edebilir. Hatta diğer vatandaşların haklarına da tecavüz edebilir. Ancak 

sivil itaatsiz, eylemi sonrasında yasaları kabul ederek, itaatsizlik 

eylemine sahip çıkar ve bu hareketiyle de diğerlerinin haklarına saygı 

duyduğunu gösterir. Bu noktada söz konusu olan yüksek ahlaki 

sorumluluk duygusudur. Sivil itaatsizin vicdana dayalı yasa dışı protesto 

eylemi, şiddetle karşılaşabilir ancak o asla şiddetle karşılık vermez ve bu 

haliyle, devlete karşı isyan ederek direnen isyancılardan ayrı bir yerde 

olduğunu ortaya koyar. Sivil itaatsizlik yasa dışı bir hareket olduğu için 

kanuna karşı yapılan sade bir protestodan ya da gösteriden çok daha fazla 

yasaya karşıdır. Ancak yine de isyancı ve anarşistten daha az yasa dışı 33 

kabul edilmektedir. 

Sivil itaatsizlik eyleminin ahlak yasalarına karşı olmaması gereği, 

üzerinde durulan temel nokta görünümündedir. Kant, ahlak yasalarının 

geçerliliğini mutlak zorunluluk taşımalarında görür ki bunun anlamı, 

ahlak yasalarına yükümlülük nedeninin, insanın doğal yapısında ya da 

içinde bulunulan dünya koşullarında değil doğrudan saf aklın 

kavramlarında aranmasıdır 34 . Buradan olarak gerçekleştirilecek bir sivil 

itaatsizlik eyleminin ahlak yasalarına yükümlülüğü doğrudan ortadan 

kaldırmaması gerekecektir. Bu gereklilik, eyleminin kamu vicdanı 

nezdindeki onaylama için de olmazsa olmazdır. Eylemin, hareket nedeni 

bakımından saf aklın gereklerine aykırı olmaması diğer bir deyişle ahlak 

yasasına aykırı olmaması onu meşrulaştırma işlevini yerine getiren 

başlıca unsurdur. 

Protesto etkinliklerini başarılı kılan, protestoyu gerçekleştirenlerin 

eylemlerine ahlaki bir ses katabilmeleridir. Protesto, ahlaki 

duyarlılıkların ve kanaatlerin içyüzünü kavrama ve onları dile 

getirebilme fırsatı vermektedir. Ahlaki protestonun, geniş çaplı mitingler, 

yürüyüşler, simgesel ve stratejik bölgelerin işgali, kışkırtıcı görsel ya da 

sözlü retorik oluşturulması türünden farklı biçimlerine rağmen her grup, 

belirtilen temel taktiklere dayanarak farklı yöntemler yaratma çabası 

içindedir. Örneğin hayvan haklarını savunan eylemciler bir gece, esir 

hayvanları serbest bırakmak için araştırma laboratuarlarına girmiş, bir 

başka grup da bir kozmetik şirketinin önünde, hayvanların araştırmalarda 

33 Blackstone,”Civil…”,ss. 680-682. 

34 Immanuel Kant, Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi, (Ankara, Hacettepe Üniversitesi,1982), s. 4. 



85 

kullanılmasının midelerini bulandırdığını göstermek için kusma eylemi 

gerçekleştirmiştir 35 . 

Toplumdaki genel kültürel duyarlılığı değiştirmek amacıyla 

hareket eden protestocular, haklarının gasp edildiğini ya da 

adaletsizliklere uğradığını düşündükleri tüm insanlar hatta örneklerde 

görüldüğü gibi hayvanlar için çarpıcı simgelerle mücadele ederlerken, 

eylem tarzlarını belirleyen temel unsur ahlakiliktir. Böylelikle belirtilen 

unsur, kamuya yönelik bir çağrı işlevi gören sivil itaatsizlik eylemlerinin 

olmazsa olmazı biçiminde değerlendirilmektedir. 

Sosyolojik açıdan bakıldığında, eylem bazındaki ahlaki 

yükümlülükler ikna edici özellikleriyle anlaşmaya yönelik olmayan 

çatışma çözümü biçimlerine göre alternatif sayılmaya uygun 

görünmektedir. Diğer bir deyişle sahip olduğu inandırıcı bilişsel 

içeriğiyle, çatışmacı eylemlerin koordine edilmesinde başvurulan 

doğrudan şiddet kullanımı ve yaptırım tehdidinde bulunulması gibi 

biçimlerden üstün durumdadır. Habermas, eylemleri ve niyetleri iyi ya da 

kötü biçiminde değerlendirirken erdemlilik kavramının, eylemde 

bulunanların özelliklerini işaret etmede kullanıldığını belirtmektedir. 

Buradaki ahlaki duygular ve değerlendirmeleri de ahlaki yargıların 

temellendirileceği iddia edilmektedir 36 . 

2.e. Eylem Sonrası Sorumluluğu Üstlenmekten Kaçınmama 

Adaletsiz mahkeme kararları ve ahlak dışı yasalar karşısında hukuka itaat 

etmenin ahlaki bir yükümlülük olup olmadığı eski çağlardan bu yana 

tartışılan bir sorundur. Örneğin ABD celp kayıtları incelendiğinde birçok 

kişinin askerliği reddettiği ve sivil itaatsizlik türünde eylemlere giriştiği 

görülmektedir. Bu durum, Vietnam Savaşı’ndan bu yana tartışılmış, 

Vietnam Savaşı boyunca ve sonrasında kabul edilen bu ahlaki 

pozisyonda ihlalci, kanunun öngördüğü cezayı incelikle kabul etmiştir. 

Askerlik hizmetini reddedenlerin barışçı biçimde hapse gitmeyi kabul 

etmeleri gerektiği ileri süren Olsen, ihlalcileri, Yunan yasalarının 

baldıran zehri içmekle cezalandırdığı Socrates kadar barışçı 37 

görmektedir. 

Eylemcinin eylem sonrasındaki sorumluluğu üstlenmekten 

kaçınmaması, sivil itaatsizliğin yukarıda belirtilen unsurlarını 

35 Jasper, Ahlak…, s. 30. 

36 Jürgen Habermas, Öteki Olmak Ötekiyle Yaşamak, (Çev. İlknur Aka), (İstanbul: YKY, 200), ss. 182-183. 

37 Frances Olsen,“Socrates on Legal Obligation: Legitimation Theory on Civil Disobedience”, Georgia Law 

Review, V. 18, 1983-1984, s. 930. 


86 


tamamlayan en önemli unsurdur. Bu yönüyle adaletin yerine getirilmesini 

sağlamaya yönelen eylemci, akıllarda cezadan kaçan bir ihlalci olarak 

kalmak istemediğini göstermektedir. Sivil itaatsizin bu davranışının, 

mevcut hukuk düzenini kabul ettiğini göstermesi bağlamında eylemiyle 

bir çelişki oluşturduğu düşünülse de bu durum aslında sivil itaatsizliğin 

felsefesi ile son derece uyumludur. Eylemci yasayı bilinçli şekilde ihlal 

ederken, bu ihlallin sonuçlarını bildiği için bir anlamda yasayı kabul 

etmiş olmaktadır. Bu çerçevede Socrates örneğinde olduğu gibi, 

eylemcinin cezayı göze almak suretiyle eyleminin arkasında durması, 

kamuoyu nezdindeki eleştirileri bu yönüyle azaltmakta ve pozitif 

hukukun gerçekleştiremediği adalet idesini kendi ahlaki yöntemleriyle 

gerçekleştirerek ebedi yasa ile uyumunu göstermektedir. 

Çağıl’a göre, pozitif hukuk sahasında gerçekleştirilmeye çalışılan ancak 

tam anlamıyla gerçekleşmesi mümkün olmayan adalet idesinde yalnızca 

pozitif hukuktaki normlar değil insanların davranışları da 

değerlendirilmekte ve yazılı olmamakla birlikte yüce bir anlamı 

bulunmaktadır. Adalet idesi yazılı olmasa da bir hukuk ve ebedi anlamda 

bir yasadır. Bu ebedi yasa, pozitif yasalara ek olarak anayasadan da üstün 

bir olması gerekendir. Antigone’nin, Kreon’un pozitif ancak zalim 

yasalarına karşı direnmesi ebedi yasanın adalet idesinden başka bir şey 

değildir 38 . Adalet idesini gerçekleştirilmesi amacıyla, kamu vicdanı temel 

alan bu ve benzeri eylemler, bireysel çıkarların gerçekleştirilmesi ya da 

toplum üyelerinin haklarının çiğnenmesiyle ilişkilendirilemez. Bu açıdan 

bakıldığında sivil itaatsizlik eylemleri ebedi yasayla uyumlu 

görünmektedir. 

Sivil itaatsizliğin sistemin geneline değil tekil haksızlıklara karşı bir 

eylem olması, yasal sistemin belirli noktalardaki yanlışlarını gidermeye 

dönük hareket etmesinde somutlaşmaktadır. Tekil haksızlığa karşı çıkma 

noktasındaki ortak eylem, eylemi gerçekleştiren örgütlenmelerin kısa 

ömürlü olmaları sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Kişileri bir araya getiren 

belirli bir haksızlığın giderilmesi noktasındaki ortak paydadır. 

Dolayısıyla hedeflenen sonuca ulaşıldığında birliktelik de dağılmaktadır. 

Sivil itaatsizin, eylem sonrasındaki cezai sorumluktan kaçmayarak 

gerçekleştirdiği eylemine sahip çıkması, sistemi alaşağı ederek 

38 Orhan Münir Çağıl, “Felsefenin Işığında Hürriyet, Adalet, Hukuk Devleti ve Hukuk Kültürü”, İ.Ü.H.F.M., 

C.XXXVI, S.1-4,1960, s. 285. 



87 

değiştirmek niyetinde olduğunu göstermez. Bu yüzden de o, eylemiyle 

adaletsizliği göstermek için apaçık ortadadır. 

3.Sivil İtaatsizliğin Aktivist Eylemleriyle Karşılaştırılması 

Pasif direnmeyi temel alan sivil itaatsizlik, aktivist eylem 

tarzlarından önemli ölçüde ayrılmaktadır. Örneğin anarşistler, insanların 

geleneksel kültürün kısıtlamalarının tümünden kurtulduğu bir toplumsal 

düzen özlemi içindedirler. Aktivistler de kurumsal düzenin formları ile 

uyum içinde olmayı reddederek tümüyle yeni bir toplumsal düzen 

öngörmektedirler 39 . Tüm anarşistler, otoriteyi yadsımakta ve birçoğu da 

ona karşı savaşmaktadır. Ancak otoriteyi yadsıyan herkes anarşist 

nitelemesini hak etmemektedir. Tarihsel olarak anarşizm, toplumu 

eleştiren ve arzu edilen topluma ait bir görüş olup bir diğerine geçmenin 

yoludur. Düşünceye dayalı olmayan isyan, iktidarın felsefi ya da dini 

reddi kişiyi anarşist yapmamaktadır. Anarşizmin amacı her zaman 

toplumsal değişimdir. Bu doğrultuda tutumu toplumu kınama, yöntemi 

ise şiddetli ya da şiddetsiz toplumsal isyandır 40 . Anarşistler devletin her 

biçimini-en az diğerleri kadar kötü olduğu için demokratik devleti dahireddetmektedirler 

41 . 

Sivil itaatsizlik, belirtilen protesto biçimlerinden ilk olarak barışçıl 

olması ve bunu gerçekleştirirken toplumsal ya da siyasal sistemle 

doğrudan bir mücadele içine girmemesi noktasında ayrılmaktadır. Bu 

noktada sivil itaatsizler, direnişin pasif niteliğinden dolayı, sıkça polisle 

çatışmaya giren aktivistlerden özellikle ayrılmaktadırlar. Ancak 

literatürde aktivistleri nitelemek üzere kullanılmaya başlayan 

“müzakereci” sıfatının, aktivistin eylemini müzakereci demokrasinin 

unsurlarına bağlı biçimde ehlileştirerek sisteme dâhil etmek üzere 

kullanıldığı dikkati çekmektedir. Böylelikle, aktivistin eylem özellikleri 

de dönüştürülmekte, özündeki “aktif”liği kaybederek sivil itaatsizliğe 

doğru gelişen bir sürece yönlendirilmektedir. 

Fung, aktivistlerin sivil itaatsizlik yöntemlerini kullanmak 

suretiyle, büyük adaletsizlikleri düzeltmek üzere harekete geçtiklerinden 

söz etmektedir. Sivil itaatsizlik pratikleri genel olarak, sivil haklar gibi 

belirli bazı politik amaçların gerçekleştirilmesi, AIDS araştırmaları için 

merkezler kurulması, nükleer silahların sınırlandırılması, kürtajın 

39 Anton C. Zijderveld, Soyut Toplum, (Çev.Cevdet Cerit), (İstanbul: Pınar,1985), s. 195. 

40 George Woodcock, Anarşizm Bir Düşünce Hareketinin Tarihi, (Çev. Alev Türker), 4.b., (İstanbul: 2001) s. 13. 

41 Robert A Dahl, Demokrasi ve Eleştirileri, (Çev. Levent Köker), (Ankara:Yetkin,1996), s. 59. 


88 


yasaklanmasına ilişkindir. Sivil itaatsizlikte olduğu gibi aktivistler de 

idealleri için bir etki yaratmayı amaçlamaktadırlar. Sivil itaatsizlik 

pratikleri, adalet ve barışın sağlanamamasından kaynaklanan ahlâki 

kaygılara dayanırken aynı zamanda yasayı da ihlal etmektedirler. Gerek 

aktivistler gerekse sivil itaatsizler eylemlerini, müzakereci demokrasinin 

ve adaletin gerçekleştirilmesi için yasal normları ihlal ederken dahi 

adalete derin bağlılıklarını ve ahlâkilik ölçütlerini terk etmemektedirler. 

Bu durum, iç tutarlılığının açıklanması zor görünen karmaşık bir duruma 

işaret etmektedir. Müzakereci aktivistlerin ve sivil itaatsizlerin politik 

eylemlerindeki seçimlerinde belirli ilkeleri gözettikleri görülmektedir. Bu 

ilkeler ise doğruluk, yardımseverlik ve orantılılıktır. Her iki eylemci tipi 

de devrimci olmadığı gibi politik eylemlerinde kurumlarla ilişkilerini 

azaltmazlar. Belirtilen özellik, müzakereci bir demokrasi ve yönetim 

yapısının oluşturulması için gerekli 42 görülmektedir. 

Aktivistlerin küreselleşme karşıtı hareketlerindeki dayanışma, sessizlik 

ve şiddet problemleri tartışılırken, eylem türlerinin sivil itaatsizlik ya da 

bir başka eylem türünü kategorize etmedeki zorluğu açıktır. Belirli bir 

protesto eylemi ya da kitlesel hareketlerdeki politik ve yasal ikilem, 

katılımcıların amaç farklılıkları ve eylem yöntemlerinden hareketle 

açıklanabilir 43 . Esmonde, aktivistlerin otoritenin sınırlandırılmasını 

kamusal güvenliğin korunmasındaki bir tarafsızlık biçiminde sunma 

eğiliminde olduklarının altının çizmektedir. Burada sivil itaatsizliğe 

engel görünmez bir içerik de bulunmaktadır. Sınıflandırmalarda, 

aktivistlerin sistemin meşruluğunu inkâr etmelerine ilişkin tutumları da 

esas alınmaktadır. Bunun yanında adaletin sağlanmasında, politika ya da 

hukukun prensiplerinin meşruluk ve ahlakilik açısından da test 

edilmesine ilişkin bir ölçüt olabilir 44 . Ancak belirtilen test etme ya da test 

etme niyetiyle eylemler düzenlenmesi sadece aktivistleri 

nitelememektedir. Sivil itaatsizliğin de özellikle hukuk devletindeki 

adaletsizlikleri gidermeye yönelik bir sınama amacı taşıdığı 

unutulmamalıdır. Sistemin hukuksal ya da ahlakiliğinin test edilmesi, 

aktivistleri ve pasif direnme biçimlerine başvuran sivil itaatsizleri 

ayırmaya yarayan doğru bir nokta değildir. 

42 Archon Fung, “Deliberation Before the Revolution Toward and Ethics of Deliberative Democracy in an 

Unjust World”, Political Theory, Vol.33, No.2, June 2005, ss. 400-403. 

43 Judy Fudge, Harry Glasbeek, “Civil Disobedience, Civil Liberties, And Civil Resistance: Law’s Role And 

Limits”, Osgoode Hall Law Journal, No. 2/3, Summer/Fall 2003, s. 169. 

44 Fudge, “Civil…”, s. 170. 



89 

Küreselleşmenin yarattığı olumsuz sonuçlara karşı çıkma amacıyla gerek 

Dünya Ticaret Merkezi önünde, gerekse dünyanın faklı ülkelerinde 

düzenlenen G 8 toplantılarında düzenlenen gösterilere kimi zaman 

şiddetsizlik hâkim olduğu gibi çoğu zaman da kolluk güçleriyle 

çatışmaya dayalı şiddet hâkim olmuştur. Bugün dünyanın farklı ticari 

merkezlerinde düzenledikleri protestolarla seslerini kamuoyuna 

duyurmayan çalışan bu grupların şiddet eylemlerine başvurmaları, 

eylemlerin sivil itaatsizlik olarak adlandırılmasına da engel olmaktadır. 

Sivil itaatsizlik, militan eylemden farklı olduğu gibi, şiddet içeren 

organize direnişten de tümüyle farklı bir yerde bulunmaktadır. 

Dworkin, sivil itaatsizliği bencillik, öfke ve çılgınlıktan kaynaklanan 

sıradan yasa dışı eylemden ayırır. Sivil itaatsizlik eylemine girişenler, 

kendilerini toplumun dışında görmezler ve esasta iktidarın ve siyasal 

birliğin meşruiyetini kabul ederler. Böylece sorumluluktan kaçmayıp 

aksine yurttaşlık görevlerinin sorumluluğuyla hareket ederler 45 . Buradan 

hareketle, pasif direnme modeli biçiminde karşımıza çıkan sivil 

itaatsizliğin, bir ahlaki protesto tarzı olarak nitelendirilmesinin ardında, 

sözü edilen bilinç düzeyinin bulunduğu söylenebilir. Sivil itaatsizlik, 

sıradan bir itaatsizlik eyleminden ayrıldığı gibi, ağır yaptırımlar 

gerektiren itaatsizlikten de ayrılmaktadır. Sivil itaatsiz eylem, sıradan 

itaatsizliğin aksine seçici ve amaçlı/anlamlıdır. Eylemindeki strateji ve 

bilgiyi, siyaset felsefesi ile şekillendiren sivil itaatsiz, itaatsizliğine 

rağmen hukuki ilkelere bağlı görünmektedir 46 . Ancak sivil itaatsizlik, 

adaletsizliğin giderilmesinin ötesinde tümden düzenin değiştirilmesi 

hedefine yöneldiğinde artık sivil itaatsizlikten başka bir şeydir. 

Dolayısıyla sivil itaatsizlik kendisi tanımlayan unsurların katkısıyla bir 

felsefi akımı ifade etmesinin yanında zaman ve mekânla sınırlı bir 

eylemdir. 

4. Sivil İtaatsizliğin Meşruluğu Sorunu 

Hukuki pozitivizm taraftarlarının benimsediği haliyle meşruluk, 

pozitif hukuk normuna uygunluktur. Meşruluğun bu dar tanımında sözü 

edilen, yasal olma halidir. Sorun, pozitif hukuka uygun her kuralın 

meşruluğu sağlayamaması noktasında başlamaktadır ki tarihin, yasallığın 

beraberinde meşruluğu getirmediğinin örnekleriyle dolu olması da bunu 

kanıtlamaktadır. 

45 Ronald Dworkin, “Sivil İtaatsizliğin Etiği ve Pragmatiği”, Kamu Vicdanına Çağrı Sivil İtaatsizlik, ss. 142-143. 

46 Glenn Tinder, Political Thinking The Perennial Questions, (Boston: Harper Collins,1991), s. 120. 


90 


Meşruluğu toplumsal gerçeklikte arayan sosyolojik okullara göre 

yürürlükteki hukuk kurallarının meşruluk kuralı toplumsal olgudan 

gelmektedir. Bu okullar, hukuk kurallarının meşruluğunu, toplumsal olgu 

ve dayanışmaya bağlamaktadırlar. Bir hukuk normunun toplumsal olguya 

dayandırılması ve meşruluğunu adaletle birlikte toplumsal gerçeklikten 

alması yerinde bir gözlemdir. Ancak tek başına dayanışmanın meşruluğu 

sağlayacağını söylemek de mümkün değildir. Nitekim geçen yüzyılın hak 

ve özgürlükleri yok sayan tüm diktatörleri dayanışmayı sağlamak adına 

hareket etmişlerdir. Bu nedenle adalet idesi ve özgürlük, hukuk düzeninin 

meşruluğu için öne çıkan ölçütlerdir 47 . 

Adalet idesi ve özgürlüğün sağlanması çerçevesinden sivil 

itaatsizliğin meşruluğu incelendiğinde ilk dikkati çeken, sivil itaatsizlik 

eylemlerinin adaletsiz olduğu düşünülen yasaların ve uygulamaların 

dönüştürülmesi hedefine yönelmesidir. İkinci olarak siyasi iktidardan 

daha fazla özgürlük talep edilmesidir. Sosyolojik çerçeveden 

bakıldığında eylemlerin haklılığı ve meşruluğu tartışması, kamuoyu 

vicdanında karşılık bulabilmesi ölçüsündedir. 

4.a .İfade-Eylem Biçimi Olarak Sivil İtaatsizliğin Meşruluğu 

Focucault’a göre, baskı altına almaktan çok biçim verici olan iktidar, 

insanların susmasını değil konuşmasını ister. İktidar, insanların 

konuşmak isteyip de dilendiremediği şeyleri ortaya çıkarır ve bunları 

disiplin altında tutar. Buradan hareketle direnme odaklarının harekete 

geçmesini önlemez hatta aksine harekete geçmesine çalışır. Zira zaten 

iktidar “bir” iktidardır. “İktidar insanları konuşturarak iktidarını yeniden 

üretir” 48 . Dolayısıyla iktidar en üstün iktidar biliciyle, bu tür hareketleri 

kendisini çoğaltan unsurlar biçiminde karşılamakta daha da önemlisi 

ortaya çıkmaları için çaba bile harcamaktadır. Direnme odaklarının 

harekete geçmesinden anlaşılması gereken, sıkıntılı durumun ifade 

edilmesi midir?, bunun eyleme dönüştürülmesi midir yoksa her ikisi 

birden midir? Bu bağlamda bir direnme düzeyi olarak sivil itaatsizlik 

eyleminin de bir ifade biçimi mi yoksa bir eylem biçimi mi olduğu ya da 

iki biçimin de birbirini karşılayıp karşılamadığı tartışmalı bir konu 

durumundadır. Tartışmanın pratikteki önemi, gerçekleştirilen fiilin ifade 

özgürlüğü ya da eylem özgürlüğü açısından hukuki ve sosyolojik 

meşruluğunun değerlendirilmesi noktasındadır. 

47 Niyazi Öktem, Ahmet Ulvi Türkbağ, Felsefe, Sosyoloji, Hukuk ve Devlet, (İstanbul: Der, 2003), ss. 98-99. 

48 Ali, Akay, Michel Foucault’da İktidar ve Direnme Odakları, 2.b.,(İstanbul: Bağlam, 2000), s. 30. 



91 

İfade özgürlüğü, vatandaşların sert biçimde cezalandırma korkusu 

yaşamaksızın, siyasal konularda hükümeti, kamu görevlilerini, sosyoekonomik 

düzeni ve ideolojiyi eleştirmek başta olmak üzere kendilerini 

ifade etme haklarını göstermektedir 49 . Tartışmaya, bir ifadenin 

gerçekleştireni ve etkileneni açısından nasıl değerlendirildiği sorusuyla 

başlanabilir. Bir ifade biçimi, ifadeyi gerçekleştiren tarafından makul 

kabul edilirken, başkaları için sıkıntılı olabilen bazı eylemlerle bir arada 

bulunabilir. Örneğin, konuşma gürültülü olabilir ya da ifade aracı olan 

broşür dağıtılması sırasında karmaşaya neden olunabilir. İfade tam olarak 

saf olmayıp her zaman bir ilaveye yani bir eyleme ihtiyaç duyar. Bir 

gösteri şüphesiz bir ifade olmasının yanında ifadeden başka bir şeydir de. 

Kişiler kendilerini ifade edebilmek için iletişimsel olma amacını taşıyan 

pek çok eylem biçimi kullanmaktadırlar. Örneğin kolluk takmak, tektip 

giyinmek eylem türleridir. Aslında sözlerle de ifade edilebilecek bu 

eylemler, daha etkili olma adına sembolik ya da iletişimsel araçlar 

kullanılarak gerçekleştirilmektedir 50 . Buradan hareketle, sivil itaatsizlik 

eylemleri de düşünceyi ifade etme araçlarından birisi kabul 

edilmektedir 51 . 

Yukarıdaki örnekler, ifadenin sembolik bir eyleme ihtiyaç duyduğunu 

kanıtlamaktadır. Bu çerçevede tartışma, fiilin kimlerce nasıl 

değerlendirildiğinden ziyade eylemin, ifadenin zorunlu bir bileşeni olup 

olmadığı ile ilgili olmaktadır. Bir başka ifadeyle eylem, ifadenin 

taşıyıcıdır. İfade ve ifade özgürlüğü konusu genellikle düşüncenin sözlü 

biçimde aktarılması olarak düşünülebilir. Ancak ifade, düşüncenin sözlü, 

yazılı ya da diğer biçimlerle yansıtılması bağlamında bir eylem gerektirir. 

Kendisine özgü unsurlara sahip sivil itaatsizliğin ifadesi, çoğu kez 

kamuoyuna sorunu gösterme amacıyla yapılan bir eylemle 

sembolleşmektedir. Bu eylem özünde bir ifadenin bileşeni ve sonucudur. 

Dolayısıyla sivil itaatsizlik hem bir ifade hem de bir eylem biçimidir. 

Yönetimin adaletsiz uygulamalarına dikkat çekilmesi bağlamında 

itaatsizliğin savunulması konusu tartışmalıdır. Tartışma, özgürlüğün, 

yalnızca yönetimin tavrını ve tarzını eleştirmek olmayıp, aynı zamanda 

ifade özgürlüğünün önemli bir tamamlayıcısı olarak itaatsizliği 

savunmaya da saygı göstermekle gerçekleşeceğine ilişkindir. 

49 Dahl, Demokrasi…, s. 90. 

50 Wojcıech Sadurskı, İfade Özgürlüğü ve Sınırları, (Çev. M. Bahattin Seçilmişoğlu), Liberal Düşünce 

Topluluğu Avrupa Komisyonu, (Ankara: 2002), ss.56-58. 

51 Adnan Küçük, İfade Hürriyetinin Unsurları, Liberal Düşünce Topluluğu, (Ankara: 2003), s. 71. 


92 


Yasaya itaatsizlik eyleminin ya da yasadışı eylemin savunulması 

özü itibariyle demokrasiyle çatışır görünmektedir. Demokrasiye dayalı 

tez, yasanın ihlal edilmesini savunan ifadeyi, yalnızca demokrasi 

bulunmadığında savunabilir. Çünkü demokrasiye dayalı tezin temelinde 

halk egemenliğinin önemine duyulan inanç yatmaktadır. Halkı harekete 

geçirmek kitle iletişim araçlarının kullanılması özgür ifade ilkesi için 

gerekçe sağlamaktadır. Bu bağlamda yasadışı devrim eylemlerinin 

savunulması da yalnızca temsil yeteneği bulunmayan yönetimlerin 

ortadan kaldırılması için mevcut olmak durumunda kalacaktır. Schauer’e 

göre “bizim yasadışı davranışın savunulmasını himaye etme isteğimizin 

ölçüsü, doğrudan doğruya sistemin ideale yetmeme ölçüsüne göre 

değişebilmektedir” 52 . Buradan çıkan sonuç, ideal olduğu düşünülen bir 

yönetime karşı itaatsizliği savunmanın hoş görülemeyeceğidir. Oysa 

yönetimin ideal olması, mutlak bir ölçüt olmaya yetmemektedir. Zira 

halkın geneli yönetimin adil ve ideal olduğunu düşünse de aksini 

düşünenler daima bulunacaktır. Bu bağlamda tartışma aslında iyiye yakın 

yönetimlere karşı da yasa dışılığın savunulup savunulmaması 

bağlamındadır. Böyle bir yönetim altında yaşamakla birlikte yönetimin 

adil olmadığı iddia etmek suretiyle itaatsizliği savunanların kamuoyu 

vicdanında oluşturacakları yerin değerlendirilmesi gerekir. İşte tam da 

burada eylemin sivil itaatsizlik türünde bir eylem olması açıklayıcıdır. 

Çünkü kamuoyunu etkileyecek olan eylemin savunulmasında şiddete yer 

verilip verilmediğidir. 

Demokratik bir yönetim altında silahlı ve çatışmacı yöntemlerin 

kullanılmasını salık veren bir itaatsizlik çağrısı kamuoyu desteği 

alamayacaktır. Özetle itaatsizliği savunmanın himaye edilmesi, hem 

buna imkân tanınması noktasında hukuksal ve idari yönüyle hem de 

kamuoyunda rahatsızlık yaratmaması yönüyle bir bütündür. Ancak 

himaye dışında unutulmaması gereken bir durum da sivil itaatsizlik 

savunucusu ve eylemcisine, bu hakkın ya da himayenin verilmesi değil 

onun itaatsizliği savunmada kendini hak sahibi görmesidir. Yine de 

eylemi savunmanın ve gerçekleştirmenin kamuoyu tarafından 

desteklenmesi ya da en azından reddedilmemesi, bu eylem biçimin 

hedeflediği bir şey olarak bile gereklidir. 

52 Frederick Schauer, İfade Özgürlüğü Felsefi Bir İnceleme, Liberal Düşünce Topluluğu, (Çev. M. Bahattin 

Seçilmişoğlu), (Ankara: 2002), ss. 264-265. 



93 

İfade özgürlüğü ile ilgili teorilerde, yönetimin adaletsizliğini görerek 

bunu açığa vurma hakkının desteklenmesi görüşü savunulmaktadır. Bu, 

ifade özgürlüğünün devlete karşı hak taleplerini içermesinden ve hatta 

direnmeye sevk etmesinden dolayı bir dereceye kadar liberal 

anayasacılığın geleceği için gerekli olduğu noktasında yapılan bir 

savunmadır. Burada şunun altının çizilmesi gerekir; “ifade ve vicdan 

özgürlüğü, hukuk kuralındaki yasal yükümlülük ile ilgili olarak 

entelektüel tutarlılığı kavranabilen bir anlayış gerektirmektedir” 53 . 

Spinoza’ya göre düşünce ve ifade özgürlüğü, sözleşmeyi bozma 

anlamında sistemi tehlikeye atmamalıdır. Dolayısıyla özgürlük, barış için 

tehlike yaratmaksızın tanınabilmektedir. Sözleşmeyi ortadan 

kaldırabilecek her eylem ister halktan isterse yöneticilerden kaynaklansın 

tehlikeli addedilmektedir 54 . Görülmektedir ki yasal yükümlülükle 

tutarlığı kavranan anlayış ifade ve vicdan özgürlüğünün sözleşmeyi 

ortadan kaldırmaması üzerine kuruludur. Bu noktada, sivil itaatsiz, 

eylemini ifade etme biçimiyle yasal yükümlülüğe karşı harekete 

geçtiğinden sözleşmeye de aykırı davranmış olmaktadır. Ancak sivil 

itaatsizliğin tutarlılığı, adaletin gerçekleştirilmesi amacıyla kural 

ihlalinde bulunması ve bunu kamuoyu vicdanına aykırı hareket etmemesi 

çerçevesinde yani daha çok ahlakiliğinde aranmalıdır. 

4.b. Sivil İtaatsizliğin Sıradan Suçlu Eyleminden Ayrılması: Adaletin 

Sağlanması Amacıyla İtaatsizlik 

Şiddetsizliğe dayalı gerçekleştirilen sivil itaatsizliği, adaleti sağlamaya 

yönelik sembolik bir hareket olarak nitelendirenler, bu tür eylemi sıradan 

suçlu hareketinden ayırmaktadırlar. Sivil itaatsizin eylem amacı sadece 

yasayı çiğnemek olmayıp aynı zamanda kamusal tartışma ortamı 

yaratarak adaletsizlik konusunda bir soru sormak ya da pozitif adalet 

anlayış ve pratiğini sorunsallaştırmaktır. 

Sözü edilen eylemlerin farklı bir uzlaşma zemini olduğu ve bazen de suç 

kategorileri içinde özel bir statü oluşturduğu kaydedilmektedir. Özel 

statü, yasayla ilgili bir tartışmayı yasayı ihlal ederek provoke etmesiyle 

ilgilidir. Bu noktada asıl olan hareketlerin adaleti sağlamaya dönük ve 

yol gösterici olduğunun düşünülmesidir. Amerikan hukuk sistemi, bir 

sivil itaatsizlik eylemini ikinci derecede bir suç sayıp cezalandırmaktadır. 

53 Trs Allan, “Citizenship and Obligation: Civil Disobedience and Civil Dissent”, Cambridge Law Journal 89, 

March 1996, V.55, s, 91. 

54 Cemal Bali Akal, Varolma Direnci ve Özerklik Bir Hak Kuramı İçin Spinozayla, (Ankara: Dost, 2004), ss. 

141-143. 


94 


Dolayısıyla eylemlere, kamu için önemli bir zarar oluşturup 

oluşturmadığı konusu tartışılarak bakılmaktadır 55 . Bu durum, sivil 

itaatsizliğin meşruluğuna ilişkin bir tartışmanın da başlangıcına işaret 

etmektedir. Eylem süresince verilecek olan zararın ölçüsünün, kamuoyu 

yanında yasa koyucu tarafından da irdelenmesi ve ikincil bir suç 

kapsamında değerlendirilmesi, eylemin meşruluğu sorununa da ışık 

tutabilecektir. Sivil itaatsizliğin meşruluğu ve savunulup 

savunulamayacağı ile ilgili tartışma özünde baskıya direnme hakkı ve 

koşulları ile birlikte değerlendirilebilir. 

Sivil itaatsizliğin adaletin sağlanmasına yönelik bir ifade ve vicdan 

özgürlüğü olduğu kabul edilmekle birlikte yasal yükümlülüklerle 

entelektüel tutarlılığının sağlanması sırasında çelişki yaratabilecek 

sorunlarla karşılaşılabilecektir. Sözü edilen, tek başına bireyin ya da 

topluluğun, adaletsizliğe karşı çıkma anlamında, vicdanın emrettiklerinin 

mi yoksa yasaların emrettiklerinin mi bir yükümlük olduğu noktasında 

yaşanacak bir ikilemdir 56 . İşte bu noktada sivil itaatsizlik, sıradan bir yasa 

ihlalinden ayrılarak, eylem sonrasındaki cezaya katlanmayı göze 

almasından dolayı vicdani bir karşı koyuşu gündeme getirmekte ve bu 

anlamda da Allan’ın sözünü ettiği entelektüel tutarlılık 

gerçekleşmektedir. 

4.c. Sivil İtaatsizliğin Etik Açıdan Meşruluğu 

Toplumdaki her meşruluk, aynı zamanda egemenliği paylaşan bir 

yapı taşı biçiminde anlaşılabilir. Soyut, tek ve mutlak olarak algılanan bir 

üstün iradenin varlığını günümüzün modern yapıları içinde bir önkoşul 

halinde sunmak, yanılgıya götürecektir. Egemenliği paylaşmada 

toplumdaki meşruluğu birer yapı taşı biçiminde değerlendiren bu anlayış, 

mutlak egemenlik anlayışının gerisine dönmek olmayıp bu anlayıştan 

farklılaşarak yeni bir döneme geçmeye 57 denk düşmektedir. Egemenliğin 

mutlak olduğu ve gerek ulusalda gerekse uluslararası alanda 

sınırlandırılmaması gerektiğine ilişkin düşüncelerin terk edilmesine ve 

devletlerin birbirlerinin egemenlik alanlarına öncelikle barışçıl ve 

insancıl gerekçelerle müdahalesine olanak tanıyan argümanların varlığı, 

55 Andrew Calabrase, “Virtual Nonviolence? Civil Disobedience and Political Violence in In The Information 

Age”, V.6, No. 5, May 2004, s.327. www.emeraldinsight.com/researchregister (Erişim:14.04.2005). 

56 Allan, “Citizenship…”, s. 91. 

57 Hayrettin Ökçesiz, “Hukuk Kültürünün Yapısını Nomos-Physis (Toplum-Kültür-Doğa) Çevresinde Yedi 

Üçüzlü Bir Kurguyla Açıklama Şemasında Egemenliğin İrdelenmesi”, 13. STK Sempozyumu, 27-28 Haziran, 

İstanbul, 2003, s.11. 



95 

artık üzerinde uzlaşmaya varılmış konulardandır. Bunun dışında 

yurttaşların da kendilerini ve toplumu ilgilendiren konularda egemenliğin 

kullanımına demokratik-barışçıl amaç ve yöntemlerle katılmaları meşru 

sayılmaktadır. Bu bağlamda meşru kabul edilebilirliğin ölçütü de 

belirtilen egemenlik mekanizmasına zarar vermemektir. 

Ökçesiz, sivil itaatsizliğin amacının anayasal egemenlik mekanizmasını 

tahrip etmek değil anayasanın belirlediği çerçevede kalarak, bir 

düzeltmeyi gerçekleştirmek ya da bu yapıda meydana gelen bir 

yozlaşmayı engellemek isteyen, bu sırada egemenin emirlerine karşı 

gelen bir yurttaş eylemi olduğunu belirtmektedir. Buradan çıkan sonuç, 

sivil itaatsizliğin, yurttaş egemenliğinin algılanma tarzlarından biri 

olduğudur ki değişen egemenlik sürecinde bu değişimi gerçek 

kılmaktadır. Sivil itaatsizlik, hukuk devletinde özgürlük kullanımlarının 

krize sürüklendiği yerde, “bir düzeltim çabası” olarak yurttaşlar 

tarafından kullanılmasıdır 58 . 

Sivil itaatsizliğe etik açıdan meşruluğunu teslim etmede, egemenlik 

olgusu belirleyicidir. Kaba güç ya da zora yasal düzlemde yer açılmasını 

isteyen, anayasal egemenliğin tüm kurgularını alaşağı etmeyi hedeflemiş 

bir eylem biçimi olmayan sivil itaatsizlik, her tür köleleştirmeye karşı 

oluşuyla, ulus egemenliğin korunmasındaki bir formülasyon biçiminde 

görülebilir. Nitekim Gandhi’nin Hindistan’da yürüttüğü sivil itaatsizlik 

eylemleri, ulusal egemenliğin teminine yönelik bir çabanın 

göstergeleridir. Bu noktada meşruluğunu, özgürlük gibi bir etik hedeften 

aldığı için işlevsel bir araç konumundadır. 

4.d. Anayasal Demokrasilerde Direnmenin Meşruluğu 

Kant’a göre mantıken anayasal bir demokratik devlette, adaletin 

temini amacıyla direnmenin gerçekleştirilmesi imkânsız olup kamusal 

iradeyi yansıtan egemene direnme mümkün değildir. Halk egemenliğinde 

yurttaşlar, hem kanun yapıcı hem de kendi yaptıkları kanunlara 

direnenler olamazlar. Kant, anayasanın kusurlu olması karşısında 

savunulacak bir isyan ya da devrim hakkını onaylamamakla birlikte yasal 

bir reformun yapılabileceğini düşünmektedir 59 . Kant’ı böyle düşünmeye 

iten neden, devrim hakkının savunulması durumunda, tüm anayasal 

devletlerin tehlike altına gireceği korkusudur. 

58 Ökçesiz, “Hukuk…”, s.11. 

59 Immanual Kant, “The Doctrine of Right, Part I:Public Right”, In Gregor, The Metphysics of Morals, 

Cambridge University Press, 1996, s.93-98’den aktaran, Calabrase, “Virtual…”, s. 327. 


96 


Anayasal düzeni devrimle değiştirmeyi planlayan direniş hareketlerinin 

meşruluğu, adaleti gerçekleştirdiği ya da gerçekleştirmediği düşünülen 

bir siyasal rejim içinde tartışılabilir. Sonuç olarak, demokratik 

devletlerde direnişin boyutları ile ilgili olarak şu temel meşruiyet 

zeminlerine sahip olunması gerekir: 

Demokrasi, daha fazla adalet amacıyla oluşturulan kurumların ve 

hukuksal yapının bu amacı engelleyici hale gelebileceklerini ve 

çatışma ihtimalini dikkate alır. Bu tür bir demokrasi, sivil itaatsizliği 

yapısında gerekli olabilecek düzeltmeler için bir çağrı mekanizması 

olması nedeniyle hoşgörü ile karşılamalıdır. 

Çöküş sürecine girildiğinde vatandaşların haklarını kullanmaları 

önem kazanır. Ancak demokrasinin çöküş sürecinde önceden doğal 

olan şeyler de direniş olarak algılanır. Bu nedenle demokratik 

davranış, çöküş halinde sistem karşıtı bir direnme pratiğine dönüşür. 

 

Demokrasinin çöküş sınırı olan diktatörlükte yasaların meşru 

saymadığı eylemler demokrasinin korunması adına meşru 

sayılabilir 60 . 

Russell, iktidarın yola getirilmesinde kullanılacak propaganda 

yöntemlerine değinirken, hoşnutsuzlukların açık biçimde ortaya 

konulabilmesi olanağından söz etmekte ve yasayı bozmayı amaç edinen 

bir eylem yaratmadığı sürece kışkırtmanın serbest olması gereğine işaret 

etmektedir. Demokratik ülkelerdeki iktidarlar yazara göre bu nedenle 

ulusun hemen hemen yarısının eleştirilerine hedef olabilmektedirler 61 . Bu 

yorumdan hareketle bir tür kışkırtma özelliği de bulunan sivil itaatsizlik 

konusuna köprü kurulup kurulamayacağı tartışılabilir. Burada, 

kışkırtmanın çerçevesini belirleyen unsurun yasayı bozmayı amaç 

edinmeme olduğu görülmektedir. Bu bağlamda sözü edilen, 

demokrasinin eleştirme serbestîsi olup, buradan sivil itaatsizliğin en başta 

yasayı ihlal eden bir eylem olması nedeniyle, meşru kabul edilemeyeceği 

yorumu çıkarılabilir. 

Liberal demokrasi, otoriteye itaat ilişkisinin çehresini değiştiren 

bir anlayışa sahip görünürken, sivil itaatsizin eylemi de kamusal iyinin 

gerçekleştirmesi hedefine yönelmesi nedeniyle meşru sayılabilecektir. 

Şöyle ki; demokrasi ve anayasacılık gelenekleri, ortak yaşama ilişkisi 

çerçevesinde liberal–demokratik politikayı şekillendirirken, hükümeti de 

hukuk aracılığıyla sınırlandırmaktadır. Halk egemenliği ve halk 

60 Hans, SANER, “Demokrasilerde Direnme Sorumluluğu Üzerine, Kamu Vicdanına Çağrı Sivil İtaatsizlik, 

(Çev. Yakup Coşar), (İstanbul: Ayrıntı, 2001) s.174. 

61 Bertrand Russel, İktidar, (Çev. Erol Esençay), (İzmir: İlya, 2003), s.327. 



97 

katılımını da aynı işlevi yerine getirmektedir. Bu noktada sivil itaatsizlik 

eylemcisi de politikanın doğasını direnmek suretiyle değiştirirken, sahip 

olduğu yurttaşlık hakkına dayanarak eylemini gerçekleştirdiğini iddia 

etmektedir. Politik yapının tüm üyeleri için geçerli olmayan bu direnme 

biçimi, çoğunluktan farklı inançlara sahip gruplar tarafından 

gerçekleştirilmektedir. Sivil itaatsizlik, sınırlandırılmış bir yönetimi esas 

alan liberal anayasacılık tasarımı içinde bireysel özgürlüğü 

sağlamaktadır. Zashin’e göre hükümetin kontrolündeki bu eylem biçimi, 

katılımı gerçekleştirdiği noktada meşru bir rol de üstlenebilecektir. 

Liberal demokrasi yurttaşın yalnızca bu şekilde katılımını sağlamakla 

kalmayıp örgütsel eyleme de izin vermektedir. Dolayısıyla birey, sivil 

itaatsizlik eylemiyle organize etmekte, düzenlemekte, talep etmekte, 

düşüncelerini açığa vurmakta ve yönetime tavsiyelerde bulunmaktadır. 

Sivil itaatsiz eylemci bu özellikleriyle, yönetime katılma hakkının 

bilincindedir. Sıradan vatandaş için bu bilinç olmaksızın sivil itaatsizlik, 

akla uygun bir eylem biçimi değildir 62 . 

Sivil itaatsizliğin hukuk devletinde bir tür katılma biçiminde 

değerlendirilmesi kadar, sivil itaatsizlik ve meşruiyet ilişkisi noktasında, 

bu eylem biçiminin bir direnme hakkı olarak yasallaştırılıp 

yasallaştırılamayacağı konusu da tartışmalı görünmektedir. Örneğin 

Blanke ve Sterzel, sivil itaatsizliği, toplanma ve gösteri hakkının aşırı 

köktenci bir yorumu ile meşrulaştırma isteğindeyken Drier aynı sonuca, 

ahlak ve hukuk kurumlarıyla ilgili temellendirmeleri hukuksal alanda 

geçerli meşruluk formüllerine çevirerek ulaşmayı denemektedir. Ancak 

her iki durumda da sivil itaatsizliğin yasallaştırılmasında istenmeyen 

olağanlaşma etkisi karşı durmaktadır. Bu kişisel riskler kalktığında kural 

ihlalinde bulunan protestonun ahlaksal temeli şüphe uyandıracak ve çağrı 

işlevi de kalmayacaktır. Sivil itaatsizliğin yasallık ve meşruluk arasında 

askıda kalması gerektiğini düşünen Habermas ancak bu haliyle 

demokratik hukuk devletinin tüm meşrulaştırıcı anayasa ilkeleri ile 

pozitif hukukun her biçimi üzerinde yer aldığı olgusunun işaretinin 

verilebileceği kanaatindedir 63 . 

Hukuk devletlerinde görülen sivil itaatsizlik eylemleri, kuramsal 

bir sınırlama ile gerçekleşmektedirler. Belirtilen sınırlama, sivil 

itaatsizliğin adaleti sağlamaya yönelik bir hareket olması ve sistemi 

62 Eliot M. Zashin, Civil Disobedience and Democracy, (New York: The Free, 1972), s. 9. 

63 Habermas, Sivil Sivil İtaatsizlik, (Çev. Hayrettin Ökçesiz), (İstanbul: Afa,1995). 


98 


tümden değiştirmekten ziyade belli bir soruna eğilmesi nedeniyle 

kuramın özünü kaçırmamasıyla bağlantılıdır. Bu çerçevede “Kendinden 

emin olan her hukuk devleti demokrasisi sivil itaatsizliği, siyasi 

kültürünün zorunlu olduğu için normalleşmiş bir yapı taşı olarak 

algılar” 

64 biçimindeki yorum, hukuk devletinin bu eylemleri niçin 

hoşgörüyle karşılaması gerektiği noktasında önemli ölçüde açıklayıcı bir 

yaklaşımı beraberinde getirmiştir. 

SONUÇ 

Sivil itaatsizlik, siyasal sistemi tümüyle değiştirme niyetinin 

bulunmayışı ve “siyaset yapmanın başka araçları” biçiminde 

yorumlayabileceğimiz unsurlarıyla, baskıya karşı direnme konusu içinde 

farklı bir siyasi, hukuki ve felsefi kategoriyi oluşturmaktadır. Sivil 

itaatsizin ilk ve nihai amacı yasayı çiğnemek olmayıp, kamusal müzakere 

ortamı yaratarak adaletsizlikleri sorgulamaktır. Bu bağlamda eleştirdiği 

yasa ya da olayı, ilgili yasa ya da başka bir yasanın ihlaliyle provake 

etmektedir. 

Sivil itaatsizin eylemi ile şiddet yoluna başvurmayarak kamu 

vicdanını rahatsız etmemeye özen göstermesi, eyleminin meşru kabul 

edilmesi için bir çağrı görevi görmektedir. Dolayısıyla sivil itaatsizlik, 

anayasal egemenlik mekanizmasını tahrip etmemekle birlikte hukuki 

normları zaman zaman zorlayan ve sorgulayan bir direnme biçimidir. Bu 

tür bir algılama, anayasal çerçevede kalınmak suretiyle bir “çözüm 

çabası” olarak sivil itaatsizliği siyasal yapıdaki yozlaşmayı engelleyen bir 

yurttaş hareketi yapmaktadır. Bununla birlikte, pozitif hukukun, 

meşruluğu yalnızca hukuk normuna uygunlukla açıklaması, eylemlerin 

meşruluğunu olanaksız kılmaktadır. Belirtilen durum, sivil itaatsizliğin 

bir hukuk sorunu olarak ele alınması önündeki en önemli engeldir. 

Demokrasi, iktidarın adaletsizliğini açığa vurma hakkını 

desteklemekle birlikte, yasa dışı eylemi savunmamaktadır, savunması da 

beklenemez. Ancak demokrasilerde yönetimin adil olduğunu 

düşünmeyenler açısından itaatsizlik hakkını savunmak, en azından 

haksızlığa uğrayanlar nezdinde haklı görülmektedir. Bu bağlamda sivil 

itaatsizliğin meşruluğu, ancak sosyal olgudan hareketle olanaklıdır. 

64 Habermas, Sivil…, s. 32. 



99 


BİLGİ VE BİLGİ PAYLAŞIMININ İŞLETME 

PERFORMANSINA ETKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA 

Yavuz DEMİREL 

Aksaray Üniversitesi 

ABSTRACT 

This study was conducted at the central branches of bank A, a leading bank in Turkey. 

These branches provide both individual and commercial services. The research aimed 

to find out the impact of knowledge and knowledge sharing on the performance of the 

company. In this context, the viewpoints of the bank employees and managers toward 

knowledge, their level of knowledge usage, and the direction of the relationship 

between the company performance and organizational knowledge sharing both 

internally and externally have been examined. The impact of these dimensions on the 

company performance has been displayed. 

Keywords:Company Performance, Knowledge and Knowledge Sharing. 

GİRİŞ 

G 

ünümüzde bir işletmenin başarısı, maddi varlıklardan çok 

soyut değerlerin kapasitelerine bağlıdır. İşletmelerin en 

önemli kaynağı olan bilginin tüm iş süreçlerinde kullanması 

giderek önem kazanmaktadır. Bu bağlamda, bilgiye yatırım yapan kurum 

ve kuruluşlar kaliteli ürün veya hizmet üreterek işletme performanslarını 

sürekli geliştirmektedirler. Diğer taraftan işletmelerde bilgi sürecinin 

değişimiyle, hizmetler, süreçler, ürünler, teknoloji, roller ve ilişkiler de 

müşteri beklentileri doğrultusunda değiştirilmiş olacaktır. Bu nedenle 

bilginin elde edilmesi, örgüt üyeleri arasında paylaşımı, geliştirilmesi ve 

yönetilmesi stratejik bir faaliyet olarak görülmelidir. 

İşletmeler arası rekabetin giderek yoğunlaşması, teknoloji ve müşteri 

beklentilerinin sürekli değişmesi işletme içi entelektüel varlıkların daha 

önemli hale gelmesine neden olmuştur. Artık işletmeler rakipleri 

karşısında fark yaratmada, bilgi unsurunu kullanmaktadırlar ve 


Bilgi ve Bilgi Paylaşımının İşletme Performansına Etkisi Üzerine… 

101 

yatırımlarının bir kısmını da bu kaynağa yapmaktadırlar. Bilgiye yapılan 

yatırımların yanı sıra bilginin örgüt içi ve örgüt dışı (işletme-müşteri) 

paylaşımını geliştirmek için de çalışan ve yöneticiler sürekli teşvik 

edilmektedirler. Bilgi ve bilgi paylaşımının işletme performansına olan 

katkısını konu alan bu çalışmada, özellikle bilgi ve bilgi paylaşımı ile 

kaybedilen müşterilerin tekrar kazanılması, müşteri sadakatinin 

sağlanması, müşteri karlılığının artırılması, rekabet düzeyinin artırılması, 

maliyetlerin düşürülmesi gibi temel performans ölçütleri arasındaki 

ilişkiler incelenmiştir. 

1. Bilgi ve Bilgi Paylaşımı Kavramı 

Bilgi, çalışan beyinlerde üretilir. Bilgi çalışanın beyninde ortaya çıkar ve 

orada uygulamaya geçirilir. İşletmelerde genellikle yalnızca belgelerde 

ya da depolarda değil rutin çalışmalarda, süreçlerde, uygulamalarda ve 

normlarda kendisini gösterir. Bilgi, belli bir düzen içindeki deneyimlerin, 

değerlerin, amaca yönelik enformasyonun ve uzmanlık görüşünün yeni 

deneyimlerin ve enformasyonun bir araya getirilip değerlendirilmesi için 

bir çerçeve oluşturan esnek bir bileşimdir. 1 Bilgi, bireysel, grup, örgütsel 

veya örgüt içi deneyimler, değerler, enformasyon ve uzman görüşlerinin 

anlamlı bütünüdür. 2 Bilgi, deneyim, değerler, enformasyon ve uzman 

görüşlerine yeni bir çerçeve sağlamak için deneyim ve enformasyonun 

bütünleştirilmesi, anlamlı bir hale getirilmesi sürecidir. 3 

Bilgi paylaşımı, bireysel veya örgütsel amaçları gerçekleştirmek, başarıyı 

artırmak için, birey-birey, örgüt-örgüt ve örgüt-birey arasında bilginin 

gönüllü değişimi ve kabulüdür. 4 Bilgi paylaşımı, gönüllü iki birey veya 

iki bölüm arasında, bir çerçeve dahilinde, yasa, etik/normlar ve 

davranışsal ilişkilerin yönüne bağlı olarak belli bir konuya ilişkin bilginin 

etkileşim ve iletişim yoluyla sunumu veya kabulüdür. Bilgi paylaşımı 

örgütlerde biçimsel ve biçimsel olmayan biçimlerde de paylaşılabilir. 

Buradaki ayrımda bilgi paylaşımı üzerinde herhangi bir kontrol sürecinin 

veya denetim sürecinin etkili olup ve olmadığı dikkate alınmaktadır. 

Bütün bilgi çeşitleri biçimsel veya biçimsel olmayan şekillerde 

1 Thomas Davenport ve H/Prusak, Laurence, İş Dünyasında Bilgi Yönetimi (Çev.: Günhan Günay, Rota 

Yayınları, İstanbul, 2001), ss. 26-27. 

2 Cynthia T. Small and Andrew P. Sage, “Knowledge management and knowledge sharing: A review” 

Information Knowledge Systems Management (5) 2005/2006:153–169; s. 154. 

3 Fay C. Brakensiek, “Knowledge Management for EHS Professionals”, Occupational Health-Safety, /January 

2002:72-74; s. 73. 

4 Hsiu-Fen Linn and Gwo-Guang Lee, “Perceptions Of Senior Managers Toward Knowledge-Sharing 

Behavior”, Management Decision, Emerald Publishing Limited 0025-1747, Vol. 42(1), 2005:74-78; s. 75. 


102 


paylaşılabilir. Biçimsel olamayan bilgi paylaşımı, herhangi iki birey veya 

çalışan arasında tesadüfen belli şartlara bağlı olmadan herhangi bir 

sohbet sırasında kendiliğinden gerçekleşen bilgi paylaşım şeklidir. Bu 

paylaşım iki birey arasında yüz yüze etkileşim sırasında gerçekleşeceği 

gibi e-mail ve diğer iletişim araçlarıyla da gerçekleşebilir. Biçimsel 

olamayan bilgi paylaşımının kontrol edilmesi oldukça güçtür. Çünkü 

nerede ne zaman nasıl gerçekleşeceği önceden bilinmez. Biçimsel bilgi 

paylaşımı ise herhangi bir organizasyonda özellikle teknoloji aracılığıyla 

belli şartlar altında örgütün bütün üyeleri arasında gerçekleştirilen bilgi 

paylaşımıdır. Biçimsel bilgi paylaşımında yönetim stratejileri etkili 

olmaktadır. Yönetim stratejileri, hangi iş için hangi tür bilginin kimler 

arasında paylaşılacağını açıkça ortaya koymaktadır. Biçimsel bilgi 

paylaşımının denetimi ve amaçlarına ulaşıp ulaşmadığı ilgililer tarafından 

rahatlıkla tespit edilebilir. 5 

Bilgi paylaşımı, her işletmede farklı sevilerde farklı şekillerle paylaşılır. 

Bilgi örgüt bireyleri arasında paylaşılacağı gibi işletmeler ve müşteriler 

arasında da paylaşılabilir. Bilgi paylaşımında, temel olarak bilginin belli 

bir kaynaktan çıkması ve bu bilginin hedefine ulaşması oldukça 

önemlidir. Bilgi paylaşımı bu yönüyle bilgi transferinden ayrılmaktadır. 

Çünkü bilgi transferinde bilginin dağıtımı söz konusudur ve hedefine 

ulaşıp ulaşmadığı test edilmez. Ayrıca bilgi paylaşımında bilgiyi kabul 

edecek olan tarafın gönüllü olması gerekir. 6 

2. İşletme Performansı 

Performans, belli bir planlama sonucunda elde edilenlerin nitel veya nicel 

olarak değeridir. Diğer bir ifadeyle performans, bir kuruluş, bir işletme, 

işletmenin bir bölüm ya da bir çalışma yeri iş sistemi olarak 

adlandırabilir. 7 Finans sektöründe, özellikle bankalarda bir performans 

yönetim aracı olarak, performans karnesi kullanılmaktadır. Performans 

dört temel boyutla ele alınmıştır. Bunlar, finansal boyut, müşteri boyutu, 

öğrenme/gelişme boyutu ve süreç boyutudur. Tablo 1’de performans 

boyutları ve performans ölçütleri yer almaktadır. 

Tablo 1: 

5 Marie Jennifer King, Employee Participation in Organizationally-Maintained Knowledge Sharing Activtes, 

A Master Thesis, (University of Toronto, 2001), ss. 44-46. 

6 Özcan Yeniçeri ve Yavuz Demirel, , (2007), “İşletme Koşullarının Örgüt İçi Bilgi Paylaşım İklimine Etkisi” 

M.Ü. Sosyal Bilimler Enst. Dergisi, Sayı:27, Yıl:13, Cil:7, 2007:9-21, s.10. 

7 Mustafa Öncer, “İşyeri Ortamında Çalışanların Performansını Etkileyen Fiziksel Çevre Koşulları, Verimlilik 

Dergisi, 2000/3:133–152; s.134. 



103 

Performans Boyutları ve Performans Ölçütleri 

Performans Boyutları 

Finansal Boyut 

Müşteri Boyutu 

Süreçler Boyutu 

Öğrenme ve Gelişme 

Boyutu 

Performans Ölçütleri 

• Yatırımların getirisi 

• Gelirdeki artış 

• Mevduat hizmetlerinin maliyetindeki değişim 

• Gelir karması 

• Müşteri biriminin payı 

• Müşteri ilişkilerinin derinliği 

• Müşteri devamlılığı 

• Müşteri memnuniyeti araştırması 

• Yeni ürünlerden elde edilen gelirler 

• Ürün gelişim süreci 

• Müşterilerle geçen süre 

• Çapraz satışların oranı 

• Satış kanallarının karmasındaki değişim 

• Hizmetlerdeki hata oranı 

• Müşteri isteklerini yerine getirme süresi 

• Çalışanların memnuniyeti 

• Çalışan başına düşen gelir 

• Stratejik işleri tamamlama oranı 

• Stratejik bilgilere ulaşma oranı 

• Kişisel hedeflerin uyum yüzdesi 

Kaynak: ‘Yönetiminde Performans Karnesi Kullanımı’, Bankacılar Dergisi, Sayı 56, 2006: 

28–39; s.32. 

Çalışmada, performans boyutları ve bu boyutlara ilişkin ölçütler özet 

olarak yer almaktadır ve bu çerçeve doğrultusunda araştırma kapsamına 

dahil edilen, banka çalışan ve yöneticilerin bu boyutlara ilişkin fikirleri 

alınmıştır. 

3. Bilgi ve Bilgi Paylaşımının İşletme Performansına Etkisi Üzerine 

Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma 

Bilgi ve bilgi paylaşımının, işletme performansı üzerine olan etkileri 

çeşitli sektörler üzerinde yapılan araştırma ve incelemelerde 

vurgulanmıştır. Dyer ve Nobeoka (2000) yaptıkları araştırmada Toyota 

firmasının network üzerinde bilgi ve bilgi paylaşımının yıllara göre 

değişimi ile firma performansı arasındaki bağlantıyı incelemişler ve bilgi 

paylaşımı artıkça firma performansının da arttığını gözlemlemişlerdir. 

Smith (2001), çalışma ortamında açık ve kapalı bilginin önemini 

vurgulayarak Dünya Bankasının, dünya çapında sürdürülebilir bir 

kalkınmaya katkıda bulunmasında açık ve kapalı bilginin etkili olduğu 

belirtmiştir. Moon ve Park (2002), bir sigorta şirketinde bir yıl süre ile 

bilgi paylaşımının ve akışının, gelişim düzeyi ile işletme performansı 

arasındaki ilişkiyi araştırmışlar ve bilgi paylaşımın yüksek olduğu 

dönemlerde işletme performansının da yüksek olduğunu saptamışlardır. 


104 


Akyol ve Akata (2002), bilginin şirket performansına etkisini 

ortaya koyan çalışmalarında özellikle pazar bilgisi ve pazarlama bilgi 

sistemi içerisinde müşteri bilgisi, rekabet bilgisi, ortaya çıkan yeni 

eğilimlere ilişkin bilgi, ürün ve hizmete ilişkin gibi bilgi türlerinin 

önemini vurgulamışlardır. 

Chang ve Ahn (2005), bilginin işletme performansına olan 

katkısını vurgulamışlardır. İşletmeler bilgi sayesinde, düşük maliyet, 

kaliteli ürün ve hizmet, iş süreçlerini sürekli iyileştirme ve sürdürülebilir 

rekabet gibi önemli avantajlar sağlayacaklarını belirtmişlerdir. Darroch 

(2005), Yeni Zelanda da çeşitli sektörler üzerinde yaptığı araştırmada 

örgütlerde bilginin elde edilmesi, kabul görmesinin ve yayılmasının 

işletme performansı ile olan ilişkisini ortaya koymuştur. Sonuçta bilginin 

elde edilmesi ile yenilik arasında, bilgi paylaşımı ile yenilik arasında ve 

bilginin kabulü ile yenilik arasında pozitif bir ilişkinin olduğunu tespit 

etmiştir. Ayrıca bu üç husus ile işletme performansı arasında da pozitif 

yönlü bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Özarallı (2006), farklı sektörler 

üzerinde yaptığı araştırmada bilgi paylaşımı ile kurumun genel 

performansı arasında orta düzeyde (r: 0,40) pozitif ilişki olduğunu tespit 

etmiştir. Bu çalışmalar paralelinde bu araştırmada da, bilgi ve bilgi 

paylaşımının işletme performansı üzerinde etkili olduğu 

düşünülmektedir. 

3.a. Araştırmanın Konusu ve Amacı 

Araştırmanın konusu; bilgi ve bilgi paylaşımının işletme performansı üzerine 

olan etkisini aştırmaktır. Bu çalışmada bilgi paylaşımı, banka çalışanları/yöneticileri 

ve banka müşterisi boyutuyla ele alınmıştır. Müşteriye özel bilgilerin üçüncü şahıslarla 

paylaşılması değil, banka çalışan ve yöneticileriyle paylaşımı esas alınmıştır. 

Çalışmanın temel amacı ise Türkiye’de bankacılık sektöründe öncü role sahip A 

Bankasında çalışan ve yöneticilerin, bilgiye bakış açıları, bilgiyi kullanma düzeyleri, 

örgüt içi (banka içi) bilgi paylaşım iklimi ve örgüt dışı (banka dışı-banka müşterisi) 

bilgi paylaşım düzeylerinin işletme performansına (banka performansına) olan etkisini 

ortaya koymaktır. 

3.b. Araştırmanın Kapsamı ve Kısıtları 

Bu çalışmanın ana kitlesini A bankasının toplam 41 farklı şubesinde 

görev yapan çalışan ve yöneticiler oluşturmuştur. Araştırma kapsamına 

sadece A bankasının dahil edilmesinin nedeni; banka yönetiminin 

araştırmaya verdikleri önem ve sağladıkları katkıdır. Araştırmanın birinci 

kısıtı, sadece tek bankanın çalışan ve yöneticilerin dahil edilmiş 

olmasıdır. Diğer kısıtı da araştırma kapsamına sadece merkez şubelerin 

ve karma hizmet veren (ticari ve bireysel bankacılık hizmeti veren) 



105 

şubelerin dahil edilmesidir. Bu iki kısıta rağmen, araştırma sonuçlarının 

tüm bankaların yönetici ve çalışanlarına bu konuyla ilgili önemli ipuçları 

sağlayacağı düşünülmektedir. 

3.c. Örnekleme Süreci ve Veri Toplama Yöntemi 

Bu çalışmada %5 güvenilirlik düzeyinde ve araştırma kapsamına dahil 

edilen A bankasının insan kaynakları profili dikkate alınarak örneklem 

büyüklüğü tespit edilmiştir. İnsan kaynakları profili, tüm şubelerde 

çalışan ve yöneticilerin toplamından oluşmaktadır. Toplam çalışan ve 

yönetici sayısı ise 8450’dir. Araştırma için örneklem büyüklüğü 

anakitleye göre %5 güvenilirlik düzeyinde yaklaşık 303’e denk 

gelmektedir. 8 Çalışmada bu sayı ise 311’dir. 

Araştırmada, veri ve bilgilerin toplanmasında yüz yüze anket 

tekniği kullanılmıştır. Anket formu hazırlanmadan önce konu ile ilgili 

literatür taraması yapılmıştır. Literatür sonucunda elde edilen temel 

değişkenler ise “Araştırma Değişkenleri ve Modeli” kısmında 

verilmiştir. Anket formları, bankanın genel müdürlükleri aracılığıyla 

ilgili banka çalışan ve yöneticilerine uygulanmıştır. Araştırmada, 

çalışanların sosyo-demografik özellikleri çoktan seçmeli ve açık uçlu 

sorularla tespit edilmiştir. Çalışan ve yöneticilerin bilgi ve bilgi 

paylaşımına ilişkin fikirleri (1) Çok kötü, (2) Kötü, (3) Ne iyi ne kötü, (4) 

İyi ve (5) Çok iyi ölçeği ile alınırken; işletme performansına ilişkin ise 

(1)Çok olumsuz (2) Olumsuz (3) Ne olumlu ne olumsuz (4) Olumlu (5) 

Çok olumlu beşli likert ölçeği kullanılarak alınmıştır. 

3.d. Araştırmanın Modeli ve Değişkenleri 

Araştırma modeli Şekil 1’de yer almaktadır. Modelde, çalışan ve 

yöneticilerin bilgiye bakış açıları ve bilgiyi kullanmaları, örgüt içi bilgi 

paylaşımı ve örgüt dışı bilgi paylaşımı ile işletme performansı arasında 

bir ilişkinin olduğu ve söz konusu değişkenlerin işletme performansını 

doğrudan etkilediği düşünülmektedir. Bu durum araştırma bulgularının 

analiz kısmında ayrıntılı olarak ele alınmıştır. 

a)Bağımlı değişken: İşletme performansı, b) Bağımsız değişkenler: Bilgiye bakış 

açısı, bilgiyi kullanma, örgüt içi bilgi paylaşımı ve örgüt dışı bilgi paylaşımı 

Bilgi, bilgi paylaşımı ve işletme performansı ile ilgili ölçeklerin 

oluşturulmasında Tablo 2’deki kaynaklardan faydalanılmıştır. 

8 Nuran Bayram, Sosyal Bilimlerde SPSS ile Veri Analizi, (Ezgi Kitabevi, Bursa, 2004), s.10. 


106 


Şekil 1: 

Araştırma Modeli 

Bilgiye Bakış Açısı 

Bilgiyi Kullanma 

İşletme Performansı 

Örgüt İçi Bilgi Paylaşımı 

Örgüt Dışı Bilgi Paylaşımı 

Tablo 2: 

Ölçeklerin Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar 

Ölçek 

Değişken 

Sayısı 

Yararlanılan Kaynaklar 

Bilgi 15 

Bilgi Paylaşımı 17 

Chow, vd.,2003; Gold, vd. 2001; Choi, 2000; 

Srivastava, 2001. 

Nino, 2002; Wa Kam, 2001, King, 2001; Chen, 2004; 

Zhang, 2003, Nguyen, 2001; Karadal ve Özçınar, 

2003. 

İşletme 

Performansı 

11 

Wa Kam, 2001; Özgener, 2001; Wu, 2002, 

Jayachandran, vd., 2003; Saini, 2003. 

Araştırmada yer alan ölçeklerin içeriğinin oluşmasında öne çıkan temel 

alt değişkenleri şu şekilde özetleyebiliriz. Bilgi ölçeğinde, bilgi işbirliği, 



107 

iş performansında bilginin yeri, görev ve sorumlulukların paylaşımında 

bilgiye verilen önem, bilgi düzeyini artırmaya yönelik çalışmaların 

düzeyi, alınan kararlarda diğer çalışan ve yöneticilerinin bilgilerine 

başvurma, müşteriyle iletişim kurmada bilginin rolü ve müşteri 

bilgisinden yararlanma düzeyi gibi temel alt değişkenler yer almaktadır. 

Bilgi paylaşım ölçeği, bilgi paylaşımında takım çalışması, güven, 

iletişim, ödül, zaman, ortam, istek, kararlılık, kültür, bilgi düzeyi, müşteri 

şikâyetlerinden çıkartılan sonuçların diğer çalışan ve yöneticilerle 

paylaşım düzeyi, bilgi paylaşımında tepe yönetimin öncülüğü gibi alt 

değişkenleri içermektedir. İşletme performansına ilişkin alt değişkenler 

ise, karlılık, verimlilik, maliyet, müşteri sadakati, yeni müşterilerin 

kazanılması, müşteri tutma, kaybedilen müşterilerin tekrar kazanılması, 

müşterilerin daha karlı hale getirilmesi, müşteri ihtiyaçlarına hızlı cevap 

verme ve müşteriyle iletişimin düzeyi gibi alt değişkenlerden 

oluşmaktadır. 

3.e. Araştırmanın Hipotezleri ve Hipotezlerin Test Edilmesinde Yapılan 

Analizler 

Araştırmanın modeli ve amacına bağlı olarak 0.05 anlamlılık 

düzeyine göre geliştirilen hipotezler ile hipotezlerin test edilmesinde 

kullanılan istatiksel analizler Tablo 3’te verilmiştir. 

Tablo 3: 

Araştırma Hipotezleri ve Hipotezlerde Kullanılan İstatistiksel Analizler 

Kurulan Hipotezler 

İstatiksel Analizler 

1.H 1 : Bilgiye bakış açısıyla işletme performansı arasında ilişki vardır. Pearson Korelasyon 

Analizi 

2.H 2 : Bilgiyi kullanma düzeyi ile işletme performansı arasında bir 

ilişki vardır. 

3.H 3 : Örgüt içi bilgi paylaşım iklimi ile işletme performansı arasında 

bir ilişki vardır. 

4.H 4 : Örgüt dışı bilgi paylaşımı ile işletme performansı arasında bir 


5.H 5 : Bilgiye bakış açısı, bilgiyi kullanma, örgüt içi ve örgüt dışı bilgi 

paylaşımı işletme performansını doğrudan etkilemektedir. 

Pearson Korelasyon 

Analizi 


Analizi 


Analizi 

Regresyon Analizi 


108 


3.f. Araştırmanın Bulguları 

3.f.i. Sosyo-Demografik Özellikler 

Araştırma kapsamına dahil edilen banka çalışan ve yöneticilerinin 

sosyo-demografik özelliklerine ilişkin sonuçlar Tablo 4’te verilmiştir. 

Tablo 4’ü incelediğimizde araştırma kapsamına dahil edilen banka 

çalışan ve yöneticilerinin sosyo-demografik özellikleri yer almaktadır. 

Araştırma kapsamına alınan banka çalışanlarının yaklaşık %62,1’i bayan, 

%37,9’u erkek, %34,4’ü gişe asistanı, %76,8’i yüksekokul/fakülte 

mezunu ve %39’u 26-30 yaş grubuna girmektedir. Ayrıca çalışan ve 

yöneticilerin çoğunluğunun sektörde ve aynı işyerinde çalışma süresi ise 

4-7 yıl olarak göze çarpmaktadır. Verilere dayalı olarak banka çalışan 

yöneticilerin genç dinamik ve yüksek eğitim düzeyine sahip olmaları 

işletme performansına önemli katkı sağlayacaktır. 

Tablo 4: 

Çalışanların ve Yöneticilerin Sosyo-Demografik Özellikleri 

Demografik özellikler Fr. % Demografik özellikler Fr. % 

Bayan 193 62,1 Eğitim düzeyi 

Erkek 118 37,9 Lise 49 15,8 

Toplam 311 100,0 Yüksek okul/Fakülte 239 76,8 

Yaş düzeyi Yüksek lisans/Doktora 23 7,4 

18-25 yaş 70 22,5 Toplam 311 100,0 

26-30 yaş 123 39,5 Görevi 

31-35 yaş 63 20,3 Gişe asistanı 107 34,4 

36-40 yaş 44 14,1 Müşteri ilişkileri temsilcisi 37 11,9 

41-45 yaş 8 2,6 Şube müdürü 5 1,6 

46 ve üstü 3 1,0 Yönetici 18 5,8 

Toplam 311 100,0 Mali kontrol - - 

Sektörde çalışma süresi Dinamik girişimci yönetici yrd. 1 ,3 

1 yıldan az 17 5,5 Bireysel pazarlama yöneticisi 9 2,9 

1–3 yıl 72 23,2 Ticari pazarlama yöneticisi 

yardımcısı 

11 3,5 

4–7 yıl 119 38,3 Operasyon Sorumlusu 1 ,3 

8–10 yıl 51 16,4 Uzman 1 ,3 

10 yıldan fazla 52 16,7 Kredi yöneticisi - - 



109 

Toplam 100,0 Portföy yöneticisi 33 10,6 

Bu işyerinde çalışma 

süresi 

Nakit yönetimi 20 6,4 

1 yıldan az 33 10,6 İş akış yönetimi 33 10,6 

1–3 yıl 116 37,7 Yönetmen 8 2,6 

4–7 yıl 88 28,3 Yetkili 11 3,5 

8–10 yıl 37 11,9 Müşteri yönlendirme 6 1,9 

10 yıldan fazla 34 10,9 Telefon santral 3 1,0 

Cevapsız 3 1,0 Satış yöneticisi 7 2,3 

Toplam 311 100,0 Toplam 311 100,0 

3.f.ii. Güvenilirlik ve Geçerlilik Analizi 

Bu çalışmada güvenirlilik analizinde Croncbach Alfa Katsayısı yöntemi 

kullanılmıştır. Alfa katsayısının bulunacağı aralıklar ve buna bağlı olarak 

da ölçeğin güvenilirlik durumu 0.00≤α

110 


amaçlar. 10 (Tatlıdil, 1996:167). Bu çalışmada Keşfedici Faktör Analizi 

(Exploratory Factor Analysis) yapılmıştır. Analize ilişkin sonuçlar ise 

Tablo 6’da özet olarak verilmiştir. 

Tablo 6: 

Faktör Analizi Sonuçları 

Ölçek Faktörler Ap.Chi- 

Sq. 

Bilgi 

Bilgiye 

bakış açısı 

Bilginin 

kullanımı 

Örgüt içi 

bilgi 

Bilgi paylaşımı 

Paylaşımı Örgüt dışı 

bilgi 

paylaşımı 

2544,72 

2867,24 

Özdeğer Açk. 

Var. 

Top. 

Aç. 

Var. 

K-M-O 

Alfa 

Kats. 

6,42 28,98 ,867 8 

57,55 ,88 

2,21 28,98 

,859 7 

7,40 34,40 ,874 10 

2,13 21,69 

56,09 ,90 

,837 7 

Kullanılan 

Değişken 

Sayıları 

Performans Performans 2247,83 6,29 57,25 57,25 ,85 ,924 11 

Tablo 6’da bilgi, bilgi paylaşımı ve performans göstergelerine ilişkin 

çalışan ve yöneticilerin fikirlerini almak için uygulanan ölçeklere ilişkin 

faktör analizi sonuçları yer almaktadır. Bilgi boyutu, bilgiye bakış açısı 

ve bilgiyi kullanma olmak üzere iki temel faktörler açıklanmıştır. Bilgi 

paylaşımı boyutu, örgüt içi bilgi paylaşımı ve örgüt dışı bilgi paylaşım 

faktörleri ile açıklanırken, işletme performansı temel olarak tek faktörle 

açıklanmıştır. Ölçeklere ilişkin, özdeğer (eigenvalue), açıklanan varyans, 

güvenilirlik analizi (Croanbach Alpha), örneklem yeterlilik test (KMO) 

sonuçları ve Barlet testi sonuçları yer almaktadır. Örneklem yeterliliğini 

test etmek için Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) kullanılmıştır. Faktör 

analizinin geçerliliğini gösteren değerlerden biridir. K-M-O bir oran 

olup, %60’ın üstünde olması arzulanır. 11 Barlet Testi (Barlett Test of 

Sphericity), korelasyon matrisinin, bütün diyagonal terimlerin 1 veya 

diyagonal olmayan terimlerin 0 olduğu birim matris olup olmadığını test 

etmek maksadıyla kullanılmaktadır. Özdeğer (Eigenvalue) değeri ise her 

bir faktör tarafından açıklanan varyansların toplamından oluşmaktadır. 

10 Hüseyin Tatlıdil, Uygulamalı Çok Değişkenli İstatiksel Analiz, (Cem Web Ofset, Ankara, 1996), s.167. 

11 Mahir Nakip, Pazarlama Araştırmaları Teknikler ve (SPSS Destekli) Uygulamalar, (Seçkin Yayıncılık, 

Ankara, 2003), s.489; B.G Tabachinck,. ve Fidell Linda S., Using Multivariate Statistics, (Needham Heights, 

A Pearson Education Company, 2001), s. 589. 



111 

Faktör yükleri ise bir faktördeki değişkenlerin faktörle ilişkilerinin 

değerini gösterir. Faktör yük değeri yüksek olursa o yapıyı ve kavramı 

açıklama düzeyi de o kadar yükselir. Faktör yük değerinin ,45 ya da daha 

yüksek olması seçim için iyi bir ölçüdür 12 . Başka bir kaynağa göre 350 ve 

üzerindeki veri (gözlem) sayısı için faktör ağırlığının ,30 ve üzerinde 

olması gerekir. ,50 ve üzerindeki ağırlıklar ise oldukça iyi kabul edilir. 13 

Çalışmada faktör yükleri ,50’nin üstünde çıkmıştır. Sonuç olarak, bu 

çalışmada ölçeklere ait istatistikî değerlerin faktör analizine uygun bir 

özellikte olduğunu söyleyebiliriz. 

3.f.iii. Bilgi ve Bilgi Paylaşımı İle İşletme Performansı Arasındaki İlişki 

Araştırmanın amacı ve hipotezleri doğrultusunda bilgi ve bilgi 

paylaşımı ile işletme performansı arasındaki ilişki incelenmiş olup ve 

sonuçlar Tablo 7’de verilmiştir. Çalışan ve yöneticilerin bilgiye bakış 

açıları, bilgiyi kullanma düzeyleri, örgüt içi bilgi paylaşım iklimi ve 

örgüt dışı bilgi paylaşımı ile işletme performans kriterleri (karlılık ve 

verimlilik, rekabet düzeyi, maliyet düzeyi, yeni müşterilerin kazanılması, 

müşteri sadakatinin sağlanması, müşteri tutma oranı artırılması, müşteri 

sürekliliğinin sağlanması, kaybedilen müşterilerin tekrar kazanılması 

gibi) arasındaki ilişkinin yönü Pearson Korelasyon Analizi ile tespit 

edilmiştir. 

Pearson Korelâsyon Analizi 

Pearson Korelâsyon Analizi, iki değişken arsındaki birlikteliği ve yönü 

belirlemek için en sık kullanılan karşılıklı ilişki analizidir. Korelâsyon 

analizi korelâsyon katsayısının aldığı değere göre ilişkilendirilmektedir. 

Buna göre iki değişken arasındaki ilişkinin kuvveti korelâsyon soncunda 

hesaplanan korelâsyon katsayısı “r” ile gösterilir. Korelâsyon katsayısı 

olan r, -1 ile +1 arasında değer alır. (r) +1 olması iki değişken arasında 

tam bir pozitif doğrusal ilişki olduğunu, buna karşılık (r)’nin -1 olması 

durumunda ise iki değişken arasında tam bir negatif ilişki vardır. Değer 

olarak r +1’e yaklaştıkça değişkenler arasında pozitif ilişkinin gücü de 

kuvvetlenmektedir. 14 

Tablo 7: 

12 Şener Büyüköztürk, Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, (Pegem Yayıncılık, Ankara, 2002), s. 118. 

13 Ali Sait Albayrak, vd., SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, (Editör, Şeref Kalaycı, Asil 

Yayın Dağıtım Ankara, 2005), s. 330. 

14 Yazıcıoğlu Yahşi, Erdoğan Samiye, SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri, (Detay Yayıncılık, 

Ankara, 2004), s. 224. 


112 


İşletme Performans Ölçütleri İle Bilgi ve Bilgi Paylaşım Boyutları 

Arasındaki İlişki 

Performans Ölçütleri 

Bankanın karlılık ve verimlilik 

düzeyine etkisi 

Rekabet düzeyine etkisi 

Maliyetlerin azalmasına etkisi 

Yeni müşterilerin kazanılmasına 

katkısı 

Müşteri sadakatini artırma düzeyi 

Müşteri bağlantılarının düzenli 

bir şekilde sürdürülmesine etkisi 

Müşteri tutuma oranının 

artmasına etkisi 

Mevcut müşterilerin daha karlı 

hale gelmesine etkisi 

Bireysel müşterilerle etkileşimin 

geliştirmesine katkısı 

Bilgiye 

Bakış Açsı 

Ort: 4,20 

Std. S: ,488 

n:307 

Bilginin 

Kullanımı 

Ort: 4,44 

Std. S: ,566 

n: 310 

Örgüt İçi Bilgi 

Paylaşım İklimi 

Ort: 4,42 

Std. S: ,501 

n: 307 

Örgüt Dışı Bilgi 

Paylaşımının 

Geliştirilmesi 

Ort: 4,16 

Std. S: ,512 

n: 311 

r ,466(**) ,191(**) ,531(**) ,135(**) 

p ,000 ,000 ,000 ,008 

r ,063 ,448(**) ,121(*) ,371(**) 

p ,211 ,000 ,017 ,000 

r ,259(**) ,232(**) ,263(**) ,257(**) 

p ,000 ,000 ,000 ,000 

r ,456(**) ,216(**) ,455(**) ,239(**) 

p ,000 ,000 ,000 ,000 

r ,390(**) ,243(**) ,354(**) ,333(**) 

p ,000 ,000 ,000 ,000 

r ,166(**) ,463(**) ,263(**) ,396(**) 

p ,001 ,000 ,000 ,000 

r ,300(**) ,377(**) ,316(**) ,396(**) 

p ,000 ,000 ,000 ,000 

r ,252(**) ,386(**) ,272(**) ,332(**) 

p ,000 ,000 ,000 ,000 

r ,250(**) ,282(**) ,229(**) ,220(**) 

p ,000 ,000 ,000 ,000 

Hızla değişen müşteri r ,381(**) ,232(**) ,447(**) ,193(**) 

ihtiyaçlarına olumlu cevap verme 

düzeyine etkisi p ,000 ,000 ,000 ,000 

Kaybedilen müşterilerin tekrar 

kazanılması üzerine etkisi 

r ,284(**) ,454(**) ,304(**) ,474(**) 

p ,000 ,000 ,000 ,000 

** İstatistikî olarak 0.01 (2-tailed) düzeyinde anlamlıdır. 

Tabloda bilgiye bakış açısı, bilgiyi kullanma, örgüt içi bilgi paylaşımı ve 

örgüt dışı bilgi paylaşımı ile işletme performans ölçütleri arasındaki 

ilişkilere ilişkin sonuçlar görülmektedir. Söz konusu değişkenler arasında 

pozitif yönde bir ilişki olduğu saptanmıştır. Özellikle örgüt içi bilgi 

paylaşım iklimi ile verimlilik/karlılık ve yeni müşterilerin kazanılması 

arasındaki ilişki, bilgiye bakış açısı ve örgüt dışı bilgi paylaşımı ile 



113 

kaybedilen müşterilerin tekrar kazanılması arasında ilişki dikkat 

çekmektedir. Örgüt içi bilgi paylaşım iklimi geliştikçe yeni müşterilerin 

kazanılması ve karlılık ve verimlilik oranı da artmaktadır. Aynı şekilde 

örgüt dışı bilgi paylaşımı yaygınlaştıkça kaybedilen müşterilerin bankaya 

kazandırılması oranı da yükselmektedir. Çalışan ve yöneticilerin örgüt 

dışı bilgi paylaşımını özendirerek kaybedilen müşterileri tekrar bankaya 

kazandırmak mümkün olmaktadır. 

3.f.iiii. Bilgi ve Bilgi Paylaşımının İşletme Performansına Etkisi 

Araştırmada, banka çalışan ve yöneticilerinin bilgiye bakış açısı, bilgiyi 

kullanma, örgüt içi ve örgüt dışı bilgi paylaşımının işletme performansını 

etkileme düzeyleri regresyon analizi ile tespit edilmiştir. Analiz 

sonuçlarına ilişkin sonuçlar ise Tablo 8 ve Tablo 9’da verilmiştir. 

Regresyon Analizi 

Regresyon analizi, bağımlı değişken/değişkenler ile bağımsız 

değişken/değişkenler arasındaki bağıntıyı incelemeye yöneliktir. 

Çalışmada Enter metodu kullanılmıştır. Enter metodu, modeli oluşturan 

modeli oluşturan değişkenlerden yola çıkarak bağımsız değişkenlerin 

bağımlı değişken üzerindeki etkileri belirlenir. 15 Araştırmada bağımlı 

değişken işletme performansı, bağımsız değişkenler ise, bilgiye bakış 

açısı, bilgiyi kullanma, örgüt içi bilgi paylaşımı ve örgüt dışı bilgi 

paylaşımı değişkenleridir. Sonuç olarak çalışmada, bağımlı değişkenle 

bağımsız değişkenler arasındaki bağıntı incelenmiş olup sonuçlar Tablo 8 

ve Tablo 9’da verilmiştir. 

Tablo 8: 

Anova Test Sonuçları 

Model Karelerin toplamı df Ortalama Kare F Sig. 

1 Regression 19,117 4 4,779 

Residual 30,574 298 ,103 

Toplam 49,691 302 

46,584 ,000 

Tablo 8’de, modelin bir bütün olarak anlamlı olup olmadığını test etmek 

için uygulanan anova testi sonuçları görülmektedir. Tabloda (Sig.=,000) 

düzeyinde 46,58 F değeri, modelimizin bir bütün olarak her düzeyde 

anlamlı olduğunu göstermektedir. Aşağıdaki tablo da ise katsayılara 

ilişkin sonuçlar yer almaktadır. Tabloda sabit değer, değişkenlere ilişkin 

15 Albayrak vd., SPSS, s.260. 


114 


B ve Katsayıları, t değerleri, sig. düzeyleri, bağımlı değişkenin 

bağımsız değişkenler tarafından açıklanma oranı (R 2 ), bağımlı değişkenle 

bağımsız değişkenler arasındaki korelasyon katsayısının mutlak değeri 

(R)’ve modelde otokorelasyon olup olmadığını gösteren Durbin-Watson 

testi ile ilgiler sonuçlar yer almaktadır. 

Tablo 9: 

Katsayılar Tablosu 

Model 1 B Katsayısı t Değeri Sig. R R 2 Düzeltilmiş R 2 Durbin- 

Watson 

(Sabit Değer) 4,352 227,039 ,000 

Bilgiye bakış açısı ,120 ,276 3,865 ,000 

Bilgiyi kullanma ,141 ,345 5,522 ,000 

Örgüt içi bilgi ,080 ,174 2,445 ,015 

paylaşımı 

Örgüt dışı bilgi ,086 ,202 3,297 ,001 

paylaşımı 

,620 ,385 ,376 1,58 

a-Bağımsız değişkenler: Bilgiye bakış açısı, bilgiyi kullanma, örgüt içi bilgi paylaşımı ve 

örgüt dışı bilgi paylaşımı, b-Bağımlı değişken: İşletme performansı 

Tablo 9’da regresyon modelimizin toplam açıklayıcı değişkenleri (bilgiye 

bakış açısı, bilgiyi kullanma, örgüt içi bilgi paylaşımı ve örgüt dışı bilgi 

paylaşımı) açıklanan değişkeni (işletme performansını) istatiksel anlamda 

(düzeltilmiş R 2 ) %37,6’sını açıkladığı görülmektedir. Başka bir ifadeyle 

banka içi diğer koşullar sabit kalmak şartıyla işletme performansı, 

doğrudan bağımsız değişkenlerden etkilenmektedir. Katsayılarını 

incelediğimizde bağımlı değişken üzerinde, en fazla bilgiyi kullanma 

değişkeni etkili olurken, en az etkili olan değişken ise örgüt içi bilgi 

paylaşım değişkenidir. 0,05 anlamlılık düzeyinde t değerlerini 

incelediğimizde modele dahil edilen değişkenlerin tamamı anlamlı 

çıkmaktadır. Bağımsız değişkenlerin katsayı değerlerinin pozitif olması 

bağımsız değişkenlerle bağımlı değişken arasında pozitif yönde bir 

ilişkinin olduğunu göstermektedir. Bağımsız değişkenlerin değeri arttıkça 

işletme performansı da artmaktadır. Ayrıca tabloda Durbin-Watson testi 

ile ilgili sonuç yer almaktadır. Durbin-Watson değeri 1,5-2,5 arasında ise 

modelde otokorelasyon olmadığını gösterir. Araştırmada bu değer 1,58 

olması ile modelde otokorelasyon olmadığını göstermektedir. Sonuç 

olarak banka çalışan ve yöneticilerinin bilgiye bakış açıları, bilgiyi 

kullanma düzeyleri, örgüt içi bilgi paylaşımı ve örgüt dışı bilgi paylaşımı 

işletme performansını doğrudan etkilemektedir. Çalışan ve yöneticiler, 



115 

bilgi ve bilgi paylaşımına gereken önem vererek işletme performansına 

katkı sağlayabilirler. 

Yapılan analizler çerçevesinde, araştırma hipotezlerinin 

sonuçlarına ilişkin özet sunum Tablo 10’da verilmiştir. 

Tablo 10: 

Araştırma Hipotezlerinin Sonuçlarına İlişkin Özet Sunum 

Kurulan Hipotezler 

Sonuç 

1.H 1 : Bilgiye bakış açısıyla işletme performansı arasında ilişki vardır. Desteklenmektedir. 

2.H 2 : Bilgiyi kullanma düzeyi ile işletme performansı arasında bir Desteklenmektedir. 


3.H 3 : Örgüt içi bilgi paylaşım iklimi ile işletme performansı arasında Desteklenmektedir. 


4.H 4 : Örgüt dışı bilgi paylaşımı ile işletme performansı arasında bir Desteklenmektedir. 


5.H 5 : Bilgiye bakış açısı, bilgiyi kullanma, örgüt içi ve örgüt dışı Desteklenmektedir. 

bilgi paylaşımı işletme performansını doğrudan etkilemektedir. 

4. Sonuç ve Öneriler 

Bu araştırma, Türkiye’de bankacılık sektöründe önemli bir yere sahip A 

bankasının bireysel ve ticari hizmet veren-karma şubelerinde yapılmıştır. 

Araştırma kapsamına görev, çalışma süresi, eğitim düzeyi, yaş gibi 

sosyo-demografik özellikleri bakımından birbirinden farklı çalışan ve 

yöneticilerin dahil edilmesi sağlanmıştır. 

Çalışmada, bankacılık sektöründe bilgi ve bilgi paylaşımının işletme 

performansı üzerine olan etkisi tespit edilmiştir. Bu bağlamda çalışan 

yöneticilerin bilgiye bakış açıları bilgiyi iş yaşamında kullanmalarının 

yanı sıra örgüt içi ve örgüt dışı bilgi paylaşımı ile performans ölçütleri 

arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Bilgi ve bilgi paylaşımı ile performans 

ölçütleri arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu görülmüştür. Ayrıca 

bilgi ve bilgi paylaşımı işletme performansını doğrudan etkilemektedir. 

Özellikle verimlilik, karlılık, yeni müşterilerin kazanılması, kaybedilen 

müşterilerin tekrar kazanılması, müşteri sürekliliğinin sağlanması, 

müşteri ihtiyaçlarına cevap verme ile bilgiyi kullanma ve paylaşma 

arsında pozitif yönde bir ilişki dikkat çekmektedir. Çalışan ve 


116 


yöneticilerin bilgiye bakış açıları, bilgiyi kullanma ve paylaşım düzeyleri 

artıkça söz konusu performans ölçütleri de artmaktadır. 

Çalışmada son olarak, işletme performansı üzerinde etkili olan faktörlerin 

etki düzeylerini belirlemeye yönelik uygulanan regresyon analizi yer 

almıştır. Regresyon modelinin geçerliliği doğrulandıktan sonra 

araştırmanın modeli ve değişkenleri doğrultusunda bağımsız 

değişkenlerin (bilgiye bakış açısı, bilgiyi kullanma, örgüt içi bilgi 

paylaşım iklimi ve örgüt dışı bilgi paylaşımının) bağımlı değişkeni 

(işletme performnasını) açıklama oranı ve değişkenlerin ağırlıkları tespit 

edilmiştir. Bağımlı değişkenin %37,6’sı bağımsız değişkenler tarafından 

açıklandığı görülmüştür. Sonuç olarak bankacılık sektöründe işletme 

performans düzeyi artırmada bilgi ve bilgi paylaşımının önemli olduğunu 

söyleyebiliriz. Özellikle çalışan ve yöneticilerin bilgiye bakış açıları ve 

bilgiyi kullanma düzeyleri işletme performansını artırmada önemli bir 

yere sahip olduğu tespit edilmiştir. 

Araştırma kapsamına sadece tek bankanın çalışan ve yöneticilerinin dahil 

edilmiş olması araştırmanın en önemli kısıtını oluşturmaktadır. Bu 

nedenle sonuçları genelleştirerek yorumlamak yanlış anlamalara yol 

açabilir. Ancak farklı sosyo-demografik çalışan ve yöneticilerin araştırma 

kapsamında yer alması oldukça önemlidir. Bu çalışmada cinsiyet, eğitim, 

çalışma süresi, görev bakımından örneğe dahil edilen çalışan ve 

yöneticiler bankacılık sektörünün genel özellikleriyle uyumlu olmasına 

özen gösterildiği için ileride yapılacak araştırmalara önemli ipuçları 

verebilir. 


ÖĞRENEN ÖRGÜTLER: YÜKSEK ÖĞRENİM 

KURUMLARININ ÖĞRENEN ÖRGÜT OLMASI 

Güney ÇETİN GÜRKAN 

Trakya Üniversitesi 

ABSTRACT 

Organizations should have some kind of special features recently in order to be superior 

over its rivals that get active in the same area. The members of these organizations 

approve the continuous learning and comprehend that their own improvement is an 

obligation for organization’s development. The concept of learning is related to visions, 

strategies and knowledge transfer at organizational level and related to 

gaining/understanding knowledge and skills at individual level. Also a connection exists 

between two level and learning organization. Universities need alteration like the other 

organizations and they need to be a learning organization for realizing this easily. 

Universities can not exactly become learning organizations but in respect to their 

structure, some activities might be done to get them the learning organizations. 

Keywords: Learning Organization, Organizational Learning, Higher Education 

Institution, University. 

GİRİŞ 

B 

ilgi çağı olarak adlandırılan 21. yüzyıl, büyük ölçüde 

belirsizlikler ve değişim tarafından şekillenecek bir yüzyıl 

olacaktır. Bu yüzyılda, belirsizlikleri ve değişimi etkin bir 

biçimde yöneten şirketler, rekabette üstünlük sağlayarak, öncü duruma 

geleceklerdir. Öğrenme ve sonucunda elde edilen bilgi, günümüzde 

kuruluşların sürekli değişen çevre koşullarında yaşamlarını 

sürdürebilmelerinin temel unsuru haline gelmiştir 1 . Çevre koşullarını göz 

ardı etmeden açık sistem özelliğini koruyarak başarılı olma hedefine 

sahip örgütler sürekli yükselen bir seyir izleyebilme özelliğine sahip 

olurlar. Eğitim kurumlarını da büyük ölçüde kar amacı gütmeyen örgütler 

olarak bu gelişme hedefine -diğer ticari örgütler gibi- ulaşmak isteyenler 

1 Selim Yazıcı, Öğrenen Organizasyonlar, (Alfa Yayınevi, İstanbul, 2001), ss.xvii. 


Öğrenen Örgütler: Yüksek Öğrenim Kurumlarının Öğrenen Örgüt Olması 119 

arasında sayabiliriz. Eğitim kurumları arasında üniversitelerin öğrenen 

örgüt olmaları en az çalışanlarının gelişimi kadar kaliteli öğrenciler 

yetiştirmeleri açısından da oldukça önemlidir. 

21. yüzyılın başarılı üniversiteleri esnek ve çevik olmak zorunda 

kalacaklardır. Bu yüzyılda yüksek öğrenimde büyük değişimler 

beklenmektedir fakat bir örgütün kültüründeki değişim sancılı bir 

süreçtir. Üniversiteler gibi ileriye dönük kurumlar, örgütlerini neyin 

değişime dönük bir örgüt haline getireceğini göz önünde bulundurmak 

zorundadırlar 2 . Bu noktada değişimi hızlı ve pozitif kılabilecek bir sistem 

olan öğrenen örgütlerin üniversiteler tarafından göz ardı edilemeyecek 

avantajları mevcuttur. 

Bu bağlamda çalışmanın birinci bölümünde öğrenen örgüt kavramı çeşitli 

açılardan incelenecek ve örgütsel öğrenme ile arasındaki ilişkiye 

değinilecek; ikinci bölümünde yükseköğrenim kurumlarının bir öğrenen 

örgüt olup olmadığı konusundaki incelemelere yer verilecek; üçüncü 

bölümde ise bir üniversitenin öğrenen örgüt olabilmesi için gerekli 

koşullar ve yapılması muhtemel uygulamalar üzerinde durularak, sonuç 

bölümünde yapılacak kısa bir değerlendirme ile çalışma son bulacaktır. 

1. Öğrenen Örgüt Kavramı 

Örgütlerin nasıl öğrendiği üzerine akademik çalışmalara ilgi 

1950lere kadar dayanır 3 . Örgütlerin öğrenme kapasitesi ile ilgili 

araştırmaların başlangıcı, Harvard Üniversitesi’nden Chris Argyris’in 

örgütsel öğrenmeyi “hataların bulunması ve düzeltilmesi süreci” şeklinde 

tanımlamasıyla başlamıştır 4 . Birçok yazar öğrenen örgütleri tanımlamaya 

ve anlatmaya çalışmıştır, fakat bazıları kavram ile ilgili hala mevcut olan 

karışıklıklara işaret etmiş, bazıları “örgütsel öğrenme” ve “öğrenen 

örgüt” kavramlarını birbirinin yerine kullanmayı tercih etmiştir. 

Birçokları ise bir öğrenen örgütün tamamen neye benzediğini 

tanımlamanın güçlüğünü hatta imkansızlığını vurgulamıştır 5 . 

2 Hershey H Friedman; Linda W. Friedman ve Simcha Pollack, “Transforming a University from a Teaching 

Organization to a Learning Organization”, Review of Business, 26, 3, 2005, ss.31 

3 Serkan Bayraktaroğlu ve Rana Özen Kutanis, “Transforming Hotels into Learning Organisations: a New 

Strategy for Going Global”, Tourism Management, Vol. 24, 2003, ss.149. 

4 Selim Yazıcı, “Toplam Kalite Felsefesi ve Öğrenen Organizasyonlar”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler 

Fakültesi Dergisi, Sayı 20, 1999, ss.99. 

5 Anders Örtenblad, “A Typology of the Idea of Learning Organization”, Management Learning, Vol. 33, No 2, 

2002, ss. 213. 


120 Öğrenen Örgütler: Yüksek Öğrenim Kurumlarının Öğrenen Örgüt Olması 

Öğrenen örgüt kavramı ise Peter Senge tarafından geliştirilmiştir. 

Birbirleri yerine çok sık kullanıldıklarından ‘örgütsel öğrenme’ ve 

‘öğrenen örgüt’ ün benzer ve bağlantılı yapıları arasındaki farklılaştırma 

önem taşımaktadır. Örgütsel öğrenme ve öğrenen örgüt kavramları 

arasındaki farkları inceleyen Örtenblad 6 çalışmasında örgütsel 

öğrenmenin örgütteki öğrenme ile ilgili süreç ve eylemler olduğunu, 

öğrenen örgütün ise kendi başına bir örgüt formu olduğunu 

vurgulamıştır. Yine makalesinde örgütsel öğrenmeyi yeni ve eski olarak 

ikiye ayırmış ve bu iki kavramın her ikisinin de bir süreçler bütünü 

olarak kabul edilmesini, eski örgütsel öğrenmenin örgütün bir parçası 

olarak bireylerin öğrenmesini ifade ettiğini oysaki yeni örgütsel 

öğrenmenin sosyal varlık olarak insanlar tarafından kolektif bir öğrenme 

anlamına geldiğini belirtmiştir. Dibella 7 ise öğrenen örgüt geliştirme 

konusundaki makalesinde örgütsel öğrenmenin çözümün birçok 

seviyesinden herhangi birinde veya bir örgütsel değişim sürecinin bir 

parçası olarak ortaya çıkma olasılığı olan bazı aktivite çeşitlerini 

tanımlamakta kullanılan bir yapı olduğunu belirtmiştir. 

Bu iki kavramın birbirinden ayrı olduğunu savunan görüşlerin yer 

aldığı çalışmalar yanında 8 , Gorelick 9 öğrenen bir örgüt olma ihtiyacının, 

örgütsel öğrenme modeli içindeki şekillendirici ve fikir yaratıcı dinamik 

değişimin anlaşılması ile başladığını yani örgütsel öğrenmenin süreçleri 

içinde, uygulanabilir ve yararlı yöntem ve araçları sağlayan öğrenen 

örgütün, başarılı olacağını vurgulamaktadır. Bütün bunların yanında 

öğrenme, bazen iyi bazen de kötü olabilir veya etkili eylemlerle 

sonuçlanabilir veya sonuçlanmayabilir. Bazı araştırmacılar örgütlerin 

değil, yalnızca bireylerin öğrenebileceğine inanırlar 10 . 

6 Anders Örtenblad, “On Differences Between Organizational Learning and Learning Organization”, The 

Learning Organization, Vol 8, Iss. ¾, 2001, ss. 126-127. 

7 Anthony J. Dibella, “Developing Learning Organizations: A Matter of Perspective”, Academy of 

Management Journal, 1995, ss. 287. 

8 Made Torokoff ve Tonis Mets, “The Learning Organization and Learning in the Organization: The Concept 

for Improving the Labour Quality in a School”, Organizacijø Vadyba: Sisteminiai Tyrimai, Vol. 35, 2005, ss. 

204-205; Örtenblad, “On differences…”, s. 126. 

9 Carol Gorelick, “Organizational learning vs the learning organization: a conversation with a practitioner”, 

The Learning Organization, Vol 12, No 4, 2005, s. 388. 

10 Adrianna Kezar, “What Campuses Need to Know About Organizational Learning and the Learning 

Organization”, New Directions for Higher Education, No 131, 2005, s.10. 



Aksu ve Özdemir 11 çalışmalarında örgütlerde öğrenmenin farklı 

seviyelerde olabileceğini belirtmişlerdir. Bunları; bireysel öğrenme, 

takım öğrenmesi, örgütsel öğrenme ve örgütler arası öğrenme şeklinde 

sıralamışlar ve bireysel öğrenmenin örgütsel öğrenmeyi etkilediğine 

kesin gözüyle bakmamakla birlikte, takım öğrenmesi sonucu örgütsel 

öğrenmeye ulaşma ihtimalinin arttığını belirtmişlerdir. Öğrenme 

sistemine örgütün sadece yöntem belirleme desteği değil aynı zamanda 

somut eğitim desteği de olmaktadır. Günümüzde örgütlerde eğitim, eski 

ve yaygın bir kanı olan deneme-yanılma yolu ile öğrenme yöntemi 

yerine, çalışanın en kısa sürede iş başarısını artıracak önlemlerin alınması 

anlayışını yerleştirmektedir 12 . 

Peter Senge tarafından geliştirilen öğrenen örgüt kavramı, 

entelektüel sermayenin önemini büyük ölçüde göz önünde bulundurur. 

Öğrenen örgüt kavramı hem örgütsel hem de kişisel öğrenmeyle ilgilidir. 

Örgüt düzeyinde, öğrenme ilerleme sezgileri, vizyonlar, stratejiler ve 

bilgi aktarımı ile ilgilidir; bireysel düzeyde ise daha çok bilgi kazanmak, 

anlamak ve becerilerle ilgilidir. Her iki düzeyde de, öğrenme hem 

mevcut bilgi ve anlayıştan yeni fikirler şekillendirmeyi hem de yeni bir 

bilginin farkına varmayı, yeni bir bilgiyi yaratmayı ve incelemeyi 

içermektedir 13 . Senge 14 “Beşinci Disiplin” adlı eserinde her biri gerçekten 

öğrenebilen örgütler olma ümidi taşıyan örgütlerin beş disiplin sayesinde 

kapasitelerini sürekli arttırarak öğrenen örgüt olmalarının mümkün 

olduğunu iddia etmiştir. Bu beş disiplin; sırasıyla sistem düşüncesi, 

kişisel hakimiyet, zihni modeller, paylaşılan görme gücünün 

oluşturulması (vizyon) ve takım halinde öğrenmedir. 

Burada Senge’nin, “disiplin” kavramı ile ortaya koymak istediği 

şey, zorla kabul ettirilen bir düzen veya bir cezalandırma aracı olmayıp, 

uygulamaya konması için incelenmesi ve hakim olunması gereken bir 

teori ve teknikler bütünüdür. Bu disiplinleri kısaca açıklamak gerekir 15 : 

Sistem Düşüncesi: Birbirinden ayrı ve bağımsız gibi görünen 

olayları bir bütün olarak, aralarındaki neden sonuç ilişkisini göstererek, 

11 Akın A Aksu ve Bahattin Özdemir, “Individual learning and organizational culture in learning 

organizations: Five star hotels in Antalya Region”, Managerial Auditing Journal, Vol 20, No 4, 2005, ss. 429 

12 Yunus Taş ve Ali Akdemir, “Hastane organizasyonlarında kurumsallaşma ve bunu etkileyen 

faktörler”,http://www.sabem.saglik.gov.tr/kaynaklar/744_5hastane_kurumsallasma.pdf. 

13 Chong Tek Aik, “The Synergies of the Learning Organization, visual factory management, and on”, 

Performance Improvement, Vol 44, No.7, 2005, s. 15. 

14 Peter Senge, Beşinci Disiplin, (İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 1993). 

15 Yazıcı, “Öğrenen …”,ss. 161-166. 



daha açık biçimde görme olanağı veren ve bunların en etkili şekilde nasıl 

değiştirileceğinin kavranmasına yardımcı olan disiplindir. Bu tür bir 

bakış açısı, olayların veya problemlerin neden sonuç ilişkileri üzerinde 

odaklandığından, kısa vadeli, geçici çözümler yerine; uzun vadeli kalıcı 

çözümler üzerinde düşünülmesini yani, semptomlarla değil, 

semptomların altında yatan gerçek problemlere çözüm getirilmesini 

sağlar. 

Kişisel Hakimiyet: Yüksek düzeyde kişisel yetkinliğe sahip olan 

kişiler, kendileri için derin anlamda önem taşıyan, hayatta gerçekten 

aradıkları sonuçlara ulaşma yeteneğini sürekli geliştiren kişilerdir. 

Onlardaki bu sürekli öğrenme çabası, öğrenen organizasyonların ruhunu 

meydana getirmektedir. 

Zihni Modeller: Zihinsel modellerimiz, zihnimizde iyice yer 

etmiş, kökleşmiş, kalıplaşmış varsayımlar, genellemeler olarak düşünce 

biçimimizi, anlayışımızı ve eylemlerimizi etkilerler.Örgütlerin öğrenen 

bir organizasyon olabilmeleri ve öğrenmeyi öğrenmeleri için öncelikle 

düşünme modellerini değiştirmeleri, yani düşünmeyi öğrenmeleri 

gerekmektedir. 

Paylaşılan Vizyon: Bu disiplin, tüm örgüt üyelerinin aynı vizyon 

altında birleşmeleri ve “ne yaratmak istiyoruz?” sorusuna verecekleri 

cevaptır. Paylaşılan vizyon, örgütün öğrenmesi için gerekli odaklaşmayı 

ve enerjiyi sağlar. 

Takım Halinde Öğrenme: Örgütlerde temel öğrenme birimleri 

bireyler yerine takımlar haline gelmiştir. Günümüz örgütlerinin 

karşılaştıkları problemler birey olarak çözüm getirilemeyecek kadar 

büyüktür. Bu karmaşık sistemlerdeki sorunların çözümü ancak bilgili 

insanlardan oluşan grupların ortak zekası ile çözülebilir. 

Bir öğrenen örgütte, iletişim açık ve yaygındır; her seviyedeki 

insan en yüksek iletişime dahil edilmektedir çünkü herkesin “öğrenmeye 

ihtiyacı” olduğu varsayılmaktadır. Üstelik, üst düzey liderler, 

öğrendikleri gibi ne öğrendiklerini iletmek vasıtasıyla sürekli öğreniyor 

olduklarını gösterirler. İnsanlar, öğrenmeleri karşılığında -onaylanma, 

işleri büyütme, promosyonlar ve finansal karşılıklar ile ödüllendirilirler 16 . 

Öğrenen örgütlerle ilgili kapsamlı araştırmalar yapan ve bu 

çalışmalarının sonucunda öğrenen örgütlerin beş temel faaliyette yetkin 

16 Warren Wilhelm, “Learning Organizations”, Leadership Excellence, Vol. 23, 3, 2006, s. 17. 



olması gerektiğine ilişkin sonuca ulaşan Garvin 17 , üzerinde durduğu her 

bir faaliyetin özel bir mantık silsilesi, uygulama araçların ve davranış 

biçimleriyle birlikte oluşması gerektiğini vurgulamıştır. Bu beş temel 

faaliyet; sistematik problem çözme, yeni yaklaşımları deneme, kendi 

deneyimlerinden ve geçmişten öğrenme, diğerlerinin deneyim ve iyi 

uygulamalarından öğrenme ve bilgiyi hızlı ve etkili bir şekilde 

aktarmadır. 

Öğrenen örgütlerin oluşturulması ve sisteme adapte edilerek 

uygulanması ve izlenmesi örgütlerin tamamı için avantajlı olduğu kadar, 

eğitim kurumları ve özellikle toplumun çalışan kesimini oluşturmaya 

yaşça en yakın genç nüfusunu eğiten üniversiteler için de faydalı bir 

faaliyet olduğu görülmektedir. Üniversitelerin kısmen veya tamamen 

öğrenen örgüt olup olamadıkları yada bu tür bir eğilimin üniversiter 

sitemde var olup olmadığını incelemek faydalı olacaktır. 

2. Üniversiteler Bir Öğrenen Örgüt Mü? 

Üniversiteleri tartışmadan önce ilk ve orta dereceli okulların öğrenen 

örgütler olup olmadığına biraz değinmek gerekmektedir. Bu konuda 

incelemeler yapmış birçok araştırmacı, okulların öğrenen örgüt 

olmadıkları sonucuna varmışlardır. Okullar çok nadiren bir vizyona 

sahiptir, öğretmenler yine çok nadir olarak bilgilerini meslektaşlarıyla 

paylaşırlar ve okullar tepe yönetiminden alt kademelere doğru bir 

yaklaşımla yönetilirler 18 . Üniversitelerin yapısı ilk ve orta öğretim 

kurumlarına göre biraz daha farklı olmasına rağmen, öğrenen örgüt olma 

konusunda ilk ve orta dereceli okullardan çok farklı durumda değillerdir. 

Ana amaçları öğretmek olan eğitim kurumlarının, özellikle de bir 

sonraki aşaması teorinin pratiğe dökülmesini gerektiren üniversitelerin, 

çağımızın gerektirdiği esneklik ve sürekli öğrenme anlayışının, eğittiği 

kişilerde bir yaşam felsefesi ve temel ihtiyaç haline gelebilmesi için, 

kendilerinin öğrenen örgütler haline getirebilmeleri gerekmektedir. 

Üniversiteler öğrenen örgütler haline gelebilmek için çaba 

harcadıklarında kadrolarındaki kişiler, yani öğretim elemanları da 

öğrenen takımlar ve kişiler haline dönüşeceklerdir. Ancak bu durumda 

öğrencilerinin bakış açısını değiştirebilmeleri ve onları öğrenen bireyler 

haline getirebilmeleri mümkün olabilecektir 19 . Çünkü üniversitelerde 

17 David A. Garvin, “Building a Learning Organization”, Business Credit, Vol. 96, No 1, 1994, ss. 21-25. 

18 Friedman, “Transforming…”, s. .32. 

19 Füsun Bulutlar, ‘Öğrenen Örgüt Unsurlarının Ders Kalitesi Üzerindeki Etkileri’, İş-Güç Endüstri İlişkileri 

ve İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 2003, s. 1. 



bireylerin özellikle öğretim elemanlarının sınıfta ve araştırma alanlarında 

öğrenen örgüt olmanın özelliklerini yansıttığı görülmektedir. Fakat bir 

bütün olarak sistem öğrenen örgüt tanım özelliğini yansıtmadığı gibi 

nadiren karşılaşılan bazı kurumlar hariç bir çok kurum da öğrenen örgüt 

özelliği yansıtmamaktadır 20 . 

Nicholson 21 1990’ lı yılların sonunda şu anda içinde 

bulunduğumuz yüzyılda yükseköğrenim kurumlarının nasıl şekilleneceği 

üzerine öngörülerde bulunmuş ve bu öngörüler yükseköğrenim 

kurumlarının 2030 yılına kadar büyük evrim geçirecekleri üzerine bir 

takım fikirleri içermektedir. Yazara göre 2030 yılına kadar üniversite tipi 

yükseköğrenim kurumlarının yapısında değişiklikler olacak, örneğin şu 

andaki üniversiteler birer “eğitim kampları” şeklinde sistemde yer 

alacaklar ve küçük öğrenci gruplarına sosyal hizmet deneyimleri ve 

çalışmalar sağlayan kamu tarafından finanse edilen kurumlar olacaklar. 

Bunun yanında “gelişmiş öğrenme ağları” oluşturulacak ve bu ağlar 

yüksek öğrenimim diğer bir parçasını oluşturacak. Bu ağlardan kastedilen 

sistem uzaktan öğrenme kavramıdır ve bu kavram içinde kampüsler 

olmadan, dünyanın birçok yerindeki çok büyük sayıda öğrenciye yüksek 

kalite eğitim verilmesi yer almaktadır. Yazarın 1990 lı yılların sonunda 

bu yüzyılda olacağını iddia ettiği gibi “uzaktan öğrenme” kavramı 

günümüzde hemen hemen bütün üniversitelerin ilgilendiği, bazılarının 

uygulamaya geçip başarı sağladığı, bazılarının ise en azından altyapısını 

kurmaya başladığı bir sistemdir ve bu durum üniversitelerin gelişimi 

açısından oldukça önemlidir. Öğrenen örgüt kavramı içinde bireysel 

öğrenme ve takım olarak öğrenme kavramları çok önemlidir. 

Üniversitelerin uzaktan çok büyük kitlelere kaliteli eğitim verebilmesi, 

her bir çalışanının kendini sürekli olarak geliştirme çabası ile mümkün 

olacaktır. Bu da üniversitelerin öğrenen örgüt olmaları konusunu daha da 

önemli kılmaktadır. 

Örgütsel öğrenme ve öğrenen örgüt kavramlarını yüksek 

öğrenimle ilgili literatürde sıklıkla görmenin pek mümkün olmadığını 

söylemek gerekir. 2005 yılında eğitim temelli veritabanlarını tarayarak 

yapılan bir çalışmada öğrenen örgütü konu alan 120, örgütsel öğrenmeyi 

konu alan 58 çalışma olduğu ortaya çıkmış, belki de sürpriz 

sayılamayacak şekilde ağırlıklı olarak bilim adamları ve uygulayıcılar bu 

20 Judy S. Brown, “On becoming a learning organization”, About Campus, Jan-Feb, 1997, s. 8. 

21 Patricia A. Nicholson, “Higher education in the year 2030”, Futures, Vol 30, No 7, 1998, ss. 725-726. 



kavramları araştırma temelli bir olgu yerine zaman zaman önemi daha 

fazla artan bir sistem olarak incelemeyi tercih etmişlerdir 22 . Bu sebeple 

hala bir trend olarak algılanabilen öğrenen örgüt olma kavramının, 

değişim süreçleri uzun ve sancılı olan yükseköğrenim kurumları 

tarafından benimsenmesi ve uygulamada ortaya konması en azından her 

yükseköğrenim kurumu için pek mümkün olamayabilir. 

Üniversitelerin de değişmeye gereksinimleri vardır. Örgütte değişim, 

gelişim, dönüşüm yaratmak isteniyorsa, uzun süreli değişmeyecek 

yasalar yaratma zorunluluğunuz var demektir 23 . Örgütün gelişmesini 

sağlayan yasaların genel yapısı örgütün öğrenen örgüt olabilmesini 

sağlayan yöntemleri de içermelidir. Örgüte ait kuralların yanında 

örgütlerin değişimini kolaylaştıran ve/veya onları değişime hazırlayan en 

önemli araçlardan biri de öğrenen örgütler olgusudur 24 . Fakat Bauman 25 

öğrenme üniversitelerin temel işi olsa da, örgütsel öğrenme için ihtiyaç 

duyulan vasıflar konusunda eksik kaldıklarına inandığını ifade etmiş ve 

bunun yanında bir çok üniversitenin nitelik kazanmada başarısız 

olduğunu çünkü bu tip kurumların yeni bilgi elde etme ve yaratma 

konusunda etkili olduğunu fakat bu bilgileri kendi faaliyetlerine 

uygulama konusunda dikkat çekici bir biçimde başarısız olduğunu 

vurgulamıştır. Ayrıca Freed’e 26 göre; üniversitelerin öğrenen örgütleri 

niteleyen sürekli öğrenme ve deneyimlere bağlılığı geliştirme konusunda 

ağırlıklarını ortaya koyamadıkları görülmektedir. Freed problemin büyük 

bölümü üniversite birimlerindeki çalışan ve yöneticilerin kendilerini 

örgütün ayrılmaz parçaları olarak görmemelerinden kaynaklandığını, 

genellikle üniversitelerde tüm örgütün gelişimi için süreçler, toplantılar, 

disiplinler arası işbirliği nasıl iyileştirilebilir gibi konular üzerindeki 

bilgileri ödüllendirmek yerine hala disipline özel bilgileri ödüllendirmeyi 

tercih eden üniversitelerin çalışanları da yeterince hareketli ve aktif 

olamadığını ifade etmiştir. 

Üniversitelerin sistemleri diğer okullar gibi işlemez. Çünkü bu kurumlar 

araştırma ve öğrenmeyi en az öğretme kadar hatta bazen daha fazla 

desteklerler. Buna rağmen, çok az üniversite öğrenen örgütler olarak 

22 Kezar, “What campuses…”, s.14. 

23 Ali Akdemir, “Yönetimde Kümülatif Başarı”, İş Güç Bakış İş Yaşamı Dergisi, Sayı 7, 2003. 

24 Bulutlar, “Öğrenen örgüt…”, s. 2. 

25 Georgia L. Bauman, “Promoting Organizational Learning in Higher Education to Achieve Equity in 

Educational Outcomes ”, New Directions for Higher Education, No. 131, 2005, s. 23. 

26 Jann E. Freed, “Why Become a Learning Organization?”, About Campus, Jan-Feb, 2001, s.18. 



nitelendirilirler. Araştırma ve öğretmeyi iyi yapmak öğrenme kültürünün 

temel prensibi olan devamlı öğrenmeyi gerektirir. Diğer yandan, bir 

üniversite çalışanı iş garantisi hakkını elde ederse, bilimsel üretkenliğine 

devam etmese bile herhangi bir olumsuz sonuçla karşılaşması büyük 

oranda mümkün değildir. Birey belki yüksek mevkilere terfi 

ettirilmeyebilir ve etkili zam almayabilir. Fakat sırf öğrenmeyi hayatının 

bir parçası haline getirmediği için işini de kaybetmeyecektir. Bu nedenle, 

sürekli öğrenme kültürü örgütler için kesinlikle baskın bir kültür 

olmasına rağmen, tüm üyeler veya tüm birimlerde zorunlu olarak mevcut 

değildir 27 . Üniversitelerimizin yaygın ve oturmuş sistemi içinde bilimsel 

çalışma yapan ve sürekli öğrenmeyi hayatının bir parçası haline getiren 

bireylerin takdir edildiklerini görebilmemizin yanında, bazı akademik ve 

idari kadrolarda çalışanların belirli bir unvanı elde ettikleri andan itibaren 

herhangi bir gelişme göstermeden emeklilik dönemine kadar 

kurumlarında çalışabildiklerini de görebilmemiz mümkündür. Bu durum 

üniversitelerin öğrenen örgüt olmasının bir parçası olan örgütsel 

öğrenmenin önemini ortaya çıkarmaktadır. 

3. Üniversitelerin Öğrenen Örgüt Olması İçin Neler Yapılabilir? 

Uzun yıllardan beri doğru biçimde öğrenen örgütler olmayı 

başarmış şirketlerden söz etmek mümkündür. Bu şirketlerin uzun dönem 

başarıları devamlı öğrenmenin değerini ifade etmektedir. Örneğin; 

General Elektrik Şirketi, kariyerlerindeki değişimleri öğrettikleri için 

yöneticiler ve diğer liderler aracılığıyla devamlı öğrenmeyi 

yürütmektedir. Pizza Hut, sabit olarak yeni teknoloji icat etmekte ve 

uygulamakta ve müşterilerine uzun dönem varlıkları gözüyle 

bakmaktadır. Microsoft, pazarları değiştiğinde masaüstünden internete 

zihin bazında büyük hareketleri başarıyla gerçekleştirmiştir 28 . Bu tip 

örgütleri rekabetçi piyasanın ön saflarında görebilmemiz, onların sürekli 

öğrenme üzerine kurulu değer ve prensipleri temel alan yaklaşımlarıdır. 

Peki üniversiteleri bu tip bir örgütlenmenin dışında tutan nedir 

diye düşünürsek pek de şaşırtıcı olmayacak bir durum karşımıza 

çıkmaktadır. Öğretim, eğitim ve geliştirme harcamaları bazen hala 

stratejik bir faaliyet olmaktan çok bir maliyet olarak görülmektedir. 

Bunlar her zaman bilgi yaratımı, entelektüel sermaye ve müşteri için 

27 Karen E. Watkins, “What Would be Different if Higher Educational Institutions were Learning 

Organizations?”, Advances in Developing Human Resources, Vol. 7, No: 3, 2005, s. 414. 

28 Wilhelm, “Learning…”, s. 17. 



değer olarak hayati yatırımlar bazında göz önüne alınmamaktadır 29 . 

Üniversitelerin kısıtlı bütçelerini uzun dönemde fayda sağlayacak 

stratejik faaliyetler yerine daha hızlı sonuçlar elde ettikleri gözle görülür 

faaliyetlere ayırıyor olmaları da öğrenen örgüt olma yolunda ortaya 

çıkacak maliyetlere katlanmayı ertelenebilecek bir durum olarak 

görmeleri mümkün görünmektedir. 

Kurumsal değişim için fırsatlar, bireylerin öğrendiklerini 

kurumdaki diğer kişilere aktarması ve böylece diğerlerinin öğrenmesini 

ve değişmesini sağlaması aracılığıyla ortaya çıkar 30 . Parlak ve meraklı 

kişiler diğerlerine nazaran önemli avantajlara sahiptir ve yükseköğrenim 

kurumları insanları daha usta (bilinçli) hale getirmeye yardımcı olacak 

yollar aramaktadır. Öğrencilerinin kariyer basamaklarında ilerlerken 

verimli olmaya ihtiyaç duydukları beceri ve bilgiler ile donatılmaları 

kurslar, sertifika programları ve çeşitli sınavlardan oluşan büyük oranda 

başarı sağlayan mekanizmalar oluşturan üniversiteler, kendileri ve 

çevreleri ile ilgili bilgi edinme ve örgütlerinin entelektüel kapasitesini 

arttırmaya yönelik aktiviteleri uygulama konusunda başarısız 

olmaktadır 31 . 

Bir eğitim kurumunu öğrenen örgüte dönüştürecek ve bilgi yönetimini 

kolaylaştıracak bazı koşullar ve etkinlikler şu şekilde sıralanabilir 32 ; 

Esnek, katılımcı ve sorumlulukların paylaşıldığı bir yapılanma 

modeli, 

Bir vizyon ve bu vizyon çerçevesinde oluşturulmuş bir 

stratejiye sahip olmak, 

Sağlıklı ve etkin bir iletişim ortamının sağlanması, 

Üretkenliği, gelişmeyi ve risk almayı teşvik eden bir kurum 

kültürü oluşturulması, 

Gerekli doküman, teknoloji ve kaynağın sağlanması ve 

öğrenmeyi hızlandırıcı organizasyon ve faaliyetlerin 

gerçekleştirilmesi. 

Bu etkinlikler aslında, sürekli öğrenmeyi kolaylaştıran 

davranışlar, inançlar ve fikirler olarak tanımlanabilen “öğrenme kültürü” 

29 Colin Coulson-Thomas, “Developing a Corporate Learning Strategy”, Management Services, 50, 2, 2006, s.9. 

30 Bauman, “Promoting…”, s. 33. 

31 James Jr. Forest, “Learning Oganizations: Higher Education Institutions Can Work Smarter Too”, 

Connection, 2002, s.31. 

32 İbrahim Gezer, “Eğitimde Bilgi Yönetimi II” http://www.haber10.com/makale/6141/ , 2007, Erişim tarihi 

27/02/2007. 



nün birer parçasıdır 33 . Fakat üniversitelerde kültürün öğrenme 

kültüründen çok öğretme kültürü olmaya daha yakın olduğu söylenebilir. 

Bu durumda sık sık üzerinde durduğumuz sürekli öğrenme sisteminin 

değişime ön ayak olduğu öğrenen örgüt modelini üniversitelerimize 

uygulamaya çalışmak, üniversitelerimizin gelecekte bilgi paylaşımı ve 

aktarımı konusunda rekabet edebilirliklerini arttıracaktır. 

Üniversiteyi öğrenen bir örgüte dönüştürmekte kullanılabilecek 

bazı öneriler şu şekildedir: 

Farklı alanlarda araştırma yapan araştırmacıların ihtiyaç 

duyduklarında birbiriyle iletişim kurabilecekleri bir mesaj 

sistemi kurulmalı. 

Araştırmacıların, iş arkadaşları tarafından eleştirilmesi için 

çalışmalarını gönderebildikleri bir online (çevrimiçi) arşiv 

kurulmalı. 

Başta bazı farklı fakülteler tarafından ayrı ayrı öğreticiler 

aracılığıyla verilen çok bölümlü dersler olmak üzere, her ders 

için bir web sitesi olmalı. 

Bilgi paylaşımı sadece üniversite ile sınırlanmamalı, 

toplumun diğer kesimleri ile de paylaşılmalı. 

Üniversite yöneticileri, piramit şekilli örgüt yapılarının 

akademik kurumlar için anlam ifade etmediğini fark etmeli. 

Üniversitelerin doğru bir öğrenen örgüt olabilmesi için, 

öğrenciler bilgi paylaşımının bir parçası olmalı. 

Gelecekle ilgili araştırma yapan birçok araştırmacı, disiplinler 

arası asıl branşların üniversitelerin geleceği için hayati önem 

taşıyan bir duruma geleceğine inanmaktadır. Yeni açılacak 

bölümler disiplinler arası olmalı. 

 

Eğer örgütün üyeleri öğrenme ile ilgilenmiyorlarsa, öğrenen 

bir örgüt çok uzun süre devam edemez. Ömür boyu öğrenme 

üniversite çalışanlarının temel felsefesi olmalı 34 . 

Eğitim kurumları örgütsel öğrenmeyi resmi olarak 

yönlendirecek ve destekleyecek sorumlu bir kişi (lider) 

33 Kimberly A. Knutson,; Alexis O. Miranda ve Cristina Washell, “The Connection Between School Culture 

and Leadership Social Interest in Learning Organizations” , The Journal of Individual Psychology, Vol. 61, 

No. 1, 2005, s. 26. 

34 Friedman, “Transforming…”, ss. 33-34. 



görevlendirmeli ve bu kişi uygun öğrenme ölçüm yöntemleri 

geliştirerek çalışanların öğrenme düzeylerini ölçmeli 35 . 

Watkins’de 36 çalışmasında yukarıdaki önerilere ek olarak 

uygulamada dikkat çekebilecek farklı bazı noktaları belirtmiştir. Yazara 

göre yükseköğrenim kurumlarında değişimi emretmek mümkün fakat bu 

durumda bile değişim konusunda gönüllü üyelerin olması gerekmektedir. 

Bunun yanında değişime karşı çıkanlar göz ardı edilmemeli ve direnç 

beklenmelidir. En önemlisi de öğrenen örgüt olma yolundaki değişimde 

mutlaka bir lider çalışanlara yol göstermelidir. 

Yükseköğrenim kurumlarının öğrenen bir örgüte dönüşebilmesi 

için yapılan uygulama teknikleri üzerine önerilere bir göz atarsak 

dikkatimizi özellikle öğrenen örgüt olma yolundaki adımların sistemli ve 

kontrollü atılması gerektiğine dikkat etmemiz söz konusudur. Bu adımlar 

bir liderin eşliğinde daha etkin ve sonuçları tespit edilip 

değerlendirilebilir adımlar olabilir. Yine üniversitelerin teknik altyapısı 

da birey ve takımların öğrenmesini kolaylaştıracak bir seviyeye 

getirilirse, öğrenen örgüt olma yolundaki engellerin aşılması daha kolay 

olabilecektir. 

Sonuç 

Öncelikle üniversitelerimiz “yaşam boyu öğrenme” kavramına 

adapte olmak kaydıyla, öğrenen örgüt olmanın gereklerini yerine 

getirmelidir. Üniversitelerin her bir çalışanını daha sofistike ve başarılı 

olma konusunda teşvik etmesi, özel sektörde çalışmaları için hazırladığı 

öğrencilerini daha yetkin hale getirebilme başarısına sahip olabilecektir. 

Çünkü yetiştirilen öğrenciler kısa bir zaman sonra aktif olarak iş 

yaşamında yerlerini alacaklar ve çalıştıkları sistemin eğitim gördükleri 

üniversitelerine benzer öğrenen örgütler olmasını isteyerek, bu 

doğrultuda çalışmalar yapabileceklerdir. Bunun neticesinde öğrenen 

örgütün önemini kavrayan bir bireyin bunu diğer meslektaşlarıyla 

paylaşması ve onları bu hedefe yönlendirmesiyle çarpan etkisi ortaya 

çıkacaktır. Hatta öğrenme örgütsel öğrenmeden örgütler arası öğrenmeye 

bile uzanabilecektir. Öğrencilere çalışma yaşamlarında fayda sağlayacak 

eğitimi veren kişilerin kendilerinden hoşnut olması ve ortada ciddi 

değişimler yapmak için herhangi bir ihtiyaç hissetmemesidir hayli 

şaşırtıcıdır. Oysaki günümüzde bir eğitim kurumunun kalitesini 

35 Forest, “Learning organizations…”, s. 33. 

36 Watkins, “What would be…”, ss. 415-419. 



değerlendirebilecek bir ölçüt de, “Bugün ne öğrendin?” sorusunu 

kendisine sorma alışkanlığını kazanmış lider ve çalışanlarının olmasıdır. 

Öğrenen örgüt olarak yapılandırılmış bir yükseköğrenim 

kurumunun en temel görevi, idari ve akademik personelinin sürekli 

öğrenme potansiyelini ortaya çıkaracak imkanları onlara doğru zamanda 

sunmak ve öğrenmenin sistemin bir parçası olması için gerekli altyapıyı 

oluşturmaktır. Yükseköğrenim kurumu, çalışan personele kaynaklara 

ulaşmada kolaylık, kesintisiz internet gibi temel hizmetlerin yanında 

bilimsel toplantılara katılmada destek, lisans üstü eğitimde teşvik, yurt içi 

ve dışı gezilerle kendi bilim dalları ve diğer disiplinleri tanıma ve 

karşılaştırma fırsatı sağlamak için elinden geleni yapmalıdır. 

Sürekli gelişmeyi sağlamak imkansız bir şey değildir. Ancak 

yükseköğrenim kurumlarında öğrenmeyi destekleyici tavır ve değişime 

açıklık, öğrenen örgüt olma sürecini hızlandıracak bir mekanizma 

olacaktır. Üniversiteleri öğrenen örgütlere dönüştürmek bütün 

problemleri çözmeyecektir. Fakat hareket alanlarını genişletmek ve 

yenilenebilir modern kurumlara dönüşmelerini sağlamak için ilk adım 

olabilecektir. Atılan bu ilk adım ise, öğrenen örgüt olmayı başaran 

üniversitenin sayıları gün geçtikçe artan üniversiteler arasından sıyrılarak 

daha başarılı öğrenciler yetiştiren bir eğitim kurumu olmasını 

sağlayabilecektir. 


MUHASEBE FİNANSMAN ANABİLİM DALI 

DERSLERİNİN ANLATILMA VE ALGILANMA 

DÜZEYLERİNİN İRDELENMESİ: KSÜ İİBF ÖRNEĞİ 

Mahmut YARDIMCIOĞLU 

Karamanoğlu Mehmet Üniversitesi 

ABSTRACT 

It is tried to measure success level and productivity of the courses in Accounting and 

Finance Discipline in respect of academics and students. Results of the study are 

important to display where students have perception problems and what the smoothing 

elements for better understanding of the course are. In our country, almost every 

university has Faculty of Economics and Administration. Students who attend to 

Gaziantep University, Faculty of Economics and Administration have been taken up as 

sample mass. Results have been analyzed by statistics data programs and interpretation 

is made on results. 

Keywords: Kahramanmaras Sutcu Imam University, Faculty of Economics and 

Administration, Courses in Accounting and Finance Discipline, Perception, Learning, 

Giving Course. 

GİRİŞ 

şletmeler bugün küreselleşme, yeni finansal gelişmeler, iletişim 

İ ve bilgi teknolojilerindeki hızlı değişimler gibi birçok etkenle 

yüz yüze gelmektedir. İnternet realitesi küresel bazda iletişimde 

bir devrimdir. Uluslar arasılaşan e-ticaret ve fon transferleri gibi birçok 

finansal işlem şimdilerde daha sık rastlanan bir enstrüman olarak 

karşımıza çıkmaktadır. Muhasebe ve Finansman alanlarıyla direkt veya 

endirekt ilgili, meslekleri seçmiş olan meslek mensupları ve seçecek olan 

adaylar da bu değişimlere ayak uydurabilmeli, ihtiyaç duyulan 

gereksinimleri karşılayabilmeli ve ihtiyaç hissedilmesi muhtemel 

konulara karşı da öngörülü bir şekilde hazırlık yapılmalıdır. 

1. Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı Derslerinin Önemi ve 

Kalitesi 

Muhasebe ve Finansman sahasına bir bilgi sistemi olarak bakıldığında bir 

topluluk için işletmeyle ilgili finansal bilgilerin belirlenmesi, bir araya 


132 Muhasebe Finansman Anabilim Dalı Derslerinin Anlatılma ve Algılanma... 

getirilmesi, irdelenmesi ve ilgililere iletilmesiyle ilgili komple bir sistem, 

süreç, donanım ve kaynakların birlikte değerlenmesi gerekmektedir. 1 

Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı ile ilgili sahalarda çalışan ve 

özellikle çalışacak insanların yeterliliklerini geliştirmelerinin ve 

sürdürebilmelerinin araçları öncelikle eğitim ve pratik tecrübeleridir. 

Geleneksel tarzdaki eğitimin dışında, günümüz hız ve gerçeklerine 

uyumlu bir eğitimin verilmesi esastır. Uzmanlığı ön plana çıkartan ve 

bütünlüğü yok saymayan bir sistem dahilinde eğitime yön verilmelidir 2 . 

Muhasebe Finansman Anabilim bu sahalarda çalışacak personele 

uygulamada gerekli olacak becerileri kazandıracak nitelikte olması en 

dikkat edilmesi gereken husustur. Bu ise teorik olarak verilen saha 

derslerinin sadece teoriden ibaret akademik bilgiler içermemesi, pratik ile 

uyumlu ve pratik gerçeklerle örtüşen bir noktada olabilmesi ile 

mümkündür. 

Eğitim, bir kişinin herhangi bir etkinlik alanında yetiştirilmesi, terbiyesi, 

kişiye sözkonusu alanla ilgili ahlaki, kültürel, entelektüel ve teknik 

bilgilerin kazandırılması veya birey kişiliğinin gelişimine yardım eden, 

ona bilgi ve beceri kazandıran, ilgi ve yeteneklerine göre meslek sahibi 

yapan, topluma ve yeniliklere duyarlı ve uyumlu olmasını sağlayan bir 

süreci ifade etmektedir 3 . 

Ülkemizde Lisans seviyesindeki Muhasebe ve Finansman alanı ile ilgili 

eğitim Üniversitelerin değişik fakülte ve bölümlerinde verilmektedir. Bu 

fakülte ve bölümlerde Muhasebe ve Finansman Anabilim dalı derslerine 

ilişkin eğitim alan öğrencilerin, ülkenin ekonomik gücüne katlıda 

bulunan, ülke gerçeklerinden haberdar, ülke sorunlarına sahalarıyla ilgili 

konularda çağın koşullarına uygun çözümleri üretme noktasında fikir 

yürütebilen bireyler olabilmeleri çok önemlidir. Bu konularda yeterli 

olgunluğu sağlamış okulların kendilerini başarılı sayabilmelerinden daha 

doğal bir şey olamaz. Ülkemizde değişik kurumlarda ve çok değişik 

düzeylerde verilen muhasebe ve finansman eğitimlerinde, herhalde 

1 George H. Bodner ve William S. Hopwoord, Accounting Information Systems, Englewood Cliffs, NJ: 

Prentice Hall, 1993, s.2. 

2 Mark E. Steadman ve Ronald F. Green, Implementing Accounting Education Change, Managerial Auditing 

Journal, Vol. 10, No.3, 1995, s.3-4. 

3 Figen Zaif ve Aydın Karapınar. “Muhasebe Eğitiminde Değişim İhtiyacı”, http://dergi.iibf.gazi.edu.tr 

e.t.(20.08.2007). 

İİBF, SBF, İktisat Fakültesi, İşletme Fakültesi gibi fakültelerin, İşletme, İktisat, Kamu Yönetimi, Uluslar 

arası İlişkiler, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri gibi bölümleri “Muhasebe” ders ve eğitiminin 

verildiği Lisans seviyesindeki birimlerdir. 


Muhasebe Finansman Anabilim Dalı Derslerinin Anlatılma ve Algılanma... 133 

sorulması gereken ilk soru; “Ülkemde muhasebe ve finansman bilgisine 

olan ihtiyaç nedir?” şeklinde olmalıdır 4 . 

2. Araştırmanın Kapsamı 

Bu çalışma ile Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İktisadi ve 

İdari Bilimler Fakültesi örneğinden hareketle, Muhasebe ve Finansman 

Anabilim Dalı derslerinin durumu, yeterliliği, algılanma düzeyleri 

ölçülmeye çalışılmıştır. 

3. Araştırma ve Sonuçları 

3.1. Araştırmanın Amacı 

Araştırma, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari 

Bilimler Fakültesi İşletme bölümünde öğrenimini sürdüren öğrencilere 

verilmekte olan Muhasebe ve Finansman A.B.D. derslerinin yeterlilik 

düzeyi ve kalitesini ölçmek amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmada örnek 

olarak KSÜ İİBF’nin seçilmesinin özel bir sebebi olmamakla beraber, 

KSÜ İİBF’ye ek olarak 2 farklı üniversitenin İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesinde de aynı çalışma yapılmış ve toplam da 3 üniversitenin 

karşılaştırıldığı ayrı bir çalışma da bu çalışma ile birlikte ayrı bir çalışma 

olarak üretilmiştir. Dolayısıyla bu çalışma kendi başına, Muhasebe ve 

Finansman Anabilim Dalı derslerinin algılanma düzeyine ilişkin olarak 

KSÜ İİBF örneğinden hareketle bir araştırma konusu olurken aynı 

zamanda daha kapsamlı olan 3 üniversitenin birbirleriyle karşılaştırıldığı 

başka bir çalışmanın da parçası olmuştur. 

3.2. Araştırmanın Kapsamı 

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi, ;işletme Bölümünde eğitim gören öğrenciler araştırmanın 

kapsamında değerlendirilmiştir. İşletme Bölümünün mevcut İktisat ve 

Kamu Yönetimi bölümlerinden daha fazla Muhasebe ve Finansman 

Anabilim Dalı dersleriyle ilgili olmalarından dolayı sadece bu bölüm 

dikkate alınmak durumunda kalınmıştır. Ayrıca 50 öğrenci üzerinde 

araştırmanın yapılma sebebi 3 ve 4. sınıflarda eğitim alan öğrenci 

sayısına ilişkin mevcut durumdan kaynaklanmıştır. Dağıtılan 50 adet 

anket formlarının tamamından geri dönüş sağlanmış (%100) ve bu 

formlar SPSS 11.0 programı aracılığıyla analiz edilmiştir. 

3.3. Araştırmanın Kısıtları 

4 A.J.H., Enthoven. “Accounting Education in Economic Development Management”, North Holland 

Publishing Co., 1981, s.36. 



KSÜ İİBF örneğinde anket uygulanan öğrenci sayısının çok az 

sayılabilecek bir ana kütleden oluşması (50 öğrenci) çalışmanın 

sınırlılığıdır. 50 öğrenci üzerinde ancak çalışma yapılmış olması KSÜ 

İİBF’de birinci sınıfa başlayan öğrenci sayısının 30 olması ve ilerleyen 

sınıflarda bu sayının başarı oranıyla ve yatay geçişlerle bağlantılı olarak 

çok fazla miktarda azalmış olmasıdır. 

3.4. Araştırmaya Katılan Cevaplayıcılara İlişkin Bazı Bilgiler 

Tablo 1: 

Ankete Katılanların Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı 

Cinsiyet 

Toplam 

Yaş Bay Bayan 

17-20 - 5 5 

21 - 23 19 14 33 

24 - 26 5 6 11 

27+ 1 - 1 

Toplam 25 25 50 

20 

Grafik 1: 

Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılım 

15 

10 

5 

0 

21 - 23; 19 

24 - 26; 5 

27+; 1 

Bay Bayan 

17–20 yaş arasındaki cevaplayıcıların tamamının bayan olduğu 

görülmektedir (5 Kişi). 21–23 yaş arasında 19 bay ve 14 bayan olmak 

üzere 33 cevaplayıcı, 24–26 yaş aralığında 5 bay ve 6 bayan 

bulunmaktadır. Son olarak 27 yaş ve üzeri grupta bir bay cevaplayıcı 

bulunmaktadır. 

Tablo 2: 

Ankete Katılan Öğrencilerin Ailelerinin Yaşadığı Bölgelere Göre 

Dağılımı 

17-20; 5 

21 - 23; 14 

24 - 26; 6 



Frekans % 

İç Anadolu 1 2,0 

Ege 2 4,0 

Doğu Anadolu 10 20,0 

Akdeniz 24 48,0 

Güneydoğu Anadolu 12 24,0 

Marmara 1 2,0 

Toplam 50 100,0 

Grafik 2: 

Bölgelere Göre Dağılım 

Marmara; 1 

Güneydoğu 

Anadolu; 12 

Akdeniz; 24 

Ege; 2 

İç Anadolu; 1 

Doğu 

Anadolu; 10 

0 5 10 15 20 25 30 

Öğrencilerin ailelerinin çoğunlukla Akdeniz Bölgesi’nde yaşamakta 

oldukları görülmektedir. (24 Kişi; % 48) Bu bölgeyi takiben 

cevaplayıcıların ailelerinin en yoğun olarak yaşadığı bölge olarak, 

Güneydoğu Anadolu Bölgesi gelmektedir (12 Kişi; % 24) 

Tablo 3: 

Cevaplayıcıların Öğrenim Alanlarını Planlama Durumuna Göre Dağılımı 

Frekans % 

Evet 23 46,0 

Hayır 24 48,0 

Cevapsız 3 6,0 

Toplam 50 100,0 



Grafik 3: 

Öğrenim Alanlarını Planlama Durumuna Göre Dağılım 

Cevapsız; 3 

Hayır; 24 

Evet; 23 

0 5 10 15 20 25 30 

Kahramanmaraş’ta öğrenimini sürdüren öğrencilerden 23’ü öğrenim 

gördükleri bölümü planlayarak geldiklerini belirtmiş, buna karşılık 24 

öğrenci ise ilgili bölümü planlamadıklarını belirttikleri gözlenmiştir. 3 

öğrenci ise bu konuda cevap belirtmemişlerdir. 

Tablo 4: 

Cevaplayıcıların Gelir Düzeylerine Göre Dağılımı 

Frekans % 

İyi 11 22,0 

Orta 37 74,0 

Kötü 2 4,0 

Toplam 50 100,0 



Grafik 4: 

Gelir Düzeylerinin Dağılımı 

Kötü; 2 

37 

İyi; 11 

0 5 10 15 20 25 30 35 40 

Ankete katılan öğrencilerden ailelerinin gelir düzeyini Çok iyi ve Çok 

kötü aralığında değerlendirmeleri istenmiştir. Buna göre, 11 öğrenci 

ailelerinin gelir düzeyinin iyi olduğunu belirtirken (% 22) , 37 öğrenci 

ailelerinin gelir düzeyinin orta düzeyde olduğunu (% 74) ve 2 öğrenci ise 

ailelerinin gelir düzeyinin kötü olduğunu belirtmişlerdir. 

Tablo 5: 

Cevaplayıcıların Ailesel ve Kişisel Gelir Düzeylerinin Karşılaştırılması 

300 

YTL'den 

az 

301 – 600 

YTL 

arası 

601 – 900 

YTL 

arası 

Ailenizin 

Gelir İyi 6 5 - 11 

Düzeyi 

Orta 22 15 - 37 

Kötü 1 - 1 2 

Toplam 29 20 1 50 

Toplam 



Cevaplayıcıların ailelerinin gelir düzeyleri ve kişisel aylık gelirleri 

arasında bağlantı olup olmadığını incelemek amacıyla, “Ailenizin gelir 

düzeyini belirtir misiniz?” ve Ailenizin gönderdiği ya da çalışarak 

kazandığınız paralar ve aldığınız burslar dâhil olmak üzere, elinize geçen 

aylık kişisel geliriniz ortalama ne kadar?” sorularına verilen cevaplar 

karşılaştırılmıştır. Buna göre ailesinin gelir düzeyinin iyi olduğunu 

belirtenlerden 6 kişi aylık kişisel gelirinin 300 YTL’nin altında olduğunu 

belirtmiş, 5 kişi 301 – 600 YTL arası kişisel gelire sahip olduklarını 

belirttikleri görülmüştür. Ailesinin gelir düzeyinin orta seviyede 

olduğunu belirten 37 kişiden 22’sinin 300 YTL’den az kişisel gelirlerinin 

olduğu belirttikleri, 15’inin ise 301 – 600 YTL arası kişisel gelirlerinin 

olduğunu beyan ettikleri tespit edilmiştir. Ailesinin gelir düzeyinin kötü 

olduğunu belirten 2 kişiden 1’i 300 YTL’den daha az bir kişisel geliri 

olduğunu belirtirken, 1’isi ise 601 – 900 YTL arası gelirinin olduğunu 

belirttiği gözlenmiştir. 

Tablo 6: 

Cevaplayıcıların Ailelerinde Muhasebe Meslek Mensubu Olup Olmama 

Durumuna Göre Dağılımları 

Frekans % 

Evet, var 10 20,0 

Hayır yok 40 80,0 

Toplam 50 100,0 

Grafik 5: 

Ailede Muhasebe Meslek Mensubu Bulunma Durumuna Göre Dağılım 

Frekans 

Evet, var; 10 

Hayır yok; 40 

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 



Cevaplayıcılara ailelerinde muhasebe mesleği mensubu birey olup 

olmadığı sorulmuştur. Cevaplayıcıların verdikleri cevaplar Tablo 6’da 

görülmektedir. Buna göre 10 cevaplayıcı ailesinde muhasebe mesleği 

mensubunun olduğunu belirttikleri ve 40 cevaplayıcının ise ailelerinde 

muhasebe mesleğine mensup bireyin olmadığını belirtikleri gözlenmiştir. 

Tablo 7: 

Cevaplayıcıların Mezun Olunca Çalışmayı Düşündükleri Alanlara Göre 

Dağılımları 

Frekans % 

Bankacılık - 24 48,0 

Finans 

Mali Müşavir 9 18,0 

Serbest Meslek 5 10,0 

Diğer 12 24,0 

Toplam 50 100,0 

Grafik 6: 

Çalışma Alanı İsteklerine Göre Dağılım 

Serbest; 5 

9 

Diğer; 12 

Bankacılık - 

Finans; 24 

0 5 10 15 20 25 30 

Cevaplayıcılara mezun olduklarında nasıl bir işte çalışmak istedikleri 

sorulmuş ve cevaplamaları için Tablo 7’deki seçenekler sunulmuş bu 

seçeneklerden kendilerine uyan şıkkı işaretlemeleri istenmiştir. 

Öğrencilerin verdikleri cevaplara göre, 24 kişi (% 48) Bankacılık-Finans 

alanında çalışmak istediklerini, 9 kişi (% 18) Mali Müşavir olmak 

istediğini, 5 kişi (% 10) Serbest Meslek erbabı olarak çalışmayı tercih 

edeceğini, 12 kişi (% 24) ise belirtilen alanlar dışında kalan diğer 

alanlarda çalışmak istediğini belirtmişlerdir. 

3.5. Araştırma Bulguları 

Tablo 8: 

Derslerde Kullanılan Öğretim Yöntemlerine İlişkin Görüşler 

Frekans Yüzde 



Uygulama 

Kullanılıyor 9 18 

Araştırmaları Kullanılmıyor 41 82 

Anlatım 


Kullanılmıyor 12 24 

Örnek Olaylar Kullanılıyor 10 20 


Ev ödevleri Kullanılıyor 15 30 


Özetler 



Grup çalışmaları Kullanılıyor 6 12 


50 

40 

30 

20 

10 

Özetler; 9 

Anlatım; 38 

Örnek Olay; 10 

Grafik 7: 

Öğretim Metotlarının Kullanımı 

Ev Ödevleri; 15 

Özetler; 6 

Grup Çalışmaları; 6 

Özetler; 41 

Anlatım; 12 

Örnek Olay; 40 

Ev Ödevleri; 35 

Özetler; 44 

Grup Çalışmaları; 44 

0 

Kullanılıyor 

Kullanılmıyor 

Derslerde Uygulama Araştırmaları kullanıldığını belirten 9 

kişi bulunmaktadır. Buna karşılık 41 kişi ise uygulama 

araştırmaları metodunun derslerinde kullanılmadığını 

belirtmişledir. 

 

Derslerde Anlatım metodundan faydalanıldığını belirtenlerin 

oranı % 76’dir. 

Derslerde örnek olayların kullanıldığını belirten 10 kişi (% 

20) bulunmaktadır. 40 cevaplayıcı ise (% 80) derslerde örnek 

olay yönteminin kullanılmadığını belirtmektedir. 

 

Cevaplayıcıların 15’i derslerde Ev ödevlerinin verildiğini 

belirtirken 35 öğrenci ise derslerde bu metottan 

faydalanılmadığını belirtmiştir. 



Derslerde öğretim metodu olarak Özetlerin veya grup 

çalışmaları metotlarından faydalanıldığını düşünen 

kullanıcıların sayısı eşittir (10 Kişi; % 20). 

Tablo-9’da cevaplayıcılardan, belirtilmiş Muhasebe-Finansman alan 

derslerinin anlatım düzeyini 1-Yeterli, 2-Orta, 3-Yetersiz aralığında 

derecelendirmeleri istenmiştir. Verilen cevaplara göre aşağıdaki 

sonuçlara ulaşılmıştır. Tabloda gösterilen Ortalama değerler ana kütlenin 

verdiği cevapların ortalamasını gösterirken, Standart Sapma değerleri her 

ders için ortalamadan farklılaşmayı ifade etmektedir. Tablo-9’dan 

hareketle; öğrencilerin verdikleri cevapların analize tabi tutulmaları 

sonucu en yeterli olarak görülen dersler, Genel Muhasebe ile Envanter ve 

Bilânço dersleri olarak bulunmuştur. Bununla beraber iki dersin standart 

sapmalarına bakıldığında 0,40457 standart sapma ile Genel 

Muhasebenin, Envanter Bilânçodan daha uygun ve daha az dağılım 

gösteren cevaplar aldığı söylenebilir. 

Tablo 9: 

Muhasebe Finansman Alan Derslerinin Anlatılış Düzeyinin Yeterliliğine 

İlişkin Görüşler 

Ortalama 

Genel Muhasebe 1,1400 ,40457 

Envanter ve Bilanço 1,4200 ,70247 

Şirketler Muhasebesi 1,6600 ,79821 

Muhasebe Denetimi 1,7200 ,75701 

Finansal Yönetim 1,7600 ,77090 

Borsa 1,8200 ,80026 

Maliyet Muhasebesi 1,8800 ,84853 

Vergi 1,9800 ,65434 

Yönetim Muhasebesi 1,9800 ,74203 

Bütçeleme 2,0600 ,68243 

Yatırım Planlama 2,0800 ,69517 

Finansal Tablolar Analizi 2,1200 ,68928 

Para Banka 2,1400 ,67036 

Banka Muhasebesi 2,2200 ,64807 

İhtisas Muhasebesi 2,2800 ,53605 

Std. Sapma 

Tabloya bakıldığında ortalaması 2’nin üzerinde çıkan derslerden 

Bütçeleme, Yatırım Planlama, Finansal Tablolar Analizi, Para Banka, 

Banka Muhasebesi ve İhtisas Muhasebesi dersleri anlatım düzeyinin 

yetersiz bulunduğu dersler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bununla 

beraber 2,28 ortalama ile yetersizliğe ilişkin en yüksek ortalamaya sahip 

olan İhtisas Muhasebesi dersinin standart sapmasının 0,53605 olması da 



dağılımının diğerlerine göre nispeten daha az değişiklik göstermesi de 

çıkan sonucu doğrular niteliktedir. Tablo-9’da bulunan sonuçları 

destekleyen nitelikteki verilen cevapların derslere göre frekans ve % 

dağılımları Tablo-10’da gösterilmektedir 

Tablo 10: 

Muhasebe Finansman Alan Derslerinin Anlatım Düzeylerinin Yeterlilikleri 

Yeterli Kararsızım Yetersiz 

N % N % N % 

Genel Muhasebe 44 88 5 10 1 2 

Envanter Ve Bilânço 35 70 9 18 6 12 

Şirketler Muhasebesi 27 54 13 26 10 20 

Muhasebe Denetimi 23 46 18 36 9 18 

Finansal Yönetim 22 44 18 36 10 20 

Yatırım Planlama 10 20 26 52 14 28 

Borsa 21 42 17 34 12 24 

Bütçeleme 10 20 27 54 13 26 

Yönetim Muhasebesi 14 28 23 46 13 26 

Maliyet Muhasebesi 21 42 14 28 15 30 

Vergi 11 22 29 58 10 20 

Para Banka 8 16 27 54 15 30 

Finansal Tablolar Analizi 9 18 26 52 15 30 

İhtisas Muhasebesi 2 4 32 64 16 32 

Banka Muhasebesi 6 12 27 54 17 34 

.Tablo 11. 

Öğrencilerin Ders Anlatım Düzeyini Belirlemede Kullandıkları Kriterler 

Ortalama 

Sınavlarda sınıfın genel başarı düzeyinin yüksek olması 2,7800 1,23371 

İlgili derslerin sınavlarından yüksek not almam 2,8400 1,01740 

Ders içi ve ders dışı çalışmaların yapılması 2,8600 1,08816 

Std. Sapma 

Öğretim üyesinin dersi etkin ve verimli aktarımı ile birlikte 3,1600 1,03726 

okul yönetimin sunduğu imkânlar 

Kişisel bilgi düzeyimdeki artış 3,7000 ,97416 

Anlatım düzeyinin yeterliliğini belirlerken öğrencilerin kullandıkları 

ölçütlerin neler olduğunu öğrenmek amacıyla, derslerin yeterlilik 

düzeylerini belirlemede kıstas olarak belirleyebilecekleri yargılar 

sıralanmış ve öğrencilerden bu yargılara, 1-Kesinlikle Katılmıyorum, 5- 

Kesinlikle Katılıyorum, aralığında cevap vermeleri istenmiştir. 

Öğrencilerin belirtilen yargılardan Kişisel Bilgi Düzeyimdeki artış 



yargısını derslerin anlatım düzeyinin yeterliliğini ölçmede kıstas olarak 

kullandıkları sonucuna ulaşılmıştır. 

Tablo 12: 

Öğrencilerin Muhasebe Mesleğine İlişkin Görüşleri 

Ortalam 

a 

Std.Sapm 

a 

En iyi muhasebeci en az vergi ödetendir 2,3200 1,37678 

Muhasebecilik sadece yasa gereği önemlidir 2,3200 1,16829 

Tartışmaya yer verilmeli 3,3469 1,12825 

Aktüel konular işlenmeleri 3,3469 1,09070 

İyi bir muhasebeci hukuk konularını da iyi 3,8400 1,20136 

bilmelidir 

Saygın bir meslektir 3,8600 ,92604 

Öğrencilerin Muhasebe mesleği ve Muhasebe meslek mensuplarına bakış 

açılarını öğrenmek amacıyla yukarıda yazılı yargılar sıralanmış ve bu 

yargılara, 1-Kesinlikle Katılmıyorum, 2-Katılıyorum, 3-Kararsızım, 4- 

Katılıyorum, 5-Kesinlikle Katılıyorum şeklinde cevap vermeleri 

istenmiştir. Tablo-12’de öğrencilerin bu soruya vermiş oldukları 

yanıtların sonuçları görülmektedir. Buna göre öğrenciler, “İyi bir 

muhasebeci hukuk konularını da iyi bilmelidir” (Ort. 3,84 ve St.Sapma 

1,20136) ve “Muhasebecilik saygın bir meslektir” (Ort. 3,86 ve St. 

Sapma 0,92604) yargılarına olumlu (Katılıyorum/Kesinlikle 

Katılıyorum) yönde cevap vermişlerdir. Ağırlıklı olarak olumsuz görüş 

(Katılmıyorum/Kesinlikle Katılmıyorum) belirttikleri yargılar ise,” En 

iyi muhasebeci en az vergi ödetendir” (Ort. 2,32 ve St.Sapma 1,37678) 

ve “Muhasebecilik sadece yasa gereği önemlidir” yargıları (Ort. 2,32 ve 

St.Sapma 1,16829) olmuştur. 

Öğrencilerden belirtilen yargılara, Muhasebe Finansman derslerini 

dikkate almaları hatırlatılarak, 1-Kesinlikle Katılmıyorum, 2- 

Katılmıyorum, 3-Kararsızım, 4-Katılıyorum, 5-Kesinlikle Katılıyorum 

şeklinde katılım düzeylerini belirtmeleri istenmiştir. 1–3 arası yargılar 

öğrencilerin kararsız kaldıkları ama olumsuz görüşlerin (Kesinlikle 

Katılmıyorum/Katılmıyorum) nispeten fazla olduğu yanıtlar olmuştur. 4– 

7 No’lu yargılar öğrencilerin kararsız kaldıkları konulardandır. 8.yargı 

öğrencilerin kararsız kaldığı ama bunun yanında olumlu görüşlerinde 

(Kesinlikle Katılıyorum/Katılıyorum) fazla olduğu bir yargıdır. 9–24 



arası yargılar öğrencilerin olumlu görüşlerinin ağrılık kazandığı yargılar 

olmuştur. 

Tablo 13: 

Öğrencilerin Muhasebe - Finans Dersleri İle İlgili Görüşleri 

Ortalama Std. Sapma 

1 Anlatılan dersleri gerçek hayatta hiç kullanmayacağım 2,5800 1,23040 

2 Ders süreleri az 2,8600 1,10675 

3 Dersler çok zevkli 2,9000 1,07381 

4 Ders anlatılırken öğretim üyesi taleplerimizi dikkate almamaktadır 3,0600 1,21907 

5 Ders süreleri çok uzun 3,0800 1,02698 

6 Dersler çok karmaşık 3,1200 1,11831 

7 Derslerde kullandığımız kitaplar yeterlidir 3,1400 1,06924 

8 Dersler çok sıkıcı 3,1633 1,12448 

9 Öğretim üyesi pratiği göz ardı etmektedir 3,2800 1,21286 

10 Derslerde kullandığımız kitaplar kapsamlıdır 3,3400 ,98167 

11 Tartışmaya yer verilmelidir 3,5600 1,07210 

12 Aktüel konular işlenmelidir 3,6200 1,10454 

13 Sınıftaki öğrenci mevcudu çok yüksek 3,9600 1,10583 

14 İnternetten konuyla ilgili gelişmeleri takip edilmelidir 3,9800 ,86873 

15 Sınıflar şubeler bölünmeli ve daha homojen sınıflar 4,0600 1,03825 

oluşturulmalıdır 

16 Öğretim üyesi ders sevdirmede etkendir 4,1200 1,11831 

17 Dersi takip ederken Kitap dışı araçlar kullanılmalıdır 4,1800 ,82536 

18 Teknolojik gelişmeler derse etki etmeli 4,2400 ,79693 

19 Ders programları mesleki ve ekonomik gelişmelere göre gözden 4,2400 ,74396 

geçirilmelidir 

20 Gerekirse 1. sınıftan başlayarak öğrenciler sanal şirketler kurmalı 4,3000 ,78895 

ve bunların başarısı da değerlendirilmelidir 

21 Ders dışında konuyla ilgili araştırmalar yapıyor meslek dergileri 4,3200 ,76772 

takip edilmelidir 

22 Teorik anlatım pratik hayatta kullanılacak şekilde anlatılmalıdır 4,4200 ,92780 

23 Staj zenginleştirilmeli ve işlevsel hale sokulmalıdır 4,4200 ,85928 

24 Dünyadaki gelişmeler takip edilmelidir 4,5306 ,58102 

Tablo 14: 

Öğrencilerin Muhasebe Mesleğini Tercih Etme Nedenlerine İlişkin 

Veriler 




Ailesel nedenler (Aileden birinin muhasebeci olması, Aile işinde 2,2200 1,16567 

muhasebeciye olan ihtiyaç vb.) 

Örnek aldığım kişinin muhasebeci olması 2,4600 1,16426 

Öğretim üyesinin motivasyonu 2,9600 1,29300 

Muhasebeden hoşlanma 3,2000 1,41421 

İyi para kazanmak için yeterli 3,2800 ,94847 

Öğrencilere muhasebe mesleğini tercih etmelerinin muhtemel nedenleri 

olabilecek birtakım yargılar sıralanmış ve bu yargılara 1-Kesinlikle 

Katılmıyorum 5-Kesinlikle Katılıyorum aralığında cevap vermeleri 

istenmiştir. Buna göre öğrencilerin muhasebe mesleğini tercih 

etmelerinin nedeni olarak, cevaplayıcının muhasebeye olan kişisel ilgisi 

ve cevaplayıcının muhasebe mesleğini iyi bir kazanç kapısı olarak 

görmesi yargıları bulunmuştur. 

Tablo 15: 

Öğrencilerin Çalışma Şekillerine İlişkin Veriler 

Ortalam Std. 

a Sapma 

Dersleri takip ederim 1,1600 ,37033 

Dersleri takip eder ve not alırım 1,3400 ,47852 

Sınav akşamları çalışmam sadece ders geçmek için 1,6400 ,48487 

yeterlidir 

Sınav akşamları çalışmak yeterlidir 1,7400 ,44309 

Günlük olarak tekrar ederim 1,8600 ,35051 

Öğrencilerin, ders çalışma alışkanlıklarını belirlemek amacıyla, 

belirtilen çalışma şekillerinden kendilerine uyanları 1–Evet, uymayanları 

2–Hayır şeklinde işaretlemeleri istenmiştir. Buna göre öğrenciler, dersleri 

takip etmekte, aynı zamanda derslerde not aldıklarını belirtmektedirler. 

Tablo 16: 

Muhasebe Finansman Derslerinde Bilgisayar Kullanımı ve 

Uygulamalarının Yeterliliğine İlişkin Görüşler 

Ortalam 

a 

Std. 

Sapma 

Laboratuarımız yeterlidir 1,7143 ,45644 

Finansal analiz programları ile analiz 1,7143 ,45644 

yapabilmek için gerekli eğitim verilmektedir 

Muhasebe paket programlarının kullanımı için 1,7347 ,44607 



gerekli donanıma sahibim 

Borsa analizi yapabilmekteyiz 1,8163 ,39123 

Öğrencilerden Muhasebe–Finansman derslerinde bilgisayar kullanımı ve 

uygulamaları ile bu durumun sonuçları olarak ortaya çıkabilecek olan 

yargılara 1-Evet yeterli, 2-Hayır yetersiz şeklinde cevap vererek katılıp 

katılmadıklarını belirtmeleri istenilmiştir. Tablo-16’da ortaya çıkan 

sonuca göre, KSÜ İİBF İşletme bölümü öğrencileri, Muhasebe- 

Finansman derslerinde bilgisayar kullanımı ve bilgisayar uygulamalarına 

ilişkin sonuçların ve standart sapma değerlerinin birbirlerine çok yakın 

oldukları bulunmuş olmakla beraber, en yüksek ortalama değeri “Borsa 

Analizi Yapabilmekteyiz” (Ort.1,8163 ve St.Sapma 0,39123) yargısı 

almıştır. 

Tablo 17: 

Öğrencilerin Derslere Konsantre Olamama Sebepleri 

Ortalama 

Std. Sapma 

Ailevi nedenler 2,0800 1,08496 

Geldiğim çevre nedeniyle yaşadığım uyum sorunları 2,4792 1,20265 

Arkadaş çevrem 2,7755 1,24608 

Sınıfın fiziki durumu 2,9000 1,23305 

İstemediğim halde burada olmam 2,9000 1,26572 

Öğretim üyesinden kaynaklanan sorunlar 2,9200 1,19249 

Öğrencilerin derslere konsantre olmaları için yapılabilecek 

düzenlemelerle ilgili öneriler sunmak ve tavsiyelerde bulunmak 

amacıyla, cevaplayıcılara konsantrasyonlarını olumsuz etkileyebilecek 

birtakım nedenler sıralanmış ve kendi konsantrasyon düzeylerine 

olumsuz etkilerinin olup olmadığını 1-Kesinlikle Katılmıyorum, 5- 

Kesinlikle Katılıyorum şeklinde işaretleyerek belirtmeleri istenmiştir. 

Ancak belirtilen nedenlerden hiçbirisi öğrenciler tarafından 

konsantrasyonu olumsuz etkileyebilecek düzeyde görülmemektedir. 

Tablo 18: 

Öğrencilerin Muhasebe Kavramlarına İlişkin Bilgi Düzeylerinin Dağılımı 


Bilanço 1,3878 ,49229 

İşletme Defteri 1,4286 ,50000 



Tek Düzen Muhasebe Sistemi 1,4286 ,50000 

7/B 1,4490 ,50254 

İrsaliyeli Fatura 1,4694 ,50423 

7/A 1,4694 ,50423 

Serbest Muhasebeci 1,4694 ,50423 

Fatura 1,4694 ,50423 

Yeminli Mali Müşavir 1,5102 ,50508 

Muhasebe Bilgi Sistemleri 1,5306 ,50423 

Beyanname doldurabiliyor musunuz? 1,5532 ,50254 

Serbest Muhasebeci Mali Müşavir 1,5714 ,50000 

Türkiye Muhasebe Standartları 1,5918 ,49659 

Denetim 1,6531 ,48093 

Bütçeleme 1,7083 ,45934 

Vergi Kanunları 1,7551 ,43448 

Sermaye Piyasası Kurulu 1,7708 ,42474 

Bankacılık Düzenleme Denetleme Kurulu 1,8367 ,37344 

Uluslararası Muhasebe standartları 1,8571 ,35355 

Öğrencilere bilgi sahibi olmaları beklenen Muhasebe–Finansman 

terimlerinden bazıları sıralanarak, bilgi sahibi olduklarını 1–Evet, 

olmadıklarını 2–Hayır şeklinde işaretlemeleri istenmiştir. İşaretlemeler 

neticesinde öğrencilerin büyük çoğunluğunun, Bilanço, İşletme Defteri, 

Tek Düzen Muhasebe Sistemi, 7/B, İrsaliyeli Fatura ve 7/A, Serbest 

Muhasebeci, Fatura kavramları hakkında bilgi sahibi olduklarını 

belirttikleri sonucuna ulaşılmıştır. Bunun dışında kalan diğer kavramlar 

hakkında ise öğrencilerin büyük çoğunluğu bilgi sahibi olmadıklarını 

belirtmişlerdir. 

Tablo 19: 

Öğrencilerin Muhasebe Meslek Mensuplarının Bilmesi Gereken 

Kanunlara İlişkin Görüşleri 

Ortalama 

Std. Sapma 

İcra İflas Hukuku 3,6400 1,12050 

Gelir Vergisi Kanunu 4,0200 1,07836 

Kurumlar Vergisi Kanunu 4,0600 ,93481 

Borçlar Kanunu 4,0612 ,85167 

Türk Ticaret Kanunu 4,1200 ,93982 

Vergi Usul Kanunu 4,2400 ,91607 



Belli başlı kanunlar sıralanarak, öğrencilerden sıralanan bu kanunlardan 

iyi bir muhasebecinin bilmesi gerektiğini/gerekmediğini düşündüklerini 

1-Kesinlikle Gereksiz, 5-Kesinlikle Gerekli şeklinde cevaplandırmaları 

istenmiştir. Öğrencilerin verdikleri cevaplar sonucunda, öğrencilerin 

büyük çoğunluğunun iyi bir muhasebe meslek mensubunun sıralanan 

kanunların tamamını bilmesi gerektiğini düşündükleri sonucuna 

ulaşılmıştır. 

Tablo 20: 

Öğrencilerin Muhasebe Mesleğini Tercih Etmeme Nedenlerine İlişkin 

Veriler 

Ortalama 

Sınavlar vb fazlalığı 2,9800 1,16916 

Bu meslek için yeterince bilgiye sahip olmamam 3,0000 1,17803 

Çok yoğun bir yaşam 3,0200 1,33233 

Sınavların zorluğu 3,1000 1,29756 

Sürecin çok uzun bir zaman alması 3,4600 1,26507 

Std. Sapma 

Öğrencilerin neden muhasebe mesleğini tercih etmeyeceklerini ölçmek 

amacıyla, olası nedenler sıralanarak, bu nedenleri 1-Kesinlikle 

Katılmıyorum, 5-Kesinlikle Katılıyorum şeklinde derecelendirmeleri 

istenmiştir. Buna göre “Sürecin çok uzun bir zaman alması” temel etken 

olarak görülmektedir. 

Tablo 21: 

Öğrencilerin Staj Uygulamasının Gerekliliğine Dair Görüşleri 

Frekans % 

Evet 46 92,0 

Hayır 4 8,0 

Toplam 50 100,0 

Grafik 8: 

Staj Uygulamasının Gerekliliği 

Evet; 46 

Hayır; 4 



Öğrencilere staj uygulaması gerekli olup olmadığı sorulduğunda, 46 

öğrenci (% 92) evet staj uygulaması gerekli yanıtını verirken geriye kalan 

4 öğrenci (% 8) hayır gereksiz cevabını vermiştir. 

Tablo 22: 

Öğrencilerin Staj Uygulamasının Yeterliliğine Ait Görüşleri 

Frekans % 

Evet 4 8,0 

Hayır 46 92,0 

Toplam 50 100,0 

Grafik 9: 

Staj Uygulamasının Yeterliliği 

Hayır; 46 Evet; 4 

Daha sonra öğrencilere staj uygulaması yeterli midir? diye sorulduğunda, 

4 öğrenci evet yeterlidir şeklinde cevap verirken, 46 öğrenci staj 

uygulamasının yetersiz olduğunu beyan etmişlerdir. 

Sonuç ve Değerlendirme 

Ankete katılmış olan öğrenci ana kütlesinin bay ve bayan dağılımı eşit 

sayıdadır. Ailelerin yaşadığı bölgeler Akdeniz, Güneydoğu ve Doğu 

Anadolu bölgeleri olup, orta düzey gelire sahiptirler. 

Diğer bir soru ile iyi ya da orta gelir seviyesi olarak farklı seçenekler 

işaretlenmiş olsa da ailelerin gelir seviyeleri 300 ile 600 YTL. arasında 

değişen bir gelir elde eden ailelere mensup öğrenciler oldukları önemli ve 

dikkat çekici bulunmuştur. 

Okudukları bölümü planlayarak okuyanların sayısı planlamadan 

bulunanlara eşit sayılabilecek sayıdadır. 

Öğrenci ailelerinin Muhasebe ve Finansman Anabilim dalı ile ilgili 

sahalarda iştigal edilen işlerde çalışmadıkları ve Muhasebe mesleğine % 

80 oranında mensup olmadıkları görülmüştür. 

Bankacılık, finans, mali müşavirlik meslekleri okul sonrasında 

öğrencilerin iş olarak seçmek istedikleri hedefleri arasındadır. 



Derslerde kullanılan öğretim yöntemlerine ilişkin olarak İİBF’lerde 

eğitilen ve yarın iş hayatının değişik kademelerinde öğrendiklerini 

uygulayacak olan bu öğrencilerin verdikleri cevaplar, Muhasebe 

Finansman sahası için önemli bir geri bildirim olarak kabul edilmelidir. 

Bunlar anket uygulamasına verilen cevaplar dikkate alınarak sıralanacak 

olursa; 

Uygulama araştırmalarına derslerde yer verilmemektedir, dersler sadece 

anlatılmaktadır, örnek olaylar kullanılmamaktadır, ödev verilmemekte 

sadece derste verilenlerle yetinilmektedir, özetlere yer verilmemekte ve 

grup çalışması yapılmamaktadır. 

Temel dersler olarak tanımlanabilecek, Genel Muhasebe, Envanter 

Bilanço gibi dersler öğrencilerce en verimli geçtiği düşünülen dersler 

olarak görülmektedir. Bu dersleri verimliden verimsize göre şu şekilde 

bir sıralama takip etmiştir. Şirketler Muhasebesi, Muhasebe Denetimi, 

Finansal Yönetim, Borsa, Maliyet Muhasebesi, Vergi, Yönetim 

Muhasebesi, Bütçeleme, Yatırım Planlama, Finansal Tablolar Analizi, 

Para Banka, Banka Muhasebesi ve İhtisas Muhasebesi dersleri takip 

etmiştir. 

Kişisel bilgi düzeyindeki artışlar öğrenciler tarafından ders düzeyinin 

yeterliliği konusunda belirleyici bir unsur olarak düşünülmektedir. 

İyi bir meslek mensubunun hukuksal konularda da bilgi seviyesinin 

yüksek olmasının gerekliliğine, aktüel konulara ve tartışmaya yer 

verilmesi gerektiğine ve mesleğin saygınlığına öğrenciler tarafından 

vurgu yapılmıştır. 

Tartışmaya yer verilmesinin gerekliliği, teorinin dışında pratik hayatın 

gerçekleriyle uyumlu olması gerektiğine özellikle vurgu yapıldığı 

görülmüştür. Derslerin teorikleştikçe hayatın pratiğinde hiç 

kullanılmayacağına olan inanç, sınıf mevcutlarının fazlalığı, ders 

sürelerinin uzunluğu ve derslerin karmaşıklığı, dersi veren öğretim 

üyesinin öğrencinin taleplerini görmezden gelmesi, ders kitaplarının 

yetersizliği gibi değişkenlere verilen cevaplar olumsuz fikir belirtmede 

esas alınan maddeler olmuştur. İyi bir gelir sahibi olunması yönündeki 

istek ve muhasebe disiplinin öğrenci tarafından sevilmesi meslek 

mensubu olma isteğinde en çok etkili olan faktörler olduğu gözlenmiştir. 

Öğrencilerin dersleri takip ederek ve not alarak ders çalıştıkları, günlük 

olarak tekrar etmedikleri ve bilgi işlem teknolojisinin çok uzağında 

oldukları söylenebilecek sonuçlar arasındadır. Laboratuar ortamının 

yetersizliği, finansal analiz programları ile analiz yapabilmek için gerekli 



eğitimin verilmediği, paket programların kullanımı için yeterli donanıma 

sahip olmadıkları ve kesinlikle borsa analizi yapamadıkları da ankete 

ilişkin verilen işlenmesinden elde edilen sonuçlardandır. 

Öğrencilerin istemediği halde burada olmaları ve öğretim üyesinden 

kaynaklanan sorunlar derslere konsantre olamama en önemli etkenler 

olmuştur. 

Öğrencilerin büyük çoğunluğunun, Bilânço, İşletme Defteri, Tekdüzen 

Muhasebe Sistemi, 7/A ve 7/B, İrsaliyeli Fatura, Fatura, Serbest 

Muhasebeci gibi kavramlar hakkında öğrencilerin büyük çoğunluğunun 

bilgisi olduğu gözlenmiş olup öğrencilerin yine büyük çoğunluğunun 

nitelikli bir meslek mensubunda kanunların ve güncel mevzuatın 

bilinmesi gerektiği yönünde bir kanaat hâkimdir. 

Sürecin çok uzun olması, sınav evrelerinin zorluğu ve yoğum tempolu bir 

yaşam öğrencilerin muhasebe finansman anabilim dalı ile ilgili 

mesleklere yönelmelerinde tercih edilmeme yönünde etkili olan en başta 

gelen sebepler olmuşlardır. 

Staj uygulamasına verilen cevapların çok yüksek oranda gerekli olduğu 

yönünde verilen cevaplar okulda verilen bilginin kesinlikle hayatın 

pratiği ile uyumlu olmasını ve pratik bazda eğitim verilmeye 

çalışılmasının gerekliliğini de ortaya koymaktadır. Ama stajlardaki 

yeterlilik ve verimliliğe ilişkin düşüncelerin çok büyük oranda yetersiz 

olduğu ve stajların geçiştirildiği de en bariz bir gerçek olarak karşımıza 

çıkmaktadır. 

Bu çalışma ile muhasebe ve finansman anabilim dalı derslerinin 

anlatılma ve anlaşılma düzeyleriyle ilgili olarak örnek İİBF üzerinde 

irdelemelerde bulunulmuştur. Son söz olarak anabilim dalımız derslerinin 

anlatılma ve algılanma düzeyleri dersi veren ve alan kişilerin yetenek, 

ilgi, istek düzeyleriyle doğru orantılıdır. Prof.Dr. Göksel Yücel’in bir 

makalesinde sarf ettiği şu sözlere de bu çalışmanın sonunda yer 

vermeden geçemeyeceğim: “Sokrat’ın üniversitesinde tepegöz yoktu, 

belki tahta bile yoktu, kıyafetine bile dikkat etmezdi ama unutmayalım ki 

o Eflatun’u yetiştirdi.” 


LOJİSTİK MALİYET YÖNETİMİ: LOJİSTİK MALİYETLER VE 

LOJİSTİK MALİYET MUHASEBESİ 

Yunus CERAN 

Niğde Üniversitesi 

Ali ALAGÖZ 

Selçuk Üniversitesi 

ABSTRACT 

Logistics is the operation of managing the transporting and storing of products and 

information. A successful logistics operation decreases the costs, accelerates the 

businesses and increases the customer satisfaction. Gaining the logistics activities from 

an external company is preferred mainly because this strategy helps manufacturing 

companies to focus on the main businesses, decrease costs and satisfy customers. 

Logistics costs incurred after logistics activities came up in all business departments 

especially marketing, sales and distribution, management, production and supply. Global 

competition environment forces businesses to decrease costs and therefore, gain 

competitive advantage. Based on the logistics cost management and accounting, logistics 

costs are observed and analyzed to make logistics decisions. 

Keywords: Logistics, Logistics Costs, Cost Management, Logistics Cost Management, 

Logistics Cost Accounting. 

GİRİŞ 

K 

üresel ekonomik ortamın bir sonucu olarak sürekli değişen 

rekabet koşullarının ürün yaşam sürelerini kısaltması, Ar- 

Ge giderlerini artırması, artan pazarlama, satış ve dağıtım 

giderlerinin ürün kar marjlarını düşürmesi, yeni teknoloji kullanımının 

artması, endüstri kaynaklarının azalması, tüketici gereksinimlerine ve 

yararına en uygun özelliklere sahip mal ve hizmetlerin düzenlenmesi 

gereği maliyet düşürmeye yönelik yeni destek ve bakım sistemlerinin 

geliştirilmesi lojistik faaliyeti gereksinimini artırmıştır. Lojistik 

faaliyetlerin ise, dışarıdan bir firmadan sağlanması üretim işletmelerinin 

ana faaliyet konularına odaklanmasına, maliyetlerin düşürülmesine ve 

müşteri memnuniyetine olanak sağlaması nedeniyle tercih edilmektedir. 

Şiddeti gittikçe artan küresel rekabet ortamında işletmelerin, pazar 

paylarını ve karlarını artırılabilmesi ve koruması için en önemli 

faaliyetlerden biride düşük maliyetli girdi temini ile üretilen mal ve 


154 Lojistik Maliyet Yönetimi: Lojistik Maliyetler ve Lojistik Maliyet Muhasebesi 

hizmetlerin rekabet edebilir fiyatta (maliyet), kalitede (kalite) ve 

zamanda (hız) pazara sunulmasını sağlayan lojistik faaliyetlerin 

tüketicilerin beklentilerine, arzu ve isteklerine uygun olarak tasarlanması, 

en uygun maliyet düzeyini yakalamalarıdır. 

Bu çalışma ile, ülkemizin coğrafi konumu nedeniyle uluslararası bir 

lojistik üssü konumuna gelmesi ve son yıllarda her yıl % 10 büyüyen bir 

lojistik sektöre sahip olması dolayısıyla sektörün gelişerek daha da 

büyümesi için lojistik maliyetlerin iyi analiz edilerek (Süreç 

Maliyetleme/Faaliyete Dayalı Maliyetleme), yönetilmesi (lojistik maliyet 

yönetimi) ve lojistik maliyetlerin düşürülmesi konusunda farklı bir bakış 

açısı verilmek istenmektedir. 

1. Lojistik Kavramı ve Önemi 

Lojistik kavramı, Yunanca kökenli olup, hesaplama yapmada yetenekli, 

herhangi bir nedene yönelik aritmetik ilişkilendirme anlamına gelen 

“logistikos” kelimesinden başkalaşarak türemiştir. İlk olarak 1840 yılında 

Fransız Akademisi tarafından taşımacılık şekillerini birleştiren ve 

koordine eden anlamına gelen “logistique” olarak tanınmıştır. Askeri bir 

terim olarak daha yaygın bir kullanım alanı bulan lojistik, uzun dönemde 

toplumun genel refah düzeyini artırmaya yardım amacıyla, ürünlerin 

kaynağından nihai kullanıcılarına ulaşmalarını planlamak, organize 

etmek, taşıma ve depolama işlemlerini gerçekleştirmek, bu süreci verimli 

ve optimal düzeyde çalıştırmak olarak tanımlanabilir. 1 

Lojistik, son yıllarda sadece malların gideceği yerlere ulaştırılmasının 

ötesine geçmiş, yeniliğe açık işletmelerde pazarlama stratejisinde 

farklılık yaratan bir unsur konumuna gelmiştir. Özellikle de, işletmelerin 

tüketici isteklerine derhal karşılık verme yeteneğini artırma, pazardaki 

konumunu, iç pazarda ve uluslararası pazarlarda rekabet gücünü koruma 

konularında çok önemli bir araç durumunu almıştır. 2 Lojistik, kavram 

olarak fabrika içindeki malzeme hareketlerini, gelen ve giden malların, 

malzemelerin nakliyesini (taşınmasını) ifade etmek için kullanılmaktadır. 

Malzeme denilince, üretim sürecinde kullanılan fiziki maddeler 

anlaşılmaktadır. Bu ilkmaddelere (hammadde) ek olarak, yakıt, teçhizat, 

1 Metin Çancı ve Murat Erdal, Lojistik Yönetimi Freight Forwarder El Kitabı-1, ( İstanbul : UTİKAD Yayını, 

2003), s. 86. 

2 İsmet Mucuk, Pazarlama İlkeleri, (İstanbul: Türkmen Kitabevi, 14. Basım, 2004), s. 280. 


Lojistik Maliyet Yönetimi: Lojistik Maliyetler ve Lojistik Maliyet Muhasebesi 155 

parçalar, aletler, yağlar, büro malzemeleri vb. destek kalemleri 

bulunmaktadır. 3 

Lojistik, doğru malzemenin doğru miktarda, doğru durumda, doğru 

yerde, doğru zamanda, doğru tüketiciye, doğru fiyatla ulaştırılmasını 

sağlamak için yapılması gereken faaliyetler bütünü olarak 

tanımlanmaktadır. 4 Lojistik, ilk madde ve malzeme akışını, 

depolanmasını, üretimdeki stokları, tamamlanan mamulleri, bunlara 

ilişkin hizmet ve bilgileri, müşteri ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, 

üretim noktasından tüketim noktasına kadar planlayan, uygulayan ve 

etkinliği kontrol eden bir süreçtir. Lojistik, mamullerin ve bilgilerin 

taşınması ve depolanması yönetimidir. Başarılı bir lojistik faaliyet 

maliyetleri düşürürken, işleri hızlandırmakta ve müşteri hizmetlerini 

iyileştirmektedir. 5 

Lojistik, müşteri hizmetleri, talep tahmini, belge akışı, stok yönetimi, 

sipariş süreci yönetimi, paketleme, üretim planlaması, yedek parça ve 

hizmet sağlama, satın alma, depo ve dağıtım merkezi yönetimi, trafik 

yönetimi, malzeme işlemleri faaliyetlerinden oluşmaktadır. Lojistik, 

işletmeleri kar maksimizasyonu amacıyla ilk madde ve malzemeleri, 

parçaları ve tamamlanan mamulleri stratejik bir şekilde depolayan, 

akışını sağlayan ve kontrol eden, yönetsel sorumluluk dizayn etmeye 

yarayan bir sistemdir. 6 

Lojistiğin önemi işletmeye zaman ve yer faydası sağlamasıdır. Zaman 

faydası, üretilen mal ve hizmetlerin müşterilerin istedikleri zamanda, yer 

faydası ise üretilen mal ve hizmetlerin müşterilerin istediği yerde hazır 

olmasını ifade etmektedir. 7 

2. Lojistik Faaliyetler 

Başlangıçta ulaşım ve depolama ile sınırlı olan lojistik, küreselleşme ve 

teknolojik ilerlemeler sonucunda talep tahmini, stok yönetimi, ulaştırma, 

malzeme taşıma, ambalajlama, yer seçimi ve sipariş alma faaliyetlerini de 

içerir duruma gelmiştir. Bu faaliyetlere, yedek parça ve servis desteği, 

iade mal işlemleri, hurda ve atık malların elden çıkarılması, teslim alma, 

3 İ. Mete Doğruer, Üretim Organizasyonu ve Yönetimi, (İstanbul: Alfa Basım Yayın, 1. Basım, 2005), s. 403. 

4 Yusuf Sürmen ve Davut Aygün, ‘Türkiye’de Lojistik Faaliyetler ve Muhasebe İşlemleri-I’, MUFAD- 

Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 30, Nisan-2006, ss. 54-55. 

5 Rüstem Hacırüstemoğlu ve Münir Şakrak, Maliyet Muhasebesinde Güncel Yaklaşımlar, (İstanbul: Türkmen 

Kitabevi, 2002), s. 95. 

6 Hacırüstemoğlu ve Şakrak, ‘Maliyet…, s. 96. 

7 Sürmen ve Aygün, ‘Türkiye’de Lojistik Faaliyetler ve Muhasebe İşlemleri-I’, s. 55 



etiketleme, üretim çizelgeleme ve müşteri hizmetleri de dahil 

edilmektedir. 8 

Lojistik faaliyetler, geriye dönük lojistik faaliyetler ve ileriye dönük 

lojistik faaliyetler olarak iki yönlüdür. Geriye dönük lojistik faaliyetler, 

tedarikçilerle işletme arasındaki satın alma faaliyetini oluşturmaktadır ve 

çok sayıdaki değişik tedarikçilerden satın alma, sadece tek bir 

tedarikçiden satın alma, karma satın alma ile sanal ve ağ yapısındaki 

tedarikçilerden satın alma stratejileri bulunmaktadır. İleriye dönük 

lojistik faaliyetler ise, işletme ile dağıtım kanalları ve tüketiciler 

arasındaki satış faaliyetlerini kapsamaktadır. Siparişlerin alınması, 

faturalama ve irsaliye hizmetleri, fiziki ulaştırma (nakliye) stratejileri, 

dağıtım kanalındaki aracıların seçimi ve yönetimi, kredi işlemleri gibi 

faaliyetlerle ilgili stratejileri bulunmaktadır. 9 

Günümüzde lojistik faaliyetler tedarik zincirinin bir parçası olarak kabul 

edilmekte ve ilkmadde ve malzeme, yarımamul, mamul ve ilgili bilgilerin 

üretim noktasının başından tüketim noktasına kadar veya tüketim 

noktasından üretim noktasına kadar, müşteri gereksinimlerini karşılamak 

amacıyla, etkin ve düşük maliyetli bir şekilde akış ve depolanması 

süreçlerinin planlanması, uygulama ve kontrol edilmesi olarak 

tanımlanmaktadır. 10 Bu durum, lojistik faaliyetlerin akışı olarak aşağıdaki 

şekilde gösterilmektedir. 

Şekil 1: 

Lojistik Faaliyetlerin Akışı 

MADDE VE MALZEME YÖNETİMİ + FİZİKSEL DAĞITIM = LOJİSTİK 

DIREKT ILK MADDE VE 

MALZEME 

ÖNCEDEN MONTAJI 

YAPILMIŞ MADDELER 

İTHAL EDİLMİŞ 

MALZEMELER 

AMBALAJLAMA 

MALZEMELERİ 

ÜRETİM 

SÜRECİ 

MONTAJ 

YARI 

MAMUL 

BİRLEŞ 

TİRME 

VE 

AMBA- 

LAJLA 

MA 

ÜRET- 

LEN 

MAMÜL 

LER 

STOK 

DEPOSU 

DEPO- 

LAR 

DAĞI- 

TIM 

MER- 

KEZİ 

SATIN ALINMIŞ 

PARÇALAR 

ARA MAMULLER 

8 Sürmen ve Aygün, ‘Türkiye’de Lojistik Faaliyetler ve Muhasebe İşlemleri-I’, s. 55. 

9 Hayri Ülgen ve S. Kadri Mirze, İşletmelerde MADDE Stratejik VE MALZEME Yönetim, (İstanbul: YÖNETİMİ Literatür Yayıncılık 2004), s. 292. 

10 Ali Deran, Stratejik Maliyet Yönetimi, T.C. Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Eğitim ve Doktrin Komutanlığı, 

(Ankara: 2006), s. 173. 

FİZİKSEL DAĞITIM 

Yönetim Bilimleri Dergisi (5: 2) 2007 Journal of Administrative Sciences 

LOJİSTİK


Kaynak: (Bingül, www.turk-ie.org/cms/index) 

3. Lojistik Maliyetler 

Basit olarak işletmede tüm taşıma, depolama ve üretim faaliyetlerinin 

sistematik olarak koordine edilmesi suretiyle uyumlaştırılması, taşıma, 

depolama ve üretim (fire ve atık maliyetleri dahil) maliyetleri toplamını 

en aza indirme işlemlerini kararlılıkla yürütmek olarak tanımlanan 

lojistik kavramı, lojistik maliyetler tanımını da içermektedir. 11 

3.a. Lojistik Maliyet Kavramı 

Lojistik süreç içinde yer alan; 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nakliye, 

Depolama, 

Stok yönetimi, 

Elleçleme (yükleme-boşaltma), 

Sipariş işleme, 

Ambalajlama, 

Satın alma ve 

Bilgi yönetimi faaliyetleri için katlanılan fedakarlıklar, lojistik 

maliyetler olarak ifade edilmektedir. 12 

11 Gerhard Seicht, Moderne Kosten-und Leistungrechnung, (Wien: Linde Verlag, 9.erweiterte Auflage, 

1997), s. 577. 

12 Deran, Stratejik…, s. 175. 



Lojistik maliyetler, “lojistik süreçler yardımıyla gerekli kapasitelerin 

hazırlanması amacıyla dönemsel olarak değerlendirilen ve işletme 

gereksinimi olan kaynakların tüketilmesinin parasal olarak ifadesi” 

biçiminde tanımlanmaktadır. 13 

Lojistik maliyetler, hiçbir zaman sadece lojistik bölümünün maliyetleri 

olarak düşünülmemelidir. Bu maliyetler, pazarlama, satış ve dağıtımda, 

yönetimde, üretimde ve tedarikte de, daha doğrusu işletmenin tüm 

fonksiyon alanlarında ortaya çıkmaktadır. 14 Lojistik maliyetler, satışlarla 

ters orantılı olarak işlem görmekte, satışlar arttıkça lojistik maliyetlerin 

satış içindeki maliyet payı düşmektedir. 15 

3.b. Lojistik Maliyet Türleri 

Lojistik maliyetler, finansal muhasebe tarafından çeşitli giderlerin 

düzenlenmesi ve ayarlanması sonucu kaydedilerek izlenen giderlerden 

ortaya çıkmaktadır. Lojistik maliyet türleri, değer yaratma safhasında 

fonksiyonel oluşuma göre ayrılmakta ve değer yaratma süreci içinde 

ortaya çıkmaktadır. 16 Lojistik maliyetler, Direkt (Dolaysız) Lojistik 

Maliyetler ile Endirekt (Dolaylı) Lojistik Maliyetler ve Değişken Lojistik 

Maliyetler ile Sabit Lojistik Maliyetler olarak iki gruba ayrılmaktadır. 17 

3.b.i. Direkt Lojistik Maliyetler - Endirekt Lojistik Maliyetler 

Bir maliyet taşıyıcı biriminde daha doğrusu herhangi bir maliyetleme 

işleminde (ürün birimi, ürün türü, sipariş, maliyet yerleri, tüketici) direkt 

olarak hesaba katılan (taşıma hasarları maliyetleri gibi) maliyetler direkt 

lojistik maliyetlerdir. Bir maliyet taşıyıcı biriminde daha doğrusu bir 

tedarik işleminde ya da maliyetleme işleminde direkt olarak 

eklenemeyen, aksine birçok işlem için ortaklaşa ortaya çıkan lojistik 

maliyetler ise endirekt lojistik maliyetlerdir. Bu maliyetler, gerçek ve 

gerçek olmayan lojistik endirekt maliyetler olarak ayrılmaktadır. 18 

3.b.ii. Değişken Lojistik Maliyetler ve Sabit Lojistik Maliyetler 

13 Christoph Siepermann, ‘Logistikkosten’, WiSu-Das Wirtschaftsstudium, Heft:7, 2003, s. 879. 

14 Seicht, ‘Moderne…’, s. 577. 

15 Hacırüstemoğlu ve Şakrak, Maliyet…, s. 96. 

16 Siepermann, ‘Logistikkosten’, s. 879. 

17 Siepermann, ‘Logistikkosten’, ss. 879-880. 




Değişken lojistik maliyetler, maliyet etkileme büyüklükleri/ölçülerine 

(genellikle faaliyet, hacim) bağımlılık içinde faaliyetler arttıkça, artan 

otomatik olarak değişen maliyetlerdir. Maliyet değişim ölçüsüne göre 

değişken lojistik maliyetler şöyle bir ayrıma tabi tutulmaktadır: 19 

Doğrusal artan değişken lojistik maliyetler (Komisyoncu 

ücretleri gibi), 

Kademeli/Artan oranlı-ani artarak yükselen (Progressive) 

lojistik maliyetler (İşletme içi taşıma sisteminin enerji 

maliyetleri gibi), 

Azalan (Degressive) lojistik maliyetler (iskonto/indirim 

derecelendirmeyle ilişki içinde lojistik hizmeti sunucuların 

aşırı kullanım maliyetleri gibi), 

Faaliyet arttıkça azalan/düşen (Regressive) lojistik maliyetler, 

(canlı hayvanlar için hava navlunu / hava yoluyla taşıma da 

dağıtım (aktarma) deposu ısıtma giderleri gibi). 

Sabit Lojistik Maliyetler, maliyet etkileme büyüklükleri / ölçülerinin 

somut düzeyinden bağımsız olarak ortaya çıkan maliyetlerdir (sözleşme 

süreleri ve feshi ihbar süreleri gibi). Faaliyetlere bağlı olmayan 

maliyetler, hazırlık ya da kapasite maliyetleri de denilebilir. Sabit lojistik 

maliyetler; mutlak sabit lojistik maliyetler ve basamaklı (sıçrama) sabit 

lojistik maliyetler olarak ayrılmaktadır: 20 

Mutlak sabit lojistik maliyetler; lojistik faaliyetler artsa bile, 

mutlak olarak sabit kalan maliyetlerdir (Depo binasının 

sigorta ve amortisman giderleri), 

Basamaklı (sıçrama) sabit lojistik maliyetler; belirli bir hacimfaaliyet 

aralığında sabit kalan ve diğer yandan aralık sınırının 

sıçrama göstermesi, aniden değişmesi sonucu faaliyet 

değişimi ölçüsünden bağımsız olarak azalan, gerileyen 

maliyetlerdir (Ek depo binaları kira giderleri). 

Lojistik maliyetleri genel olarak aşağıda olduğu gibi 

sınıflandırmak ve açıklamak olanaklıdır. 21 



21 

Sezayi Dumanoğlu, ‘Lojistik Maliyetler ve Etkili Bir Raporlama Tekniğine Uygun Olarak Lojistik 

Maliyetlerinin İzlenmesi’, MÖDAV-Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt:7, Sayı:2, Haziran-2005, s. 157.; 

Deran, Stratejik…, ss. 177-183. 



 

 

 

 

 

Taşıma Maliyetleri: Ürünün (mal veya hizmet) işletmeye 

girişinden, çıkışına ve müşteriye ulaşıncaya kadar 

gerçekleşen, taşınan ürünün ağırlığı, hacmi, tehlikeli ürün 

olup olmaması, taşınacağı mesafe gibi değişkenlere bağlı 

olarak ortaya çıkan maliyetlerdir. Taşıma maliyetlerini, 

alışlara, sevkiyata veya her bir müşteriye ilişkin taşıma 

maliyetleri olarak ayrıma tabi tutabiliriz. Günümüzde birçok 

işletmenin dış kaynak (outsourcing) kullanarak yerine 

getirdiği taşıma faaliyetlerinden biri olan dağıtım hizmetleri 

maliyetlerinin düşürülmesiyle taşıma maliyetleri de 

düşürülebilmektedir. Zira, dağıtım maliyetleri içinde en 

önemli paya taşıma maliyetleri sahiptir. 

Depolama Maliyetleri: Depolanan ilkmadde (hammadde) ve 

malzeme, yarımamul ve mamullerin depolanmasına ilişkin 

maliyetler olup, depolama ve ambar faaliyetleri, fabrika ve 

depo yeri seçim süreçlerinde ortaya çıkmaktadır. Depolama 

için gerekli olan kira, işçilik, amortisman, aydınlatma, ısıtmasoğutma, 

havalandırma, enerji gibi sabit ve değişken maliyet 

niteliğindeki maliyet unsurlarından oluşmaktadır. İşçilikle 

ilgili maliyetler yarı sabit (malzeme ve mal akışı arttığında ek 

işçiye gereksinim olduğundan) olurken, depo kirası veya 

amortismanlar (stok miktarından bağımsız) sabittir. 

Sipariş İşleme ve Haberleşme Sistemleri (Sipariş Süreci) 

Maliyetleri: Siparişlerin olanaklı olduğu kadar hızlı teslimi iyi 

bir sipariş işleme, haberleşme (iletişim) ve kaliteli bilgi 

gerektirmektedir. Bu da etkinliği ve maliyetleri 

etkilemektedir. Sipariş alma-verme, yerine getirme, siparişe 

ilişkin bilgilerin ilgili yerlere iletilmesi ve taşıma bilgisi gibi 

iç ve dış maliyetlerden oluşmaktadır. 

Müşteri Hizmetleri Maliyetleri: Müşterilere verilen sipariş 

gerçekleştirme, iade mallar, servis ve yedek parça desteği gibi 

hizmetler sonucu ortaya çıkan maliyetlerdir. 

Stok Bulundurma Maliyetleri: Farklı cins ve miktarlardaki ilk 

madde ve malzeme, yarımamul, mamul veya mal ve 

hizmetlerin işletmeye maliyetinin ve bu maliyetlerinde toplam 

lojistik maliyetler içindeki payının bilinmesi, lojistik maliyet 

yönetimi açısından oldukça önemlidir. Stok kontrolü, 



paketleme, yenileme ve atıkların imhası gibi faaliyetlerle 

oluşan, aşırı stok bulundurma ya da az stok bulundurmanın 

fırsat maliyeti, sigorta ve vergiler, envanter sisteminden ve 

hasarlardan kaynaklanan, eskimeler, çalınma, yer değiştirme 

vb. gibi maliyetler, lojistik maliyetleri içerisinde en yüksek 

paya sahip olduğu bilinen stok bulundurma maliyetleridir. 

Stok miktarına göre değişen stok bulundurma maliyetlerini, 

sermaye maliyeti (stoklara bağlanan sermaye, optimum stok 

düzeyinde stoklara yatırım yapılması), stok hizmet maliyeti 

(stokların elde bulundurulması nedeniyle katlanılan sigorta 

vb. giderler), depolama alanı maliyeti (stok yerlerinin 

yeniden düzenlenmesi, sevkiyatı, ısıtma gibi değişken 

maliyetler), stok riski maliyetleri (moda değişmesi, bozulma, 

hasar görme, eskime nedeniyle katlanılan maliyetler) ve stok 

aktarma maliyeti (malların demode olması olasılığında bir 

mağazadan başka bir mağazaya-fabrika satış mağazasına 

aktarmada katlanılan yükleme, boşaltma ve taşıma 

maliyetleri) olarak gruplandırmakta olanaklıdır. 

Birim Miktar (Mamul Parti) Maliyetleri: Dağıtımı 

gerçekleştirilecek ürünlerin, sayısına, hacmine ve ağırlığına 

göre değişebilen mamul hazırlama, kapasite, mamul elleçleme 

maliyetleri gibi satın alınan, satılan, dağıtımı yapılan 

mamullerin, mal ve hizmetlerin birim miktarları arttıkça artan 

maliyetlerdir. 

Başka bir sınıflandırmaya göre de yukarıda sözü edilen ve tedarik 

zincirinin her aşamasında ortaya çıkan lojistik maliyetleri: 22 

Giriş lojistiğine (kabul) ilişkin maliyetler, 

Depolama ve elleçlemeye (yükleme-boşaltma) ilişkin 

maliyetler ve 

Çıkış lojistiğine (sevkiyat-yollama) ilişkin maliyetler olarak 

üç grupta toplamak olanaklıdır. 

Lojistik maliyetleri oluşturan maliyetlerin tanımlaması ve 

sınıflandırılması nasıl yapılırsa, yapılsın maliyet yönetimi lojistikte 

büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle lojistik faaliyetlerin işletmelerde 

toplam maliyetleri artırması, küresel rekabet ortamında avantaj sağlama, 

22 Deran, Stratejik…, s. 185. 



avantajı koruma ve karlılık açısından lojistik maliyetlerin düşürülmesini 

gerektirmektedir. Bu da ancak etkin bir lojistik maliyet yönetimi ile 

gerçekleştirilebilir. 

4. Lojistik Maliyet Yönetimi 

Maliyet muhasebesi, tarihsel bir perspektife dayalı olarak maliyetlerin 

raporlanmasına odaklanmaktadır. Maliyet yönetimi ise, maliyetlerin 

planlanması, yönetimi ve düşürülmesinde öncelikli ve aktif bir rol 

oynamaktadır. Bu nedenle maliyet yönetimi, maliyet muhasebesine 

nazaran daha geniş kapsamlı bir kavramdır. Maliyet yönetiminin temel 

amacı, dünya pazarlarında kalite, maliyet, zaman, ve fonksiyonellik 

açısından rekabet edilebilir mal ve hizmet üretiminde kaynakların etkin, 

verimli kullanımı için yöneticilere yardımcı olacak bilgileri sağlamaktır. 23 

Bu açıdan maliyet yönetimi, maliyet ölçütlerine göre bir işletmede 

programların, potansiyellerin ve süreçlerin düzenlenmesini ifade 

etmektedir. Daha doğrusu, ürün ve üretim programını farklılaştırma ve 

çeşitlendirme derecesiyle, üretim derinliği (üretim ya da dış alım), 

alternatif üretim yöntemleri ve lojistik süreçlerle ilgili ve hem de işletme 

kapasitesinin (üretim hacmi) uyarlanması, malzemelerin kullanım 

miktarı, özellikle de hammaddelerin yer değiştirmesiyle ilgili maliyetleri 

düşürmekte ve farklı kararları azaltmaktadır. 24 

Lojistik faaliyetlerdeki gelişimin, son on yılda önemli ölçüde artan 

lojistik maliyet baskısı ve lojistik kalitesinde artan beklentileri ortaya 

çıkarması nedeniyle işletmeler, çoğunlukla lojistik faaliyet süreçlerinde 

dış alım-sipariş ya da envanter ve zaman tamponlarının eksiksiz ve tam 

olarak elimine edilmesi gibi maliyet düşürme potansiyellerinin tamamen 

kullanımı ile karşılaşmıştır. 25 Bir maliyet düşürme aracı olan lojistik 

maliyet yönetiminin amacı, lojistik maliyetlerin belirlenmesi için 

oluşturulacak bir sistemle ürün akışlarını da yansıtarak tüketici tipi, pazar 

kesiti ve dağıtım kanalına göre maliyet ve gelir analizlerinin 

23 Münir Şakrak, Maliyet Yönetimi, (İstanbul: Yasa Yayınları, 1997), ss. 65-67. 

24 Michael Reiss Ve Hans Corsten, ‘Gestaltungsdomaenen des Kostenmanagements’, Handbuch 

Kostenrechnung, Ed: Wolfgang Maennel, (Wiesbaden: Verlag Dr. Th. Gabler GmbH, 1992), s. 1478. 

25 Klaus Felix Heusler, Wolfgang Stolzle ve Harald Bachmann ‘Supply Chain Event Management- 

Grundlagen, Funktionen und potanzielle Akteure’, WiSt-Wirtschaftswissenschaftliches Studium, 35. Jg., 

Heft:1, Januar-2006, s. 19. 



yapılmasıdır. Bu nedenle, lojistik maliyet yönetimi için öncelikle lojistik 

sistemin muhasebe sürecine dahil edilmesi gerekmektedir. 26 

Şekil 2: 

Lojistik Maliyet Yönetiminde Maliyet Akışı 

TAŞIMA 

MALİYETLERİ 

BÖLGESEL DAĞITIM 

MERKEZİ -1 

TEDARİKÇİ 

TAŞIMA 

MALİYETLERİ 

TAŞIMA 

MALİYETLERİ 

BÖLGESEL 

DAĞITIM 

TEDARİKÇİ 

MERKEZİ-2 

ANA DAĞITIM 

ÜRETİM YERİ MERKEZİ 

TEDARİKÇİ 

STOK 

ÜRETİM 

MALİYETLERİ 

MALİYETLERİ 

BÖLGESEL DAĞITIM 

MERKEZİ - 3 

İLK MADDE VE 

MALZEME MALİYETLERİ 

TAŞIMA 

MALİYETLERİ 

STOK MALİYETLERİ 

Kaynak: Özdemir, Lojistik Maliyet Yönetiminde…, s. 62. 

Lojistik faaliyetler ile; 27 

Maliyet yönetiminde etkinlik artmaktadır, 

Planlamada etkinlik ve stratejik yaklaşım sağlanmaktadır, 

Zaman yönetimi önem kazanmaktadır; 

26 F. Serkan Özdemir, Lojistik Maliyet Yönetiminde Optimizasyonla Sağlanan Etkinlik Artışının İşletmelerin 

Finansal Yapısı Üzerindeki Etkisinin Taşıma Maliyetleri Yönünden İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek 

Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Ankara: 2007) s. 62. 

27 Gülşah Bingül, www.turk-ie.org/cms/index, 10.12.2006. 



Gelişen zamanın değişen koşullarına göre, uygun çözüm 

yolları ve alternatifler üretilerek tepki verilebilmektedir 

Teknolojik yatırımlar ve alt yapı süratli gelişim 

sağlamaktadır. 

5. Lojistik Maliyet Muhasebesi ve Lojistik Maliyetlerin 

Muhasebeleştirilmesi 

5.a. Lojistik Maliyet Muhasebesi 

Lojistik Maliyet Muhasebesi, yeni bir muhasebe türü değil, aksine 

işletmenin kurumsallaşan geleneksel maliyet muhasebesi sistemi 

çerçevesinde lojistik maliyetleri de içeren bir muhasebedir. Bu 

maliyetler, bazı performans alanlarındaki lojistik faaliyetler nedeniyle ve 

faaliyet maliyet yerlerinde (Faaliyete Dayalı Maliyetleme) ortaya 

çıkmaktadır. Lojistik maliyet muhasebesi, gerçekleşen bir proje için 

yapılmakta (tamamlayıcı muhasebe) ya da maliyet muhasebesi sistemi 

içine yerleşik, kurumsallaşmış özel bir muhasebe olmaktadır. Bununla 

birlikte lojistik maliyet muhasebesine, lojistik faaliyetlerin sayısal olarak 

anlatılır duruma getirilmesinde, lojistik maliyetlerin bu ilişki içinde 

hesaplanarak, kaydedilmesinde bir araç olarak gereksinim 

duyulmaktadır. 28 

5.b. Lojistik Faaliyetlerin Maliyetlendirilmesinde Süreç Maliyetleme / 

Faaliyete Dayalı Maliyetleme (FDM) Yaklaşımı 

Tedarik zincirinde toplam maliyeti belirlemek için lojistik faaliyetleri ve 

faaliyet maliyetlerinin neler olduğunu iyi belirlemek gerekmektedir. 

Süreç Maliyetleme /Faaliyete Dayalı Maliyetleme (FDM), tedarik 

zincirindeki işletmeler için bu kritik nitelikteki maliyet bilgisinin 

toplanması, analiz edilmesi ve kullanılmasını sağlayan iyi bir yaklaşım 

olarak kabul edilmektedir. 29 Dolayısıyla, lojistik sektöründe işletmenin 

ürettiği hizmetlerde kullandığı kaynakların çok çeşitli hale gelmesi, 

düşük maliyetleme bazlı rekabet ortamının dayatması, endirekt 

maliyetlerin direkt maliyetlere oranla artış göstermesi Süreç 

Maliyetleme/FDM yaklaşımının kullanımını yaygınlaştırmıştır. 30 

28 Seicht, ‘Moderne…’, s. 578. 

29 Melek Akgün, ‘Tedarik Zinciri Yönetiminde Bütünleşik Faaliyet Tabanlı - Hedef Maliyetleme Yaklaşımı’, 

MÖDAV-Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Cilt:6, Sayı:1, Mart-2004, s. 77. 

30 Dumanoğlu, ‘Lojistik…’, ss. 158-159. 



Süreç Maliyetleme/FDM’de maliyet taşıyıcısı olarak sadece mamul ve 

hizmetler değil, yönetsel kararlarda kullanılabilecek müşteriler veya 

dağıtım kanalları da maliyetlenebilmektedir. Süreç 

Maliyetleme/FDM’nin lojistik maliyetlemede uygulanabilmesi için şu 

aşamaları yerine getirmek gerekmektedir: 31 

Tedarik zinciri fonksiyonlarını analiz etmek, 

Süreçleri faaliyetlere bölmek, 

Faaliyetleri gerçekleştirmede tüketilen kaynakları 

tanımlamak, 

Faaliyet maliyetlerini belirlemek, 

Maliyetleri, maliyet taşıyıcıları bazında takip etmek, 

Toplam maliyet perspektifi ile maliyet sonuçlarını analiz 

etmek 

Süreç Maliyetleme/FDM’nin lojistik faaliyetlerin maliyetlendirilmesinde 

uygulanmasını bir örnekle şöylece açıklayabiliriz: 32 

Örnek: Tüketim malları üreten bir işletme dağıtım kanalının etkinliğini 

artırmak istemektedir. İşletmenin üretmiş olduğu ürünler, iki basamaklı 

bir tedarik zincirinden (toptan ve perakende) akarak müşterilere 

ulaşmaktadır. Mallar nihai tüketiciye ulaşıncaya kadar bir dizi lojistik 

faaliyetler gerekmektedir. Tedarik zincirindeki her işletme, satın alma 

(tedarik), depolama ve dağıtım olmak üzere üç temel lojistik süreç 

oluşturmuştur. Bu süreçler, birçok faaliyeti birleştirmektedir. Bunlardan 

sipariş verme ve teslim alma (kabul), satın alma sürecini oluşturmaktadır. 

Depolama, fiziksel depolama ve stok kontrolü olarak ayrılırken, dağıtım 

ise mal girişi, taşıma ve geri alımlar (iade mallar)’dan oluşmaktadır. Bazı 

faaliyetlerin benzer maliyet türlerini de ekleyebiliriz. Bunlar taşıma 

faaliyetlerinde ücretler, hizmet karşılığı ödenen ücretler, memur ve 

hizmetlilerin maaşları, akaryakıt, bakım ve onarım maliyetleri olarak 

ortaya çıkmaktadır. 

Şekil 3: 

Tedarik Zinciri Model Yapısı 

Tedarik Zinciri 

Basamakları 

ÜRETİCİ TOPTANCI PERAKENDECİ 

31 Akgün, ‘Tedarik…’, SATIN s. 77. ALMA DEPOLAMA DAĞITIM 

32 Jörg Schlüchtermann ve Stefan Völkl, ‘Rekonfiguration der Logistikaktivitaeten in einer Supply Chain mit 

Hilfe der Prozesskostenrechnung’, Controlling, 16. Jg., Heft:7, Juli-2004, ss. 387-391. 

Yönetim SİPARİŞ Bilimleri Dergisi TESLİM (5: 2) 2007 AKTARMA Journal of Administrative TAŞIMA Sciences GERİ 

VERME 

ALMA 

ALMA 

ALIM


Temel 

Lojistik 

Süreçleri 

Faaliyetler 

Şekil:3’teki tedarik zinciri modeli dört düzeyde şekillendirilmiştir. 

Burada amaç, tedarik zinciri katılımcısı işletmelerin karşılaştırılabilir 

lojistik faaliyetlerini belirleyerek, birim maliyetlere ulaşmaktır. Tedarik 

zinciri ilk düzeyde yer almış, ikinci düzey çekirdek süreçlere ayrılmış, 

üçüncü düzeyde faaliyetlere yer verilmiştir. Dördüncü düzey her 

faaliyetle ilgili maliyet türlerini göstermektedir. 

Tablo 1: 

Yeniden Düzenleme Öncesi Faaliyetlerin Toplam Maliyetleri 

Üretici Toptancı Perakendeci Toplam 

Satın Alma 

Sipariş Verme 

171.000 10.500 

181.500 

Teslim Alma 286.000 552.000 16.400 

854.400 

(Kabul) 

TOPLAM 286.000 723.000 26.900 1.035.900 

Depolama 

Depolama 

Stok Kontrolü 

1.140.000 

585.000 

486.000 

735.000 

73.350 1.699.350 

1.320.000 

TOPLAM 1.725.000 1.221.000 73.350 3.019.350 

Dağıtım 

Mal Girişi 

Perakendeci 

Toptancı 

Taşıma 

Geri Alım (İade 

511.500 

582.000 

610.000 

205.000 

1.240.000 

941.500 

102.000 

1.460 1.241.460 

511.500 

582.000 

1.551.500 

307.000 

Mallar) 

TOPLAM 1.908.500 2.283.500 1.460 4.193.460 

TOPLAM 

LOJİSTİK 

MALİYETLERİ 

3.919.500 4.227.500 101.710 8.248.710 



Tablo 2: 

Yeniden Düzenleme Öncesi Maliyet Etmenleri ve Süreç Miktarları 

m 

Faaliyetler Maliyet Üretici Toptancı Perakendeci 

Etmenleri 

Sipariş Verme Mamul Grupları 100.000 5.000 

Teslim Alma Paletler 200.000 100.000 10.000 

(Kabul) 

Depolama m 3 300.000 300.000 15.000 

Stok Kontrolü m 3 300.000 300.000 

Mal Girişi 

125.000 2.000 

Perakendeci 

Toptancı 

150.000 

300.000 

Taşıma Paletler 200.000 350.000 

Geri Alım (İade Paletler 10.000 8.000 

Mallar) 

Lojistik faaliyetlerin Süreç Maliyet Oranları (SMO), tedarik zinciri 

analizinden elde edilen bilgiler yardımıyla hesaplanmaktadır. 

Tablo:1’deki faaliyetlerin maliyetleri, Tablo:2’de yer alan süreç 

miktarlarına bölünmektedir. Örneğin, Tablo1’de satın alma sürecinde 

sipariş verme faaliyetinde toptancının faaliyet maliyeti 171.000, Tablo 

2’de süreç miktarı toptancı için 100.000’dir. Buna göre süreç maliyet 

oranı 171.000/100.000 = 1,71 olarak hesaplanmıştır. SMO’lar, Tablo 3’te 

gösterilmiştir. Bir sürecin SMO’su, bir faaliyetin bir defa 

gerçekleştirilmesi için gereken ortalama maliyeti ifade etmektedir. 

Tablo 3: 

Yeniden Düzenleme Öncesi Süreç Maliyet Oranları 

Faaliyetler Üretici Toptancı Perakendeci 

Sipariş 

Verme 

Teslim 

Alma 

(Kabul) 

Maliyet Miktar Oran Maliyet Miktar Oran Maliyet Miktar Oran 

171.000 100.000 1,71 10.500 5.000 2,10 

286.000 200.000 1,43 552.000 100.000 5,52 16.400 10.000 1,64 

Depolama 1.140.000 300.000 3,80 486.000 300.000 1,62 73.350 15.000 4,89 

Stok 

Kontrolü 

Mal Girişi 

Perakendeci 

Toptancı 

585.000 300.000 1,95 735.000 300.000 2,45 

511.500 

582.000 

150.000 

300.000 

3,41 

1,94 

Taşıma 610.000 200.000 3,05 941.500 350.000 2,69 

1.240.000 125.000 9,92 1.460 2.000 0,73 



Geri Alım 

(İade 

Mallar) 

205.000 10.000 20,50 102.000 8.000 12,75 

5.b.i. Lojistik Faaliyetlerin Yeniden Düzenlenmesi 

Toptancılar stokları azaldığında, gereksinimi olan malları kısa sürede 

üreticiden alıp, getirmek istemektedir. Bu nedenle üretici, toptancılar için 

depolamanın bir kısmını üzerine almak zorundadır. Buradan hareketle 

üretici, toptancıların uzun vadeli siparişlerini üretimiyle eş zamanlı 

duruma getirmek ve sonuçta daha az depolama yapmak zorundadır. 

Böylece, üreticiler, daha fazla malı toptancılara taşımayacak aksine 

toptancılar taşımayı kendi üzerine alacaktır. Bir toptancı, üreticiyle bir 

pilot proje başlatmak ve üreticiye bağlanarak yukarıdaki tabloyu 

değiştirmek istemektedir. Bu toptancı, şimdiye kadar süreç miktarını 

15.000 m 3 ’de toplamıştır ve gelecek içinse üreticinin üretimiyle uyumlu 

olarak 9.000 m 3 (=12.000 palet) ile elde etmeye çalışmaktadır. Toptancı, 

hangi ek maliyetlerden tasarruf edebileceğini hesaba katarak lojistik 

faaliyetleri yeniden düzenlemek için ekonomik bir karar vermiştir. Bu 

amaçla, miktar değişikliklerini yeniden listeleyerek, ilgili süreç maliyet 

oranlarıyla birlikte değerlendirmekte ve birbiriyle karşılaştırarak farkını 

hesaplamaktadır (Tablo:4). Yeniden düzenleme nedeniyle, potansiyel 

olarak 13.620 YTL maliyet tasarrufu ortaya çıkmaktadır. 

Tablo 4: 

Yeniden Düzenlemenin Hesaplanması 

Üretici 

Depolama 


Taşıma 

Toptancı 

Depolama 


Taşıma 

Süreç 

Oranları 

3,80 

1,95 

3,05 

1,62 

2,45 

2,69 

Maliyet 

Planlanan 

Değişmeleri 

9.000 

9.000 

-12.000 

-15.000 

-15.000 

12.000 

Miktar 

Planlanan 

Değişmeleri 

Maliyet 

3,80x 9.000 = 34.200 

1,95x 9.000= 17.550 

3,05x -12.000= -36.600 

1,62x -15.000= -24.300 

2,45x -15.000= -36.750 

3,69x 12.000= 32.280 

-28.770 

Kalan -13.620 



34.200 + 17.550 = 51.750 – 36.600 = 15.150 

-24.300 + -36.750= -61.050 + 32.280 = -28.770 

-28.770 + 15.150 = -13.620 

5.b.ii. Performans Kontrolleri 

İki yıl sonra pilot proje değerlendirilmiş ve yeniden düzenlemenin durum 

ve sonuçları Tablo:5 ve Tablo:6’da özetlenmiştir. Tablo:7’deki 

hesaplamalardan açıkça anlaşılmaktadır ki, proje şimdiye kadar 

kendisinden beklenen tasarrufu sağlamamış, aksine 16.430 YTL ek 

maliyete yol açmıştır. 

Tablo 5: 

Yeniden Düzenleme Sonrası İki Yıl İçindeki Faaliyetlerin Toplam 

Maliyetleri 

Üretici 

Satın Alma 

Sipariş Verme 

Teslim Alma (Kabul) 286.000 

Toptancı 

171.000 

552.000 

Toplam 286.000 723.000 

DEPOLAMA 

Depolama 


1.169.360 

606.450 

471.900 

715.000 

Toplam 1.775.810 1.186.900 

DAĞITIM 

Mal Girişi 

Perakendeci 

Toptancı 

Taşıma 

Geri Alım (İade Mallar) 

511.500 

582.000 

584.680 

205.000 

1.240.000 

966.540 

102.000 

Toplam 1.883.180 2.308.540 

Toplam Lojistik Maliyetler 3.944.990 4.218.440 

Tablo 6: 

Yeniden Düzenleme Sonrası İki Yıl İçindeki Süreç Miktarları ve Maliyet 

Saptama Faktörleri 

Faaliyet Maliyet Etmenleri Üretici Toptancı 

Sipariş Verme Ürün Grupları 100.000 

Teslim Alma (Kabul) Paletler 200.000 100.000 

Depolama m 3 311.000 286.000 

Stok Kontrolü m 3 311.000 286.000 

Mal Girişi 

m 3 125.000 

Perakendeci 

Toptancı 

150.000 

380.000 

Taşıma Paletler 188.000 362.000 

Geri Alım (İade Mallar) Paletler 10.000 8.000 



5.b.iii. Sapma Analizleri 

Gözlemlenen sapmalar, kapasite ve fiyat sapmaları olmak üzere iki 

nedenle ortaya çıkmaktadır. Kapasite sapması, kapasitenin son haddine 

kadar kullanımı sonucu bulunmakta ve planlanan süreç miktarındaki 

değişmeden kaynaklanmaktadır. Fiyat sapması, kullanım faktörlerinin 

değişen pazar fiyatı ya da verimli olmayan kaynak kullanımı sonucu 

ortaya çıkmaktadır. Bu durum, değişen süreç oranlarından 

anlaşılmaktadır. Öncelikle toplam sapmayı, standart maliyetlerle ve fiili 

maliyetlerin farkı olarak saptamak gerekmektedir (Tablo 7). Kısmi 

sapmaların analizi, sonuçta standart ve fiili süreç miktarları ve hem de 

yeni ve eski süreç maliyet oranlarının hesaplanmasına yöneliktir. Fiili, 

standart ve tahmini maliyetlere gereksinim duyulmaktadır. Fiili 

maliyetler, fiili fiyatın (yeni süreç maliyet oranları), fiili miktar ile 

çarpılması ile tanımlanmaktadır. Standart maliyet, standart miktar ile 

standart fiyatın çarpımıdır. Tahmini maliyetler, fiili miktar ile standart 

fiyatın çarpımı ve teorik maliyet toplamı ile ifade edilmektedir. Fiyat 

sapması olmaksızın, sadece kapasite sapması temelinde ortaya 

çıkmaktadır. Şimdi fiyat sapması, tahmini maliyet eksi fiili maliyet 

olarak tanımlanmaktadır. Kapasite sapması, standart maliyet ve tahmini 

maliyet arasındaki farktır. Fiyat ve kapasite sapması toplamı ise toplam 

sapmayı vermektedir. 

Tablo 7: 

Yeniden Düzenlemede Performans Kontrolü 

Eski Maliyetler Yeni Maliyetler Gerçek Maliyet Değişimi 

Üretici 

Depolama 


Taşıma 

Toptancı 

Depolama 


Taşıma 

1.140.000 

585.000 

610.000 

486.000 

735.000 

941.500 

1.169.360 

606.450 

584.680 

471.900 

715.000 

966.540 

29.360 

21.450 

-25.320 

25.490 

-14.100 

-20.000 

25.040 

-9.060 

Kalan 16.430 

Üreticinin depolaması örneğindeki maliyet ayrımında fiyat sapması, fiili 

miktarın SMO ile çarpılmasıyla ortaya çıkarken, kapasite sapmasında fiili 

ve standart miktar arasındaki sapma eski SMO ile çarpılmaktadır. İlgili 

faaliyetlerin reorganizasyonun tamamı için bu hesaplamalar yapılarak 

Tablo:8, 9 ve 10’da tekrar verilmiştir. Tablo:8, fiili ve standart maliyetler 



arasındaki farkı ve hem de fiili ve standart miktarlar arasındaki farkı 

göstermektedir. 

Tablo 8: 

Maliyet Etmenlerinin Her Bir Birimindeki Miktar ve Maliyet Değişim 

Farkı 

Planlanmış 

Maliyet 

Değişimi 

Gerçek 

Maliyet 

Değişimi 

Maliyet 

Değişim 

Farkı 

Planlanmış 

Miktar 

Değişimi 

Gerçek 

Miktar 

Değişimi 

Miktar 

Değişim 

Farkı 

Üretici 

Depolama 


Taşıma 

34.200 

17.550 

-36.600 

29.360 

21.450 

-25.320 

-4.840 

3.900 

11.280 

9.000 

9.000 

-12.000 

11.000 

11.000 

-12.000 

2.000 

2.000 

0 

Toptancı 

Depolama 


Taşıma 

-24.300 

-36.750 

32.280 

-14.100 

-20.000 

25.040 

10.200 

16.750 

-7.240 

-15.000 

-15.000 

12.000 

-14.000 

-14.000 

12.000 

1.000 

1.000 

0 

-28.770 

-9.060 

19.710 

Kalan 

-13.620 

16.430 

30.050 

Tablo:9’da yeni SMO’ları hesaplanmış ve eski SMO’ları çerçevesinde 

SMO farkları ortaya çıkarılmıştır. Sapma analizi, kapasite ve fiyat 

sapması olarak Tablo:10’da görülmektedir. 

Tablo: 9: 

Yeni Süreç Maliyet Oranları ve Süreç Maliyet Oran Farkları 

Üretici 

Depolama 

StokKontrol 

Taşıma 

Toptancı 

Depolama 

StokKontrol 

Taşıma 

Eski 

Maliyetler 

1.140.000 

585.000 

610.000 

486.000 

735.000 

941.500 

Eski 

Miktarlar 

300.000 

300.000 

200.000 

300.000 

300.000 

350.000 

Eski 

Süreç 

Maliyet 

Oranları 

3,80 

1,95 

3,05 

1,62 

2.45 

2,69 

Yeni 

Maliyetler 

1.169.360 

606.450 

584.680 

471.900 

715.000 

966.450 

Yeni 

Miktarlar 

311.000 

311.000 

188.000 

286.000 

286.000 

362.000 

Yeni 

Süreç 

Maliyet 

Oranları 

3,76 

1,95 

3,11 

1,65 

2,50 

2,67 

Süreç 

Maliyet 

Oran 

Farkı 

-0,04 

0,00 

0,06 

0,03 

0,05 

-0,02 

Tablo: 10: 

Sapma Analizi 

Maliyet Miktar Süreç Sapma Analizi 



Değişim 

Farkı 

Değişim 

Farkı 

Maliyet 

Oran 

Farkı 

Kapasite Fiyat Toplam 

Üretici 

Depolama 


Taşıma 

-4.840 

3.900 

11.280 

2.000 

2.000 

0 

-0,04 

0,00 

0,06 

7.600 

3.900 

0 

-12.440 

0 

11.280 

-4.840 

3.900 

11.280 

ToptacıI 

Depolama 


Taşıma 

10.340 

10.200 

16.750 

-7.240 

1.000 

1.000 

0 

0,03 

0,05 

-0,02 

11.500 

1.620 

2.450 

0 

-1.160 

8.580 

14.300 

-7.240 

10.340 

10.200 

16.750 

-7.240 

Kalan 

19.710 

30.050 

4.070 

15.570 

15.640 

14.480 

19.710 

30.050 

5.c. Lojistik Maliyetlerin Muhasebeleştirilmesi 

Lojistik maliyetler, 1994 yılı başından bu yana uygulanmakta olan 

Tekdüzen Hesap Planı’na göre muhasebeleştirilmektedir 33 . Lojistik 

faaliyetler, fiziksel dağıtımla ilgili olduğuna göre bu faaliyetleri 

muhasebeleştirmede 7/A seçeneğine göre 760 PAZARLAMA, SATIŞ 

VE DAĞITIM GİDERLERİ Hesabı içinde izlemek gerekmektedir. 

Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri, mamullerin üretimlerinin 

tamamlanmasından sonra, mamul ambarına konulmasından, müşteriye 

teslimine kadar geçen sürede ortaya çıkan giderlerdir. Bu giderlere 

pazarların düzenlenmesi, mamullerin tüketici davranışlarına göre 

ayarlanması/ tüketici isteklerine göre düzenlenmesi, fiziksel dağıtım, 

ulaşım ve nakliye maliyetleri gibi giderler dahildir. Örneğin, pazar 

araştırma giderleri, reklam ve ilan giderleri, depolama, navlun (taşıma) 

giderleri gibi. 34 

Lojistik maliyetlerin hesaplanmasında Süreç Maliyetleme/ Faaliyete 

Dayalı Maliyetleme yönteminin kullanılması durumunda yönetim, 

pazarlama, satış ve dağıtım maliyetlerini ek maliyet havuzları ve faaliyet 

ölçüleri kullanılarak izlenmektedir. Böylece ürün tasarımı, pazara giriş, 

fiyatlama, üretme veya dışardan satın alma kararları, dağıtım ve servis 

33 Melek Çakır Eker, ‘Genel Üretim Giderlerinin Faaliyete Dayalı Maliyet Yöntemine Göre Dağıtımı ve 

Muhasebeleştirilmesinde 8 No’lu Ana Hesap Grubunun Kullanımı’, Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 

Cilt:XXI, Sayı:1, 2002, s. 250.; Yusuf Sürmen ve Davut Aygün, ‘Türkiye’de Lojistik Faaliyetler Ve 

Muhasebe İşlemleri-II’, MUFAD- Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 31, Temmuz-2006, s. 41. 

34 Rüstem Hacırüstemoğlu, Maliyet Muhasebesi, (İstanbul: Ders Kitapları A.Ş.,1995), s. 216.; Süleyman 

Yükçü, Yönetim Açısından Maliyet Muhasebesi, (İzmir: Cem Ofset, 4. Baskı, 1999), s. 43. 



gibi konularda yönetime karar verme noktasında yardımcı olmaktadır. 

Günümüzde genel üretim maliyetlerinin gittikçe lojistik (malzeme 

taşıma ve üretim sistemleri gibi) ve bilgi değişim işlemlerine (ürün ve 

süreçler, kalite, muhasebe ve güvenlik gibi) dönüşmesiyle, maliyetleri 

ortaya çıkaran faaliyetler odak noktası haline gelmiştir. Ayrıca planlama 

ve kontrol aşamasında yöneticilerin ihtiyaç duyduğu maliyet verisi ve iş 

süreçleri hakkında geleneksel maliyet muhasebesinin sağlayamadığı 

detaylı bilgiyi sağlayarak, işletmelerin değişen çevresel koşullarda 

maliyet ve karlılık yönünden rekabet avantajını da arttırmaktadır 35 . 

Örneğimizdeki lojistik faaliyetlere ilişkin verilerden hareketle toptancının 

satın alma, depolama ve dağıtım temel lojistik süreçlerinde gerçekleşen 

sipariş verme, teslim alma, aktarma, taşıma ve geri alım (mal iade) 

lojistik faaliyetlerinde taşıma faaliyetine ilişkin maliyetlerin 

muhasebeleştirilmesinde aşağıda olduğu gibi bir gider yeri ayrımı 

yapılmasında yarar bulunmaktadır. Örneğin; 

760 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ 

80. İç Anadolu Bölgesi Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider Yeri 

80. 3. Taşıma Lojistik Gider Yeri 

Burada, muhasebe kaydında 760 PAZARLAMA, SATIŞ VE 

DAĞITIM GİDERLERİ HESABI borçlandırılırken, ilgili varlık yada 

kaynak hesap ya da hesapları alacaklandırılacaktır. Aşağıdaki kayıt örnek 

olarak verilmiştir. 

/ 

760 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİD. HS. XXXXXX 

80.3. Taşıma Lojistik Gider Yeri 

0. İlkmadde ve Malzeme 

001. Akaryakıt Giderleri 

1. İşçi Ücret ve Giderleri 

10. İşçi Ücretleri 

101. Esas Ücretler 

102. Fazla Mesai Ücretleri 

103. Verilen Primler 

104. Verilen İkramiyeler 

105. Yıllık İzin Ücretleri 

106. SSK Pr. İşveren Payı 

107. İşsizlik Sig. Pr. İşv. Payı 

111. Sosyal Yardımlar 

2. Memur Ücret ve Giderleri 

20. Memur Ücretleri 

35 

Murat Özcan, Rahmi Yücel ve Ayşe Tansel Çetin, ‘Mamul ve Hizmet Maliyetlerinin Saptanmasında 

Faaliyete Dayalı Maliyet Yönteminin Kullanımı’, www.muhasebetr.com/ozelbolum/019/, 29.05.2006. 



201. Yönetici Ücretleri 

203. Büro Personeli Ücretleri 

204. Fazla Mesai Ücretleri 

205. Verilen Primler 

206. Verilen İkramiyeler 

207. Yıllık İzin Ücretleri 

208. SSK Pr. İşveren Payı 

209. İşsizlik Sig. Pr. İşv. Payı 

210. Sosyal Yardımlar 

3. Dışardan Sağl. Fayda ve Hizm. 

32. Bakım ve Onarım Giderleri 

35. Taşıma Lojistik İle İlgili Alınan Hizmetler 

350. Bölge Depolarına Taşıma Gid. 

351. Bayilere Dağıtım Gid. 

352. İhracat Navlun Giderleri 

353. Diğer Çeşitli Taşıma Giderleri 

354. Yükleme ve Boşaltma Giderleri 

355. Liman Giderleri 

4. Çeşitli Giderler 

40. Sigorta Giderleri 

5. Vergi, Resim ve Harç Gid. 

50. Vergi Giderleri 

502. Motorlu Taşıtlar Vergisi 

6. Amortisman ve Tük. Payları 

60. Maddi Duran Varlık Amort. 

604. Taşıtlar Amortismanı 

7. Finansman Giderleri 

100 KASA HESABI XX 

257 BİR. AMORTİSMANLAR HS. X 

360 ÖD. VERGİ VE FONLAR X 

361 ÖD. SOS. GÜV. KESİNTİLERİ X 

381 GİDER TAHAKKUKLARI HS. X 

/ 

SONUÇ 

Uluslararası rekabetin lojistik faaliyetleri artırması sonucu, genel üretim 

maliyetlerinin gittikçe lojistik (malzeme taşıma ve üretim sistemleri gibi) 

ve bilgi değişim işlemlerine (ürün ve süreçler, kalite, muhasebe ve 

güvenlik gibi) dönüşmesiyle, maliyetleri ortaya çıkaran faaliyetler odak 

noktası haline gelmiştir. Tedarik zincirinin bir parçası olan lojistik 

faaliyetlerin neden olduğu, işletmelerde tüm taşıma, depolama ve üretim 

faaliyetlerinin uyumlaştırılması sonucu işletmenin tüm fonksiyonlarında 

ortaya çıkan taşıma, depolama ve üretim maliyetlerinin düşürülmesini 

kararlılıkla yürütmek gerekmektedir. 

Lojistik faaliyetlerdeki gelişimin son yıllarda lojistik maliyet baskısını 

önemli ölçüde artırması tüm lojistik süreçlerde maliyet düşürme 



potansiyellerinin tamamen kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Küresel 

rekabet ortamında işletmelerin pazar paylarını, karlarını artırmak ve 

korumak için düşük maliyetli girdi tedariki ile üretimi gerçekleştirerek 

düşük fiyattan ve kısa sürede pazara sunması gerektiğinden bu konuda 

lojistik maliyet yönetiminden yararlanılmaktadır. Lojistik maliyet 

muhasebesi ve lojistik maliyet yönetimi yardımıyla, planlama ve kontrol 

aşamasında yöneticilerin ihtiyaç duyduğu maliyet veri ve iş süreçleri 

hakkında geleneksel maliyet muhasebesinin sağlayamadığı detaylı 

bilgiler sağlanmakta, işletmelerin değişen çevresel koşullarda maliyet ve 

karlılık yönünden rekabet avantajını arttırmak ve korumak olanaklı 

olmaktadır. 

Son yıllarda, üretim işletmelerinde lojistik faaliyetlerin işletme dışında 

bir firmadan sağlanması, ana faaliyet konularına odaklanmaya, 

maliyetlerin düşürülmesine ve müşteri memnuniyetine olanak 

sağladığından tercih edilmektedir. Bu nedenle lojistik maliyetlerin iyi 

analiz edilerek, yönetilmesi ve düşürülmesi açısından lojistik maliyet 

yönetiminin ve lojistik maliyet muhasebesinin tüm üretim işletmeleri 

tarafından uygulanması yararlı olacaktır. Ülkemiz, coğrafi konumu 

nedeniyle son yıllarda uluslararası bir lojistik üssü konumuna gelmiş ve 

sektör her yıl % 10 gibi bir büyüme oranına sahip olmuştur. Dolayısıyla 

sektörün gelişerek daha da büyümesi için lojistik maliyetlerin iyi analiz 

edilerek, yönetilmesi ve lojistik maliyetlerin düşürülmesi gerekmektedir. 


SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINDA MÜŞTERİ YÖNLÜLÜK VE 

İNOVASYON YÖNLÜLÜĞÜN ÖRGÜTSEL PERFORMANSLA 

İLİŞKİSİ 

Mehmet MARANGOZ 


Günal ÖNCE 

Dokuz EylülÜniversitesi 

Hüsniye FIRAT ŞİMŞEK 


ABSTRACT 

Today, profit making organizations’ two approaches, being innovative and customer 

oriented are considered as a top priority for the realization of their targets. Non- 

Governmental organizations are non-profit making organizations. Yet, through their 

mission, NGOs should adopt their decision making mechanism to profit-making 

organizations in order to realize their targeted activities in changing economic and social 

circumstances. Within the scope of this study, being customer oriented that is considered 

as a sub heading of being market oriented and being innovation oriented approach that 

promotes innovative, creative and effective use of these tools are studied. It is believed 

that NGOs will reach basic performance levels when they function within these two 

paradigmas. The question thesis of the research is answered through investigation of 

NGOs with the theme “woman” that function in politics, media, education and 

entrepreneurship fields today. According to the obtained results, there is a posititive 

significance between customer and innovation orientation and the organizational 

performance. 

Keywords: Customer Orientation, Innovation Orientation, Organizational Performance, 

Women NGOs. 

GİRİŞ 

K 

amu sektörünün, özel sektörün ve sivil toplum kuruluşları 

(STK’lar)’nın farklılıklarını ortaya koyan bir takım 

özellikler bulunmasına karşın, çok sayıda sahip oldukları 

ortak nokta ve hedefler de bulunmaktadır. Öncelikle her üç sektör de, 

para kazanmanın da ötesinde, ekonomik/toplumsal yapıya pozitif 

değerler katma ve varlıklarını sürekli kılma gibi genel amaçlar 

peşindedirler. Bunu gerçekleştirebilmek için her üç sektörün de tutarlı, 

düzenli, dış dünya ile uyumlu, değişimleri yönlendirebilen-veya en 

azından değişime ayak uydurabilen- mali açıdan güçlü bir organizasyon 


Sivil Toplum Kuruluşlarında Müşteri Yönlülük ve İnovasyon Yönlülüğün... 177 

yapısına sahip olmaları kaçınılmaz bir gerekliliktir 1 . Bütün bunları 

sağlayabilmeleri için de hedef kitlelerini iyi tanımaları yani hedef kitle 

(müşteri) yönlü olmaları gerekmektedir. 

Peter Drucker’a göre, Geçerli olan bir tek iş tanımı vardır: müşteri 

yaratmak… İşin belirleyicisi müşteridir… Bütün girişimlerde müşteri 

yaratmanın yolu şu iki temel fonksiyon ile gerçekleşir. Bunlar; pazarlama 

ve inovasyondur 2 . İnovasyon odaklı olmanın temel mantığı, kurumların 

potansiyel pazar ve müşterilerini yaratmaları gerçeğine dayanır. Bu da 

insanların ihtiyaçlarını analiz ederek, tüketici taleplerini cevaplayan ürün 

ve hizmetlerle gerçekleşir. Ancak müşterilerin beklentisini anlamak 

innovatif olmak açısından yeterli değildir. Müşteriler bazen hayal dahi 

edemediği ürün ve hizmetleri zaruri ihtiyacı olarak değerlendirip tüketme 

eğiliminde olabilirler. İnovasyon odaklı olmak müşterinin önemini 

reddeden bir yaklaşım değildir. Sadece müşterinin sesini dinlemek bazen 

innovatif olmak için yeterli olmayabilir 3 . Önemli olan müşterinin içine 

girmek yani olayları onlar gibi görebilmektir. 

Bir STK kurulduğunda ilk olarak o STK’nın kurumsal kimliğinin 

oluşturulması ve misyonunun tanımlanması gerekmektedir. STK 

yöneticileri, STK’nın misyonuna uygun faaliyetler yürütebilmek için, ana 

faaliyet alanlarını belirlemekle yükümlüdür. STK yönetiminin, maddi 

veya ayni kaynak sağlamak ve üye veya gönüllüler bulmak gibi iki 

önemli işlevi vardır. Bir STK’nın kaynaklarını çeşitlendirmesi ve 

sürekliliğini sağlaması kurumun geleceği için önemlidir. Kaynakların 

sürekliliği için, yeni üyeler bulunması ve mevcut üyelerin aidatlarının 

düzenli olarak toplanması gereklidir. Bir STK maddi kaynakların yanı 

sıra, gönüllülerden oluşan güçlü bir insan kaynağına da sahip olmalıdır. 

STK’ların insan kaynakları (gönüllü) yönetiminde, gönüllüleri bulma, 

kuruma çekme, gönüllülerin kuruma uyumlarını sağlama, gönüllüleri 

görevlendirme, eğitme, motive etme, yaptıkları faaliyetleri raporlama, 

performanslarını ölçme ve değerlendirme ile gönüllüleri ödüllendirme 

gibi süreçler izlenmektedir. Yönetimin diğer bir işlevi de elde edilen 

kaynakları ve insan gücünü kullanarak STK’nın misyonuna uygun olan 

1 Coşkun, A. ‘STK’ların Stratejik Performans Yönetiminde Yeni Bir Yaklaşım: Performans Karnesi’, Sivil 

Toplum Dergisi, Sayı: 4 (15), 2006. s. 104. 

2 Deshpandé, R., John, U., Farley, F. E., Webster, Jr., F.E. ‘Corporate Culture, Customer Orientation, And 

Innovativeness İn Japanese Firms: A Quadrad Analysis’, Journal of Marketing, Vol: 57, No: 1, 1993-January. s. 28. 

3 Berthon P., ve Hulbert M.J., Pitt L. ‘Innovation Or Customer Orientation? An Empirical Investigation’, 

European Journal of Marketing, Vol:38, 2004, s.1068. 


178 Sivil Toplum Kuruluşlarında Müşteri Yönlülük ve İnovasyon Yönlülüğün... 

faaliyetleri planlamak ve koordine etmektir. Kurumun misyonuna uygun 

olarak belirlenen stratejiler doğrultusunda planlanan faaliyetlerin 

uygulamaya konması da iyi bir organizasyonu gerektirmektedir 4 . Bütün 

bu faaliyetlerin kapsamı STK’lar açısından birer müşteridir ve STK bu 

müşteri kitlelerini memnun etmek durumundadır. Bunu yapabilmesi 

içinde müşteri yönlü olması ve müşterilerine sürekli yenilikler (yeni 

ürün, hizmet, proje vs. ) sunması gerekmektedir. 

STK’lar bölgesel, ulusal ve evrensel ölçekte toplumsal yaşamın 

değişik alanlarında pek çok önemli işlevi yerine getirmekte ve giderek 

artan bir ivme ile toplumsal yaşam kalitesinin gelişmesi açısından büyük 

katkılar sağlamaktadırlar. STK ların elinde bulundurdukları güç ile, özel 

sektör ve kamu sektörüne hem ekonomik hem de sosyal açıdan rakip 

konuma gelmiştir. Bu çalışma ile diğer sektörler gibi STK’ların 

yönetiminde müşteri memnuniyetinin, inovasyon paradigması ile 

gerçekleştirilmeye çalışılmasının, STK’ların nihai performans 

göstergelerinde olumlu katkılar sağlanacağı araştırma konusu olarak 

seçilmiştir. Bu bağlamda çalışmanın amacı, müşteri yönlülük ve 

inovasyon yönlülük ile örgütsel performans arasındaki ilişkiyi 

araştırmaktır. 

1. Müşteri Yönlülük ve STK’lar 

STK’lar insanlar arasındaki birlikteliği, dayanışmayı ve destekleri ifade 

etmektedir. Bu çerçevede hedef kitlesinin net olarak tanımlanması 

faaliyetlerinin etkin bir şekilde organize edilmesinde gereklilik 

göstermektedir. STK’ların hedef kitleleri ile başarılı bir ilişki geliştirme 

ve sürdürebilme kapasitesi temel performans sonuçlarına da yansıyacak 

önemli bir etki yaratacaktır. STK’lar organizasyon yapısı, işleyiş ve 

felsefe itibariyle ticari nitelikteki işletmelerden farklıdırlar. Temel 

farklılık işlevsel olarak STK’lar mal yada ürün satmak için değil, temel 

nitelikteki bir misyona hizmet etmek amacı ile faaliyetlerini organize 

ederler 5 . 

STK’ların kendi aralarında yaşadıkları rekabet, işletmelerin sahip olduğu 

rekabet ortamından farklı değildir. Bu yüzden STK’ların da yönetim 

süreçlerinde, işletmeler gibi faaliyet gösterme zorunluluğu giderek 

artmaktadır. Her ne kadar STK’larca sunulan ürünler genel de maldan 

4 Coşkun, ‘STK’ların Stratejik Performans Yönetiminde.......’, s.104. 

5 Başfırıncı, Ç.Ş. ‘STK’ların İletişim Çabalarında Bir Medya Olarak Internet’, Pİ-Pazarlama ve İletişim 

Kültürü Dergisi, İstanbul, 2007. s.7. 



çok hizmet olarak sunulsa da bazen somut mal üretimi de 

gerçekleştirilmektedir 6 . STK’ların değer yaratma, iletişim çabasına girme 

ve oluşan değeri sunma süreçleri açısından toplumun hangi kesimlerine 

hizmet ettiğini belirlemek hedeflerini gerçekleştirmeleri açısından 

önemlidir. 

Peter Drucker’ın 1954’te söylemeye başladığı, müşterinin istek, ihtiyaç 

ve beklentilerini karşılayabilen ürün ve hizmetlerin üreticisi olan 

işletmelerin başarılı olabileceği fikri, 1990’lı yıllarda pazarlama 

literatüründe, “pazar yönlülük” üzerine teorik ve deneysel olarak yapılan 

bir çok araştırma ile geçerliliğini halen korumaktadır. Literatürde yapılan 

bazı çalışmalarda 7 kişiye özel hizmet geliştirmede inovasyonun, 

örgütlerin pazar yönlü olma derecesini geliştirmede etkisi olduğunu 

ortaya koymuşlardır 8 . 

Pazar yönlülük; müşterilerin mevcut ve potansiyel ihtiyaçları ve bu ihtiyaçları 

etkileyen faktörlerle ilgili, pazar bilgisinin toplanması ve yayılması olarak 

tanımlanmıştır. Bilginin değeri isletmenin bütün fonksiyonları arasında 

paylaşıldıkça artacaktır. İşletmelerin pazarları hakkında daha hızlı öğrenmeleri ve 

rekabetçi avantaj için iyi bir pozisyon yakalamada gerekli bilgiyi kullanmaları, 

pazar yönlü bir süreci gerektirir. Bu süreçte pazar yönlülük üç unsura sahiptir; 

birincisi; müşteri yönlülük, ikincisi rakip yönlülük ve üçüncüsü de işlevler arası 

koordinasyondur. Müşteri yönlülük, müşterileri anlama, onların ihtiyaçlarına 

uygun bir şekilde cevap verme ve onlar için sürekli üstün değerler yaratmakla 

ilgilidir. Rakip yönlülük, işletmelerin kendilerini rakiplerinden korumak ve 

onlardan daha üstün değerler yaratabilmek için rakiplerini sürekli izlemesi ve 

değerlendirmesidir. İşlevler arası koordinasyon ise, müşteri değeri yaratmak için 

işletmenin bütününde personel ve diğer kaynakların uyumlu bir şekilde çalışması 

demektir. Bu paradigma ile işletmede hangi işlevsel bölüm içinde çalışırsa çalışsın 

her çalışanın; değer yaratmaya katkıda bulunabileceğine yönelik bir anlayışla 

6 Vazquez R., Alvarez L.I., Santos M.L. ‘Market Orientation And Social Services İn Private Non-Profit 

Organisations’, European Journal of Marketing, Vol. 36, No:9/10, 2002. s.1022. 

7 Narver, J.C., ve Slater, S.F. ‘The effect of a market orientation on business profitability’, Journal of 

Marketing, Vol:54, No:4, 1990. s.20-35. Kohli A. K., ve Jaworski, B.J. ‘Market orientation: the construct 

research propositions and managerial implications’, Journal of Marketing, Vol:54, No:2, 1990. s.1-18. Kohli 

A. K., ve Jaworski, B.J ve Kumar, A. ‘MARKOR: a measure of market orientation’, Journal of Market 

Research, Vol:30, No:4, 1993. s.467-77. Selnes, F., Jaworski, B.J., ve Kohli, A.J. ‘Market orientation in US 

and Scandivanion Companies: A cross-cultural study’, report no:97-107, Marketing science Institute, 

Cambridge, MA.1997. Deshpandé, R., John, U., ve Farley, J. U. ‘Measuring market orientation: 

generalization and synthesis’, Journal of Market Focused Management, Vol:2, No:3, 1998. s.213-32. Haris, 

L.C., ve Ogbonna, E. ‘Developing as market oriented culture: a critical evaluation’, Journal of Management 

Studies, Vol:36, No:2, 1999. s.177-96. 

8 Berthon, Hulbert ve Pitt, ‘Innovation Or Customer Orientation?........’, s. 1067. 



hareket etmesi gerekliliği üzerinde durulmaktadır 9 . Pazar yönlü olmanın 

başarılması açısından bu üç unsurun uyumlu bir şekilde faaliyet göstermesi 


STK’lardaki müşteri kavramı, ticari kuruluşlardaki klasik müşteri 

kavramı ile örtüşmemektedir. Klasik müşteri tanımı içerisinde sadece bir 

bedel karşılığında organizasyonun sunduğu ürün ve hizmeti satın alan 

kişi olarak değerlendirildiğinde, STK’larında çoğu zaman hedef kitlenin 

organizasyonun misyonu doğrultusunda sunulan ürün ve hizmetleri 

kullanması için bir bedel ödemesi gerekmemektedir. Eğer pazarlamanın 

klasik tanımı içerisinde yer alan müşteri kavramını; STK’larının temel 

varoluş nedenine bağlı olarak karşılıklı ilişki içerisinde olduğu tüm 

gruplar ve genel olarak hedef kitlesi olarak tanımlanırsa, karşılıklı 

“kazan-kazan” ilişkisinde böyle bir tanımlamanın klasik bir bedel 

karşılığında ürün ve hizmetin satın alıcısı konumundaki müşteri 

tanımından çok daha farklı bir noktada olacağı açıktır. Bu bağlamda, 

STK’larda müşteri kavramı altı grupta ele alınmıştır 10 ; 

İç Müşteriler: Çalışanlar (personel), gönüllüler, kurul üyeleri 

Müşteriler: Bağışta bulunanlar ve talep edenler 

Referans Grupları: Diğer hizmet sağlayıcılar, aile ve arkadaş çevresi, 

diğer profesyoneller, eski müşteriler 

Nüfuz Sahipleri: Hükümet, belediyeler, iş çevresi, kamu, medya, dini 

örgütler 

Tedarikçiler: Fon aracıları, tedarikçiler, hükümet birimleri, 

Potonsiyel Personel: Potansiyel çalışanlar, kurul üyeleri ve 

gönüllülerdir. 

Müşteri yönelimli olmak ile, yöneticilerin örgüt yapısı içerisindeki temel 

karar alma mekanizmalarında en geniş çerçevede tanımlanan genel 

müşterilerin ihtiyaçları, beklentileri doğrultusunda hareket edilmesi 

gerekliliği üzerinde durulmaktadır 11 . Ayrıca müşteri yönlü olmak, 

müşterilerin beklentilerini, inançlarını anlama, cevap verme ve hedef 

kitleye sürekli üstün değerler sunmak yeterliliği olarak da 

9 İnal, M.E., ve Biçkes, D.M. ‘Kar Amaçsız Kuruluşların Sorunlarının Çözümünde Pazar Yönlülük Teorisi’, 

Erciyes Ü. İ.İ.B.F.Dergisi, Sayı:26, 2006. s.4. 

10 Brennan, L., ve Brady, E. ‘Relating to marketing: why relationship marketing Works for not-for-profit 

organisations’, International Journal of Nonprofit and Voluntary Sector Marketing, 4,4,1999. s.327-37. 

Akratan: Başfırıncı, ‘STK’ların İletişim Çabalarında.....’, s.8. 

11 Gainer B., ve Padanyi P. ‘The Relationship Between Market-Oriented Activities And Market-Oriented 

Culture: İmplications For The Develpment Of Market Orientation İn Nonprofit Service Organizations’, 

Journal of Busıness Research, Vol.58, 2005. s.855. 



tanımlanabilir 12 . Müşteri yönlülük bileşeni, bir toplumda faaliyet 

gösteren ve ekonomik bir büyüklüğü ifade eden bir örgütün, üretmiş 

olduğu mal/hizmeti ister bir bedel karşılığında isterse bedelsiz olarak 

kullanan hedef kitlesini, faaliyetlerinin odak noktası olarak belirlemesini 

ifade etmektedir. Kar amaçsız kuruluşa katkı sağlayan 

bağışçıların/gönüllülerin yaptıkları katkılardan dolayı en yüksek doyuma 

ulaşabilmeleri, katkı sunulanların ise, sunulacak soyut/somut değerlerden 

en yüksek düzeyde yararlanabilmeleri için 13 , özellikle yukarıda 

tanımlanan iç müşteriler, müşteriler, referans grupları, nüfuz sahipleri, 

tedarikçiler ve potansiyel personel olarak tarif edilen tüm paydaşlarının 

duygu, düşünce ve istekleri karar mekanizmalarında kullanılan bilgiler 

arasında yer almalıdır. 

STK’lar açısından müşteri yönelimli olmak kadar önemli olan ve hatta 

müşteri yönelimli olmayı etkileyen bir diğer önemli faktör de inovasyon 

yönlü olmaktır. 

2. İnovasyon Yönlülük ve STK’lar 

İnovasyon, Latince bir sözcük olan "innovatus"tan türemiştir. 

"Toplumsal, kültürel ve idari ortamda yeni yöntemlerin kullanılmaya 

başlanması" anlamındadır. Webster, inovasyonu "yeni ve farklı bir 

sonuç" olarak tanımlar. Türkçe'de "yenilik", "yenileme" gibi sözcüklerle 

karşılanmaya çalışılsa da, anlamı tek bir sözcükle ifade edilemeyecek 

kadar geniştir. Diğer yandan "yenilik" ve "yenileme" "inovasyon" 

sözcüğü ile ifade edilmeye çalışılan kavramın dışında da çağrışımlara yol 

açmaktadır. Bu nedenle, "inovasyon"un teknik bir sözcük olarak kabul 

edilip, tıpkı "teknoloji" sözcüğünde olduğu gibi dilimize oturtulmasında 

yarar vardır 14 . 

İnovasyon, yeni veya iyileştirilmiş ürün, hizmet veya üretim yöntemi 

geliştirmek ve bunu ticari gelir elde edecek hale getirmek için yürütülen 

tüm süreçleri kapsar. Yeni veya iyileştirilmiş ürün, hizmet veya üretim 

yöntemi geliştirme, yeni düşüncelerden doğar. İnovasyon sürekliliği olan 

bir faaliyettir. Bu nedenle, ortaya atılan, geliştirilerek işler hale getirilen 

ve sonuçta firmaya rekabet gücü kazandıracak şekilde pazarlanan bu 

fikirlerin ve sonuçlarının tekrar tekrar değerlendirilmesi ve yeni getiriler 

için yaygınlaştırılarak kullanılması gerekir. Bu sayede doğacak yeni 

12 Matsuo, M. ‘Customer Orientation, Conflict, And Innovativeness In Japanese Sales Departmans’, Journal 

of Busıness Research, Vol:59, 2006. s.243. 

13 İnal, ve Biçkes, ‘Kar Amaçsız Kuruluşların.........’, s.4. 

14 www.fedtraining.com.tr/ Erişim Tarihi:03.09.2007 



fikirlerse yeni inovasyon faaliyetlerini doğurur 15 . Böylece organizasyon 

bünyesinde innovatif bir yaklaşım hakim olur ve bu kurumsallaşma 

açısından yani kurumsal düzeyde innovatif olma açısından önemlidir. 

İnovasyonun daha çok ticari firmalar için pazar paylarını geliştirmede 

etkili olduğu genel görüşüne rağmen, giderek artan bir oranda hizmet 

sağlayıcı tedarikçiler ve kar amaçsız kuruluşlar tarafından da dikkate 

alındığı –alınması gerektiği- üzerinde durulmaktadır. Hatta Drucker gibi 

bazı yazarlar, hızla değişen çevresel koşullara bağlı olarak kar amaçsız 

kuruluşların en az kar amaçlı kuruluşlar ve hükümet organları kadar 

inovasyona ihtiyacı olduğu ve buna bağlı olarak da gönüllülük 

konusunda rekabet avantajı sağlayabileceğine dair görüşler vardır 16 . Her 

kurum kendi innovatif yapısını kurmak ve bütün organizasyona yayarak 

bunu bir kurumsal kültür haline getirmelidir. 

Organizasyonel inovasyon genel olarak, organizasyonun meydana getirdiği 

cihaz, sistem, politika, program, süreç, ürün veya servis anlamında yeni bir uyumu 

sağlamak olarak tarif edilebilir. Bu tanım ile, inovasyonun, sadece ürün veya hizmetin 

içinde bulunulan sektör için yeni olması gerekliliği üzerinde durulmuyor. Organizasyon 

bir başka kurumun ürün veya hizmetini taklit edebiliyorsa bile, bu o organizasyon için 

innovatif bir yaklaşımdır 17 . 

Kurumsal düzeyde İnovasyon kurumların hayatta kalması ve büyümesi 

için çok önemlidir. Kurumsal düzeyde inovasyon sadece teknoloji ile 

ilgili değildir. Her organizasyonda bulunan çalışanları, ortakları, 

müşterileri ve hatta rakipleri bağlayan resmi veya gayri resmi bağlantılar 

kadar önemlidir. Fikirler ancak geniş bir topluluk içinde 

tartışıldıklarında, beslendiklerinde ve test edildiklerinde tüm 

potansiyellerini ortaya koyarlar. Yine de fikirler yeterli değildir. Başarılı 

yenilikçiler, bu fikirleri değere dönüştürmeyi iyi bilenlerdir. Bu konuda, 

fikirlerin toplanması, elenmesi, test edilmesi ve pazara sunulması aynı 

derecede önemlidir. Bu bağlamda STK’ larının da misyonları 

doğrultusunda hedef kitlesinin beklentilerini karşılamak ve sürekliliği 

sağlaması açısından fark yaratacak, kurumsal inovasyon sürecini 

önemsemeleri ve süreçlerine uygulamaları gerekmektedir. 

3. Müşteri Yönlülük ve İnovasyon Yönlülük 

15 Dutta S., Dünyanın Yenilikçi Liderleri, (World Businness, Şubat-2007). s.38-43. 

16 Fyvie, C., ve Ager, A. ‘NGO’s And Innovation: Organizational Characteristics And Constraints İn 

Development Assistance Work İn The Gambia’, World Development , Vol. 27, No. 8, 1999. s. 1383. 

17 Matsuo, ‘Customer Orientation.......’, s.243. 



Bazı araştırmacılar 18 müşteri odaklı olmanın rekabetçi ve fonksiyonel 

koordinasyon odaklı olmak kadar önemli olduğunu düşünmelerine 

rağmen, diğerleri 19 bunun ortak yönetim kültürünün oluşturulmasında en 

önemli özellik olduğunu savunmaktadırlar. Pazarlama yönelimli olarak 

müşteri odaklı olmanın temel mantığı, müşteri yararlarını öne çıkarmak 

ve müşteri değerini yükseltmenin yollarını aramaya öncelik vermektir. 

Müşteri odaklı yükümlülüklerin artması, müşterinin değerini arttırmanın 

ötesinde "sınır-açan aktivitelerin çoğalması” ile sonuçlanmalıdır. Diğer 

bir deyişle, müşteri odaklı olmak, müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak 

için devamlı, proaktif bir eğilim oluşturmaktadır. Tam bir müşteri 

memnuniyeti üzerine odaklanmak devamlı yeniliği canlı tutmaktadır. 

Bu nedenle Deshpande vd. 20 , müşteri odaklı olmak ile innovatif yönlü 

firmalar arasında pozitif bağlantı/ilişki olduğunu göstermiş, ancak bu 

çalışmada firmaların teknik olarak mı yoksa yönetsel/idari açıdan mı 

innovatif oldukları konusunda bir bilgi verilmemiştir. 

Üst düzeyde müşteri değerine önem veren organizasyonlar, yalnızca 

ürünler ve hizmetler konusunda değil bütünsel bir bakış açısı ile, işletme 

sisteminin genelinde innovatif eylemlerde bulunmuşladır. Yönetim 

süreçlerinde stratejik bakış açısı ile tasarlanan eylemlerde, yönetsel/idari 

inovasyon, ürün/servis inovasyonuna göre daha az sıklıkta 

kullanılmaktadır. Yönetsel inovasyonun müşteriye üstün değer 

sunmakta en az ürün ve hizmet inovasyonu ile aynı oranda önemlidir. 

Müşteri odaklı kültürün, organizasyonel inovasyonu hem teknik hem 

de yönetsel açıdan tetiklediği düşüncesi, pazar yönlülük ile öngörülen 

uzun dönemli kazanımlar ile de uyumludur. Çünkü pazar yönlülük 

işletmeyi ileriye bakan bir girişim olmaya itmektedir. Müşteri odaklı 

işletme, kısa dönem karlardan ziyade uzun dönem işletme imajıyla 

ilgilenecektir. Diğer bir deyişle, inovasyonun iki tipi de (teknik ve 

yönetsel) organizasyona yapılan uzun dönemli yatırımı temsil 

etmektedirler. Bu nedenle, müşteri odaklı kültürü olan bir firmanın, daha 

az müşteri odaklı olana kıyasla daha fazla inovasyona yönelme olasılığı 

bulunmaktadır. Ayrıca yapılan bazı araştırmalarda gelecek odaklı 

firmaların genelde daha innovatif olduğu düşünülmektedir. J.K.Han ve 

18 Narver, ve Slater, ‘The effect of a market...........’, s.20-35. 

19 Deshpandé R., John U. Farley, F. E., Webster, Jr., F.E., ‘Corporate Culture, Customer Orientation, And 

Innovativeness İn Japanese Firms: A Quadrad Analysis’, Journal of Marketing, Vol. 57, No. 1, s1993- 

January. 23-37. 

20 Deshpandé., John, Farley, ve Webster, ‘Corporate Culture, Customer Orientation,.......’, s. 28. 



diğerleri tarafından yapılan çalışmada, müşteri odaklı işletme kültürünün 

organizasyonun hem teknik hem de innovatif özelliğini pozitif olarak 

etkilediği ortaya konulmuştur 21 . 

4. Müşteri Yönlülük Ve İnovasyon Yönlülüğün Örgütsel 

Performansla İlişkisi 

İsletmelerin büyük çoğunluğunun temel amacı kârı en yüksek düzeye 

çıkarmak iken, kâr amacı olmayan STK’ların öncelikli hedefi misyonları 

doğrultusunda hizmet üretmektir. STK’lar, kârlılığı en üst düzeye 

çıkarmak gibi finansal performans hedeflerini öncelikli hedefler olarak 

kullanmamaktadırlar. Bununla birlikte STK’lar da, diger özel isletmeler 

gibi, kuruluş gayeleri olan stratejik hedeflerine ne ölçüde ulaştıklarını 

ölçmeli ve yönetim sistemlerini performans sonuçlarına göre 

tasarlamalıdırlar. Ancak, STK’ ların performans ölçüm ve yönetim 

sistemi, finansal performanslarının ötesinde finansal olmayan alanlardaki 

performanslarını da dikkate almak zorundadır. Ayrıca bu kurulusların, 

esas amaçlarından sapmamaları için, kurum stratejilerine 

odaklanmalarını sağlayacak bir performans ölçüm ve yönetim sistemine 

ihtiyaçları vardır 22 . Bu çalışmada STK’ların finansal olmayan 

performansları ele alınmaktadır. 

STK’larda finansal olmayan performans değerleme araçlarından en 

önemlilerinden biri projedir. STK’lar kendi (resmî sektörle türdeş olmayan) sahalarını 

yaratabilmeleri, bilgi üretme biçimi olarak farklı bir yerde durabilmeleri ve 

özerkliklerini sağlayabilmeleri açısından proje geliştirme süreçleri çok önemlidir. 

Projeyi plânlayacak, uygulayacak ve değerlendirecek yeterlikte bir gurubun olması 

gereklidir. Projenin başlayacağı sorun alanının sosyal, kültürel ve politik çerçevede 

tanımı yapılmalı, hedefler, hedeflere ulaştıracak stratejiler, projenin sonunda hedef 

gurubun çıkarlarının tespiti ile zaman ve maliyet analizleri yapılmalıdır. STK’lar 

alanlarını bir bütün olarak, sistematik bir biçimde değerlendirmeli ve yaptıkları hataların 

farkında olarak -yenilikçi ve öğrenen bir yapıda- gelişmelerini hızlandırmalıdır. 

Kar amacının olmadığı kuruluşların pazarlama fonksiyonlarında, 

STK’ların ürettiği ürün ve hizmetleri tüketenler ile bunların üretiminde 

kullanılan kaynakları temin edenler açısından, kar amaçlı kuruluşlardaki 

pazarlama fonksiyonlarından ayrılmaktadır 23 . STK’larda bütün 

faaliyetlerin odak noktası en az girdi ile en iyi çıktıyı sağlamaktır. Kar 

amaçlı kuruluşlarda ise en düşük maliyetle en yüksek karı sağlamaktır. 

21 Han J.K., Namwoon K., Rajendra K., ve Srivastava, ‘Market Orientation and Organizational Performance: 

Is Innovation a Missing Link?’, Journal of Marketing, Vol. 62, No. 4. (Oct., 1998), s. 30-45. 

22 Coşkun, ‘STK’ların Stratejik Performans Yönetiminde.......’, s.104 

23 Lovelock H., ve Weinberg C.B., Public And Nonprofit Marketing. (Redwood City, Scientific Pres, 1989) 



Sivil toplum kuruluşlarının projeleri ve bu projelerinin uygulanış biçimleri 

geniş insan topluluklarını ilgilendirmektedir. Bir yanda bu kuruluşları maddî olarak 

veya başka biçimlerde destekleyenler, bu kuruluşlarda gönüllü veya profesyonel olarak 

çalışanlar yani kuruluşla bir tür organik bağ taşıyanlar, diğer yanda projelerin 

uygulanmasında hedef alınan veya yaşamları bu uygulamalardan etkilenecek kesimler 

vardır 24 . STK’ların en temel amacı bu iki kesim açısından uyum sağlamak ve 

sürdürmektir. 

Pazar yönlü olma konusunda yapılan bir çok çalışmada 25 inovasyon ile 

örgütlerin temel performans sonuçları arasında anlamlı bir ilişki 

olduğunu tespit etmişlerdir 26 . İnovasyon yönelimli olmak ile 

organizasyonel performans arasında güçlü bir ilişki kurularak rekabet 

avantajı sağlamak, ayakta kalmak ve gelişmek için inovasyona yönelmek 

gerekir 27 . Bu bağlamda bizim araştırmamızda da müşteri yönlülüğün ve 

inovasyon yönlülüğün örgütsel performans ile pozitif bir ilişki içerisinde 

olduğu varsayılmaktadır. 

5. STK’larda Müşteri Yönlülük ve İnovasyon Yönlülüğün Örgütsel 

Performans İle İlişkisi Üzerinde Bir Araştırma 

Son zamanlarda literatürde kadın haklarının ve girişimciliğinin 

geliştirilmesine yönelik çalışmaların sayısı hızla artmaktadır. Bir işletme 

kar amacı gütsün veya gütmesin başarılı olabilmesi için seçmiş olduğu 

hedef kitleye odaklanmalıdır. Diğer taraftan müşteri kitlelerine yönelik 

sürekli yenilik geliştirmek durumundadırlar ki müşterilerini memnun 

edebilsinler ve böylece faaliyetlerini başarıyla devam ettirebilsinler. 

Günümüzde her kurum yapmış olduğu çalışmaların örgütsel 

performansa olumlu yansımasını istemekte ve bunu da ölçmek 

durumundadır. 

5.1-Araştırmanın Amacı ve Önemi 

Genç nüfusuyla birçok ülkeyi geride bırakan Türkiye'de, erkek nüfusundaki 

azalmaya karşın kadın nüfusu artmaktadır. Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel 

Müdürlüğü verilerine göre, Türkiye'nin nüfusu 70 milyon 781 bin 568’dir. Nüfusun 35 

milyon 511 bin 397'si kadın, 35 milyon 270 bin 171'i erkektir 28 . Genç nüfusu ile Avrupa 

ülkelerini geride bırakan Türkiye'de 7 milyon 13 bin 120 kişi 20-24 yaş grubunda yer 

24 www.siviltoplum.com.tr/?ynt=icerikdetay&icerik=46&id=135 ;Erişim Tarihi:03.09.2007 

25 Capon, N., Farley, J.U., Hulbert, J. ve Lehnann, D.R. ‘Profiles of product innovators among large U.S. 

manufacturers’, Management Science, 38, 1992-February s.157-169. Deshpandé, John, ve Farley, 

‘Corporate Culture, Customer Orientation,.......’, s. 28. Deshpandé, John ve Farley,‘Measuring market 

orientation.......’, s.213-32. Damanpour, F. ve Evan, W.M. ‘Organizational innovation and performance: the 

problem of ‘organizaitonal log’’, Administrative Science Quarterly, Vol:29, No:3, 1984. s.392-409. 

26 Berthon, Hulbert ve Pitt, ‘Innovation Or Customer Orientation?........’, s. 1069. 

27 Deshpandé, John, ve Farley, ‘Corporate Culture, Customer Orientation,.......’, s. 28 

28 www.nvi.gov.tr/11,Ana_Sayfa_Nufus_Istatistikleri_Index.html;Erişim tarihi:03.09.2007 



almakta, 15-19 yaş grubunda 6 milyon 602 bin 431, 5-9 yaş grubunda 6 milyon 581 bin 

144, 10-14 yaş grubunda 6 milyon 492 bin 501, 25-29 yaş grubunda ise 6 milyon 281 

bin 147 kişi yer almaktadır. Erkek nüfusu kadınlara oranla azalan Türkiye'de kadınların 

yaşam süreleri de uzamaktadır. Türkiye'de 90 yaş ve üzerinde 400 bin 535 kadın 

yaşarken, erkeklerin sayısı 160 bin 639'dir 29 . Bu verilere göre önümüzdeki yıllarda 

kadın nüfusun daha da artarak devam edeceği söylenebilir. 

AB üye ve aday ülkeleri ile karşılaştırıldığında kadın istihdam oranının en 

düşük olduğu ülke Türkiye’dir. Türkiye, kadın istihdamında sahip olduğu %24,3’lük 

oran ile AB’nin %55,7’lik ortalamasının çok gerisinde bulunmaktadır. 2004 yılında 

kadın istihdamı oranı bir önceki yıla göre % -4,4 oranında gerilemiş ve ülkemiz kadın 

istihdamının en fazla daraldığı ülke olmuştur. Üstelik birbirine eklenen yıllar 

Türkiye’deki durumu iyileştirmek yerine kötüleştirmiştir. 1990’da %33 olan kadın 

istihdam oranı 1990-2003 döneminde yılda ortalama %2 azalmıştır 30 . 

Türkiye’de kadın örgütlenmesinin çok uzun bir geçmişi vardır. Daha Osmanlı 

döneminde kadınlar kendi haklarını elde etmek, savunmak ve sorunlarına çözüm 

bulmak için bir araya gelmişlerdir. 1908 yılından itibaren kadınların savunuculuğunu 

yapan ve kadınlarla ilgili konularda duyarlılık yaratmayı amaçlayan pek çok örgüt 

kurulmuştur. 1919 yılında kurulan, Ulusal Kurtuluş Savaşı sırasında kadınlar arası en 

geniş katılımı sağlayan ve kadınları işgalci güçlere karşı harekete geçirmek amacını 

taşıyan Anadolu Kadınları Müdafaai Vatan Cemiyeti pek çok alanda çalışmalar yapmış 

bir örgüttür. Cumhuriyetin ilk yıllarında kadınlar kamusal alandaki haklarını elde etmek 

için ciddi bir mücadele vermişlerdir. 1948’den 1970’e kadar kadın derneklerinin 

sayısında hızlı bir artış vardır. Ancak, birkaçı dışında bu derneklerin, kadınların birey 

olarak güçlenmelerine yönelik olmaktan çok, topluma hizmet ve yardım amaçlı 

faaliyetler sürdürdüklerini söyleyebiliriz. 1970 ve 1980 yılları Türkiye’nin en 

politikleştiği yıllardır. Bu dönemde kurulan kadın kuruluşları, sol partilerin uzantıları 

olan ve politik hedefler güden kuruluşlardır. Bunlardan en dikkate değeri, 33 şubesi ve 

15 bine yakın üyesi ile dönemin en yaygın örgütlenmesini gerçekleştiren İlerici Kadın 

Derneği’dir. 1975’den 1980’e kadar faaliyet gösteren Dernek hem kadın sorununa hem 

de genel siyasal mücadeleye yönelik faaliyetlerde bulunsa da esas olarak kendini 

emekçi kadınların örgütü olarak tanımlanmış ve kampanyalar, çeşitli eğitim 

programları, örgütlenme ve dayanışma çalışmaları yapmıştır. 1980 sonrası başlayan 

ikinci dalga Kadın hareketi içinde kadınlar, bireysel özgürlük taleplerini yükseltmişler, 

feminizmi bedenlerine, emeklerine ve kimliklerine sahip çıkma mücadelesi olarak 

tanımlamışlar ve hayatın her alanında cinsiyetçilikle mücadele etmeyi hedeflemişlerdir. 

Bu hareketin ivmesi ile art arda oluşturulan ve pek çoğu feminist özellikler taşıyan 

kadın örgütleri, ataerkilliği sorgulayan söylemleriyle ve cinsler arası eşitsizliğe karşı 

çıkan eylemleriyle kadın sorununu Türkiye’nin politik gündeminde tutmayı 

başarmışlardır. 1990’dan sonra kadın hareketinin en temel özelliği ise kadınların 

örgütlenme biçimlerindeki çeşitlilik ve kadın sorunlarının çözümüne yönelik yapıcı ve 

29 www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=154264 , Erişim Tarihi: 31.08.2007. 

30 www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=1958 , Erişim Tarihi:03.09.2007. 



yaratıcı tavırdır 31 . 2000’li yıllardan itibaren her alanda olduğu gibi kadın hakları 

alanındaki sivil örgütlenme de hızla artmıştır. 

Günümüze gelindiğinde ise, Uçan Süpürge veri tabanında kayıtlı 370 kadın 

konulu STK yer almaktadır. Tarih Vakfı ve Sivil Toplum Geliştirme Merkezi veri 

tabanlarında ortalama 300’ün üzerinde kadın konulu STK bulunmaktadır. Tarih 

Vakfının 2005 yılında yayınladığı STK’lar rehberi kitapçığında ise 81 adet kayıtlı kadın 

konulu STK’nın olduğu görülmektedir. Bu STK’lar çeşitli alanlarda (kadın hakları, 

eğitim, girişimcilik vs.) faaliyet göstermektedir. 

Ekonomik kalkınma ve sosyal gelişim açısından nüfusun yarıdan fazlasını 

oluşturan kadınların ekonomik yaşam içerisinde aktif rol üstlenmesi, bütün taraflarca 

kabul edilen bir görüş olarak değerlendirilmektedir. Bu görüşe bağlı olarak bölgesel, 

ulusal ve uluslar arası çeşitli kurumlar kanalı ile, kadınlara yönelik ekonomik ve sosyal 

bir çok destek programlar ve projeler uygulanmaktadır. Bu bağlamda araştırmanın 

amacı; kadınlara yönelik faaliyette bulunan STK’larda müşteri yönlülük ve inovasyon 

yönlülüğün örgütsel performans ile ilişkisini araştırmaktır. 

5.2.Araştırmanın Kavramsal Modeli ve Hipotezler 

Araştırmanın kavramsal modeli çerçevesinde müşteri yönlülüğün ve 

inovasyon yönlülüğün örgütsel performansa pozitif yönde etki ettiği ve 

müşteri yönlülük ile inovasyon yönlülük arasında bir ilişki olduğu 

varsayılmaktadır. Bu bağlamda araştırmanın kavramsal modeli aşağıda 

şekil 1’deki gibi tasarlanmıştır. 

Şekil 2: 

Araştırmanın Kavramsal Modeli 

Müşteri 

Yönlülük 

Örgütsel 

Performans 

İnovasyon 

Yönlülük 

Bu modele göre araştırmanın hipotezleri şunlardır; 

H 1 =Müşteri yönlülük ile örgütsel performans arasında anlamlı bir ilişki vardır. 

31 http://supurge.bulupe.com/index.php?sayfa=2; Erişim Tarihi: 31.08.2007. 



H 2 =İnovasyon ile örgütsel performans arasında anlamlı bir ilişki vardır. 

H 3 =Müşteri yönlülük ile inovasyon arasında anlamlı bir ilişki vardır. 

5.3.Araştırma Yöntemi 

Bu araştırma Türkiye genelinde faaliyet gösteren yaklaşık 81 Kadın 

STK’larında e-posta, faks, posta ve yüz yüze görüşme yoluyla 

yapılmıştır. Bu STK’lardan WEB sayfası ve e-posta adresi olanlara 

belirli aralıklarla 3 defa anket formu gönderilmiş, faks numarası olanlara 

faks ile sadece adresi olanlara ise posta yoluyla gönderilmiştir. Bu 

anketlerden 13 tanesi ulaşmamış ve geri dönmüştür. Böylece toplam 68 

STK’ya ulaşılmıştır. Bu 68 anketten 42’si cevaplanarak dönmüş olup, ön 

değerlendirme sonucu 3 anket değerlendirme dışı bırakılmış olup, 39 

anket değerlendirmeye alınmıştır. Veriler SPSS 13.5 paket programı ile 

analiz edilmiştir. 

Anket formunun geliştirilmesinde ve oluşturulmasında geniş bir literatür 

taraması yapılmıştır. Yabancı literatürden elde edilen anketler öncelikle 

Türkçe’ye çevrilmiş ve konusuna hakim iki akademisyene soruların 

doğru anlaşılması ve cevaplanabilmesi için kontrol ettirilmiş ve bu 

sorular araştırmanın amacına uygun olarak düzenlenmiştir. 

Anket formu toplam 21 sorudan oluşmakta ve bu sorulardan ilk altısı 

STK’ların genel özellikleri ve katılımcıların demografik özelliklerinin 

öğrenilmesine yönelik, 6 soru STK’ların müşteri yönlülüğünün 

ölçülmesine, 8 soru inovasyon yönlülüğün ölçülmesine, 7 soru da 

örgütsel performansa ilişkin sorulardır. Bu sorular beşli likert ölçeğine (1, 

kesinlikle aynı fikirde değilim......, 5, kesinlikle aynı fikirdeyim) göre 

düzenlenmişlerdir. 

STK’ların müşteri yönlülüğü altı değişken ile ölçülmüştür. Bu değişkenlerin 

oluşturulmasında litaretürdeki çalışmalardan 32 yararlanılmıştır. Bu değişkenler; 

Biz düzenli olarak hizmetlerimizden duyulan memnuniyeti ölçeriz 

Üst yöneticilerimiz hedef kitlemiz ile sürekli diyalog halindedir 

Organizasyon yapımız, hedef kitlemizin ihtiyaçlarına uygun olarak 

yapılandırılmıştır 

Tarih Vakfı tarafından yayınlanan 2005 Sivil Toplum Kuruluşları Rehberine göre 

32 Appiah-Adu K., ve Sing S. ‘Customer Orientation And Performance: A Study of SMS’, Management 

Decision, Vol:36/6, 1998. s.390. Wang Y., Shi G., Yang Z., Zhang X. ‘Cutomer Asset Orientation And 

Impact On The Relationship Between Market Orientation And New Product Development Performance’, 

IEEE International Conference On Management Of Innovation And Technology, Proceding Paper, 2006. 

s.52-56. Berthon, Hulbert ve Pitt, ‘Innovation Or Customer Orientation?........’, s. 1089. 



Üst yöneticilerimiz diğer STK lar ile güçlü ve zayıf yönlerimizi 

değerlendirirler 

Biz diğer STK lara oranla daha farklı hizmet sunuyoruz 

Diğer STK lar ile bilgi paylaşımında bulunuruz. 

STK’larda inovasyon yönlülük sekiz değişken ile ölçülmüştür. Bu 

değişkenlerin oluşturulmasında literatürdeki çalışmalarından 33 yararlanılmıştır. Bu 

değişkenler; 

Biz yeni hizmet/proje geliştirmeye önem veririz 

Hedef Kitlemiz ile iletişimde elektronik postayı yoğun olarak kullanırız 

Düzenli olarak güncellenen web sayfamız vardır 

Hedef kitlemizin organizasyonumuz ile ilgili öneri ve şikayetlerini almak 

için olanaklar sağlarız 

Çalışanlarımız için yoğun eğitim programları düzenleriz 

Çalışanlarımızı sorunları yaratıcı bir zihniyetle çözmeleri için destekleriz 

Biz mevcut hizmetlerimizi sürekli geliştiririz 

Bizim hizmet sürecimiz yenilikçidir. 

STK’larda örgütsel performans ise yedi değişken ile ölçülmüştür. Bu 

değişkenlerin oluşturulmasında Nielsen vd.nin çalışmasından 34 yararlanılmıştır. Bu 

değişkenler; 

 

 

 

 

 

 

 

Faaliyet gelirlerimiz düzenli olarak artmaktadır 

Biz diğer STK’lara göre göre daha fazla gönüllü kazanıyoruz 

Biz diğer STK’lara göre daha fazla proje uyguluyoruz 

Bizim STK, diğer STK’lar arasında daha etkindir 

Bizim STK’nın daha fazla gönüllüsü vardır 

Gönüllülerimiz ile ilişkilerimizi uzun süreli muhafaza ederiz 

Bizim STK’nın uluslararası bağlantıları diğerlerine göre daha iyidir 

5.4. Bulgular ve Değerlendirme 

Çalışmada öncelikle STK’lara ilişkin genel bilgiler ile araştırmaya katılanların 

demografik özelliklerine ilişkin bilgilere yer verilmiş, arkasından geliştirilen hipotezler 

regresyon analizi ile test edilmiştir. 

33 Appiah-Adu ve Sing, ‘Customer Orientation ......’, s.390. Berthon, Hulbert ve Pitt, ‘Innovation Or 

Customer Orientation?........’, s. 1089. 

34 Nielsen, S.F., Host, V., Jaonsson, J.E., Kock, S., ve Selnes, F. ‘Market orientation in Nordic banks: does 

nationality matter?’, European Journal of Marketing, Vol:37, no:11/12, 2003. s.1818-1841. 



5.4.1.Katılımcıların demografik özelliklerine ilişkin bilgiler 

Tablo 1’de araştırmaya katılan STK’lara ilişkin bilgiler yer almaktadır. 

Buna göre; araştırmaya katılan STK’ların büyük bir çoğunluğunu dernekler 

(%46,2) oluşturmaktadır. Araştırma kapsamındaki STK’ların yaklaşık % 57’si 

2001ve sonrasında kurulmuş genç kuruluşlardır ve üye sayıları genellikle azdır ve 

çoğunluğunun (% 46,2) üye sayısı 50’den azdır. 

Tablo 1: 

Ankete Katılan STK’lara İlişkin Bilgiler 

STK Statüsü N % Üye Sayısı n % Kuruluş Tarihi n % 

Dernek 18 46,2 50’den Az 18 46,2 1950-1960 4 10,3 

Vakıf 8 20,5 51-100 13 33,3 1961-1970 5 12,8 

Diğer 13 33,3 101-200 8 20,5 1996-2000 8 20,5 

Toplam 39 100 Toplam 39 100 2001 Ve Sonrası 22 56,4 

Toplam 39 100 

Tablo 2’de anketi cevaplayan katılımcılara ilişkin bilgiler görülmektedir. 

Katılımcıların yarıdan fazlası STK başkanlarıdır ve yaklaşık % 75’i üniversite ve 

master/doktora derecesine sahiptir, yaklaşık % 35’i ise 40 yaşın altındadır. 

Tablo 2: 

Ankete Katılan Katılımcılara İlişkin Bilgiler 

Eğitim Düzeyi n % STK’daki Görevi n % Yaş n % 

Lise 10 25,6 Başkan 19 54,3 21-30 5 12,8 

Üniversite 12 30,8 Sekreter 8 22,9 31-40 8 20,8 

Master/Doktora 17 43,6 Diğer 8 22,9 41-50 12 30,8 

Toplam 39 100 Toplam 35 100 51-60 14 35,9 

Toplam 39 100 

5.4.2.Güvenilirlik analizi 

Literatür taraması sonucu araştırmanın amacına uygun olarak oluşturulan 

anket formunun güvenilirliği test edilmiştir. 21 sorudan oluşan ankette soruların genel 

ortalaması (Item-means) 3,7296, ortalama varyans 1,3748’dir. 21 soruya ait sorular 

arasındaki korelasyonların (Inter-item correlation) genel ortlaması 0,6461’dır. 

Tablo 3’de anketin soru-bütün (Item-total correlation) ve alfa değerleri ile 

genel güvenilirlik katsayısı verilmektedir. Güvenilirlik hesaplamalarında modelin 

uygunluğunu test etmek amacıyla yapılan testlere ait varyans analizine (analysis of 

variance) göre, ölçümler arası farklılık (between measure) p


Tablo 3: 

Güvenilirlik Analizi Sonuçları 

Değişkenler Corrected Item- 

M1 Biz düzenli olarak hizmetlerimizden duyulan 

memnuniyeti ölçeriz 

M2 Üst yöneticilerimiz hedef kitlemiz ile sürekli diyalog 

halindedir 

M3 Organizasyon yapımız, hedef kitlemizin ihtiyaçlarına 

uygun olarak yapılandırılmıştır 

M4 Üst yöneticilerimiz diğer STK lar ile güçlü ve zayıf 

yönlerimizi değerlendirirler 

M5 Biz diğer STK lara oranla daha farklı hizmet 

sunuyoruz 

Alpha If 

Total Correlation Item Deleted 

0,6473 0,9673 

0,7199 0,9666 

0,9046 0,9644 

0,6823 0,96,65 

0,7881 0,9664 

M6 Diğer STK lar ile bilgi paylaşımında bulunuruz 0,5829 0,9679 

Y1 Biz yeni hizmet/proje geliştirmeye önem veririz 0,8709 0,9656 

Y2 Hedef Kitlemiz ile iletişimde elektronik postayı yoğun 0,8785 0,9645 

olarak kullanırız 

Y3 Düzenli olarak güncellenen web sayfamız vardır 0,7039 0,9671 

Y4 Hedef kitlemizin organizasyonumuz ile ilgili öneri ve 0,9284 0,9637 

şikayetlerini almak için olanaklar sağlarız 

Y5 Çalışanlarımız için yoğun eğitim programları 0,6335 0,9678 

düzenleriz 

Y6 Çalışanlarımızı sorunları yaratıcı bir zihniyetle 0,9360 0,9639 

çözmeleri için destekleriz 

Y7 Biz mevcut hizmetlerimizi sürekli geliştiririz 0,9419 0,9647 

Y8 Bizim hizmet sürecimiz yenilikçidir 0,8631 0,9651 

P1 Faaliyet gelirlerimiz düzenli olarak artmaktadır 0,6847 0,9681 

P2 Biz diğer STK’lara göre göre daha fazla gönüllü 0,8227 0,9654 

kazanıyoruz 

P3 Biz diğer STK’lara göre daha fazla proje uyguluyoruz 0,7077 0,9663 

P4 Bizim STK, diğer STK’lar arasında daha etkindir 0,8657 0,9651 

P5 Bizim STK’nın daha fazla gönüllüsü vardır 0,7716 0,9656 

P6 Gönüllülerimiz ile ilişkilerimizi uzun süreli muhafaza 0,8112 0,9651 

ederiz 

P7 Bizim STK’nın uluslararası bağlantıları diğerlerine 

göre daha iyidir 

0,8818 0,9643 



Genel alfa güvenilirlik değeri :0,9674 

Tablo 3’e göre, soru bütün (Item-total) korelasyonları 0,5829 ile 

0,9419 arasında değişen değerlerdedir. Buna göre Özdamar 35 , Albayrak 

vd. 36 ve Şencan’ın 37 belirttiği 0,25 ve 0,30 değerlerinin altında bir değere 

sahip değildir ve dolayısıyla ölçeğin soru ile bütün arasındaki 

korelasyonu uygundur. 

Tablo 4: 

Grupların Güvenilirlik Analizi 

Değişkenler 1.Grup 2.Grup 3.Grup 

Korelasyon Alfa Korelasyon Alfa Korelasyon Alfa 

1. Grup: Müşteri yönlülük 

M1 0,3461 0,8326 

M2 0,7148 0,7219 

M3 0,8147 0,6698 

M4 0,4593 0,7753 

M5 0,6716 0,7338 

M6 0,5916 0,7578 

1.grup toplam güvenilirlik değeri, Alfa:0,7821 

2. Grup:İnovasyon yönlülük 

Y1 0,8884 0,9109 

Y2 0,8335 0,9056 

Y3 0,6198 0,9263 

Y4 0,8543 0,9012 

Y5 0,5773 0,9276 

Y6 0,8769 0,9018 

Y7 0,8855 0,9083 

Y8 0,8467 0,9084 


3. Grup: Örgütsel performans 

P1 0,6341 0,8920 

P2 0,7348 0,8672 

P3 0,6745 0,8709 

P4 0,9206 0,8544 

P5 0,6826 0,8696 

35 Özdamar, K. Paket Programlar ve İstatistiksel Veri Analizi, (Kaan Kitabevi, Genişletilmiş 5. Baskı, 

Eskişehir, 2004). 

36 Albayrak, A.S., Eroğlu, A., Kalaycı, Ş., Küçüksille, E., Ak, B., Karaatlı, M., Keskin, H.Ü., Çiçek, E., 

Kayış, A., Öztürk, E., Antalyalı, Ö.L., Uçar, N., Demirel, H. İşler, D.B., Sungur, O. SPSS Uygulamalı 

Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, (Asil Yayın Dağıtım, Editör:Şeref KALAYCI, Ankara, 2005). 

37 Şencan, H., Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik, (Seçkin Yayınları, Ankara, 

2005). 



P6 0,6006 0,8792 

P7 0,7497 0,8609 


Yukarıda Tablo 3’de ayrıntılı olarak güvenilirlik analizi verilen 19 değişken 

geniş literatür taraması sonucu oluşturulmuş ve araştırmanın amacına ve modeline 

uygun olarak dört gruba ayrılmıştır (bakınız örneklem ve anket formunun 

oluşturulması). Bu gruplama Tablo 4’deki gibidir. 

1.Grup: Soru-bütün korelasyon değerleri 0,3461 ile 0,8147 

arasındadır. Ölçümler arası (between measure) farklılık p=0,000 değeri 

ile istatistiksel olarak anlamlıdır. Hostelling T 2 testi p=0,000 olarak 

hesaplanmış ve soru ortalamaları arasındaki faklılık istatistiksel olarak 

anlamlıdır. Genel güvenilirlik değeri (alfa) 0,7821’dir. 


değerleri arasındadır. Ölçümler arası farklılık p=0,000 değeri ile 

istatistiksel olarak anlamlıdır. Hostelling T 2 testi p=0,000 olarak 

hesaplanmış ve soru ortalamaları arasındaki farklılık istatistiksel olarak 

anlamlıdır. Genel güvenilirlik değeri (alfa) 0,9216’dir. 


arasındadır. Ölçümler arası farlılık p=0,000 değeri ile istatistiksel olarak 

anlamlıdır. Hestelling T 2 testi de yine p=0,000 olarak hesaplanmış ve 

soru ortalamaları arasındaki farklılık istatistiksel olarak anlamlıdır. Genel 

güvenilirlik değeri (alfa) 0,8866’dır. 

5.4.3.Müşteri yönlülük ve İnovasyon yönlülük ile örgütsel performans 

arasındaki ilişki 

Regresyon analizindeki ANOVA testi, modelin bir bütün olarak anlamlı 

olup olmadığını göstermektedir. Bu noktada 133,292 F değeri ile ve 

p


Tablo 5’de modelin elde edilen diğer parametre değerleri ve 

bunlara ilişkin t değerleri yer almaktadır. Parametrelere ait t istatistik 

değerlerinden modele dahil edilen müşteri yönlülük ve inovasyon 

yönlülük değişkeni % 5 anlamlılık düzeyinde anlamlıdır (p


Müşteri yönlülük 

İnovasyon 

yönlülük 

Örgütsel 

performans 

Pearson Korelasyon 1 

Sig. (2-tailed) . 

Pearson Korelasyon ,902(**) 1 

Sig. (2-tailed) ,000 . 

Pearson Korelasyon ,865(**) ,951(**) 1 

Sig. (2-tailed) ,000 ,000 . 

** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). 

a Listwise N=39 

Tablo 7’ye göre; müşteri yönlülük ve inovasyon yönlülük ile örgütsel 

performans arasında pozitif yönlü, anlamlı ve güçlü bir ilişki vardır. 

Müşteri yönlülük ile örgütsel performansın korelasyon katsayısı 

(r=0,865) olarak hesaplanmıştır ve buna göre; müşteri yönlülük arttıkça 

örgütsel performansın artacağı söylenebilir. Aynı şekilde inovasyon 

yönlülük ile örgütsel performans arasında pozitif ve güçlü bir ilişki vardır 

(r=0,951). Yine burada da inovasyon yönlülük arttıkça örgütsel 

performansın artacağı söylenebilir. 

Müşteri yönlülük ve inovasyon yönlülük arasındaki ilişkiye 

ilişkin pearson korelasyon analizi ile test edilmiştir. Buna ilişkin 

sonuçlar da yine Tablo 7’de görülmektedir. Buna göre; müşteri yönlülük 

ile inovasyon yönlülük arasında pozitif yönlü, anlamlı ve güçlü bir ilişki 

vardır. Müşteri yönlülük ile İnovasyon yönlülük korelasyon katsayısı 

(r=0,902) olarak hesaplanmıştır ve buna göre; müşteri yönlülük arttıkça 

inovasyon yönlülüğün de artacağı söylenebilir. 

SONUÇ VE ÖNERİLER 

Bu çalışmada müşteri ve inovasyon yönelimli olmak ile örgütsel 

performans arasındaki ilişki analiz edilmiştir. Sosyal ve ekonomik yaşam 

içerisine giderek artan bir ağırlıkla dahil olan STK’ların yönetim 

süreçleri; son on yılda akademik çalışmaların ortak konusu haline 

gelmiştir. Yapılan bir çok teorik ve deneysel araştırmalar ile STK’nın 

yönetim süreçlerinde, adeta ticari rekabet koşulları dahilindeymiş gibi 

yönetsel kararların verilmesi gerekliliği üzerinde durulmuştur. 

1950’li yıllarda Drucker’in işletmelerin temel fonksiyonlarının pazara 

hitap etmek ve inovasyon söylemi, 1990’lı yıllarda sadece kar amaçlı 

kuruluşlar için genel bir kural olmaktan öteye geçmiştir. Kar amaçsız 

kuruluşlar gibi hükümet organlarının yönetim süreçlerinde de hedef 

kitlenin ihtiyaç ve beklentilerine odaklanan, yenilikçi, yaratıcı, etkin, 



etkili ve fark yaratarak değer sağlayan karar mekanizmaları; 

sürdürülebilir başarıyı sağlamaktadır. 

Ticari faaliyetlerde yaşanan yok edici rekabet koşulları müşteri ve 

inovasyon yönelimli olma açılımını da beraberinde getirmiştir. Düşük 

maliyet, verimlilik, kalite, hız, esneklik, müşteri memnuniyeti gibi kar 

amaçlı organizasyonların klasik rekabet kriterleri, günümüz çevresel 

koşullarında sürekli ayakta kalabilmek ve gelişmek için yetersiz konuma 

gelmiştir. Bu yetersizlikten kaynaklanan bir ihtiyaç ile yöneticiler ve 

bilimsel araştırmacıların “daha ne yapılabilir?” arayışında “Müşteri 

Yönelimli Olmak” ve “İnovasyon” kavramları ortak zemin olarak 

belirlenmiştir. Kar amaçlı kuruluşların yönetsel süreçlerinde kullanılan 

bu görüşlerin, kar amaçsız örgütlerin de kendi türlerindeki sürekli bir 

artış ile maruz kaldıkları yoğun rekabet ortamında, temel misyonlarını 

gerçekleştirerek ayakta kalmaları ve gelişerek organizasyonel ömürlerini 

sürgit kılmaları için zorunlu hale gelmiştir. 

Bu çalışmada sosyal ve ekonomik yaşam içerisinde hak ettiği değer 

arayışında olan kadınlara yönelik, çeşitli hizmet hedefleri ile kurulan 

kadın konulu STK’lar uygulama alanı olarak seçilmiştir. Özellikle 

giderek artan oranda ülkemiz nüfusunun yarısından fazlasını oluşturan 

kadınlar, niceliksel varlığı ile örtüşmeyen ekonomik ve sosyal gücünü 

kuvvetlendirmek istemektedir. Bu açıdan ekonomik, sosyal ve kültürel 

anlamda kadınlara yönelik her türlü araştırma, uygulama, eylem ve 

söylem çalışmaları, bütün taraflarca güncel bir konu olarak 

değerlendirilmektedir. 

Yapılan çalışmadan elde edilen sonuçları kısaca şu şekilde 

özetleyebiliriz: 

Müşteri yönlülük ile örgütsel performans arasında pozitif yönlü 


İnnovasyon yönlülük ile örgütsel performans arasında da pozitif 

yönlü ve güçlü bir ilişki vardır. 

Müşteri yönlülük ile İnovasyon yönlülük arasında da pozitif 

yönlü bir ilişki vardır. 

Müşteri yönlülük ve inovasyon yönlülük ile örgütsel 

performans arasında pozitif yönlü, anlamlı ve güçlü bir ilişki 

vardır. 

Bu çalışmanın en önemli kısıtlarından biri, Türkiye geneli olmasına 

rağmen sadece kadınlara yönelik faaliyet gösteren STK’larda yapılması 



ve katılımın az olmasıdır. Bu nedenle bu alanda yapılacak başka 

çalışmalarla bu sayı arttırılabilir ve daha farklı alanlardaki STK’lar 

çalışma kapsamına alınabilir. Diğer bir kısıt ise müşteri yönlülüğün ve 

inovasyon yönlülüğün örgütsel performansla ilişkisi araştırılmıştır. 

Bilindiği gibi müşteri yönlülük pazar yönlülüğün bir parçasıdır. Bu 

nedenle yapılacak yeni çalışmalarla pazar yönlülüğün örgütsel 

performansa etkileri araştırılabilir. Yine bu da daha geniş STK kitlelerine 

uygulanabilir. Diğer taraftan örgütsel performans ölçüm kriterleri olarak 

finansal göstergeler yerine finansal olmayan göstergeler ele alınmıştır. 

STK’ların öncelikli amaçları kar elde etmek olmadığından, onlar için 

öncelik amaçladıkları hedeflere ulaşma ve bu hedefleri başarmadır. Bu 

nedenle finansal olmayan göstergeler dikkate alınmıştır. Yapılacak başka 

çalışmalarda sadece finansal göstergeler ele alınabileceği gibi finansal ve 

finansal olmayan göstergeler birliktede ele alınabilir. Bu alandaki 

nitelikli çalışmaların artması, uygulamacılara ve akademisyenlere ve 

hepsinden de önemlisi sektörün gelişmesine büyük katkı sağlayacaktır. 


KAMU HARCAMALARI İLE MAKRO EKONOMİK 

DEĞİŞKENLER ARASINDAKİ NEDENSELLİK 

İLİŞKİLERİ 

Mehmet ŞAHİN 


Çiğdem ÖZENÇ 


ABSTRACT 

By using Granger Causality Analysis, the effects of public expenditures on the variables of 

GDP, enflation and unemployment which refer macroeconomic performance are 

examined in this study.cording to the results, public expenditures affect GDP and inflation 

positively within the period of 1988-2006. The causality between public expenditure and 

GDP is bidirectional. This situation also upports Wagner Law. It appears that there is 

no relationship between unemployment and public expenditures. As a result it is found 

that, the public expenditure is important factor which affect the macroeconomic 

performance in Turkey, thus they need to be considered when forming the macroeconomic 

policies. 

Keywords: Public Expenditure, Macroeconomic Variables, Granger Causality 

Analysis. 

GİRİŞ 

İ 

ktisadi hayata müdahale aracı olarak kullanılan kamu 

harcamalarının ekonomide ne gibi etkiler yarattığı, Keynesyen 

görüş başta olmak üzere bazı yaklaşımlar tarafından dikkate 

alınmıştır. Bu yaklaşımlar, birbirinden farklı görüşler ortaya atmakla 

birlikte, harcamaların ekonomiyi doğrudan veya dolaylı olarak etkilediği 

konusunda birleşmektedirler. Teorik bazda yapılan çalışmalar zamanla 

uygulamaya dönük olarak da yapılmış ve bu yolla bir anlamda teorilerin 

ispatı sağlanmıştır. 

Bu çalışmada, kamu harcamalarının makro iktisadi performansın 

göstergesi olan Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH), işsizlik ve enflasyon 

değişkenleri üzerindeki etkileri araştırılmıştır. İlk olarak kamu 

harcamaları konusunda çeşitli ülkelerde ve çeşitli dönemlerde yapılmış 


200 

Kamu Harcamaları ile Makro Ekonomik Değişkenler Arasındaki... 

uygulamalı çalışmalara yer verilmiştir. Dolayısıyla kamu harcamalarının 

etkileri bakımından ülkeler arasında bir karşılaştırma yapabilme imkanı 

elde edilmiştir. Çeşitli ülke örnekleri incelendikten sonra, Türkiye için 

uygulamalı çalışmaya geçilmiştir. Öncelikle kullanılacak olan Granger 

Nedensellik testi konusunda teorik bazda açıklamalar yapılmış, daha 

sonra da Türkiye için 1988-2006 yılları arasındaki üç aylık veriler 

kullanılarak analiz gerçekleştirilmiştir. Sonuçlar tablolar halinde 

sunularak yorumlanmıştır. 

1. Kamu Harcamalarının Ekonomiye Etkileri Konusunda Yapılmış 

Uygulamalı Çalışmalar 

Kamu harcamalarının ekonomik etkilerini incelemek amacıyla farklı istatistiki 

yöntemler ve farklı ülke verileri kullanılarak pek çok çalışma yapılmıştır. Bunlardan 

bazılarına aşağıda yer verilmiştir. 

Levine-Renelt, koşullu değişkenlerin farklı bileşimleri ile geniş bir regresyon 

analizi yapmışlardır. Ekonomik büyüme ile kamunun büyüklüğü arasında negatif kısmi 

korelasyonun, koşullu değişkenlerin bazı bileşimleri için kuvvetli olmadığı ortaya 

çıkmıştır. Yani mali değişkenlerden hiçbirinin yatırımlar üzerinde güçlü bir korelasyona 

sahip olmadığı sonucuna ulaşmışlardır. 1 

Sezgin ve Yıldırım 2 , Türkiye’de 1950-1997 dönemi verileri kullanılarak 

askeri harcamaların istihdam üzerindeki etkilerini araştırmışlardır. 

ARDL (Autoregressive distributed lag) yaklaşımı ile yapılan analiz 

sonuçlarına göre; uzun dönemde askeri harcamaların istihdam üzerinde 

negatif yönlü ve önemli bir etkiye sahip olduğu ortaya çıkmıştır. 

Grier ve Tullock, kamunun tüketim harcamalarını zaman serileri 

yardımıyla kesit ülke regresyon analizine tabi tutmuşlardır. OECD 

ülkelerini inceledikleri çalışmalarında, kamu tüketim harcamalarının 

ekonomik büyüme üzerinde olumsuz etki yarattığı sonucuna 

ulaşmışlardır. 3 

Hansson-Henrekson 4 , 14 ülkenin 1970-1987 dönemi verileri yardımı ile 

yaptıkları çalışmada toplam harcama seviyesinin (tüketim ve transfer) 

toplam faktör verimliliği üzerinde negatif yönlü bir etkiye sahip 

1 Günalp, B. ve Gür T. H., ‘Government Expenditures and Economic Growth in Developing Countries : 

Evidence From a Panel Data Analysis’, METU Studies in Development, 29, (2002), s.313. 

2 Sezgin, S. ve J. Yıldırım, ‘Military Enpenditure and Employment in Turkey’, Çukurova Üniversitesi 8. 

Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, 2001. 

3 Günalp ve Gür, ‘Government ...’ s.313. 

4 Hansson, P. ve M. Henrekson., ‘A New Framework For Testing The Effect of Government Spending on 

Growth and Productivity’, Public Choice, No. 81, 1993. 



201 

olduğunu bulmuşlardır. Kamu yatırımlarının beklenenin tersine toplam 

faktör verimliliği üzerinde herhangi bir etkiye sahip olmadığı, diğer 

taraftan eğitim harcamalarının ise pozitif bir etki yarattığı analiz 

sonuçları arasında yer almıştır. Henrekson ve Hensson çalışmalarında 

kamu harcamalarının özel sektör verimliliği üzerindeki etkisinin 

tamamen toplam faktör verimliliği üzerindeki etkisini yansıttığını 

belirtmişlerdir. 

Anwar, Stophan ve Sampath 5 , 1960-1992 döneminde GSMH ve kamu 

harcamaları ilişkisini Johansen ko-integrasyon ve Granger nedensellik 

testini kullanarak 88 ülke için araştırmışlardır. Bütün ülkelerde aynı 

sonuç elde edilememiştir. 29 ülkede bu iki değişken arasında herhangi bir 

ko-integrasyon ilişkisi ortaya çıkmamıştır. 33 ülke için ise tam aksine 

kamu harcamaları ve GSMH arasında doğrudan ilişki olduğu ortaya 

çıkmıştır. 23 ülke için de dolaylı bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur. 

Wagner kanununu destekler özelliklere sahip sadece 13 ülke olduğu 

ortaya çıkmıştır. 

Yedav 6 Hindistan’ı ele aldığı çalışmasında, kamu harcamalarının milli 

gelir üzerinde etkisi olup olmadığını araştırmıştır. Kamu harcamalarının 

milli gelir üzerindeki etkilerini toplamda değerlendirmesinin yanı sıra 

farklı harcama bileşimlerinin de etkilerini araştırmıştır. Çalışmada 

kullanılan analiz yöntemi Granger nedensellik analizidir. Bu bağlamda 

elde edilen test sonuçlarına göre, kamu harcamalarının milli gelir 

üzerinde daha yüksek bir etkiye sahip olduğu ortaya çıkmıştır. 

Kaya ve Şıklar 7 , Türkiye’de 1960-1996 döneminde özel ve kamu sektörü 

yatırımları ile beşeri sermayenin büyüme sürecindeki etkilerini 

incelemiştir. Çalışmada beşeri sermaye, istihdam hacmindeki yüzde 

değişme ile eğitim harcamalarının GSMH’ya oranındaki yüzde değişimin 

toplamı olarak ele alınmıştır. Analiz sonucunda sadece özel sektör 

yatırımları ile ekonomik büyüme arasında ve yatırımlardan ekonomik 

büyümeye doğru tek yönlü bir nedenselliğin olduğunu tespit etmişlerdir. 

Daha sonra oluşturdukları regresyon denklemi ile özel ve kamu sektörü 

5 Anwar, M.S., Stophan, D., Sampath, R.K., ‘Causality Between Government Expenditures and Economic 

Growth: An Examination Using Cointegration Techniques’, Public Finance, Vol 51(2), 1996. 

6 Yedav, I.S., ‘Causality Between Public Expenditure and National Income in India: A Reexamination’, The 

Icfai Journal of Public Finance, Vol 2007, Issue 4. 

7 Kaya, A. A. ve Şıklar, İ., ‘Türkiye’de Özel Sektör Yatırımları ve İçsel Büyüme’, Ekonomik Yaklaşım 

Dergisi, 1998, Sayı 9. 


202 


yatırımlarının ve beşeri sermayenin tümünün büyüme üzerinde pozitif 

yönde anlamlı bir etkiye sahip olduğunu bulmuşlardır. 

Berber 8 , içsel büyüme teorileri çerçevesinde kamu sektörü ve özel sektör 

yatırımlarının ayrı ayrı büyüme üzerine etkilerini 1963-1999 dönemi 

verileriyle Türkiye örneği için test etmiştir. Ko-Entegrasyon test 

sonuçlarına göre kamu ve özel sektör yatırım harcamalarından ekonomik 

büyümeye doğru bir nedensellik ilişkisinin söz konusu olduğu ortaya 

çıkmıştır. Kamu sektörü yatırım harcamalarındaki %10’luk bir artış 

ekonomik büyümeyi %2,7 oranında arttırdığı sonucuna ulaşmıştır. 

Ulutürk 9 , Ram’ın iki sektörlü üretim fonksiyonu modelini kullanarak 

Türkiye verileri ile yapmış olduğu analizde kamu harcamaları ile 

ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Elde edilen sonuçlara 

göre kamu sektörünün özel sektör üzerinde dışsallık etkisinin olduğu ve 

kamu sektöründeki büyümenin GSMH’da da büyüme etkisi yarattığı 

ortaya çıkmıştır. Kamu sektörü büyüme oranında 1 birimlik artışın 

toplam ürün büyüme oranında 0,6306 birimlik artışa yol açtığını 

bulmuştur. Ayrıca Ulutürk aynı çalışmada kamu harcamaları ile GSMH 

arasında Granger Nedensellik ilişkisini araştırmıştır. Analizde 1963- 

1993 dönemi Türkiye verilerini kullanmıştır. Araştırma bulgularına göre 

kamu harcamalarının değerleri GSMH’yı etkilemektedir. 

Cullison 10 , 1955-1992 dönemi için ABD harcamalarının (yönetim, 

yasama ve yargı, milli savunma, uzay, sivil savunma, eğitim, sosyal 

güvenlik, enerji, ulaşım, kültür, tarım vb.) özel sektör üretimi ile ilişkisini 

Granger Nedensellik testi ve VAR (Vector Autoregression) yaklaşımı ile 

incelemiştir. Analiz sonuçlarına göre, sadece eğitim harcamalarının 

ekonomik büyüme üzerinde istatistiksel olarak anlamlı ve büyüklük 

olarak da önemli bir etkisinin olduğu söz konusudur. 

Karras 11 , 30 ülkenin verilerini kullanarak kamu ve özel sektör tüketim 

harcamalarını Ko-Entegrasyon testine tabi tutmuştur. Çalışmanın 

sonucunda kamu harcamalarının özel harcamaları içe dönük 

kalabalıklaştırdığı, bu harcamaların tamamlayıcı mal olduğu 

8 Berber, M., ‘Türkiye’de Özel ve Kamu Sektörü Yatırım Harcamalarının Ekonomik Büyüme İlişkisi: Uzun 

Dönem Analizi’, İktisat İşletme ve Finans Dergisi, Sayı 209, Ağustos, 2003. 

9 Ulutürk, S., Türkiye’de Planlı Dönemde Kamu Harcamalarının Gelişimi ve Devletin Ekonomideki Rolü, 

(Ankara : Akçağ Yayınları / 241, 1998). 

10 Cullıson, W. E., ‘Public Investment and Economic Growth’, Economic Quarterly, (Federal Reserve Bank 

of Richmend, 1993). 

11 Karras, S. G., ‘Government Spending and Private Consumption: Some International Evidence’, Journal of 

Money, Credit and Banking, Vol.26, 1992. 



203 

belirlenmiştir. Kamu tüketimindeki artışın özel tüketimin marjinal 

faydasını artırdığı ortaya çıkmıştır. 

Yeldan 12 , Türkiye’de 1980-1990 dönemi için kurduğu genel denge 

analizinde enflasyona etki eden faktörleri araştırmış ve sonuç olarak 

yüksek düzeyli kamu harcamalarının bir yandan özel tasarruf havuzunu 

daraltarak enflasyonist fiyat baskıları yarattığını, diğer yandan da 

Keynesyen makro mekanizmalar yolu ile ekonomide üretim, istihdam ve 

kar oranlarının belli bir düzeyin altına inmesini engellediğini ortaya 

koymuştur. 

Glomm ve Ravikumar (1997), eğitim, sağlık gibi verimli alanlara 

yöneltilen kamu harcamalarının ekonomik büyümeye etkisi üzerine 

yapılan çalışmaları incelemişler ve incelemiş oldukları çalışmalar 

sonucunda elde ettikleri sonuç, kamu harcamaları ile ekonomik büyüme 

arasında pozitif bir ilişkinin var olduğu şeklindedir. 13 

Özselçuk 14 , 1973-1990 dönemi için Türkiye verilerini kullanarak yapmış 

olduğu ekonometrik çalışmada enflasyonun kaynaklarını bulmaya 

yönelmiştir. Çalışmasında enflasyonu en fazla etkileyen faktörün para 

arzı olduğunu ve bu dönemde para arzı artışlarının önemli kaynağının 

kamu kredilerindeki artış olduğunu belirtmiştir. Merkez bankasının 

kamuya açtığı kredilerin ana nedeni olarak da, kamu harcamalarındaki 

aşırı artış nedeniyle oluşan bütçe açıklarının finansmanını göstermiştir. 

Yamak ve Küçükkale, kamu harcamalarının iktisadi büyüme üzerindeki 

etkilerini test etmeye yönelik olarak Türkiye verilerini kullanarak 

ampirik bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışmanın sonuçlarına göre; 

ekonomik büyüme, Granger anlamında kamu harcamalarını pozitif yönde 

etkilerken, kamu harcamalarının ekonomik büyüme üzerinde herhangi bir 

şekilde etkili olmadığı ortaya çıkmıştır. 15 

Terzi 16 , Türkiye verilerini kullanarak kamu harcamaları ile milli gelir 

arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Çalışmasında ko-integrasyon analizini 

12 Yeldan, E., ‘The Economic Structure of Power in Turkey; Price, Growth and Accumulation’, Bilkent 

University of Economics Discussion Paper, 92(5), 1992. 

13 Kar, M ve Taban, S., ‘Kamu Harcama Çeşitlerinin Ekonomik Büyüme Üzerine Etkileri’, Ankara 

Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 58, Sayı 3, 2003. 

14 Özselçuk, E., ‘Enflasyonun Kaynakları ve Kısa Dönem Enflasyon Modeli’, İzmir İktisat Kongresi, İzmir, 

1992. 

15 Uzay, N., ‘Kamu Büyüklüğü ve Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri: Türkiye Örneği (1970-1999)’, 

Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, Sayı 19. 2002, s.167. 

16 Terzi, H., ‘Kalkınma Sürecinde Kamu Harcamaları: Türkiye Üzerine Bir İnceleme’, İktisat, İşletme ve 

Finans Dergisi, Sayı 162, Eylül, 1999. 


204 


kullanmıştır. Elde ettiği sonuçlar kamu harcamaları ile milli gelirin 

birlikte değiştiği şeklindedir. Türkiye için Wagner yasasının geçerli 

olduğu ve kamu harcamaları ile milli gelir arasında nedensellik ilişkisinin 

var olduğunu göstermektedir. 

2. Türkiye Verileri İle Kamu Harcamalarının Makro Ekonomiye 

Etkilerinin Araştırılması 

Bu kısımda kamu harcamaları ile GSMH, enflasyon ve işsizlik arasındaki 

nedensel ilişki literatürde kullanılan temel nedensellik testlerinden biri 

olan, Granger Nedensellik Testi uygulanarak araştırılacaktır. Modelde 

kamu harcamalarını temsil etmek üzere, konsolide bütçe harcamaları 

kullanılacaktır. Modelde enflasyonu temsil etmek üzere Tüketici 

Fiyatları Endeksi (TÜFE), işsizliği temsil etmek üzere kurumsal olmayan 

işsiz nüfus miktarı yer alacaktır. 

Çalışmada kullanılan verilerden TÜFE, GSMH ve işsiz nüfus sayısı 

Merkez Bankası tarafından yayınlanan aylık bültenlerden 17 derlenmiş 

olup Temmuz/1988-Aralık/2006 dönemini kapsamaktadır. Konsolide 

bütçe harcamaları rakamları ise Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün 

yayınladığı aylık bültenlerden 18 elde edilmiş ve yine Temmuz/1988- 

Aralık/2006 dönemini içermektedir. Tüm değişkenlere ilişkin veriler üç 

aylık olarak modele dahil edilmiştir. İktisadi değişkenlerin çoğunda 

mevsimsel etkiler sözkonusu olmaktadır. Özellikle de aylık verilerde, bu 

etki kendini fazlasıyla gösterir. Mevsimselliğin etkisini yok etmek için 

seriler üç aylık değerleri ile analize dahil edilmiştir. Çalışmada yapılan 

analizler Eviews 3.1 paket programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. 

2.a. Granger Nedensellik Yöntemi 

Nedensel ilişki veya neden-sonuç ilişkisi, “X, Y’nin nedenidir” ya da 

aynı anlama gelmek üzere “Y, X’in sonucudur” biçiminde bir önermedir. 

Bu önerme istatistiksel açıdan; 

i) X,Y’yi açıklar, 

ii) X varsa Y de vardır, 

iii) X, Y’yi tam olarak açıklar 

gibi birbirleriyle ilişkili üç farklı anlamda kullanılabilir. Bu ifadelerin 

ilkinde, X’in Y için gerekli bir koşul olduğu, ikincisinde X’in Y için 

yeterli bir koşul olduğu ve sonuncusunda da X’in Y için hem gerekli, 

17 Merkez Bankası,Genel İstatistikler, İlgili Yıllar Fiyat, İşgücü ve GSMH İstatistikleri. 

18 Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, Konsolide Bütçe Performansı (1990-2003), Kamu 

Hesapları Bülteni;Konsolide Bütçe Gerçekleşmeleri (2001–2004), Temel Ekonomik Göstergeler; Konsolide 

Bütçe Performansı (2005-2006-2007), Kamu Hesapları Bülteni. 



205 

hem de yeterli bir koşul olduğu belirtilmektedir. Bu ifadelerin ilkinde 

görülen, X’in Y için gerekli bir koşul olması, Y’yi açıklayan başka 

değişkenlerin de mevcut olması anlamına gelir. Y’yi açıklayan 

değişkenlerin her biri gerekli koşulu, hepsi beraber ise yeterli koşulu 

oluştururlar. 19 

Y’yi açıklayan birden fazla değişken olduğunda, bu değişkenlerin amacı 

nedenin etkisini ölçmektir. Bu şekilde serbest değişkenler bağlı 

değişkeni açıklamakta ve ilave edilen her serbest değişken bağlı değişken 

üzerinde etkili olmaktadır. 

Y için birden fazla yeterli nedenin olduğu bazı durumlar da söz konusu 

olabilmektedir. Şöyle ki, Y’yi tek başına tam olarak açıklayan X 

değişkeni dışında, 

Z gibi bir değişken de Y’yi tek başına açıklayabilir. Bu iki durum: 

Y= f(X) ve Y= f(Z) 

şeklinde gösterilir. Bu fonksiyonlar, Y yoksa X de yoktur anlamına 

gelirken, X yoksa Y’de yoktur anlamına gelmez. Bunun nedeni bazı 

durumlarda aynı anda birden fazla yeterli nedenin olabilmesidir. 

Nedenselliğin yönü, iki (ya da daha fazla) değişken arasındaki ilişkinin 

tek yönlü mü, iki yönlü mü, yoksa anlık mı değiştiğini belirler. 

Nedenselliğin yönünün ortaya koyulması, değişkenlerin içsel mi, yoksa 

dışsal olarak mı modele dahil oldukları sorusunu yanıtlamak açısından 

önemlidir. Başka bir ifadeyle, nedenselliğin yönünü belirlemek, iktisadi 

model kurma aşamasında modele hangi değişkenlerin içsel, hangi 

değişkenlerin de dışsal olarak konulacağının belirlenmesinde önemlidir. 20 

Granger nedensellik testinin uygulanabilmesi için, modelde kullanılan 

değişkenlerin kovaryans-durağan ve stokastik olması gerekmektedir. 

Stokastik ilişki yukarıda da ifade edildiği

206 


dalgalanmalardan arındırılarak, zaman serilerinin kovaryans-durağan 

hale getirilmeleri gerekmektedir. 22 

Durağanlık konusunda şu genel açıklama yapılabilir: Ortalaması ile 

varyansı zaman içinde değişmeyen ve iki dönem arasındaki ortak 

varyansı, bu ortak varyansının hesaplandığı döneme değil de yalnızca iki 

dönem arasındaki uzaklığa bağlı stokastik bir süreç, durağan olarak ifade 

edilir. Daha basit bir söyleyişle, eğer stokastik bir sürecin ortalaması ve 

varyansı zaman dönemi boyunca sistematik bir değişme göstermiyorsa, 

seri durağan zaman serisi adını alır. 23 

Bir serinin durağan olup olmadığının görülebilmesi için, bir takım testler 

uygulanır. Bunlar; otokorelasyon testi ve Dickey-Fuller birim kök 

testidir. Otokorelasyon testinde serinin korelogramı ve otokorelasyon 

katsayılarının grafiği incelenir. Her otokorelasyon katsayısı -1 ile +1 

arasında bir değer alır. Otokorelasyon katsayılarının gecikme arttıkça 

sıfıra yaklaşması durumunda, serinin durağan olduğu söylenir. Eğer bu 

gerçekleşmezse, yani serinin durağan olmadığı anlaşıldığında, serinin 

önce logaritması sonra da farkları alınır ve çeşitli gecikmelerde 

otokorelasyon katsayılarının sıfıra düşüp düşmediği kontrol edilir. 

Serinin öncelikle doğal logaritması alınır. Logaritması alınan serinin de 

durağan olmadığı ortaya çıkarsa bu kez birinci dereceden farkı alınır. 

Ancak yine de durağan olmadığı görülürse ikinci derecelerden farkı 

alınarak yine durağanlık testi yapılır. Bu işlem serilerin durağanlığı 

sağlanana kadar bu şekilde devam eder. 24 

Durağanlık testinin başka bir yolu da birim kök testidir. Değişkenlerin 

Dickey-Fuller birim kök testi yapılarak, doğal logaritmaları alındıktan 

sonra, birinci ve ikinci dereceden farklarının da durağanlık konusunda 

aynı sonucu verip vermediği kontrol edilirse daha sağlam bir analiz 

ortaya çıkar. 

Yukarıda açıklanan işlemler uygulandıktan sonra stokastik ve 

kovaryanslarının durağan koşullarını sağlayan Y ve X değişkenleri için 

Granger nedenselliği şu denklemler yardımıyla test edilmektedir: 

m 

m 

* 

* 

* 

Yt 

a Y 

i ti 

bi 

X 

ti 

u1 

t 

(1) 

i1 

i1 

22 Ulutürk, S., ‘Türkiye’de Planlı Dönemde Kamu Harcamalarının Gelişimi ve Devletin Ekonomideki Rolü’, 

(Ankara : Akçağ Yayınları / 241, 1998), s.103. 

23 Kenar, N., ‘Kamu Harcamalarının Ekonomiye Etkileri : Türkiye Üzerine Uygulamalı Bir 

Çalışma’,(Yayınlanmamış Doktora Tezi) (Ankara : Gazi Üniversitesi,2000), s.97. 

24 Ulutürk, ‘Türkiye’de ...’, s.218. 



207 

m 

m 

* 

* 

* 

X 

t 

ci 

X 

ti 

d 

iYti 

u2t 

i1 

i1 

(2) 

Yukarıdaki modeller yardımı ile nedenselliğin bulunup bulunmadığı 

Olağan En Küçük Kareler (OEKK) yöntemiyle tahmin edilerek şu 

sonuçlar elde edilebilir (Işığıçok 1994: 92): 

* 

Eğer (2) nolu denklemde gecikmeli X ’in tahmin edilen 

katsayıları bir küme olarak istatistik olarak sıfırdan farklıysa yani 

* 

ci 

≠0 ise ve (1) nolu denklemdeki gecikmeli Y ’nin tahmin edilen 

katsayıları bir küme olarak istatistik olarak sıfırdan farklı değilse 

yani b 

i 

=0 ise X’den Y’ye doğru tek yönlü nedensellik var 

demektir. 

* 

Eğer (2) nolu denklemdeki gecikmeli X ’in tahmin edilen 

katsayılar kümesi istatistik olarak sıfırdan farklı değilse yani c 

i 

= 

* 

0 ise ve (1) nolu denklemdeki gecikmeli Y ’lerin tahmin edilen 

katsayılar kümesi istatistiki olarak sıfırdan farklı ise yani bi 

≠0 ise 

Y’den X’e doğru tek yönlü bir nedensellik vardır. 

* 

* 

Eğer her iki regresyondaki X ve Y katsayı kümeleri 

istatistiki olarak sıfırdan farklı ise yani bi 

≠0 ve c i 

≠0 ise X ile Y 

arasında iki yönlü nedensellik var demektir. Başka bir ifade ile 

“X, Y’nin ve Y, X’in Granger nedenidir. 

* * 

Son olarak her iki koşulun da geçerli olmaması yani X ve Y katsayı 

kümelerinin istatistik olarak anlamlı olmayarak b 

i 

= c i 

=0 durumunda iki 

değişkenin birbirinin nedeni olmadığı anlamı ortaya çıkmaktadır. Yani 

bu durumda “X ve Y birbirinden bağımsızdır denir.” 

2.b. Birim Kök Testi 

Zaman içinde büyük değişkenlik ve mevsimsel dalgalanma gösteren 

serilere, olasılık kurallarını uygulamak ve bu serilere dayanarak öngörü 

yapmak sakıncalıdır. Bu nedenle durağan olmayan zaman serilerine 

çeşitli dönüşüm işlemleri uygulanır. Bu işlemler; 

Logaritma alma 

Fark alma 

Filtreleme ve 

Trendden arındırma şeklinde ifade edilebilir. 25 

25 Işığıçok, ‘Zaman ...’, s.48. 


208 


İktisadi değişkenler, gerçek değerleri üzerinde doğrusal olmayıp, 

genelde logaritmik değerleri üzerinde doğrusaldır. Bu yüzden serilerin 

gerçek değerleri yerine logaritmik değerleri kullanılabilir. Logaritma 

almanın yanı sıra durağanlık için birinci ve ikinci dereceden fark alma 

işleminin de gerçekleştirilebileceği Box ve Jenkins tarafından 

belirtilmiştir. Çünkü logaritma alma varyansı, fark alma ise ortalamayı 

durağan hale getirmektedir. 26 

İktisadi zaman serilerinde durağanlığı araştırmak için Dickey ve Fuller 27 

tarafından birim kök testi (unit root test) geliştirilmiştir. Bu çalışmada da 

durağanlık analizi “Genişletilmiş Dickey-Fuller ” birim kök testi 

kullanılarak yapılmıştır. 

Dickey ve Fuller zaman serilerinin durağan olup olmadıklarını 

belirlemek amacı ile alternatif regresyon modelleri uygulamışlardır. Bu 

regresyon modellerinden bir tanesi de aşağıda görülen sabitli ve trendsiz 

(3) nolu denklemdir 28 : 

Y 

t 

 

k 

0 

1Yt 

1 

iYt 

i 

 

t 

(3) 

i 

1 

Yukarıdaki denklemde Y durağanlık testine konu olan değişkeni, Δ 

birinci derece fark işlemcisini, hata terimini göstermektedir. k ise 

değişkenlerin gecikme uzunluğunu ifade etmektedir. Bu denklemde Y 

t 1 

’ 

in katsayısının anlamlı olup olmadığı yani istatistiki olarak sıfıra eşit olup 

olmadığı test edilir. Başka bir ifade ile, Y 

t 

değişkeninde birim kök olup 

olmadığını test etmek için H 

0 

= 

1 

=1 ve H 

1 

= 

1 


209 

Bu çalışmada öncelikle serilerin logaritmik değerleri hesaplanmıştır. 

Daha sonra logaritmik değerleri üzerinden durağan olup olmadıkları 

araştırılmıştır. ADF birim kök testi yapılırken en uygun gecikme 

uzunluğunun seçiminde Akaike ve Schwarz bilgi kriterleri kullanılmıştır. 

Bu kriterlerin yanı sıra hataların korelogramına da bakılarak ak 

gürültünün (white noise) elde edilip edilmediği de göz önünde 

bulundurulmuştur. Ak gürültünün elde edilmediği, gecikme 

uzunluğunun kullanılması hatalı sonuçlara neden olabilmektedir. Her 

değişken için ayrı ayrı birim kök testi yapılırken bu değişkenlerin hata 

terimlerinin korelogramına bakılarak ak gürültünün elde edilmiş olması 

başka bir ifade ile korelasyonsuz beyaz gürültü süreçlerinin oluşması 

önemlidir. Beyaz gürültünün elde edildiği gecikmelerde Akaike ve 

Schwarz kriterlerinin en küçük değerde olduğu gecikme uzunluğu 

seçilir. 29 Kısaca (k) gecikme uzunluğunun değeri serbestlik derecesinin 

kaybını önleyecek şekilde nispeten küçük fakat hata teriminde 

otokorelasyonun varlığına izin vermeyecek ölçüde yeterince büyük 

olmalıdır. 

Bu analizde de gecikme uzunluğu bu yolla tek tek denenerek, uygun 

gecikme uzunluğu bulunmuştur. En uygun gecikme uzunluğu 

belirlenirken, maksimum gecikme uzunluğu (15) alınmıştır. Maksimum 

gecikme uzunluğunun kaç alınması gerektiği konusunda farklı görüşler 

söz konusudur. Her çalışmada farklı sayıların kullanıldığı görülmektedir. 

Ancak literatürde yer alan çalışmalara bakıldığında, bu sayının 18’e 

kadar çıktığı ifade edilebilir. 

Kamu harcamaları, GSMH, TÜFE ve işsizlik değişkenlerinin düzey 

değerleri, logaritmik değerleri ve fark değerlerinin seyri grafiklerle 

gösterilebilir. Grafikler yolu ile de serilerin durağan olup olmadığı, 

başka bir ifade ile zaman içinde artış yönlü bir seyir izleyip izlemedikleri 

hakkında fikir sahibi olunabilir. Ancak sadece grafiklere bakarak karar 

vermek yanıltıcı olabilmektedir. 

Grafik 1: 

Kamu Harcamaları Serisinin Düzey Değerleri 

29 Kadılar, C., ‘Uygulamalı Çok Değişkenli Zaman Serileri Analizi’, (Ankara: Bizim Büro Basımevi, 

2000), s.54-55. 


210 


8 0 

7 0 

6 0 

5 0 

4 0 

3 0 

2 0 

1 0 

0 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

K A M U H A R C A M A L A R I 

Grafik 2: 

Kamu Harcamaları Serisinin Logaritmik Değerleri 

5 

4 

3 

2 

1 

0 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

L K A M U H A R C A M A L A R I 

Grafik 1’de kamu harcamaları düzey değerlerinin seyri görülmektedir. 

Görüldüğü üzere, seri yıllar itibariyle artış göstermiştir. Bu nedenle 

kamu harcamaları serisi düzeyde durağan değildir. Bu nedenle 

nedensellik analizinde düzey değerler kullanılamaz. 

İktisatta değişkenler, daha önce de ifade edildiği gibi artış 

eğilimindedirler. Bu yüzden nedensellik analizinde iktisadi değişkenlerin 

genellikle logaritmik değerleri kullanılır. Grafik 2, kamu harcamaları 

serisinin logaritmik değerlerinin seyrini göstermektedir. Logartiması 

alınmış kamu harcamaları serisinin de durağan hale gelmediği, yıllar 

itibariyle artış eğiliminde olduğu grafikten anlaşılmaktadır. 

Grafik 3: 



211 

Kamu Harcamaları Serisin Birinci Dereceden Fark Değerleri 

2 

1 

0 

- 1 

- 2 

- 3 

- 4 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

D L K A M U H A R C A M A L A R I 

Logaritmik değerleri ile de durağan olmadığı anlaşılan kamu harcamaları 

serisinin birinci farkı alınarak durağan hale gelmediği araştırılmalıdır. 

Grafik 3, kamu harcamaları serisinin birinci fark değerlerini 

göstermektedir. Grafik incelendiğinde serinin durağan hale geldiği 

anlaşılmaktadır. 

Grafik 4: 

GSMH Serisinin Düzey Değerleri 

4 8 0 0 0 

4 4 0 0 0 

4 0 0 0 0 

3 6 0 0 0 

3 2 0 0 0 

2 8 0 0 0 

2 4 0 0 0 

2 0 0 0 0 

1 6 0 0 0 

1 2 0 0 0 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

G S M H 

Nedensellik analizine konu olan serilerden bir tanesi de GSMH’dır. 

Durağanlık araştırması bu seri için de yapılmalıdır. Bu serisinin düzey 

değerlerinin eğilimi Grafik 4’de gösterilmiştir. Buna göre GSMH serisi 

düzeyde, yıllar itibariyle artış yönünde seyir izlemiştir. Bu nedenle 

GSMH’nın düzeyde durağan olmadığı ifade edilir. 

Grafik 5: 


212 


GSMH Serisinin Logaritmik Değerleri 

1 0 . 8 

1 0 . 6 

1 0 . 4 

1 0 . 2 

1 0 . 0 

9 . 8 

9 . 6 

9 . 4 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

L G S M H 

GSMH’nın düzeyde durağan olmadığı anlaşıldığına göre, logaritmik 

değerleri üzerinden durağan olup olmadığı araştırılmalıdır. Grafik 5’de 

logaritmik değerlerinin gelişimi verilen serinin, yine durağan olmadığı, 

yukarı yönlü bir seyir takip ettiği görülmektedir. 

Grafik 6: 

GSMH Serisinin Birinci Derece Fark Değerleri 

.5 

.4 

.3 

.2 

.1 

.0 

- .1 

- .2 

- .3 

- .4 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

D L G S M H 

Grafik 6’da, GSMH serisinin birinci dereceden fark değerlerinin seyri 

görülmektedir. Buna göre, serinin birinci dereceden farkı alındığında, 

durağan hale geldiği söylenebilir. 



213 

Grafik 7: 

TÜFE Serisinin Düzey Değerleri 

5 0 0 0 0 0 

4 0 0 0 0 0 

3 0 0 0 0 0 

2 0 0 0 0 0 

1 0 0 0 0 0 

0 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

T U F E 

Kamu harcamalarının etkide bulunup bulunmadığı araştırılan bir diğer 

değişken Tüketici Fiyatları Endeksidir. Bu serinin düzey değerlerini 

gösteren Grafik 7’ye göre, yıllar itibariyle TÜFE’de yüksek oranlı artışlar 

meydana gelmiştir. Bu nedenle düzeyde durağan olmayan TÜFE 

serisinin, Logaritmik değerlerine bakılmalıdır. 

Grafik 8: 

TÜFE Serisinin Logaritmik Değerleri 

1 4 

1 3 

1 2 

1 1 

1 0 

9 

8 

7 

6 

5 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

L T U F E 

TÜFE serisinin logaritmik değerlerinin seyrini ortaya koyan yukarıdaki 

grafik 8’e göre; durağanlık logaritmik değerlerde de sağlanamamıştır. 


214 


Logaritmik değerleri ile durağan olmadığı anlaşılan TÜFE serisinin, 

durağan hale getirilebilmesi için fark değerleri araştırılmalıdır. 

Grafik 9: 

TÜFE Serisinin Birinci Derece Fark Değerleri 

. 3 5 

. 3 0 

. 2 5 

. 2 0 

. 1 5 

. 1 0 

. 0 5 

. 0 0 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

D L T U F E 

Grafik 9’da TÜFE serisinin birinci derece farkı alınmış, bu 

değerleri ile durağan hale geldiği anlaşılmıştır. Nedensellik analizine 

konu olan TÜFE serisi değerleri, birinci dereceden fark değerleridir. 

Grafik 10: 

İşsizlik Serisinin Düzey Değerleri 

3 2 0 0 

2 8 0 0 

2 4 0 0 

2 0 0 0 

1 6 0 0 

1 2 0 0 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

i s s i z li k 

İşsizlik serisinin düzey değerlerini gösteren Grafik 10’da 

durağanlığın olmadığı görülmektedir. Bu nedenle, serinin logaritmik 

değerlerinin seyri araştırılmalıdır. 



215 

Grafik 11: 

İşsizlik Serisinin Logaritmik Değerleri 

8.0 

7.9 

7.8 

7.7 

7.6 

7.5 

7.4 

7.3 

7.2 

7.1 

90 92 94 96 98 00 02 04 06 

L I S S I Z L I K 

Düzey değerleri üzerinden durağan olmadığı görülen işsizlik serisinin 

logaritmik değerlerinin verildiği Grafik 11’de, durağanlık şartının yine 

sağlanamamış olduğu anlaşılmaktadır. 

Grafik 12: 

İşsizlik Serisinin Birinci Fark Değerleri 

. 3 

. 2 

. 1 

. 0 

- . 1 

- . 2 

- . 3 

9 0 9 2 9 4 9 6 9 8 0 0 0 2 0 4 0 6 

D L IS S IZ L IK 

Grafik 12’de, son olarak İşsizlik serisinin birinci derece fark değerleri ile 

durağan hale geldiği, dolayısıyla da nedensellik analizinde serinin birinci 

derece fark değerlerinin kullanılacağı ifade edilebilir. 

Yukarıda serilerin grafiklerine bakılarak, hangi seviyede durağan 

oldukları yorumlanmıştır. Ancak sadece grafiklerle durağanlık 


216 


konusunda yorum yapmak doğru olmaz. Serilerin birim kök içerip 

içermediğini ortaya koyan en sağlam yöntem ADF Birim Kök Testidir. 

Tablo 1: 

ADF Birim Kök Testi Sonuçları 

Trendli+sabitli Sabitli 

lişsizlik -1.933599 

[-3.168695] 

(1) 

dlişsizlik -3.568066 * 

[-3.173943] 

(7) 

ltüfe 1.839827 

-3.168039 

(0) 

dltüfe -5.789964 * 

[-3.168695] 

(0) 

lgsmh -1.921972 

[-3.170793] 

(4) 

dlgsmh -5.897386 * 

[-3.170793] 

(3) 

lkamu 

harcamaları 

dlkamu 

harcamaları 

-2.692194 

[-3.168695] 

(1) 

-4.026644 * 

[-3.173943] 

(7) 

-1.280255 

[-2.591396] 

(1) 

-3.478699 * 

[-2.594521] 

(7) 

-2.005373 

-2.591396 

(1) 

-3.302473 * 

[-2.591799] 

(1) 

-0.815733 

[-2.592645] 

(4) 

-5.944009 * 

[-2.592645] 

(3) 

-1.633970 

[-2.594521] 

(8) 

-3.235664 * 

[-2.593551] 

(5) 

[] : %10 anlamlılık düzeyindeki MacKinnon tablo kritik değerlerini göstermektedir. 

Trendsiz+sabit 

siz 

1.087953 

[-1.613122] 

(8) 

-6.365834 * 

[-1.613496] 

(0) 

-0.058692 

-1.613238 

(6) 

-0.864557 

[-1.613238] 

(5) 

2.762498 

[-1.613346] 

(4) 

-4.973066 * 

[-1.613346] 

(3) 

2.491255 

[-1.613122] 

(8) 

-2.415878 * 

[-1.613238] 

(5) 



217 

( ): Akakike Bilgi Kriterine (AİC) göre seçilen gecikme uzunluklarıdır. 

* : Serinin %10 düzeyine anlamlılığını ifade etmektedir. Serinin durağan olduğunu 

göstermektedir. 

Tüm değişkenler için ADF birim kök testinin sonuçları Tablo 1’de 

verilmiştir. Her bir seri mevsimsellikten arındırılmıştır. GSMH, TÜFE, 

Kamu harcamaları ve işsizlik serilerinin tamamı logaritmik değerleri 

üzerinden durağan olmayıp birinci fark değerleri durağandır. Başka bir 

ifadeyle I(1)’dirler. Değişkenlerin başındaki “d” harfi serinin birinci 

farkında durağan olduğunu gösterir. Örneğin dlkamu harcamaları, kamu 

harcamaları serisinin birinci dereceden farkını ifade eder. Bu şekilde 

seriler durağan hale gelmişlerdir. Birim kök testi uygulandıktan ve seriler 

durağan hale getirildikten sonra Granger Nedensellik analizine 

geçilebilir. 

2.c. Granger Nedensellik Testi 

Granger nedensellik testinde daha önce de değinildiği gibi aşağıdaki 

denklemler test edilmektedir: 

x 

y 

t 

t 

 

 

n 

 

j1 

n 

 

j1 

a 

j 

x 

x 

t 

j 

t 

j 

 

 

m 

 

m 

 

j1 

j1 

y 

y 

j 

t j 

t 

j 

u 

u 

t 

t 

(4) 

(5) 

Bu denklemlere göre x ve y değişkenlerinin birbiriyle olan ilişkisinin 

regresyonunda, eğer y kendi geçmiş değerlerine kıyasla x’in geçmiş 

değerleri ile daha iyi öngörülebiliyorsa ve bunun tersi geçerli değilse x’in 

, y’nin Granger nedeni olduğu söylenir. Başka bir ifade ile x, y’nin tek 

yönlü nedeni ise eşitlik 5’de yer alan katsayısı istatistiksel olarak 

sıfırdan farklı iken, 1’deki katsayısı sıfırdan farklı değildir. 30 

Bu denklemlerde yer alan gecikme uzunlukları birim kök testinde 

yapıldığı gibi Akaike ve Schwarz bilgi kriterleri kullanılarak ve 

maksimum gecikme uzunluğu (15) alınarak ayrı ayrı denenmiştir. Bu 

işlem neticesinde nedensellik analizinde kullanılacak en uygun gecikme 

uzunluğu hesaplanmıştır. Yukarıdaki denklemler çalışmada kullanılan 

tüm seriler için oluşturulmuş ve elde edilen test sonuçları aşağıda 

verilmiştir. 

30 Karaca, Orhan, “Türkiye’de Enflaston-Büyüme İlişkisi: Zaman Serisi Analizi”, Doğuş Üniversitesi Dergisi 

4(2), 2003, s.249 


218 


Tablo 2’de kamu harcamaları ile GSMH arasında iki yönlü nedensellik 

ilişkisi araştırılmıştır. Sonuçlara bakıldığında GSMH ‘dan kamu 

harcamalarına doğru Granger anlamda bir nedensellik olduğu 

görülmektedir. Bunu anlamak için P (olasılık) değerlerine bakmak 

gerekir. Eğer P değeri %10 anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak 

anlamlı ise, yani P değeri


219 

Q(1) 4.E-05 (0.995) 

Q(4) 0.5475 (0.969) 

D.R 2 0.131557 

Wald Test: 

Test Değer Serbestlik Derecesi Olasılık 

istatistiği 

F-İstatistiği 3.455107 (4, 53) 0.0140 

Ki-kare 13.82043 4 0.0079 

( ) : olasılık değerlerini gösterir. 

NOT: Yukarıdaki denklem 1. farkında durağan olan GSMH değişkeninden yine 1. farkında 

durağan olan Kamu Harcamalarına olan nedenselliği araştırır. Denklemde 1. ve 4. dereceden 

otokorelasyon yoktur. Tablodaki F değeri ilgili değişkenin katsayıları için yapılmıştır. 

Tablo 3: 

Granger Nedensellik Testi Sonuçları 2 

(KAMU HARCAMALARI-GSMH) 

Bağımlı Değişken: dlgsmh 

Değişkenler Katsayılar t istatistikleri 

sabit 0.011869 2.730519 

(0.0085) 

dlgsmh(-1) 0.034978 0.294078 

(0.7698) 

dlgsmh(-2) 0.078449 0.635378 

(0.5278) 

dlgsmh(-3) 0.028249 0.229854 

(0.8191) 

dlgsmh(-4) -0.467845 -3.579773 

(0.0007) 

dlkamu harcamaları(-1) -0.005001 -0.051367 

(0.9592) 

F 2.945095 (0.019962) 

Q(1) 0.0094 (0.923) 

Q(4) 0.0804 (0.999) 

D.R 2 0.139482 

Wald Test: 

Test istatistiği Değer Serbestlik Derecesi Olasılık 

F-istatistiği 3.791546 (2, 55) 0.0287 

Ki-kare 7.583093 2 0.0226 

( ) : olasılık değerlerini gösterir 

NOT:Yukarıdaki denklem 1. farkında durağan olan Kamu Harcamaları değişkeninden yine 1. 

farkında durağan olan GSMH ya olan nedenselliği araştırır. Denklemde 1. ve 4. dereceden 



220 


Tablo 3’ün sonuçlarına göre; GSMH’dan kamu harcamalarına doğru 

nedensellik mevcuttur. Dolayısıyla kamu harcamaları ve GSMH arasında 

çift yönlü bir nedensellik söz konusudur. 

Kamu harcamalarından GSMH’ya doğru Granger anlamda bir 

nedensellik ilişkisinin olduğu sonucu, incelenen dönemde kamu 

harcamaları ile GSMH’nın Keynesyen bir ilişki içinde olduğunu 

göstermektedir. Keynes tarafından geliştirilmiş olan makro ekonomik 

modelde, kamu harcamaları dışsal olarak kabul edilmekte ve GSMH’yı 

etkilemektedir. Dolayısıyla bu sonuç, Keynesyen teoride olduğu gibi, 

kamu harcamalarının kısa dönemli efektif talep yetersizliklerini aşmak ve 

ekonomiyi genişletici etkide bulunmak için kullanılmış olduğunu ortaya 

koymaktadır. Başka bir ifade ile, incelenen dönemde kamu harcamaları, 

Türkiye’de önemli bir politika aracı konumundadır. Bununla beraber 

GSMH’da artışa neden olan tek faktörün kamu harcamalarındaki artış 

olmadığını da belirtmek gerekir. Ancak bu çalışmada araştırmaya konu 

olan değişken kamu harcamaları olduğu için diğer değişkenler kapsam 

dışında bırakılmıştır. 

Kamu harcamalarından GSMH’ya doğru bir nedensellik ilişkisinin 

yanında, GSMH’dan kamu harcamalarına doğru da bir nedensellik 

ilişkisi olduğu analiz bulguları arasında yer almaktadır. Dolayısıyla, 

GSMH’daki değişimin kamu harcamalarını etkiliyor olması incelenen 

dönem için Türkiye’de Wagner yasasının geçerli olduğu sonucunu ortaya 

koymaktadır. Wagner yasası, daha önce ayrıntılı bir şekilde açıklandığı 

üzere harcamalardaki artışın kaynağı olarak iktisadi gelişmeyi 

göstermektedir. Pek çok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de GSMH’daki 

artışla birlikte devletin bütçe aracılığı ile yapmış olduğu harcamalarda da 

düzenli ve sürekli bir artış meydana gelmiş olduğu ifade edilebilir. 

Tablo 4: 


(TÜFE-KAMU HARCAMALARI) 

Bağımlı Değişken :dlkamu harcamaları 


sabit -0.002538 -0.171110 

(0.8648) 


(0.0238) 


(0.0074) 


(0.3823) 



221 


(0.0679) 

dltüfe(-1) -0.066849 -0.722227 

(0.4733) 

dltüfe(-2) -0.060892 -0.639830 

(0.5250) 

dltüfe(-3) 0.289452 3.043070 

(0.0036) 

F 2.884496 

Q(1) 0.1311 

Q(4) 1.5452 

D.R 2 0.180232 

Wald Test: 

(0.012513) 

(0.717) 

(0.819) 

Test istatistiği Değer Serbestlik derecesi Olasılık 

F-istatistiği 4.447012 (4, 53) 0.0036 

Ki-kare 17.78805 4 0.0014 


NOT: Denklem 1. farkında durağan olan TÜFE değişkeninden Kamu Harcamalarına doğru olan nedenselliği 

araştırır. Denklemde 1. ve 4. dereceden otokorelasyon yoktur. Tablodaki F değeri ilgili değişkenin katsayıları 

için yapılmıştır. 

Tablo 4’de enflasyonun kamu harcamaları üzerindeki etkisi 

araştırılmıştır. Wald testi sonuçlarına göre P olasılık değeri %10 

anlamlılık düzeyinde istatistiki olarak anlamlı olduğundan, yani 

0,0036

222 


Q(4) 2.0986 (0.718) 

D.R 2 0.143124 

Wald Test: 

Test istatistiği Değer Serbestlik Derecesi Olasılık 

F-istatistiği 4.404114 (2, 59) 0.0165 

Ki-kare 8.808229 2 0.0122 


NOT:Denklem kamu harcamalarından TÜFE’ye doğru nedenselliği araştırır. Denklemde 1. ve 4. dereceden 


Tablo 5’de kamu harcamalarının enflasyona etki edip etmediği 

araştırılmıştır. Elde edilen test sonuçlarında kamu harcamalarından 

TÜFE’ye doğru nedensellik sözkonusu olmaktadır. Bu durumda kamu 

harcamaları ve TÜFE arasında iki taraflı nedensellik bulunmaktadır. 

Türkiye “24 Ocak Kararları” ile Keynesyen iktisat politikalarını terk 

etme yönünde bir çaba içine girmekle beraber 2000’li yıllara kadar, ne 

devletin ekonomideki ağırlığı azaltılabilmiş, ne de kararların alınmasında 

gerekçe olan enflasyon oranı ve bütçe açığı düşürülebilmiştir. Kamu 

harcamaları ve enflasyon oranı sürekli olarak artış göstermiştir. Kamu 

harcamalarındaki artışların vergi gelirleri ile karşılanamaz olması ise 

bütçe açıklarına neden olurken, bu açıkların kapatılmasında zamanla 

daha fazla iç borçlanmaya ağırlık verilmiştir. Bu borçların faizleri ise 

konsolide bütçe harcamaları içinde çok büyük bir paya ulaşmıştır. Faiz 

ödemelerinde büyük oranlı artışlar reel faizlerin yükselmesine neden 

olarak enflasyon haddini olumsuz yönde etkilemiştir. 

Özellikle 2000’li yıllarda hükümetler enflasyonun düşürülmesi için son 

derece sıkı programlar uygulama yoluna gitmişlerdir. Bu amaçla 

öncelikle 2000-2002 dönemini kapsayan istikrar programı enflasyonla 

mücadeleyi temel amaç edinmiştir. Belirlenen enflasyon hedefleri 

doğrultusunda önemli uygulamalardan bir tanesi de kamu harcamalarının 

azaltılması olmuştur. Ancak Şubat 2001 yılında yaşanan ekonomik kriz 

nedeniyle program uygulanamamıştır. Bununla beraber 2001 Mayıs 

ayında “Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı” yürürlüğe girmiştir. Bu 

programda da başta gelen amaçlardan bir tanesi enflasyonun düşürülmesi 

ve bu amacın gerçekleştirilmesi için önlemlerin alınması olmuştur. Bu 

konuda devletin ekonomideki payının küçültülmesi ve bu sayede kamu 

harcamalarının azaltılarak, kamunun ekonomi üzerinde olumsuz 

etkilerinin giderilmesi hususu ciddi anlamda gündeme getirilmiştir. Her 

yıl için faiz dışı fazla hedefi belirlenmiş ve bunun gerçekleştirilebilmesi 

için kamu harcamalarının kısılması yoluna gidilmiştir. Bu sayede kamu 



223 

kesimi borçlanma gereği eskisine oranla azaltılabilmiştir. Kamu 

görevlilerinin aylıkları, asgari ücretler, taban fiyatları, kamu mallarının 

fiyatları enflasyon hedefleri ile uyumlu düzeyde tutularak kamu 

harcamalarında kısıntıya gidilmiştir. Enflasyon oranlarına bakıldığında 

son yıllarda, hedeflerin tutturulabildiği ve enflasyon seviyesinin düştüğü 

görülmektedir. 

Analiz sonuçları da değerlendirildiğinde, kronik hale gelmiş enflasyonla 

tam anlamıyla mücadele edebilmek için yüksek düzeyde seyreden kamu 

harcamalarını disipline alacak bir harcama reformunun uygulanması 

olumlu sonuçlar meydana getirebilir. 

Tablo 6: 


(KAMU HARCAMALARI-İŞSİZLİK) 

Bağımlı Değişken:dlişsizlik 


sabit 0.005867 0.764187 

(0.4477) 

dlişsizlik(-1) 0.189109 1.502795 

(0.1381) 


(0.3013) 

F 1.897467 (0.158693) 

Q(1) 0.0012 (0.973) 

Q(4) 0.4761 (0.976) 

D.R 2 0.027702 

Wald Test: 

Test 

istatistiği 

Değer 

Serbestlik Derecesi Olasılık 

F-istatistiği 0.717196 (2, 61) 0.4922 

Ki-kare 1.434393 2 0.4881 


NOT: Yukarıdaki tablo Kamu harcamalarından işsizliğe doğru nedenselliğin olup olmadığını 

araştırır. Denklemde 1. ve 4. dereceden otokorelasyon yoktur. Tablodaki F değeri ilgili 

değişkenin katsayıları için yapılmıştır. 

Tablo 6’da kamu harcamalarının işsizlik üzerindeki etkileri 

araştırılmıştır. Elde edilen bulgulara göre; genel olarak kamu 

harcamalarının işsizlik üzerinde herhangi bir etkisinin bulunmadığı 

ortaya çıkmıştır. 

Kamu harcamaları türleri itibariyle incelendiğinde yatırım harcamalarının 

genel olarak diğer harcamalara göre çok küçük miktarlarda arttığı ve 

toplam harcamalar içindeki payının sürekli olarak azaldığı belirtilebilir. 


224 


Bir ekonomide işsizliğin azaltılabilmesi, üretim kapasitesinin 

arttırılabilmesi sayesinde gerçekleştirilebilir. Üretim kapasitesinde artış 

yaratabilmek için genel olarak sabit sermaye oluşumuna yönelik yatırım 

harcamalarına ihtiyaç duyulur. Ancak Türkiye’de kamu yatırımlarına 

özellikle 1980’lerden sonra verilen önem azalmıştır. Kamunun 

ekonomideki ağırlığının azaltılması için kamusal yatırımların payı 

azaltılmak istenmiştir. Ayrıca Türkiye’de sık sık tekrarlanan ekonomik 

krizlerin, özel kesim için elverişli yatırım ortamının da oluşumunu 

engellemiş olduğu ifade edilebilir. 

Araştırma sonucuna göre; kamu harcamalarındaki artış GSMH’da artışa 

neden olmaktadır. Ancak GSMH artış hızında özellikle son yıllarda 

meydana gelen artışa rağmen işsizliğin azalmadığı, hatta daha da arttığı 

belirtilebilir. Bunun nedeni olarak çalışan başına düşen verimlilikte artış 

meydana geldiği, bu nedenle de yeni istihdam yaratılması gerekmediği 

ifade edilmektedir. 

SONUÇ 

Nedensellik analizi, iktisat literatüründe sıkça kullanılan ekonometrik 

yöntemlerden birisidir. En çok bilinen nedensellik analiz yöntemi 

Granger nedensellik analizidir. Clive W.J. Granger ve Robert F. Engle 

2003 yılında Nobel iktisat ödülünü almalarıyla birlikte, bu yöntem 

iktisatçılar arasında daha popüler bir hale gelmiştir. 

Bu çalışmada kamu harcamalarının ekonomiye etkileri, Türkiye 

verileri ve Granger nedensellik testi yöntemi kullanılarak analiz 

edilmiştir. Öncelikle analize konu olan değişken GSMH’dır. Kamu 

harcamaları ile GSMH arasındaki ilişkinin analiz edildiği test sonuçlarına 

göre; 1988-2006 döneminde, kamu harcamaları ve GSMH arasında çift 

yönlü nedensel bir ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Harcamalardaki artış 

GSMH’daki artışın, GSMH’daki artış da kamu harcamalarındaki artışın 

nedenidir. 

Kamu harcamalarının ekonomiye etkileri incelenirken ele alınan diğer bir 

değişken, fiyatlar genel seviyesinde hızlı ve sürekli artış olarak ifade 

edilen enflasyondur. Kamu kesimi tarafından yapılan harcamalarda 

meydana gelen artışlar ekonomide toplam talebi arttırarak enflasyon 

üzerinde bir etki oluşturabilmektedir. Ayrıca kamu harcamalarının 

finansman yöntemleri de enflasyon üzerinde etki yaratabilir. Monetarist 

görüşe göre enflasyon parasal bir olgudur. Buna göre eğer kamu 

harcamaları yeni para yaratılması yoluyla finanse edilirse enflasyonist 



225 

baskılar oluşmaktadır. Kamu harcamalarının borçlanma ile finansmanı 

durumunda da kamu harcamalarında artış enflasyonu arttırıcı bir etki 

yaratabilir. 

Türkiye için enflasyon ve kamu harcamaları verileri kullanılarak yapılan 

Granger nedensellik analizi sonuçlarına göre; kamu harcamalarından 

enflasyona doğru tek yönlü nedensel ilişki mevcuttur. Türkiye’de kamu 

harcamalarında meydana gelen değişim enflasyon oranında değişime 

neden olmaktadır. 

Kamu harcamalarının işsizlik üzerine etkileri yine 1988-2006 yılı verileri 

kullanılarak Türkiye ekonomisi için test edilmiştir. İki değişkenin 

birbirlerinden tamamen bağımsız oldukları sonucu ortaya çıkmıştır. Bu 

durumda Türkiye’de en önemli sorunlardan bir tanesi olan yüksek oranlı 

işsizliğin azaltılması konusunda kamu harcama türlerinin farklı etkileri 

olabileceği söylenebilir. Yatırım harcamalarının toplam içindeki payında 

yıllar itibariyle meydana gelen azalışın istihdamın arttırılamamasında ve 

ülkenin sürekli yüksek oranlı işsizliğe maruz kalmasında söz sahibi 

olduğu belirtilebilir. 


A GLANCE AT THE EUROPEAN ECONOMIC AND 

MONETARY INTEGRATION PROCESS WITHIN 

HISTORICAL PERSPECTIVE IN THE LIGHT OF 

ECONOMIC INDICATORS 

Sefer ŞENER 


ABSTRACT 

Once dreamt of by few European Leaders, European union with its economic and 

monetary Structure is in the forefront of the World’s economic scene today. European 

Union is marching conscious steps towards becoming a super power. In the final stage 

of integration European economic and monetary integration has already proved to be 

successful among member countries Strong monetary policy, economic structure and 

policies towards a better Europe under European Union umbrella is promising for 

European Countries. In the world of globalization, to understand European Union’s 

today and future, it is a necessity to see the phases passed in historical process. 

Therefore a historical perspective has been put forward in the study. The study consists 

of a brief description on the European Union’s integration process starting from the 

ideals of authors, diplomats and philosophers of the middle ages. Then European 

economic and monetary integration as well as its phases are also given shortly. 

Following the historical perspective, economic performance of the European Union and 

Euro area after monetary integration has been evaluated by using several economic 

indicators. Data have been evaluated according to the number of member countries’ 

entrance date to European Economic Community and the European Union. 

Keywords:European Union Economic History, European Union, European Economic 

and Monetary Integration, European Union Economic Indicators. 

GİRİŞ 

O 

ld Continent Europe, have faced several disasters and 

movements in the past century. Many people died and 

countries collapsed economically. Ist and IInd World Wars, 

economic crises and development of industrial revolution shaped the 

regional economic integration efforts for some years. Starting from 

1950s, integration movement in Europe led by few leaders gained pace. 

Certainly it is not difficult to see why leaders of the time sought and why 

still today have sought for integration accross the region. Peace and 

economic welfare for everyone could be reached through a stabile unity. 


A Glance at the European Economic and Monetary Integration Process... 

227 

Today’s European Union have passed several stages of 

integration process and been developed by collective conceptual and 

structural factors. Different characteristics of these factors constitute 

fundamental milestones for today’s integrated structure. Certainly ideas 

of the periods also formed a different view on the structure of the unity. 

There are several economically integrated regions in the world. 

Economic integration basically depends on liberalization methods for 

trade between countries and it is some of the ultimate goals of integration 

efforts in Europe. Colloborate act in economic policies and decision 

making are other issues in the integration by and among member 

countries. Economic and monetary integration of Europe might be the 

final stage of unity formation among countries in Europe and it certainly 

have some effects on the structure of current Union in many aspects. 

In this study, firstly European Union’s evolution from past to 

today has been given from historical perspective. Economic and 

monetary union has been stressed. Finally economic performance of the 

European Union since its establishment has been commented on. 

1. European Union Ideal 

The idea to unite countries in Europe under one administration or 

acting together against possible outer treats date back to middle ages. 

Not to mention during the ruling of Roman Empire, sporting events, the 

Olympics can also be accepted as a form of unity. Following the collapse 

of Roman Empire, Church continued the aim of unity as it considered 

European Unity under a ruler with a religious administration. 1 

The idea to unite countries was represented by Augustinus in the 

Middle Ages and by Kant in New Age. 2 It was Matthias Corvinus, King 

of Hungry who attempted to form a union to strenghten West Europe in 

1485. 3 200 years later in his famous essay “Present and Future Peace of 

Europe” William Penn initiates one of the first moves to provide 

continous peace in Europe. 

He starts with the lines; 4 

1 Memduh Yaşa, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi 1923-1978, Akbank Kültür Yayını, (İstanbul: Apa 

Ofset Basımevi, 1980), p. 440. 

2 Beril Dedeoğlu, Adım Adım Avrupa Birliği, (İstanbul: Çınar Güncel Yayınları, Nisan 1996), p. 61. 

3 www.catholic.org/encyclopedia/view.php?id=7740 

4 An Essay Towards the Present And Future Peace of Europe, www.fredsakademiat.dk/library/penn.pdf 


228 


“He must not be a man, but a statue of Brass or Stone, whose 

bowels do not melt when he beholds the bloody tragedies of this war in 

Hungary, Germany, Flanders, Ireland, and at Sea…” 

The essay summarizes the situation of that time in Europe, 

explains the significance of peace and its benefits extensively. 

In the next century Abbe de Saint Pierre, the French writer 

proposes an international organization to provide peace in Europe. 

Following the ideas of Saint Pierre, Jean-Jacques Rousseau and 

Emmanuel Kant contribute to peace efforts in Europe during the period. 

In the 19th Century Claude Henri de Saint Simon writes “Reorganization 

of European Society”. The work calls for parliamentarian 

administrations in Europe and if possible for a single parliament which 

will lead to the integration of Europe. Then in 1849 “European United 

States” concept is put forward by Victor Hugo in his speech in Peace 

Conference in Paris. 5 

In our age, contemporary history of the integration can be started from 

“Pan-European Union”, a movement by Count Richard N. Coudenhove 

Kalergi that he started in Vienna in the early 1920s. 6 He dreamt of 

forming a currency and customs union stretching from Portugal to Poland 

with his own parliament consisting of an upper and a lower house. In 

1923 Coudenhove Calergi’s work “Pan-Europe” and “Pan-European 

Movement” adds a new dimension to European Unity. However, 

Kalergi’s Pan-european Union idea was not accepted widely 7 . 

2. European Economic Integration Process 

Efforts made towards forming a European Union as we see today 

dates back to post war period after the second world war. Devastating 

effects of second world war requires reconstruction of the economy of 

the Old Continent and establishing a lasting peace. Therefore IInd. World 

War is a milestone in the governance of old Continent. Yet, in a 

politically divided Continet quite fierce debates were conducted on the 

form of unity at that time. Winston Churchill made a significant speech 

on September 19th, 1946 in Zurich, Switzerland. Starting with the 

5 Asle Toje, Unity in Diversity, Reflections on the Idea of Europe, paper prepared for NISA Conference, 

(Denmark: University of Southern Denmark, 23-25 May, 2007) (this paper can also be found at: 

http://www.sam.sdu.dk/politics/nisa/papers/Toje.pdf). 

6 Michael Gehler, “From Pan-Europe to the Single Currency: Recent Studies on the History of European 

Integration”, Contemporary European History, 15, 2 p. 274. 

7 Rıdvan Karluk, Avrupa Birliği ve Türkiye, ( İstanbul: Beta Yayınları, 2003), p.1. 



229 

beautiness of the Continent and its ancient history, he proposes a 

“European Group” and regional organization of Europe. 8 

The Organization for European Economic Cooperation (OEEC, known as 

OECD today) was founded in 1948 as the European Organization of 

Marshall Plan. The Council of Europe, a seperate supranational 

organization, was set in 1949. The Organization has 47 members. Its 

field of activity are all kind of issues related with European Interest, 

namely all political economic and social matters. However, it does not 

have any power to make laws and it can suggest non-binding resolutions 

and draft conventions to member states. 9 It states its main objectives as 

protecting human rights, pluralist democracy and the rule of law besides, 

promoting awareness and encouraging the development of Europe’s 

cultural diversity. 10 

2.1. European Coal And Steel Community To European Union 

In the early 1950s efforts of French Foreign Minister Robert Schuman 

together with French Development Organization’s President Jean Monnet 

resulted in the first integrational organization, European Coal and Steel 

Community (ECSC). Robert Schuman made a declaration on 9th May 

1950. In his declaration he stated that; 11 

“Franco German production of coal and steel as a whole be 

placed under a common High Authority within the framework of an 

organization open to participation of the other countries of Europe..” 

Countries once fought with each other agreed to form a poll for 

power sharing over their coal and steel production. 12 The Agreement was 

signed on April 18, 1951 by and among Federal Rebuplic of Germany, 

France, Italy, Belgium, the Netherlands and Luxemburg. 13 The 

agreement was limited to 50 years and ECSC passed away in 2002. 

Following the achievement, the Sixers (six country that established 

ECSC) established the European Atomic Energy Community 

(EURATOM=EAEC) and European Economic Community (EEC) in 

8 Winston Churchill’s speech, http://www.coe.int/T/E/Com/About_Coe/DiscoursChurchill.asp 

9 Walter Van Gevren, European Union: A Polity of States And Peoples, Palo Alto, (CA,USA: Stanford 

University Pres), p. 11. 

10 http://www.coe.int/T/e/Com/about_coe/ 

11 Robert Schuman’s Declaration, it can be reached at http://europa.eu/abc/symbols/9-may/decl_en.htm. 

12 Pascal Fontaine, 12 Derste Avrupa, Avrupa Birliği, Avrupa Dokumentasyon Serisi, (Luksemburg: Avrupa 

Toplulukları Resmi Yayını, 2005), p. 32. 

13 http://www.dtm.gov.tr/sorular/ab/demir.htm (see also http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/anlasma.pdf for full text of 

the agreement) 


230 


Rome on 25th March 1957. These agreements came into force on 

January 1st 1958. The idea beneath EURATOM was to lessen 

dependence to oil. EEC on the other hand demonstrated an extensive 

scope. Its objectives were defined as follows 14 ; 

to maintain healthier functioning of international regulations 

and contribute to the consistency of world’s economic and 

political balance, 

to use a united Europe power in order to increase life standarts 

in Europe and provide continous expansion, 

to recover West European Markets which are divided into 

small pieces particularly because of protective policies from the 

economic restrictions and turn them into more unrestricted and 

stronger 

to establish a common market in Europe and approximate the 

member countries economic situations to each other, 

to end the competition and international conflicts in defence 

industry 

to have an important place in the World’s economic and 

political structure 

to provide the most productive use of industry, agriculture and 

other resources and turn them into a single economic region that 

would bring the community a significant advangate 

to provide a complete unity of customs monetary and 

economic 

Economic Community is a kind of customs agreement among 

member countries. 15 First customs restrictions and import quotas were to 

be removed. In the Agreement strong provisions were imposed to 

prohibit actions such as monopoly and dumping against free trade of 

goods and services. 

European Economic Community have realized six rounds of 

enlargement so far in the years 1973, 1981, 1986, 1990, 1995, 2004 and 

2007. In 1973 Denmark, Ireland and United Kingdom, in 1981 Greece, in 

1986 Portugal and Spain, in 1990 East Germany, in 1995 Austria, 

14 Sefer Sener, The Analysis of Contributions of the Full Membership of Turkey in the Context of 

Transformationsin the European Union Development Process, Acta Academica Karviniensia, 2006, 1, p. 162. 

15 Haluk Cillov, Türkiye Ekonomisi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, (İstanbul: İstanbul Üniversitesi 

Yayını No: 1132, 1965), pp. 456-457. 



231 

Finland and Sweden, in 2004 South Cypriot Greek Administration, 

Czech Republic, Estonia, Hungary, Latvia, Lithuania, Malta, Poland, 

Slovac Republic, Slovenia, and in 2007 Bulgaria and Romania became 

members of the Organization. Today The Organization have 27 member 

countries. 

Merger Treaty is another agreement that ECSC, EEC and 

EURATOM’s executives were merged in Brussels in 1965. 16 Single 

European Act (SEA) is another milestone in the history of European 

Integration. By this treaty fully integrated European economy or “the 

Single Market” significantly expanded the range of policy areas in which 

the EEC could begin making its own policy and laws. 17 “The single 

European Act was signed in February, 1986 and entered into force on 

July 1, 1987. It has extended the Community’s field of competence and 

brought about significant changes in relations between the institutions 

and in their operating rules. It also gave formal legal status to European 

Political Cooperation, which is operational since 1970 simply on the 

basis of intergovernmental agreements. 18 

In addition, Organization’s name changed to “European Union” 

by the agreement signed on December 9-10, 1991 in Maastricht, the 

Netherlands. European Union Agreement also known as Maastricht 

Treaty came into force on November 1, 1993 and European Union was 

officially founded. 19 The Treaty initiated the process of Economic and 

Monetary Union (EMU) and, again significantly expanded the policy 

making authority of EU institutions. 

Currently, European Union has 27 members, 13 of which form 

euro area. Total population of the Union is 492,8 million people. 20 In the 

next section European Economic Integration and European Monetary 

Union are briefly summarized. 

2.2. European Economic and Monetary Integration 

16 http://www.delmkd.ec.europa.eu/en/europe-a-to-z/eu-timeline.htm 

17 Richard Deeg, “Contemporary Challanges to German Federalism: From the European Union to the Global 

Economy, Law ad Policy in International Business, Volume:33. Issue: 1, 2001, p51. Georgetown University 

Law Center; Copyright 2002 Gale Group. 

18 Emile Noel, “Working Together, Institutions of The European Community”, (Brussels, Luxemborg: 

European Documentation, Periodical, 1991) p. 5 (this document can be reached at; http:/ /aei.pitt.edu/ 

5876/01/003897 _1.pdf ) 

19 http://www.ikv.org.tr/pdfs/kronoloji1.pdf 

20 Eurostat news release, “EU and euro area enlargement on 1January 2007, The new EU of 27 and euro area 

of 13, Luxembourg, 167/2006, pp. 2-3. 


232 


In his article in 1978 Brenner compares a monetary union in 

Europe to a phoenix, a bird of tales believed to burn itself to death and 

emerge from the ashes as a new phoenix. 21 However, phoenix re-emerged 

in 1970 has successfully been hovering for some 30 years. 

“Monetary integration is the phoenix of the European Economic 

Community. Periodically it rises from the ashes of previous incarnations 

to hover uncertainly over the Community landscape, only to falter and to 

consume itself, not in fire but in self-doubt. After an interment far shorted 

than the mythical 500 years, the idea reemerges, impelled upward by the 

force of need and assisted by the faithful midwives to the Community 

ideal” 22 

At its meeting in November 1959 the Action Committee proposed 

some bold proposals for developing a European financial policy by; 23 

Freeing capital movements between the Sixers in such a way 

as to establish a real European capital market and thus to 

increase the Community’s investment potential; 

Coordinating the budgetary and credit policies of the Sixers in 

order to avoid the erratic movement of capital and of 

merchandise which would result from divergence of policy in 

this field, and to further overall economic expansion against a 

background of price stability; 

 

Setting up a European reserve fund which would centralize at 

least a part of the Sixers’s monetary reserves and in time of 

need enable the mutual aid procedures provided for in the 

Treaty to be put into operation, thus safeguarding the 

currencies of member countries. 

Following the collapse of Bretton Woods System a new Exchange 

rate mechanism among member countries were established. 1970s 

Werner Report indicated significant changes in the monetary system of 

member countries. EMU is an agreement among member countries of 

European Union to adopt a single currency and monetary system in their 

21 wordnet.princeton.edu/perl/webwn 

22 Michael Brenner, Monetary Policy: Processes and Policies, Annals of the American Academy of Political 

and Social Science, Vol. 440, The European Community after Twenty Years, November 1978, pp. 98-110. 

23 Action Committee for the United States of Europe, Statements and Declarations 1955-67, p.46. Chatham 

House/PEP European Series No 9, 1969; acquired from: “Jean Monnet: A Grand Design for Europe”, 

European Communities –Commission, Luxemburg Office, European Documentation Series—5/1988, p 28 

(this document can be reached at: http://aei.pitt.edu/4561/01/003906_1.pdf). 



233 

transactions. In March 1972 the Sixers decided to take common action 

against fluctuations in dollar and fluctuations among their currencies. 

They implemented a system called “snake in the tunnel”. Band of 

currency fluctuation among member countries represented the snake and 

band of dolar fluctuations against member countries currencies 

represented the tunnel. Snake in the tunnel was reviewed in March 1973 

and a new system was implemented. In Bremen summit member 

countries agreed on European Monetary System plan in 6-8 July 1978. 

The plan was about implementing a 3-leg monetary system. The system 

included realization of European Currency ECU, exchange rate 

mechanism and credit mechanism 24 The purpose of the mechanism was to 

keep Exchange rate fluctuations of West European Economies within an 

acceptable band. European Monetary System that came into force in 

1979 attempted to provide economic stability in member countries and 

improve the harmonization of economic systems accross member 

counries. In this regard a pool of European Currencies was formed and 

named as ECU. 

By the ‘Delor’s Report’ of European Council in 1989, a three 

phase plan that targeted realization of economic and monetary union was 

put forward. This plan had been finalized by a committe chaired by 

Jacques Delor, president of European Commission in 1988. The 

Committe’s plan proposed to reach full economic integration. It included 

establishment of European Central Bank, and single currency. In addition 

the report summarized the committe’s opinions of the efforts made 

towards economic and monetary union during the process of European 

integration. European Community implemented the first phase between 

1990-1993 period when the efforts of establishing closer cooperation 

between central banks were made. European Community commenced the 

first phase that comprised member countries undertook the responsibility 

to achieve following economic and monetary goals by January 1, 1994; 25 

All restrictions for capital movements among member 

countries and third world countries will have been removed. 

Price stability and a more powerful public finance will have 

been established 

Central banks will become independent organizations. 

24 Arıkan Kar , Avrupa Birliği Ortak Politikaları, (İstanbul: Beta Yayıncılık, 2003), pp. 191-193. 

25 Delors Report: http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/origins/delors_en.pdf 


234 


At the same time preparatory work for an extensive agreement 

were being conducted and as a result Maastricht Treaty was signed. On 

November 1st, 1993 Maastricht Treaty came into force and the second 

phase of monetary union started. European Monetary Institute was 

established to do preparatory work for the ESCB-European System of 

Central Banks. In the second phase, member countries undertook the 

following responsibilities between the years of 1994-1998 period; 26 

Establishing strong ties among member countries’ central 

banks 

a coordinated system for monetary issues 

Observing European Monetary System 

Taking over monetary cooperation fund 

 

 

Facilitating the use of ECU 

Managing of the foreign exchange reserves of central banks 

by member countries 

As mentioned in the former part, the Treaty initiated the process 

towards economic and monetary union. The Treaty set out a number of 

economic convergence criteria for member countries to participate in 

EMU. These criteria were a precondition to be completed for member 

countries before they could join EMU. These four convergence criteria 

are; price stability, public finances, exchange rate stability, interest rates. 

Criterion on price stability; 

The first indent of Article 121 (1) of the Treaty requires; 

“Achievement of a high degree of price stability; this will be apparent 

from a rate of inflation which is close to that of, at most, the three best 

performing member states in terms of price stability…” 27 

Member country must achieve annual inflation rate of 1,5 in the 

three member countries with the lowest inflation rate. In other words, the 

inflation rate of a given member state should not exceed by more than 1,5 

% that of the three best performing member states during the year 

preceding the examination of the situation in that member state. 

Criterion on sustainability of public finances; 

26 http://www.ecb.int/ecb/history/emu/html/index.en.html (online on September 15, 2007). 

27 “Assesment of the Fulfilment of the Maastricht Convergence Criteria and the Degree of Economic Alignment 

of the Czech Republic with the Euro Area”, A Joint Document of the Ministry of Finance of Czeczh Republic and 

the Czech National Bank, approved by the Government of the Czech Republic on 25 October 2006. 



235 

The second indent of Article 121 (1) of the Treaty requires; “the 

sustainability of the government financial position; this will be apparent 

from having achieved a government budgetary position without a deficit 

that is excessive, as determined in accordance with Article 104 of the 

Treaty…” 28 

This criterion has two sub-criteria. These are about fiscal balance 

and debt sustainability. According to the criterion the ratio of the annual 

government deficit to gross domestic product (GDP) can not exceed 3 % 

of the reference value defined in the protocol. Secondly, the ratio of gross 

government debt to GDP must not exceed 60% of the reference value 

defined in the protocol. 

Criterion on exchange rate stability; 

The third indent of article 121 (1) of the Treaty requires “the 

observance of the normal fluctuation margins provided for by the 

exchange rate mechanism of the European Monetary System, for at least 

two years without devaluing against the currency of any other member 

state..” 29 

It states here that the member states must have participated the 

exchange rate mechanism of the European monetary system without any 

break during the two years before assessing the success of any member 

country in subject. 

Criterion on the long-term interest rates; 

The fourth indent of Article 121 (1) of the Treaty requires; “the 

durability of convergence achieved by the member state and of its 

participation in the exchange rate mechanism of the European monetary 

system being reflected in the long term interest rate values…” 30 

It states here that the nominal long-term interest rate must not 

exceed by more than 2 percentage points that of at most the three bestperforming 

member states in terms of price stability (the same member 

states as those in the case of the price stability criterion). 

European Council’s Madrid meeting between the dates of 15- 16 

December 1995 confirmed the starting date of stage three as 1st January 

1999. It also named the currency of European Union as ‘Euro’. 31 Prior to 

28 “Assessment Of The Fulfilment…” 



31 The European Council Madrid, 15-16 December 1995, Bulletin of the European Communities, Bull EU 12- 

1995, p. 9. 


236 


the third phase of economic and monetary union in EU Council’s 

meeting in May 1998 in Brussels, it was determined that eleven countries 

had met convergence criteria. During the second phase England and 

Denmark had already declared that they would not pass to stage 3. In the 

third stage eleven countries’ (Germany, Austria, Belgium, Finland, 

France, the Netherlands, Spain, Italy, Luxemburg and Portugal) currency 

rates fixed irrovacably to EURO exchange rate. Therefore Euro also 

replaced ECU. While Denmark and England had announced before that 

they would not enter the Euro zone (area), Greece and Sweden remained 

as candidate countries for they could not meet the convergence criteria. 

However Greece soon recovered its economic condition and it became a 

Euro-zone member by January 1st, 2001 in European Council’s meeting 

in Feria. Currently, Euro area has 13 members; Belgium, Germany, 

Ireland, Greece, Spain, France, Italy, Luxembourg, the Netherlands, 

Austria, Portugal, Slovenia and Finland. The last EU country to enter 

Euro area was Slovenia on January 1, 2007. Total population of euro area 

as of 1st January 2007 is 316,6 million. 32 

For the countries outside euro area (Denmark, Estonia, South 

Cyprus Greek Administration, Latvia, Lithuania, Malta, and Slovakia) a 

new exchange rate mechanism was established. New exchange rate 

mechanism is also known as ERMII. European Council decided to 

establish an exchange rate mechanism in the third stage of economic and 

monetary integration on 16 June 1997 in Amsterdam. This resolution 

was built upon the agreements reached at the Council’s prior meetings in 

Florence and Dublin. The resolution stated that new exchange rate 

mechanism would be operated under the procedures that would be 

organised by an agreement between the European Central Bank and the 

national central banks of the member states outside euro area. 33 In additon 

the following objectives were declared. 

Sustaining exchange rate stability for lasting convergence of 

economic fundamentals, thus pursuing a disciplined and 

responsible monetary policy aiming at price stability 

32 Eurostat news release, “EU and euro area enlargement on 1 January 2007, The new EU of 27and euro area 

of 13, Luxembourg 167/2006, pp. 2-3. 

33 EU council’s resolution on ERMII, you can reach at: 

http://ec.uropa.eu/economy_finance/euro/documents/resolution-erm%20_amsterdam_en.pdf 



237 

 

 

Creating a stable economic environment in order to have a 

good functioning market and reach higher levels of 

investment, growth and employment 

Ensuring that member states outside the euro area adopt their 

economic and monetary policies to stability 

Euro started to be used as banknotes on January 1st, 2002. At this 

phase it was forecasted that both Euro and other currencies would be in 

the market and only Euro would remain in the market as a single 

currency as of July 1, 2002. Euro existed only as a book unit of account, 

so no actual euro notes and coins were distrubuted. During this period 

large multinational firms such as France’s Alcatel, Germany’s Daimler 

Benz, Finland’s Nokia, and US’s Chase Manhattan adopted the Euro for 

European accounting and financial reporting purposes. 34 Chabot explains 

introduction of euro in three phases as phase a, b and c. It can be seen in 

Table 1; 

Table 1: 

Euro’s Introduction 

34 Christian Chabot, Understanding the Euro: The Clear and Conscise Guide to the New Trans-European 

Economy, Blacklick, (OH, USA: McGraw-Hill Professional Book Group, 1998). p.6. 


238 


Source: Christian Chabot, Understanding the Euro: The Clear and Concise Guide to the 

New Trans-European Economy, Blacklick, OH, USA: McGraw-Hill Professional Book 

Group, 1998, p. 7. 

3. Economic and Financial Performance of the Euro Area 

Following are tables of macroeconomic indicators of the 

European Union and the Euro Area. Growth rates, employment, 

unemployment, inflation, international trade volumes and investments are 

given to discuss the performance of the Euro Area. 

3.1. Growth Rates 

Economic growth is basically indicated as the increase in the real 

GDP. In other words, increase of productivity in a given country in given 

circumstances is accepted as economic growth. 

Table 2a: 

Growth Rates of European Union Member Countries in Percentage 

(1965-2004). 

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004 



239 

Belgium 2,29 6,35 -1,32 4,47 1,65 3,13 2,38 3,84 2,91 

France 4,77 5,73 -0,27 1,85 1,93 2,67 2,35 4,06 2,31 

Germany - - -1,04 1,27 2,19 5,72 1,89 3,20 1,56 

Italy 3,26 5,31 -2,04 3,47 2,97 1,97 2,92 3,02 1,22 

Luxembourg 1,92 1,70 -6,57 0,84 2,79 5,31 1,43 9,02 4,54 

Netherlands 5,24 5,69 0,17 1,68 2,65 4,06 3,03 3,46 1,43 

Denmark - - -1,72 2,56 6,55 0,96 2,75 2,63 2,38 

Ireland - - 5,65 3,07 3,08 8,46 9,63 9,91 4,87 

U.K. - - -0,54 -2,06 3,56 0,75 2,85 3,85 3,13 

Greece - - - - 2,50 0 2,09 4,47 4,16 

Portugal - - - - - 3,95 4,28 3,37 0,95 

Spain - - - - - 7,32 4,93 3,42 4,08 

Austria - - - - - - 1,90 3,35 2,16 

Finland - - - - - - 3,44 5,11 3,66 

Sweden - - - - - - 4,05 4,32 3,59 

Source: Compiled From World Bank Database 

Numbers represent annual change rate compared to previous year 

(-) represents non-member during the period 

In table 2a, growth rates of European Union Member Countries 

can be seen since their accession to European Union. Growth rates of the 

countries gained pace with their accession to EU. In 1965s and 1970s 

growth rates of 5% were reached. In 1973 Denmark, Ireland and United 

Kingdom joined the Union. During this period, negative values in growth 

rates were recorded as a result of the oil crises. Starting from 1980s new 

member countries joined and the economic situation in the Union 

recovered. Luxembourg was in the forefront during 2000s with the 

growth rate of 9% and Ireland 9% during 1990, 1995 and 2000. 

Table 2b: 

Growth rates for Euro Area (13), Japan and USA in Percentage (2000- 

2007). 

Years 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Euro Area 3,9 2,0 1,2 1,3 2,5 1,8 3,0 2,9 

USA 3,7 0,8 1,6 2,5 3,6 3,1 2,9 2,2(f) 

Japan 2,9 0,2 0,3 1,4 2,7 1,9 2,2 2,3(f) 

Source: Compiled From Eurostat 


(f) represents forecast 


240 


As seen in table 2b, in the first years of EMU in 2000, the 

World’s economic situation was in a recovery phase of the crises occured 

in Asia and Latin America Countries as well as in Russia. Starting from 

1998 fall term, financial markets began to develop and a confident 

environment was created due to relaxation of monetary policies by 

developed countries. US economy continued to the biggest share in the 

World economy. Japanese economy also started to recover in the second 

half of 1999 following a stationary period. 

EMU had high growth rates in the first years of integration. 

Strong institutional structure to regulate macro economic policies and 

institutional reforms demonstrated its effects in the first three years of 

EMU. In this period high interest rates that caused limitation for the 

investments decreased. Structural reforms in the goods, services and 

labor markets of the member countries helped improve privatization and 

liberalization efforts and reflected positively on consumer spendings. 

Some of the other factors for the increase in growth can be noted 

as wide information technology use and stock valuation that created a 

positive climate in the economy. Following these developments growth 

rate of the Euro area rose beginning from mid 1999. GDP was recorded 

around 3% until mid 2000. Fast enlargement supported by strong 

domestic demand and exports. 

However, a short interval of decrease followed the increase in 

2000. Growth rates followed a falling trend between 2001 and second 

half of 2002. Increase in the oil prices, September 11 incidents, 

regulations on the stock prices caused slow down of economic 

development. Decrease of World’s trade volume affected Euro area 

countries negatively. 

In 2001, World economy entered into recession. While it 

increased 12% the previous year, it went back 2% in 2001. With the 

valuation of US dollar against Euro, purchasing power in the Euro area 

weakened. On the other hand, decline of income expectations and 

downward float of stocks caused consumer confidence loss. Profit 

margins in the industry shrank and investments lessened. Contrary to 

shrinking in the World Trade in 2001 and weak growth in 2002, World 

economy started to recover in 2003. Economic activities stayed at a 

stationary status in EU. Although consumption increased in this period, 

GDP growth remained small compared to previous year. Main reason for 

the decline is the recession in exports and investments mainly. Starting 



241 

from third quarter of 2003, Euro area economy started to recover. Growth 

trend was caught again together with the increased domestic consumption 

and exports as well as suitable international economic environment. 

However, GNP increase was obtained at a very limited level. 

Economic revival in the World gained pace in 2004. Decline in 

the interest rates and strong growth rates occured in developing countries 

such as China. Growth became stronger with the growth movement in 

countries China, USA, Australia and new member countries of EU. 

Euro area growth rate for 2004 was 2,4. It was recorded as 1,8 in 

2005 and 3,0 in 2006. Growth in 2006 had been higher since 2000. 

Parallel to the world economy, continous inflation rate fall, supportive 

financial conditions and improvements in the structural reforms had 

played an important role on the economic development of the Euro area. 35 

3.2. Employment And Unemployment Rates 

Employment rates indicate the annual change of employment 

rates compared to previous year. As it can be seen in Table 3. 

Table 3a: 

Employment Rates of European Union Member Countries in Percentage 

(1965-2004). 

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004 

Belgium * * * * 0,28 -0,01 0,85 1,16 1,54 

France * * * * 0,64 -0,14 0,52 0,60 0,68 

Germany * * * * 0,35 2,81 0 -0,12 1,32 

Italy * * * * 0,44 0,37 -0,37 0,61 -0,28 

Luxembourg * * * * 0,70 2,04 -2,98 3,93 0,94 

Netherlands * * * * 1,61 2,21 2,45 1,71 1,21 

Denmark - - - * 1,77 1,03 1,45 -0,45 -0,93 

Ireland - - - * 1,07 1,24 3,12 3,56 5,24 

U.K. - - - * 0,88 0,32 -0,03 2,30 0,30 

Greece - - - - 0,62 0,49 2,06 0,42 1,87 

Portugal - - - - - 0,86 0,17 1,54 1,25 

Spain - - - - - 1,44 0,79 3,0 2,31 

Austria - - - - - - 0,84 0,21 -1,69 

Finland - - - - - - 0,50 1,08 -1,14 

Sweden - - - - - - 1,07 1,88 -0,45 

Source; Compiled From World Bank Database 



35 OECD Economic Outlook, “Euro Area”, Preliminary Edition, 2007, p.1. 


242 


(*) represents data non-available in the source 

In table 3a employment rates can be seen. Employment rates 

increase was observed over 1% only in Denmark, Ireland and the 

Netherlands. Other countrise remained behind this ratio. Germany 

reached 3% employment rate in 1990 while Netherlands and 

Luxembourg recorded 2% increase. According to EU’s average ratio, 

only Ireland sustained high level employment growth for ten years. 

However, significant decreases were observed in other member countries 

in the last ten years. 

Table 3b: 

Employment Rates of Euro Area (13), USA and Japan in Percentage 

(2000-2007). 

Years 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Euro Area 2,5 1,5 0,6 0,4 0,9 0,8 1,4 * 

USA 2,0 0,0 -1,1 0,0 1,0 1,6 * * 

Japan -0,1 -0,6 -1,4 -0,3 0,2 0,4 * * 

Source; Compiled From Eurostat 



Unemployment rates indicate the annual change of unemployment 

rates compared to previous year. As it can be seen in Table 4. 

Table 4a: 

Unemployment Rates of European Union Member Countries in Percentage 

(1965-2004). 

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004 

Belgium * * * * -11,03 7,19 9,30 6,59 7,40 

France * * * 6,09 10,20 9,19 11,60 10 9,08 

Germany * * * * * * 8,10 7,80 9,80 

Italy * * * 7,59 10,30 11,40 11,50 10,50 8,00 

Luxembourg * * * * 3,00 1,6 2,90 2,40 4,80 

Netherlands * * * 4,59 13,10 7,40 7,00 3,30 

Denmark - - - * 7,80 3,30 7,00 4,50 6,19 

Ireland - - - * 16,70 13,00 12,20 4,30 4,40 

U.K. - - - * 11,30 6,80 8,60 5,50 4,59 

Greece - - - - 7,80 7,00 9,10 11,10 10,20 

Portugal - - - - - 4,69 7,19 3,90 6,69 

Spain 16,00 22,70 13,90 11,00 

Austria - - - - - - 3,7 3,59 4,90 

Finland - - - - - - 15,4 9,80 8,89 



243 

Sweden - - - - - - 9,10 5,80 6,50 





Table 4a shows that the least unemploylent rates were seen in 

Luxembourg with the average of 3% and the highest unemployment rates 

were seen in Spain with the average of 16 %. Austria ranks in the second 

with the 4% average in the table. Except for Germany’s unemployment 

rate of -11,03 in the year 1985 no deviations could be observed. 

TABLE 4b: 

Unemployment Rates for Euro Area (13), USA and Japan in Percentage 

(2000-2007). 

Years 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Euro 8,1 7,9 8,3 8,7 8,9 8,6 7,7 * 

Area 

USA 4,0 4,8 5,8 6,0 5,4 5,1 4,6 * 

Japan 4,7 5,0 5,4 5,3 4,7 4,4 4,1 * 




Table 4b includes Euro area, USA and Japan betwen the years of 2000- 

2007. It shows 8% unemployment rate in Euro area starting form the year 

2000, and 5% for USA and Japan. 

Employment growth is one of the main policy principles of EU. 

In 1999, EU adopted the following principles in order to realize high 

level sustainable growth and employment; 36 

Following strong economic policies for growth, employment 

and price stability. These policies should be harmonized with 

the stability and growth pact. Continous and decent salary 

 

increases should be provided. 

Implementing employment principles that improve general 

functioning of labor markets and shape them according to the 

conditions of member countries. 

Implementing economic reforms towards improving 

effectiveness and flexibility of goods, services and capital 

markets. 

36 European Council Resolution of 22 February 1999 on the 1999 Employment Guidelines, Official Journal C 

069 , 12/03/1999 P. 0002 – 0008, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX: 

31999Y0312(01):EN:HTML 


244 


Employment growth occured together with the growth of gross 

domestic product. One of the main reasons for employment increase is 

structural reforms made in the labor markets. A strong employment 

increase was observed and unemployment followed a decreasing trend. 

Employment capacity also improved due to labor market reforms during 

preparation period 1999-2001 towards Euro. Starting from 2002 growth 

rate of employment became stable. Later, employment growth increased 

one percent in each following year; 2003, 2004, 2005 and 2006 in Euro 

Area. However, Japan and USA could not achieve the same figures. 37 

As seen in table 4b, labor market reacted slowly to the economic 

slow down in the world and in EU from 2001. As a result employment 

increase recorded as 1,5% in 2001 to 0,4% in 2003 Parallel to 

employment increase in Euro Area, unemployment rate stayed at 8% 

until mid 2001. Unemployment rate increased to 8,3% in 2002. In the 

following years, unemployment rates increased as before. In 2004, 2005 

and 2006 unemployment rates increased by 8,4%. Contrary to these 

figures, the same rates in the USA was recorded by 5% and %4,4 in 

Japan. It shows that unemployment is more common compared to other 

countries. As the recession in the economy became serious, companies 

moved towards decreasing the number of employers in order to sustain 

their profitability. 

March 2000, Lisbon summit is an important meeting of EU where 

total employment rates and female employment rates objectives were 

defined as part of a plan to become world’s biggest knowledge based 

economy. One year later new targets for mid-terms and total employment 

rates were put forward. According to the targets; 38 

Total employment rate will be closer to 70% by 2010 and will 

be around 67% by 2005. 

Female employment rate will be more than 60% by 2010 and 

will be 57% by 2005. 

Employment rate for older workers will be 50% by 2010 

Five years after setting these targets, it can be seen that no significant 

improvements have been recorded. Ratio increased from 62,5% to 64,4% 

between 1999 to 2003. Employment rate of older workers for which 60% 

37 European Union Economic Pocketbook, European Union Commission, KS-CZ-07-01, Luxembourg, 2007, 

pp. 106-107. 

38 http://www.europarl.europa.eu/highlights/en/1001.html 



245 

was targeted by 2010 was 40% in 2003. However, partial improvements 

were recorded in labor productivity. Economic slowdown affected social 

integration issues negatively even made them worse and more complex. 

It especially affected national and regional employment and employment 

performance. Employment growth and productivity increase in the EU 

depends on the advanced level structural reforms in goods, services and 

financial markets besides labor markets. 

3.3. Inflation Rates 

Inflation rates indicate the annual change of inflation rates 

compared to previous year. As it can be seen in Table 5. 

Table 5a: 

Inflation Rates of European Union Member Countries in Percentage 

(1965-2004). 

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004 

Belgium 6,39 4,54 12,15 4,09 4,62 2,81 1,22 1,26 2,28 

France 2,73 5,63 12,97 10,78 5,45 2,17 1,02 1,35 1,63 

Germany * * 5,46 4,77 2,16 3,21 1,87 -0,67 0,38 

Italy 4,19 6,86 16,46 21,35 8,91 8,22 5,02 2,19 2,61 

Luxembourg 2,79 15,09 -0,85 7,92 3,09 2,51 2,33 4,15 2,47 

Netherlands 6,11 6,17 10,19 5,49 1,80 2,22 2,02 3,94 1,19 

Denmark - - 13,84 8,06 4,92 3,65 1,75 2,97 1,59 

Ireland - - 20,13 8,06 4,92 3,65 1,75 2,97 1,59 

U.K. - - 26,99 14,70 5,18 -0,72 3,03 4,81 3,48 

Greece - - - - 19,02 20,69 9,79 3,37 3,38 

Portugal - - - - - 13,14 3,42 3,46 2,51 

Spain - - - - - 7,32 4,93 3,42 4,08 

Austria - - - - - - 1,94 1,76 1,90 

Finland - - - - - - 4,77 3,18 0,77 

Sweden - - - - - - 3,37 1,31 0,77 





246 



Following the oil crises in 1973 inflation rates of European Union 

countries remained over 10%. It can be seen in table 5a, that the Euro 

area countries have kept their inflation rates at acceptable rates 

(according to Maastricht criteria) since 1985. However, Italy and Greece 

could not show the same performance during those years. Their inflation 

rates were realized as 8,91% and 19,02%. Italy with the inflation rate of 

8,22% in 1990 had similar inflation rates like Greece with the inflation 

rate of 20,69% and Portugal with the inflation rate of 13,44%. Starting 

from 2000 these countries also achieved the inflation rate targets. One of 

the significant issues here is that the European Union membership and its 

support helped these countries eliminate the risk of high inflation rates. 

Italy’s problematic situation results from its own failure of structural 

reforms. 

Table 5b: 

Inflation Rates for Euro Area (13), USA and Japan in Percentage (2000- 

2007). 

Years 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Euro 2,1 2,3 2,2 2,1 2,1 2,2 2,2 * 

Area 

USA 3,4 2,8 1,6 2,3 2,7 3,4 * * 

Japan -0,7 -0,7 -0,9 -0,3 0 -0,3 * * 




Price stability stands in the forefront in the implementation of 

Euro area monetary policy of European Central Bank. Reducing annual 

inflation (harmonized consumer price indices) below 2% level is one of 

the major targets of European Central Bank (ECB). 

As it can be seen in table 5b, inflation rate stayed above target 

level between 2000-2006 period. It was caused by sudden price increases 

in the Euro area. Contrary to short term price increases, inflation 

estimations remained low and suitable to European Central Bank’ s price 

stability targets. With regard to general monetary policy, ECB created a 

stable macroeconomic environment by its commitment to price stability. 

Stable macroeconomic environment is crucial for EMU’s long term 

economic performance. 



247 

In the first year of EMU’s third phase in 1999, inflation remained 

at low levels, starting from 2000 consumer prices exceeded 2% margin. 

In the increase of consumer prices, price volatility of import goods and 

food were effective. Oil prices went up in 1999-2006. However, Euro 

lost value against currencies of its commercial partners until 2004. 

Therefore inflation followed an increasing trend from mid-2000 to first 

quarter of 2003. In 2001 it reached its highest level 2,3. However 

recorded inflation rates in July met the criteria of ECB on the 2% midterm 

inflation target. Inflation rate was recorded as 2,1% at the end of the 

year. Inflation rates in the years 2004, 2005 and 2006 were observed at 

close levels to each other. 

Euro area average was recorded as 2,1%. Although there had been 

price increases, inflation rate was sustained just above 2% which was 

targeted by ECB. This ratio was 2,2% in the years 2005 and 2006. 

However, Japan had negative inflation ratios whereas the US economy 

recorded higher inflation rates compared to Euro Area. 

3.4. Foreign Trade, Export and Import Volumes 

Following part of the study includes exports and imports volume of the 

European Union and the Euro Area as well as Japan and the USA. 

3.4.1. Exports 

Exports rates indicate the annual volume change of exports 


Table 6a: 

Export Rates of European Union Member Countries in Percentage (1965- 

2004). 

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004 

Belgium 8,50 9,27 -9,03 -0,15 0,33 4,37 4,75 7,74 5,44 

France - 13,88 -1,71 2,69 2,06 3,95 7,57 11,06 2,96 

Germany - - -6,10 5,16 6,83 11,69 5,96 11,91 8,22 

Italy - 5,50 1,46 -9,44 3,71 6,98 11,18 8,81 3,07 

Luxembourg - 8,28 -18,70 -1,46 8,08 5,29 4,37 14,76 7,58 

Netherlands - 10,60 -3,13 2,01 4,88 5,28 8,07 10,16 7,67 

Denmark - - -1,37 6,02 4,73 5,81 2,67 11,90 3,83 

Ireland - - 7,02 5,97 6,17 8,02 16,63 16,92 4,21 

U.K. - - -2,98 -0,32 5,65 5,17 8,47 8,62 2,92 

Greece - - - - 1,79 -3,59 2,91 12,37 9,11 

Portugal - - - - - 8,66 8,12 7,22 4,43 

Spain - - - - - 4,48 8,59 9,13 2,65 

Austria - - - - - - 4,16 7,25 3,66 

Finland - - - - - - 5,58 5,60 2,79 


248 


Sweden - - - - - - 2,33 6,64 4,16 




Table 6a shows the exports rates of member countries. It is seen that 

exports rates increase shrank during 1975 because of the oil crises. 

Moreover, except for Ireland and Italy exports rates remained at minus 

rates during those years. Exports rates increases seen in France, 

Germany, the Netherlands, Denmark and Ireland in 1980 resulted in the 

recovery of 12 countries in 1985. While Belgium and France recorded 

low levels of increase and except for Greece’s -3,59% in 1990 exports 

rates remained at average 5% levels. Germany’s 11,69% export rate of 

1990 is significant. Besides Ireland also recorded significant rates with 

16,33% in 1995 and 16,63% in 2000. Germany with the rate of %8,22 

and Greece with the rate of %9,11 are successful countries of the year 

2004. 

Table 6b: 

Export Rates for Euro Area (13), USA and Japan in Percentage (2000- 

2007). 

Years 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Euro 

Area 

12,2 3,7 1,7 1,1 6,9 4,2 8,3 6,7(f) 

USA 8,7 -5,4 -2,3 1,3 9,2 6,8 8,9 7,0(f) 

Japan 12,7 -6,9 7,5 9,2 13,9 7,0 9,6 7,3(f) 




High export rates of 2000 reversed during the years 2001,2002, and 

2003. Yet a new increase trend can be observed starting from the year 

2004. Same situation can also be seen in Japan and the USA. Following 

the loss of value of US dollar against Euro in 2003, it is seen that the US 

exports increased at high rates. 

3.4.2. Imports 



249 

Imports rates indicate the annual volume change of imports 


Table 7a: 

Import Rates of European Union Member Countries in Percentage (1965- 

2004). 

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004 

Belgium - 7,10 -9,98 -1,95 0,40 4,64 4,44 7,80 5,68 

France - 5,89 -10,72 4,73 4,33 5,30 6,56 12,99 6,43 

Germany - - 3,43 2,71 3,64 9,69 6,11 9,22 6,31 

Italy - 13,80 -13,52 5,19 4,99 10,28 8,80 6,65 2,44 

Luxembourg - 15,96 -9,90 3,74 6,13 4,76 4,06 13,34 6,35 

Netherlands - 12,80 -3,85 0,15 6,06 3,64 9,51 9,52 7,01 

Denmark - - -3,36 -5,90 8,82 1,20 6,68 11,93 6,91 

Ireland - - -11,37 -4,70 3,14 4,83 14,09 17,53 2,60 

U.K. - - -6,99 -3,57 2,45 0,53 5,26 8,35 4,95 

Greece - - - - 3,64 9,69 6,11 9,22 6,31 

Portugal - - - - - 12,66 6,90 5,23 6,45 

Spain - - - - - 8,77 9,96 9,53 7,38 

Austria - - - - - - -1,03 5,71 4,19 

Finland - - - - - - -3,81 1,42 8,57 

Sweden - - - - - - -5,60 5,38 7,07 




Table 7a shows import rates. High import rates of 1970 in Italy 

and Luxembourg and the Netherlands as 13,80%, 15,96% and 12,80% 

reversed and recorded at negative leves due to recession in the world 

economic markets in 1975. After the second oil crises in 1975 negative 

figures were recorded again. Positive import rates were seen again in 

2000 and 2004. Ireland’s import rates for 1995 and 2000 as 14,09% and 

17,53% are significant. 

Table 7b: 

Import Rates for Euro Area (13), USA and Japan in Percentage (2000- 

2007). 

Years 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Euro 11,0 1,8 0,3 3,1 6,8 5,0 7,9 6,7(f) 

Area 

USA 13,1 -2,7 3,4 4,1 10,8 6,1 5,8 3,2(f) 


250 


Japan 9,2 0,6 0,9 3,9 8,1 5,8 4,5 7,3(f) 




Table 7b shows import rates for euro area. World’s trade volume 

demonstrated 8% increase during 1996-2000 period. due to import 

demand increase of the World and Euro’s value loss against US dolar, 

Euro area goods and services exports increased. However, increase of oil 

prices, US import decrease, low demand both in and out of Euro area 

caused stationary economic status starting from 2001. Export rate 

increases had been at low levels during 2002. Net exports decreased 

18%, due to increase in USdollar/ Euro real exchange rate and weak 

export volume of the World. 

Net exports did not have significant effect on the growth until mid 

2003. Outlook of Euro area on the exports item reflect the slow down of 

World imports. Other countries exports performance were better than 

Euro area. Weakened price competitivenes in the short term stated as a 

reason for this issue. Euro exports loss in the short term reversed again 

with the mid-term regulations. 

Like the exports, 2000 is the year of increase in imports. High 

rates of imports in 2000 was in the fore of the increases during 2004- 

2005 and 2006. 

3.5. Investments 

Investment rates indicate the annual volume change of 

investments compared to previous year. As it can be seen in Table 8. 

Table 8a: 

Investment Rates of European Union Member Countries in Percentage 

(1965-2004). 

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2004 

Belgium * * * * 0,28 -0,01 0,85 1,16 1,54 

France * * -6,89 3,62 2,57 4,75 1,80 6,71 2,40 

Germany * * -4,81 1,87 -0,18 7,19 -0,20 2,92 -0,48 



251 

Italy * 2,94 -5,49 2,89 0,39 3,87 5,64 6,49 2,01 

Luxembourg * 6,96 -8,02 11,27 -10,50 3,26 -1,53 -3,64 3,34 

Netherlands * * -4,00 0,18 6,31 2,48 3,97 1,35 2,40 

Denmark - - -13,21 -13,79 12,53 -2,27 10,42 6,66 4,51 

Ireland - - -3,74 -4,95 -8,35 11,81 13,63 7,05 8,38 

U.K. - - -1,92 -4,98 3,95 -2,62 2,97 3,49 5,33 

Greece - - - - -0,18 7,19 -0,20 2,92 -0,48 

Portugal - - - - - 7,06 6,14 3,64 1,26 

Spain - - - - - 6,06 7,18 5,39 4,25 

Austria - - - - - - -0,01 -1,99 4,32 

Finland - - - - - - 1,54 -1,99 4,32 

Sweden - - - - - - 6,16 6,92 7,37 





When the investments are looked in table 8a, of member 

countries, negative values are seen during 1975s. Denmark with the rate 

of %13,79 has the highest rate during 1980 while Ireland and England 

have negative values. Luxembourg’s top rate of 11,27% is significant in 

the same year. Yet it had the worse results in 1985 with the rate of - 

10,50%. In the following period starting from 1990 Ireland showed 

significant investment rates. New members, Austria and Finland 

demonstrate low levels of investment rates. 

Table 8b: 

Investment Rates for Euro Area (13), USA and Japan in Percentage 

(2000-2007). 

Years 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Euro 5,0 0,5 -1,5 1,1 2,3 2,6 4,9 4,4(f) 

Area 

USA 6,1 -1,8 -3,5 3,2 6,1 6,4 3,1 -1,2(f) 

Japan 1,2 -0,9 -4,9 -0,5 1,4 2,4 3,4 5,1(f) 




Public an private investments play a significant role on the Euro 

area’s growth potential. Economic and monetary union provide great 

opportunities for investment increases in the Euro area. As a 

complementary instrument to single market programme, Euro 

strenghtens competiton and decrase exchange rate risks. The more 

financial markets integrate by single money the more foreign investments 


252 


by companies should be expected. At the economic policy level, it should 

be said that monetary and structural reforms be faster, decrease interest 

rates with the reduction of public deficits and create a suitable 

environment for the investors. 

As seen in table 8b, following the global economic slow down 

investments in the EU shrank. Except for the last quarter of 2002 and 

2003 investments were recorded at low levels. Euro area and US 

economy have better results in 2000 while Japan is forecasted to have a 

%5 investment increase for the year 2007. US economy is forecasted to 

have a reverse investment rate of -1,2% for the year 2007. 

Conclusion 

Finally, European Union is a supranational organization 

established among European Countries to provide peace and prosperity in 

the region. Certainly it proved to be a successful partnership so far. In 

progress, it is hoped to form a “Federal Unity” for countries under its 

umbrella. Monetary and economic integration has little to do with 

economics and far more to do with politics and history. Centuries of war 

in Europe have led a generation of its leaders to see that only a federation 

of western Europe can make it impossible for such chaos and pain. The 

EMU is a huge step on the road to that federation. 

Statistics put forward the response given to the integration by the 

member countries. The Union demonstrated high growth rates in the first 

years of integration. Due to world’s economic situation and serious 

incidents such as Iraq and increases of oil prices high growth rates could 

not be obtained during the following years. For the last three years 

unemployment remained at 7% levels. 

Inflation rate and price stability targets of the Euro area which 

were the main objectives of the integration movement stated in 

Maastricht Agreement have always remained at the forecasted levels and 

they did not cause a serious problem with regard to the Union’s 

economic situation. Yet there had been price increases that caused 

inflation rates just above 2% for some years. 

Macro economic statistics of the Union and EMU area 

demonstrate in general that the new formation have found a place in the 

world markets. Although, some significant objectives were realized, there 

is a stabile economic situation in the Union and it is seen that the results 

are promising. 



253 

Successful implementation of the EU Commission’s plans 

towards integration will open a new dimension to the integration process 

for the future. Starting from the 1950s, this ongoing planned movement 

will certainly complete its mission with a Federal State in the near future. 



245 

THE EFFECTS OF DEVELOPMENT IN INFORMATION 

TECHNOLOGIES ON THE PRODUCTIVITY OF BUSINESS 

ENTERPRISES 

Kadir YILDIRIM 

İstanbul University 


İstanbul University 

ABSTRACT 

Information and information technologies are the main items of the new economic order, 

and in that order, the firms have to increase their productivities for standing in the 

competitive sector. After increasing the information technologies investments, the firms 

can restructure their organization structures and management models, decrease their 

costs greatly and make their personals more effective and qualified. All that positive 

activities enable the firms to increase their productivities and to have a more powerful 

position economically. 

Keywords: Information Technologies, Productivity, Productivity for the Enterprises. 

GİRİŞ 

ith the globalization fact that has been felt denser since 

W 1980s in particular, there have been crucial changes within 

the social and economic life in the contemporary world. 

One of the most important changes is the transition from being an 

industrial society to being an information society. Thanks to this, there 

have been transitions from traditional approaches to information 

economies supported with technology and for the enterprises, there have 

arrived a new process in which traditional approaches are replaced with 

information and technology based strategies. This status have led the 

enterprises weigh on research and development activities and innovative 

technologies more, and made way for investing on information 

technologies within the production process in escalating amounts other 

than labor, soil, capital and traditional production factors. 


246 


With the use of local networks, broad communication networks and 

sophisticated computer networks such as internet within the enterprises 

and commercial life, the strategies of the enterprises are being 

reorganized according to the economic orders, and the organization 

structures are being developed with the support of technology. These 

developments provide the enterprises with advantages such as being able 

to work more efficiently, spend less and use the man power more 

productively. It is observed that information technologies and various 

technologic innovations are the foundation of this process that 

accelerated after 1990’s in particular. 

Information technologies, defined as accumulation, processing, 

safekeeping of information and transferring information to somewhere or 

reaching this information from somewhere, strengthen the relationships 

and loyalty between the suppliers of the enterprises and their customers 

as well as contributing to a new process leading to productivity growth 

by effecting enterprise strategies immensely. Within this process, 

enterprises restructure their strategies, organizational schemes and 

executive systems; turn their employees into more qualified workers 

while decreasing their number, and the most important of all, they can 

reduce expenses concerning all the stages of production. In a manner of 

speaking, all these developments increase the productivity of the 

enterprises. 

Within this study, after referring to the basic facts that will enable 

a better understanding of information technologies, there will be a 

general evaluation of information technologies concept and the 

development of these technologies will be mentioned according to their 

periods. After the productivity issue, which is extremely important both 

individually and institutionally, is evaluated within the enterprises’ 

aspect, the relationships between information technologies and the 

productivity of the enterprises will be detailed. The effects of information 

technologies over the strategies of enterprises, their organizational, 

personnel and financial structures will be presented within this context. 

1. Information Technologies and Their Development 

As information society replaces industrial society, individuals, 

firms, sectors, economies, to sum up, all the fields of socioeconomic life 

are being reconstructed in an important extent. In this new era, the 

leading factors of industrial society, labor and capital, are losing their 



247 

importance, and information and knowledge based technologies are 

taking their places. 

In today’s world, where information is gaining more and more 

importance within economic and social life, the source of economic 

development is changing from tangible capital to manpower that can 

process and produce knowledge, science and technology are gaining 

more and more importance, and search and development activities are 

becoming the main determining factor in productivity process. The rapid 

technologic developments, leaded by computer networks and internet, in 

the information and communication technologies are being solutions to 

the geographical distances between buyers and sellers and thus, enlarging 

the consumption areas, the markets that is, and providing them an 

international characteristic. Today, for the developed countries in 

particular, knowledge assets like knowledge, money, patent, copyright, 

brain power, experience etc. are becoming more important than tangible 

capital means such as money, labor, equipment, energy, factory etc. and 

we are going through an era where the first one plays an effective role. 256 

1.a. Main Facts Concerning Information Technologies 

Before explaining information technologies concept, it will be 

useful to explain informatics, knowledge, technology, computer networks 

and knowledge society, which are elements directly related to the topic. 

1.a.i. Informatics 

It is the useful, meaningful and organized state of raw facts and 

figures that are used in information production and are suitable for 

illation. 257 Informatics, with its most common form, is the processing of 

information, safekeeping it by storing, transferring the information by 

means of the easiest and fastest way and providing the information flow. 

This process constitutes the starting point of information technologies at 

the same time. 258 

1.a.ii. Information 

Information, an informatics group and understanding how to get 

use of this informatics the best way, is the main input of administration 

256 Arzu Akolaş, ‘Bilişim Sistemleri ve Bilişim Teknolojisinin Küreselleşme Olgusu ve Küreselleşme Üzerine 

Yansımaları’, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Vol.:12, 2004), p. 8. 

257 H. Bahadır Akın, ‘Bilişim Teknolojilerinin Evrimi ve Bilişim Teknolojilerinin Çağdaş İşletmelerde 

Stratejik Yönetim Üzerindeki Etkileri’, Çukurova Üni. İİBF Dergisi, (8-1, 1998), pp. 239-240. 

258 Sabahat Bayrak Kök, ‘Bilişim Teknolojilerinin Yönetsel ve Örgütsel Etkileri’, Ticaret ve Turizm Eğitim 

Fakültesi Dergisi, (Vol.: 2, Year: 2006), p. 125. 


248 


and organization processes and seen as the most strategic source of social 

and economic life in the contemporary world. 259 The big revolutions and 

crucial developments that took place with the help of technology in the 

information field has played the major role in the transition from 

traditional sectors (iron and steel sector etc.) that require a lot of energy 

and based on mass production to industries that are bottomed on 

advanced technology and flexible production (micro electronics etc.). In 

these new industries information is more important than raw materials 

and man power. 260 

1.a.iii. Technology 

Technology, the ways and methods people use during production 

activities and all the methods people possess and use to change their 

environment, includes different techniques and their information, 

products manufactured via that information and the creation process of 

this products. 261 Technology is the application of information and 

information based methods in order to conduct any kind of work. If the 

information and the information based method let one save time for some 

particular work, technologic development can be mentioned. Technology 

and development supported by technology, which are two of the most 

important factors that led the industrial revolution to be experienced 

together with capitalism, are the main factors for the information society 

process to exist as information technologies have come into the 

production tools field and all other fields of life. 262 

1.a.iv. Computer Networks 

In its simplest meaning, network means communication between 

people. The computers, connected to each other through computer 

networks and using real-time fast communication systems, provides 

important opportunities in uniting the control systems both within the 

companies and among the companies, and in shortening and detailing the 

time. While computer networks provide horizontal connections among 

the functions that are geographically located in different places, they 

259 Bayrak, ‘Bilişim…’, p. 124. 

260 Akolaş, ‘Bilişim…’, p. 38. 

261 Mikail Erol, Metin Atmaca and Levent Şahin, ‘Bilişim Teknolojilerindeki Gelişmelerin Muhasebe Meslek 

Elemanlarının (SM-SMMM-YMM) Mesleki Faaliyetlerine Olan Etkileri ve Ampirik Bir Çalışma’, Muhasebe 

ve Denetime Bakış, (Vol.:13, Year:4, September 2004), p. 32. 

262 İsmail Hakkı Yücel, Türkiye’de Bilim Teknoloji Politikaları ve İktisadi Gelişmenin Yönü, (Ankara: DPT, 

Number: 2690, 2006), p. 8. 



249 

contribute to a vertical integration between strategic administration and 

functional administration within the organization. 263 

There are three types of computer networks; local area networks 

(LAN), wide area networks (WAN) and internet: 264 

1. Local area networks are the most effective and low cost 

computer networks that can be used when a small number of 

users need to connect to each other often or for long term. 

These networks are usually used for providing information 

transfer among the units within the enterprise or the 

individuals. 

2. Wide area networks are the networks used for connecting the 

remote users to each other. 

3. The birth of internet, which provides information sharing 

through computer networks, was a consequence of the 

developments in military technologies as in many other 

technologic developments. The United States of America 

planted the seeds of internet within DARPA (Defense 

Advanced Research Project Agency) project after 1960’s 

during the cold-hot war times against Russia, Cuba and 

Vietnam in order to be able to maintain communication in 

case of a atomic war. Later on, the meaning of internet 

evolved and it has become an academic medium that lets a lot 

of scientists in the world communicate and a commercial 

field. Together with the day by day increasing interest, the 

existing commerce fields have moved to the virtual world 

giving rise to new commerce fields both for the companies 

and the customers. Besides this, the markets have widened 

since the commerce fields easily reached everywhere in the 

world thanks to internet and this triggered globalization in the 

economic aspect. Today, internet provides a lot more than 

commerce; information concerning medicine, culture, art, 

education and many other fields are offered for individuals to 

use. 265 

263 Akın, ‘Bilişim…’, pp. 242-243. 

264 Erol, Atmaca and Şahin, ‘Bilişim…’, p. 33. 

265 İzzet Uslu, ‘Küresel Pazar ve Elektronik Ticaret’, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php? 

nt=458, p. 9, 21.01.2006. 


250 


Computer networks remove the hindrances to communication and 

cooperation, and supports synergy formation and joint entrepreneurship 

within enterprises. As a consequence of increasing networking, the 

controlling and commanding activities are lessening and becoming 

easier, the hierarchy is weakening and thus computer networks are 

affecting the structural, technologic and cultural dimensions of the 

change in different extents. According to this; 266 

1. Structural Change: Together with the spreading of computer 

networks, the general structure of the organization turns into a flexible, 

reactive and flowing shape. Within this structure, the information 

technology removes functional borders and contributes to the formation 

of dynamic and self-governing groups. In the field that concerns the 

relationships among companies, computer networks are weakening the 

exterior boundaries and providing an opportunity for virtual enterprises 

to be able have continuous communication both with their customers and 

their suppliers and see the opportunities within the rapidly changing 

markets. 

2. Technological Change: As the computer and communication 

technologies develop, the computer networks are developing even more 

and gain even more importance for the enterprises. Together with 

technologic developments, computer networks are playing a key role in 

coordinating and controlling the production and distribution in different 

geographical regions. 

3. Cultural Change: The success within the application process of 

enterprises depends on the character and method of the administration, 

and the personality and activities of the administrators. It is essential that 

the administrators analyze the information extremely good. The 

administrators have to adopt and carry out an approach in which they 

pave way for their employees to be able move more flexible to provide 

more efficient reactions for the customers’ demands, to improve 

themselves and to improve their skills to learn by themselves. 

1.a.v. Information Society 

As information was accumulated, processed, transferred, used and 

there became big advances in production aimed technologies, a new 

society order emerged where people were running after innovation and 

creativity in all the fields and they had the inclination of competing with 

266 Akın, ‘Bilişim…’, p. 243. 



251 

each other. The individuals living in this new era called information 

society were able to read all the information that a 17 th century man 

could have gotten throughout a life time, inside the pages of a newspaper 

in one day. It can be explained as; the demands of the information society 

individuals from this new order have increased in parallel with 

technologic development. 267 

Today, in the developed countries, a rapid transition process is 

actualizing from information to information economics where there are 

industry and services based on intensive production. The main features of 

these economies, where information is dominant in all fields, can be lined 

up as below: 268 

1. Technologic development based on search and development, 

2. The rapid growing intensive information and informatics 

activities, 

3. As a consequence of intensive search and development, the 

reduction in time for the product to enter the market, 

4. The convenience communication provides and the rapid 

globalization as the result, 

5. The increase in the integrity of the products. 

In traditional economies, while production functions are focused on 

laborers, capital, energy and raw material, information and technology 

are considered as production means that are effecting the production 

from the outside. For the information based economies, information is 

considered as a function that is effecting the production more directly. 

And this means; especially within the developed countries, the basis of 

leadership depends more on brain power and information-intensive 

technologies assisted by it than financial sovereignty or traditional cost 

advantages. Within this scheme, the enterprises are reconstructing their 

organizations setting out from a conjecture in which the world economy 

is dependent on competition and the ones who can shorten the life span 

of their products the most effectively will survive. 269 

1.b. The Concept of Information Technologies 

267 Haldun Akpınar, Daha Hızlı, Daha Güçlü, Daha Yüksek, (Ankara: Türkiye Bankalar Birliği, No: 172, 

1993), p. 4. 

268 Yücel, ‘Türkiye’de…’, p. 84. 



252 


The developments in computer and communication technologies 

are continuously effecting and changing the activities of the enterprises 

in cost, time, quality and service aspects. Especially, while the 

advancements in information technologies are causing radical changes 

within the structure of enterprises, they provide new opportunities such 

as letting the enterprises enter new markets, present their products and 

services, enhance the productivity of their process, bring them new 

customers and strengthen the loyalty of the existing customers. 270 

Within the new economic order where information is the main 

element, various definitions are being made for the information 

technologies that provide many kinds of opportunities for the enterprises. 

According to a definition, information technologies are defined as the 

technologies that accumulate, process, safe keep the information and 

when necessary transfer this information to somewhere or reach this 

information from somewhere. In another definition, the technologies 

serving for the accumulation, safekeeping, processing of information, 

reaching and delivering it, all of the applications and services, and all the 

information in the system are named as information technologies. 271 

The root is defined as the technology applications that provide the 

operation processes of the enterprises by redounding information and 

data to the decision maker administrators of the enterprises. 272 

As technology has gained effectiveness in people’s daily lives 

together with its acceptance in social and economic life, the accumulation 

of technologic information (new inventions and innovations, the 

information including r&d studies) has gradually increased, the number 

of patents of scientific articles have reached incalculable numbers. 

Considering this, the significant changes both in the meaning and the 

usage of information make us think in future, the information will be 

solely numerical. Because, once the numerical information is stored, it 

can be called, compared and reformed through personal computers by all 

the users who has the accessing authority. This situation makes it 

compulsory that mediums bottomed on information technologies to 

270 Mike Papazoglou and Aphrodite Tsalgatidou, ‘Business-to-Business Electronic Commerce Issues and 

Solutions’, Decision Support Systems, (Vol. 29, 2000), p. 301. 

271 Halil Elibol, ‘Bilişim Teknolojileri Kullanımının İşletmelerin Organizasyon Yapıları Üzerindeki Etkileri’, 

http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/makaleler%5CHalil%20EL%C4%B0BOL%5C155-162.pdf, p. 

157, 10.04.2007. 

272 Kök, ‘Bilişim…’, p. 125. 



253 

provide productive and efficient information usage, communication and 

deliver it to all the sections of the society be formed. Within this context, 

when the information technology concept is considered, it can be seen 

that all the equipments (computer, data accumulating means, network and 

communication means), applications and services that are developing in a 

rapid pace and used for providing information to enterprises and 

individuals are being intended. 273 

1.c. The Development of Information Technologies 

The realization of the importance of the information technologies 

and for it to become widespread have started in 1950’s when the 

computers were shifted to commercial field and used effectively. 

Through this process, the evolution of information technologies have 

actualized in three stages basically. These periods can be mentioned as 

data processing period, micro period and the network period that has 

gained pace in 2000’s: 274 

1. Data Processing Period: During the data processing period that 

lasted about 20 years between 1960 and 1980, main computers, and 

hardwares and softwares connected to them have been the main elements. 

In this period, the enterprises get use of computer systems in sublevel 

accountancy and the automation of the factory works. The main 

application of this period is the usage of computers for the existing 

organizations to provide more efficiency; which is “automation”. As a 

consequence of automation, the number of blue collar workers started to 

decrease considerably in the early 1970’s and this process continued in 

the 1980’s. 

2. Micro Period: During the data processing period, the struggles 

of the professionals (information workers) in middle stages to shift to 

automation failed in an important extent because of the insufficiency of 

hardware and software in particular. The new paradigm formed for these 

demands to be supplied and spread the information technologies to more 

fields in the enterprises is described with the word “informate”. The 

difference of this period from data processing period is the usage of 

computers to help professionals unlike the automation process that would 

replace middle staged administrators. The micro computers made the 

development of the micro period possible. These computers were 

273 Akolaş, ‘Bilişim…’, p. 33. 



254 


enabling people use computers even though they don’t know the 

programming language and they had graphic interfaces. In this period, 

the usage of computers spread among individuals as well. The start of the 

period is late 1970’s and early 1980’s. The first electronic chip was 

invented by Intel firm in 1971. Due to the advancements in micro 

technologies, the effects of micro computers are being felt and from 

consumer electronics to cars and credits cards, almost in all the products 

micro processors are being used. 

3. Network Period: The growing investments in the fields such as 

the automation of sublevel works, supporting the information workers 

and advancing the services have constituted a basis for the networks to be 

set up and spread. Today, the transforming effects of both local and wide 

area networks are being felt in many fields. In the enterprises, the fast 

and efficient communication of the employees in all the posts, together 

with this, the interactive information traffic with the rivals outside the 

enterprise, ancillary industries and customers over the network, bring a 

lot of changes both organizational and sectoral. 

Since all the countries in the world, especially the developed 

ones, have increased their investments on information technologies, the 

expenditure made on this sector has reached an important level in these 

countries’ GDP. Especially, together with the development in the newly 

growing economies, the demand for information and communication 

technologies in the world has increased as well as the investments and 

between the years 2000-2005, there emerged a %5.6 growth rate 

worldwide. In this field, it is mentioned that China’s information and 

communication technologies expenditures have increased %22 per year 

in American Dollars and reached 118 billion in 2005. In addition to 

China, the fastest increase rates took place in Russia with %25 and in 

India with %23. Since Indonesia, South Africa and East Europe are 

among the countries whose investments have increased a lot, it is 

apparent that the investments on technology are not just peculiar to 

developed countries. 275 

Due to the increasing importance of new technologies within 

economic and social life, every year the European Commission publishes 

a report and index (European Trend Chart on Innovation) evaluating the 

275 

OECD, OECD Information Technology Outlook: 2006 Edition, (OECD 2006: http:// 

www.oecd.org/dataoecd/15/30/37826938.pdf), 21.04.2007. 



255 

innovation performances of the member and partner countries according 

to the Lisbon Strategy. In the report, the countries are classified as 

“Leading Countries”, “Average Performance”, “Catching Up” and 

“Losing Ground”. According to the results of 2005 report; Turkey is in 

the “losers” club together with Estonia, Spain, Bulgaria, Poland, Slovakia 

and Romania and is in the last place in the index with 0.06 point. The 

second worst Romania has 0.16 points while the leader country of the 

index and thus the one who cares about information and communication 

technologies the most is Sweden with 0.72 point. The report anticipates 

that the time needed to reach the Europe average is 20 years for the 

“Catching Up” group and over 50 years for the “Losing Ground”. This is 

an important indicator that shows how much our country has fallen 

behind in this field. 276 

On the other hand, United States of America is the world’s 

leading country regarding information technologies investments. Her 

yearly increase rate in information technology is higher than many other 

sectors. In 2004, the merchandise and goods production industry gained 

%3.1 value, service industry gained %5.1 value in American economy 

whereas information technologies gained a real value of %14.7 which is 

much more higher than the other sectors and this displays the facts 

clearly. 277 

If we check how the status of the American economy in general 

reflected to the enterprises in the country, we can see the investments 

made on information technologies increased about %28 per year between 

the period 1987-1999. It is found out that this rate, for the same period, is 

greater than the annual rate of investments made on labor factor, capital 

and all other fields other than information technologies. This status 

clearly proves the importance enterprises give to information 

technologies in America. 278 

2. Productivity For The Enterprises 

It is possible for the enterprises to get more quality and much 

more output by increasing the amount or the types of any of the 

276 European Commission, European Innovation Scoreboard 2005: European Trend Chart on Innovation, 

(Brussels: 2005), pp. 12-13. 

277 Marco Iansiti and Gregory L. Richards, ‘The Information Technology Ecosystem: Structure, Health and 

Performance’, The Antitrust Bulletin, (Vol. 51, No. 1, Spring 2006), p. 89. 

278 Ronald Vincent Ramirez, The Influence of Information Technology and Organizational Improvement Efforts 

on the Performance of Firms, (Ann Arbor: ProQuest Information and Learning Company, 2003), p. 118. 


256 


production factors consisting of labor, capital, soil and natural resources 

or changing these. And this means an increase in productivity. A possible 

increase in the productivity will lessen the costs, if this money is returned 

to public it will serve for all the individuals, if the income is shared with 

the workers as well, the employees of the enterprise and their families 

will benefit. In other words, it will serve for the social welfare. And this 

portrays the importance of productivity for the enterprises as well as 

individuals and society. 279 

2.a. Definition and Importance 

There are two main definitions concerning productivity. The first 

one is a comprehensive one. It is explained as a rationalist life style 

having the aim of actualizing productivity and the right things in a right 

way and by conducting an economic study. It is not possible to define 

and evaluate such a huge productivity concept introducing simple 

relationships and commenting on the results. Even an enterprise level 

study requires the targets and post to be determined in the enterprises, 

the production resources to be provided, all the administrative functions 

concerning the usage of these, and the interaction and results among all 

the production resources to be determined and interpreted. 280 

Since considering productivity at this huge dimension comes 

together with describing and evaluating problems, the topic is 

approached with a narrower extent and by handling productivity within 

the enterprise level, a productivity definition is made taking the inputs 

and outputs within the production process as a basis. Thus, productivity 

is expressing the relationship between the input for the production and 

the outputs after the production and means producing by evaluating the 

resources the best and most efficient way. 281 Therefore, productivity is 

technically described as “the ratio between the product and services 

amount, and the expenditures made for this product and services and 

generally this ratio is formulized as output/input. However, since the 

fields other than economy are being subject to increasing amounts of 

279 Kwang Sun Lim, Soo Cheon Kweon and Hyoun Jong Kim, ‘Productivity and Economic Peformance of 

Information Technology’, Technology and Society, (June 1997), p. 262. 

280 Zühal Akal, İşletmelerde Performans Ölçüm ve Denetimi, (5. Ed., Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi, No: 

473, 2002), p. 24. 

281 Andreas Horstein and Per Krusell, ‘The IT Revolution: Is it Evident in the Productivity Numbers?’, 

Economic Quarterly, (Federal Reserve Bank of Richmond, 86-4, Fall 2000), p. 51. 



257 

examination, changes in the definition on productivity has been 

observed. 

2.b. Methods to Increase Productivity 

Today, when we talk about productivity, it is considered together 

with enhancing the quality of the service provided, preserving the nature 

and environmental structure, providing the workers the best living and 

working conditions and meanwhile trying to increase the production 

amount per input. 282 Besides, for an enterprise of any sector to be 

successful, she has to be able to organize the output-input relationships 

in favor of the firm, that is to say to be able to increase the productivity. 

There are three methods for the the enterprises to increase their 

productivity regarding the input-output relationship aspect: 283 

1. Keeping the input amount stable and being able to produce 

more outputs. 

2. Producing the same amount of output while decreasing the 

inputs. 

3. While increasing the amount of inputs, providing more 

output amounts than the input. 

The importance of the productivity dimension is even clearer 

considering the meaning of the increase in productivity for the 

administrators, workers and even national interests. According to this, 

productivity increases within the enterprise level mean more production 

with less cost, and more income and profit. If these benefits provided 

through efficient administration and working manner can be shared by 

workers and employees in a fair way, a welfare and social benefit 

increase for the people in general will take place. 284 

To be able to get use of all these advantages it is an inevitable 

fact that the enterprises should make increasing productivity one of their 

top priorities. Various ways can be traceable in order to increase 

productivity: 285 

1. One of the most popular ways of increasing productivity is 

getting use of scientific and technologic developments. According to 

this, the enterprises that are able to reconstruct their organization 

282 Milli Prodüktivite Merkezi, ‘Verimlilik Nedir?’, http://www.mpm.org.tr/verimlilik/, 20.04.2007. 

283 Akal, İşletmelerde…, p. 25. 

284 Ibid, p. 27. 

285 Milli Prodüktivite Merkezi, ‘Verimlilik…’. 


258 


structures and always keep them firm, will gain productivity increase 

and by increasing their income they will strengthen their competition 

capacity. 

2. It can be possible to increase production by applying some 

changes within the scope of production process. For instance, if an 

establishment buys semi finished products and starts processing it, since 

the units that are having high costs and risks will be switched off, the 

productivity will increase. 

3. Together with the developments in the organization and the 

administration, productivity can be increased. The enterprises that can 

be successful in putting forward targets and defining the means that are 

to be used in order to attain them, transporting the materials, planning 

the production, managing the active and passive assets, and finally 

managing people. 

4. Using the capital capacity of the machineries and counters that 

cannot be changed much in a short time period and are being used in 

production in full capacity as well as man power and preventing the long 

term inactivity of these in particular, are one of the ways of increasing 

productivity. 

5. Enhancing the quality of the inputs and most important of all 

enhancing the quality of man power will enable the enterprises increase 

their productivity for sure. 

3. Information Technologies and The Productivity of the 

Enterprises 

Increasing the social welfare in a country depends on continuous 

growth and continuous employment. While continuous growth is 

possible by enhancing the competitiveness of the country, the most 

important means in preserving this competitiveness is seen as the 

increase in productivity of the country. On the other hand information 

and communication technologies are two of the most important factors 

in increasing the productivity. Within this context, the efficient 

production and usage of the information, reaching to it, processing it, 

sharing it and, including it to decision making processes are very 

important. And this makes the application of information Technologies 

in the companies a must. 286 

286 Peppers&Rogers Group, Bilgi Toplumu Stratejisi: Strateji Belgesi, (Ankara: DPT, 2006), p. 6. 



259 

Information technologies play an important role in the 

reconstruction of enterprise structures and work processes. The work 

processes mentioned are operations intended for product and services 

production, marketing and selling, processing and arranging the orders 

and conveying them to the customers, and after sales consumer services 

and the relationships with the customers. After installing the information 

technologies to the enterprises, the increase in system productivity, 

providing the customers with better quality goods and services, 

lessening the costs to the minimum level, developing new products 

based on information are possible. In addition, today it has come to a 

point that for the enterprises to gain competitiveness power, it is 

inevitable that they use information technologies. 287 

Providing the efficiency within the administrative functions 

depends basically on acquiring the right information and using it. For 

instance, reaching the right information about future is crucial for this 

function to operate properly. The effectiveness of the control function 

will increase with the usage of the right information concerning the 

situation that arises. It is known that one of the most important duties of 

the administrators, decision making, can only be effective with the right 

information. Information is one of the most important sources within all 

the administrative processes as in the case of the employees’ motivation. 

Information technologies are being used in the administrative systems 

and increasing the efficiency as well as giving rise to radical changes in 

the administrative activities. According to this, the general effects of the 

usage of information technologies to the enterprises can be lined up as 

below: 288 

1. As the relationships and connections among the enterprises 

themselves and other enterprises, and between customers and producers, 

reach a fully solid infrastructure by the agency of information 

technologies, the economic relationships get denser in all the levels. The 

geographical borders can be removed and the costs of transportation and 

transmission processes can be reduced considerably. 

2. The enterprises that have widened their customer range, will 

increase their incomes and will have the opportunity to reduce their 

expenditure as a result of the increasing productivity. 

287 Elibol, ‘Bilişim…’, p. 159. 

288 Ibid, pp. 159-160. 


260 


3. The enterprises stabilize their positions within the industry by 

doing duly production, advertisement, sale, sufficient storage and 

meeting the demands and needs of the consumers. Thus, information 

technologies provide cost advantage regarding the effectiveness and 

productivity of administrative systems of the enterprises. 

4. Information technologies, using some methods such as internal 

accountancy and data base transmission in particular, are almost 

completely removing operation durations. This prevents time waste and 

provides an opportunity for the remaining time to be directed for more 

productive works. 

5. Thanks to information technologies, the enterprises can save 

and preserve all the information related to their activities and clients on 

the electronic medium and can recall easily in case of a possible need. 

Yet, we should keep in mind that for the enterprises to get use of 

the advantages the information technologies provide and for the 

information technologies to play a main role in the growth of the 

enterprises, these technologies shouldn’t be seen as simple office 

automation but perceived as a uniting part of a general strategy. 289 

Consequently, it is useful to point out that considering information 

strategies increasing the productivity of an enterprise, not the number of 

the computers that they have bought but how efficiently they use this 

technologic means is determining. 290 

The information technologies increase the productivity of the 

enterprises in three ways: 291 

1. As a result of the increase in information and communication 

technologies the capital per employee is also increasing and this 

increases the productivity of the employees of the enterprise. 

2. As a result of technologic developments for the production of 

information technologies and services, there is also an increase of 

productivity in the information industry and this reflects to other 

enterprises as external benefit. 

289 Akın, ‘Bilişim…’, p. 249. 

290 Francesco Daveri, ‘Delayed IT Usage: Is it Really the Drag on Europe’s Productivity?’, IGIER Working 

Paper Series, (No: 267, Milano, 2004), p. 6. 

291 Daveri, ‘Delayed…’, p. 26. 



261 

3. As the usage of information technologies in a country spreads 

to all sectors, in general the country economy and specifically the 

enterprises in the country have a total increase in productivity. 

The increase of productivity in the enterprises using information 

technologies are achieved by changing the strategies of the enterprise, 

reconstructing the organizational structure, the vocational and technical 

education of the employees, thus improving their qualities, reducing any 

kind of costs of the enterprise etc. These developments and the effects of 

information technologies on the productivity of the enterprises are going 

to be analyzed in details below. 

3.a. The Effects of Information Technologies on The Strategies of 

The Enterprises 

Entering the information age and the advancements in the 

information technologies have put the traditional administration 

mentality in an insufficient position and wore out in fact. Thus, the 

enterprises have to reconsider information and the role of information 

technologies regarding administrative process and institutional operation. 

It is an inevitable fact that the information technologies are very effective 

in the reconstruction of administration strategies and will be even more in 

the future. As we all know, the main condition of being able to compete 

in this information age is to follow innovative strategies that depend on 

technologic development. And innovative strategies can only be applied 

by the usage of information technologies. The information technologies, 

which have changed the administrative approach in the business world, 

are providing the enterprises, which apply themselves the best, be 

superior in the competitive sense. 292 

Information technologies, due to their reciprocal interactions with 

work processes and enterprise strategies, have been an important factor in 

creating a strategy. The effects of information technologies on the 

strategies of enterprises can be analyzed in three levels; sectoral, 

enterprise and strategic. According to this; 293 

1. Sectoral Level: While changing the structure of the products 

and services by substituting the physical content with informational 

content, the information technologies connects the sectors and markets 

that are previously not related to each other with widespread 

292 Kök, ‘Bilişim…’, p. 128. 



262 


communication networks and thus, change the marketing strategies. In 

addition, information technologies are bettering the cost structures of the 

enterprises and providing them remarkable advancements in institutional 

effectiveness and service quality levels. This makes it possible for the 

enterprises get the output with the lowest cost regarding the production 

economy and it quickens the product and service diversification. Due to 

intensive competition, all the enterprises within the field have to keep up 

with this application and the increasing productivity spreads to the whole 

sector. 

2. Entreprenual Level: The strategic effects of information technologies 

on the entreprenual level are considered as; the effects they have on 

supplier, consumer, substitute product and services, the effects they have 

over the enterprises that are entering the sector and their effects on the 

rival enterprises. The effect of information technologies over the 

suppliers takes place as it quickens the relationships between supplier 

and buyer, and makes it more efficient. As for the consumers, the 

information technologies form a functional chain consisting of suppliers, 

buyers and customers in particular and create in depth effects in 

customer-enterprise relationships. In its effect over substitute products 

and services, information technologies, together with the developments 

in products and services provided by innovations, have changed the 

substitute ratio between products and services in some sectors. When 

their effects on the enterprises, which have recently entered the sector, 

are analyzed, it can be seen that information technologies are forming 

important investment fields for the enterprises in order to enter the sector 

and the industry, and the competition continues according to the 

advancements in this field. This circumstance has caused the information 

technologies be a precondition before entering some sectors. 

3. Strategic Level: The information technologies, possessing a 

strategic importance today, have become an important factor for the 

enterprises to pursue their existence and develop. Especially, in the 

strategic level, the information technologies are creating important 

effects by providing low cost leadership and diversifying products, 

heading to new markets. In a similar approach, information technologies 

provide the opportunity for the details of the customers to be 

accumulated and analyzed which can be advantageous for the enterprises. 

The firms getting use of the advantages, the information 

technologies are providing in sectoral, entreprenual, and strategic level 



263 

for the enterprises, will have productivity increase, and thus, their costs 

will reduce, they will have an effective customer portfolio, will enhance 

their competitiveness, will easily enter new markets with a strong 

administration. They will provide themselves a lot of strategic 

advantages and have more effective and productive structures. These are 

important facts to be considered. 

3.b. The Effects of Information Technologies on Organizational 

Structure 

One the important effects of information technologies on 

enterprises regarding organizational structures is that it results in 

organizational shrinkage. Together with the decrease in the number of the 

staff and bureaucratic processes, the structure of the organization also 

narrows. The communication within the organization and outside the 

organization become more efficient, thus the effectiveness of the 

administrator decision increases. 294 

Whether the information technologies will lead to centralization 

of organizational structure or decentralization is a matter of discussion. 

According to this, some views are supporting that the coordination of the 

functions of information technologies within the computer medium are 

strengthening the centralist inclination, and claiming the information 

technologies are shifting the decision taking power to upper levels and 

within this context, even the middle level administrators who are 

transferring the information to upper level will disappear. On the other 

hand, some other thoughts are of the opinion that usage of information 

technologies won’t centralize the organizational structure, on the contrary 

decentralize it. The general belief in this issue is that if a centralist 

structure is adopted in the usage of information technologies there will be 

a centralist structure; if decentralism is adopted then there will be a 

decentralist organizational structure. Today, this opinion is having a lot 

of support and that usage of information technologies aren’t directly 

determining on the organizational structure, yet the structure that is 

developed according to the aims of the organization is affecting the usage 

of information technologies is more accepted. 295 

294 Halim Kazan, Himmet Karadal and Mutlu Uygun, ‘Bilişim Teknolojilerine Geçiş Sürecinde Küçük ve 

Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerinin Temel Üretim ve Yönetim Sorunları: Aksaray Örneği’, http:// 

www.emu.edu.tr/smeconf/turkcepdf/bildiri_43.pdf, 10.04.2007. 

295 Kök, ‘Bilişim…’, pp. 132-133. 


264 


Information technologies rearrange the distribution of employees 

in the enterprises according to vocational and technical education and 

consequently in favor of the ones who are more knowledgeable, and the 

decision making authority and organizational structure is getting shaped 

according to the situation. 296 Together with the start of the usage of the 

information technologies in the enterprises some of the workers are 

replaced with computers. With this application, a new organizational 

level involving supervision and administration is formed and the need for 

authority assignments has disappeared. By this way, for the information 

based organizations, which are operating with the opportunities the 

information technologies are providing, the need to form a separate 

organizational level for the supervision function, which is mostly data 

processing, vanished. Owing to this, the information technologies are 

decreasing the number of positions in the enterprises and bringing the 

organizations from hierarchic structures to plain organizational 

structures. Besides the decrease in the number of administration positions 

in the enterprises, it will be possible for the works to be done more 

efficiently and more carefully by the help of information technologies 

and the enterprises will be institutions that can work more productively. 297 

Eventually, within a small organization structure the bureaucratic 

oriented delays and lubberliness won’t be there thanks to information 

technologies and at the same time the information workers in the middle 

level will be replaced with the equipments of information technologies. 

Thus, the organizational structure will be affected positively and this will 

increase the productivity of the enterprise. 

The usage of information technologies provides remarkable 

amenities while setting up an innovative administration and a solid 

organizational structure. After this kind of a organization structure has 

been set up, the enterprises will employ educated and experienced 

employees and if they can increase their investments in favor of the 

innovative technologies they will be able to gain considerable 

developments. For the firms that can set up such kind of an 

organizational structure consisting of positive and encouraging elements, 

296 Ramirez, ‘The Influence…’, p. 3. 

297 Kök, ‘Bilişim…’, p. 136. 



265 

now the productivity and new technology cycle will emerge and it is only 

rational that this will bring more innovations and more productivity. 298 

3.c. The Effects of Information Technologies on Staff Structure 

Together with technologic developments in the occupation and 

administrative structure, it creates and contributes to the productivity of 

the employees and this situation is forming big changes within the 

employment structures of the enterprises. The increasing productivity of 

the employees makes it possible to get the same amount of output by 

using less input. In this process, the employees being more efficient and 

qualified are one of the most important effects of information 

technologies over labor factor. As labor factor is used with less cost and 

more productively, the productivity of the enterprises will increase 

directly. 299 

In addition to information technologies developing the enterprise 

employees’ vocational skills and talents, and increasing their 

productivity, another thing that has emerged regarding the ones working 

in the enterprises is the reduction in the number of the employees 

working in the enterprises since, due to technologic innovations, 

computers, internet, data saving tools etc. took place of workers who 

were working in fields such as data collection, evaluation, transmission 

and safekeeping. Information technologies are operating better than 

employees regarding data collection and evaluation. After these 

technologies had been introduced, the jobs of officers in the middle 

positions working as information workers, some of the secretaries, some 

sales and buying representatives, some controllers and supervisors 

working in the controlling and supervising departments were started to be 

done by electronic equipments and the labor cost for the enterprises have 

decreased. 300 

Today, together with the technologic developments and changes 

as a result of globalization, unification of the firms and new firm 

organizations, the demand for unqualified man power is gradually 

diminishing. Today, employees who have improved themselves in the 

vocational and technical grounds, who have brain power rather than man 

298 Thomas Hempell, ‘ What’s Spurious, What’s Real? Measuring the Productivity Impacts of ICT at the 

Firm-Level’, Empirical Economics, (Vol. 30, 2005), p. 430. 

299 Jeremy Greenwood, ‘The Third Industrial Revolution: Technology, Productivity and Income Inequalit’, 

Economic Review, (Federal Reserve Bank of Cleveland, 35-2, Second Quarter 1999), p. 10. 

300 Greenwood, ‘The Third…’, p. 10. 


266 


power, are preferred by the enterprises. Thus, the enterprises that can 

include these kinds of employees to their organizations, can have high 

rates of productivity increases and head for the sector leadership. 301 

3.d. The Effects of Information Technologies on the Costs of 

Enterprises 

While setting up and using the information technologies, which 

are important strategic elements within the information development and 

evaluation capacities of the enterprises, some kind of expenses rooting 

from information technologies themselves such as equipment 

investments, software development expenses, the education and bettering 

of the employees who are going to use the technologic means and the 

expenses being made to maintain and support them constitute some 

amount of money to be spent and thus increase the costs in the beginning. 

These expenditures are necessary cost elements in order for the 

attainment, processing and development of information, and make it 

compatible for activities of the enterprise. 302 

However, the enterprises are focusing on the profit maximization 

since once the information technologies are set up, they decrease the 

general costs, increase the sales, increase employee and system 

productivity and more importantly the operational productivity, 

strengthen the competitiveness aspect of the firm, they don’t pay too 

much attention to the expenditures mentioned above. And this portrays 

the main reason lying under the continuously increasing investments 

being made by the enterprises on information technologies in the 

globalizing world. 303 

The usage of information technologies can reduce the costs of an 

enterprise in many ways. For instance, if information technologies are 

being the substitute for a more expensive production factor it means the 

costs for the same amount of output will be lower. The development in 

the processing and transmitting of information technologies will lower 

the costs and at the same time contribute to the easier adaptation of the 

enterprises to the changes within the organizational structure. The 

lessening effect of information technologies over the costs of enterprises 


302 Ramirez, ‘The Influence...’, p. 42. 

303 Aylin Ataay, ‘Information Technology Business Value: Effects of IT Usage on Labor Productivity’, 

Journal of American Academy of Business, (Vol. 9,No: 2, Cambridge, September 2006), p. 230. 



267 

can be analyzed in three aspects; the external coordination costs of the 

enterprises, the internal coordination costs and operational costs: 304 

1. External Coordination Costs: The effect of information 

technologies over external coordination costs are lessening. At this point; 

information technologies provide flexibility of the production processes, 

axe the hardships rooting from geographical limitations and the costs, 

enable the safekeeping of the information once it is acquired and be used 

again when necessary and let the non-expert employees of the enterprise 

improve their knowledge accumulation and lessen the external 

coordination costs. At the same time, information technologies let the 

suppliers and customers communicate at any time and hear about the 

innovations in the market immediately. Thus, preventing the possible 

negations that can root from asymmetric information beforehand and let 

the enterprises structure a more productive cost. This helps the 

enterprises in decreasing their disadvantages rooting from external 

grounds to minimum. 

2. Internal Coordination Costs: Information technologies provide 

the information transfer among the hierarchic units within the enterprise, 

safekeeping of the necessary information and enable it to adapt to the 

enterprise. At the same time, it lessens the disadvantages rooting from 

lack of information to minimum when a quick decision has to be made 

and enables the enterprises to lessen their internal coordination costs. 

Moreover, an effective controlling and supervising network would reduce 

the costs to minimum and enable the enterprises work more productively. 

3. Operational Costs: The operational costs of an enterprise are 

the costs that are handled in the production process and the costs faced 

during the marketing of the products. The greater amount of information 

technology the enterprises have, the easier the attainment, safekeeping 

and processing of the information is. This won’t bring extra cost to the 

enterprises if the information is required again within the production 

process. The costs will be able to be reduced within all the units related 

to the information and participating in the production process. Together 

with the enlargement of the information technologies, the network of 

suppliers and the customers of the enterprises will become broader and 

the incomes will increase. At the same time, since all the information 

304 Ramirez, ‘The Influence…’, pp. 44-48. 


268 


transmitted to these extra institutions or individuals will have already 

been stored and used, there won’t be any costs. 

The cost lessening effect of information technologies on external 

and internal coordination costs and operational costs encourage the 

enterprises get use of these technologies. This also gives rise to the usage 

of information technologies by the enterprises while they arrange their 

firm sizes and organizational structuring to get maximum productivity. 

Together with the positive affects of the information technologies 

over the strategies and organizational structures of the enterprises, if the 

enterprises take rear office applications such as finance and human 

resources, the supply chain applications such as buying, storage 

management and forwarding, and the applications intended for sales and 

marketing such as customer and campaign management, to the electronic 

medium in parallel with elements that enable the employees be more 

productive and lessen costs, their productivity will increase. 

Thus, the surveys are supporting this opinion and show that the 

investments that are made for information technologies are increasing the 

productivity of the enterprises. The studies conducted together with the 

Euro region indicates that the sectors, which have produced information 

and communication technologies during the 1990’s, are way ahead of all 

the other sectors both in the output and productivity level and this also 

supports the case. At the same time, the increase of productivity within 

the enterprises that produce information technologies spread to the 

enterprises that started using these technologies in time and this led to 

total factor productivity increase of information technologies regarding 

all the economies. 305 

Another point concerning the productivity of the information 

technologies is that the big scale companies are investing on information 

technologies more than the small scale ones. As a matter of fact, in a 

survey carried out between the years 1992-1997 in Los Angeles, it is 

pointed out that the firms that were having the most productivity increase 

(%66) were the biggest scaled ones while between the same years the 

small and middle scaled enterprises had a smaller productivity rate of 

%32. The fact that the big firms invested on the information technologies 

the most and cared for them displays that one of the main reasons of 

305 Focco Vijselaar and Ronald Albers, ‘New Technologies and Productivity Growth in the Euro Area’, 

Empirical Economics, (Vol. 29, 2004), p. 632. 



269 

productivity increase is the investments made on information 

technologies. 306 

It is an important point to be stressed out that the enterprises that 

will have the most productivity within information technologies will be 

the ones that are able to internalize new technologies within themselves 

better than the others and that are having complementary factors such as 

having educated and experienced employees, innovative administration 

mentality and a solid organizational structure. 307 But at this point it should 

also be mentioned that information technologies alone won’t be enough 

to increase productivity. According to this, if information technologies 

are applied as a part of the whole in order to increase the performance of 

the enterprise and could be united with elements such as highly educated 

man power, right and efficient administration, they are one of the means 

that can play the lead in increasing the productivity of the enterprises. 308 

CONCLUSION 

The ever increasing importance of the information within the economic 

and social life results in the enterprises’ gradually increasing investments 

on information technologies and the reconstruction of organizations with 

the support of technology. Today, the enterprises attach more importance 

to information technology based innovations such as information, patent, 

brain power, copyright etc. This provides enterprises a lot of advantages 

such as reducing the costs, which is the main one, transforming the 

organizational structures into more efficient ones and axing risk elements 

and asymmetric information during decision making process. The best 

part of all these advantages for the enterprises is that they provide 

remarkable increases in the productivity. 

In this globalizing economy, for the firms to exist and continue profiting, 

there has to be continuous growth and increase in competitiveness. With 

the importance given to the productivity factor, which is the key to 

obtaining this power, the enterprises inclined to invest more on 

information technology starting in 1990’s in particular. The increasing 

expenses of information technologies and their usage provided the 

306 Ken Dozier and David Chang, ‘The Effect of Company Size on the Productivity Impact of Information 

Technology Investments’, Journal of Information Technology Theory and Application, (Vol. 8, No: 1, 

2006), p. 44. 

307 Hempell, ‘What’s…’, p. 430. 

308 Greenwood, ‘The Third…’, p. 6. 


270 


production and support process be more efficient and productive ranging 

from supplying the inputs for the production to customer technical 

services support. Thus, the positive effects of usage of information 

technologies on enterprise productivity are accepted by all the enterprises 

and have become an important activity that has been put into practice. 

But we should also mention that for the information technologies be able 

to provide productivity increase, together with information technologies, 

highly educated and experienced man power, and an efficient 

administration should be applied. 



271 

KİTAP TAHLİLLERİ 

/ÇEVİRİLER 

Book Reviews/ Translations 


272 A Glance at the European Economic and Monetary Integration Process... 


A Glance at the European Economic and Monetary Integration Process... 273 

KİTAP 

TAHLİLLERİ/ 

ÇEVİRİLER 

Book Reviews/Translations 

EMEKLİ GÖÇÜ İÇİN BİR İSTİHDAM ALANI OLARAK 

TURİZM 

Vicente Rodriguez, “Tourism As A Recruiting Post For Retirement 

Migration”, Tourism Geographies 3 (1), 2001,52-63. 

Çeviren: Melike ERDOĞAN 

Özet 

T 

İspanya’da oturanların ve turistlerin mekanda birlikte yaşaması birtakım kavramsal ve 

politik sorunu ortaya çıkarır. Fakat bu alanda araştırma etkili ölçmeye engel olan 

davranışsal özellikler ve idari engeller kadar göçmenlerin ve turistlerin çok ince 

kategorilerine uygulanabilen esnek ve devredilebilir tanımlamaların olmamasından 

dolayı zihni karıştırmaktadır. Şimdiye kadar yabancı turistlerin ve geçici olarak veya 

mevsime göre oturanların akınının etki derecesi ile bu fenomenin bilimsel analize 

ihtiyacı olduğunun altı çizilmedi. Bu çalışmanın amacı; Costa del Sol’da çok sayıda 

yaşlı Kuzey Avrupalının çalışma yaşında turistler olmadan emekli sakinlere geçiş 

yapma mekanizmalarını anlamamızı derinleştirmektir. Analiz için başlangıç noktası, 

turist olarak önceki tecrübeleri ve mekansal değişken davranış yaşam biçimlerini 

kişisel kabulleridir, fakat çalışma Costa del Sol’un çevresel koşullarının çekiciliğini ve 

Endülüs ve İspanya’nın turistler üzerindeki imajlarını da dikkate almaktadır. Çalışma 

destinasyon bölgelerinde yabancı nüfusun etkisi ve turizmle ilgili göçün gelecekteki 

seyri üzerine kısa bir açıklama ile sona ermektedir. 

Anahtar Kelimeler: Emeklilik göçü, turizm, yerleşim turizmi, Kuzey Avrupalılar, 

Costa del Sol (İspanya). 

urizm ve ikametgah kavramları özü itibariyle hareketlilik kavramı ile 

karşılaştırıldıklarında, bireylerin çalışma ya da boş zamanlarının uyumu ve boş 

zamanlarını geçirdikleri yerlerde harcadıkları zamanın süreklilik derecesiyle 

bağlantılı olarak ayırt edilemiyor. 309 

Bireylerin boş zamanı, sosyal ve bireysel refah ve yaşam biçimi özellikleri 

turist davranışının ayırt edici biçimini tanımlamak için biraraya gelmektedir. 310 Yaşam 

döneminin bir parçası olarak emeklilik, kendisini ömrün en uzun tatili olarak 

Dokuz Eylül Üniversitesi, Kamu Yönetimi Bölümü, Arş. Gör. 

309 Vera, F. (ed.), Análisis Territorial del Turismo, (Barcelona: Ariel,1997). 

310 Shaw, G. Ve Williams, A. M., Critical Issues in Tourism: A Geographical Perspective, (Oxford: 

Blackwell,1994). 

Yönetim Bilimleri Dergisi (5: 2) 2007 Journal of Administrative 

Sciences


karakterize eden bu elementlerin özel bir karışımını gerektirmektedir. 311 Gittikçe 

artarak emeklilik bir fırsat olarak görülmeye ihtiyaç duyar. Tabii ki, emeklilikte farklı 

perspektifler vardır: Çalışma ve emeklilik arasındaki ahlaki devamlılıkta “yoğun 

ahlak” vurgusu; 312 yaşlanma karşısında karşı bir önlem olarak emeklinin çok çeşitli 

aktivitelerle ilgisi; 313 farklı yaşam biçimleriyle ilişkilendirilmiş emeklilikte turist 

davranış modelleri 314 ve sosyal zamanın bireysel planlanması genel çatısı altında boş 

zamanın düzenlenmesi. 315 Kaçınılmaz şekilde bu tecrübelerini etkileyen majör 

belirsizlikler olmasına rağmen, ziyaret ettikleri yerlerde oldukça uzun süre kalan yaşlı 

turistler düzeni ve gelecek yaşam planını araştırır. İkametin sürekli veya geçici 

değişimince biçimlendirilen zorluluklar sadece bireysel ve ailece karar verme, 

destinasyonda kalışlarını kolaylaştıran mekanizmalar ve kararı etkileyecek genişletici 

sosyo-ekonomik yapılara bağlı olarak anlaşılabilir. 316 Çok sayıda gezici yaşlı insan 

için önemli bir konuda, bölgede yerleşme ya da ziyaret etme başka bir ifadeyle turist 

veya sakin olma arasındaki seçimdir. 

Emeklilerin büyük bir kısmı hemen hemen bütün yıl boyunca veya en 

azından yılın bir bölümü Güney Avrupa’nın bazı bölgelerinde yaşamaktadırlar. 

Emekliler ve mevsimlik turist davranışı arasında hem turistlerin hem de “sakinlerin” 

yılın belirli zamanlarında aynı yerde oturması ile bağlantılar vardır. Bu, soruların 

sayısında artış olmasını sağlar. Bu iki grup birbirinden nasıl ayırt edilebilir? 

Sakinlerin farklı türlerini belirlemek mümkün müdür? Destinasyon bölgesine onları 

bağlayan mekanizmalar nelerdir? Daha önceki tecrübeleri mi yerleşme davranışlarını 

belirliyor ya da destinasyonların cazibeleri mi bu gibi akışları belirliyor? Bu sorular 

Malaga, İspanya ve Costa del Sol’daki yerleşim turizminin örnek çalışması 

aracılığıyla nitel ve nicel bilgiler kullanılarak cevaplandırılmaktadır. 

Turizm veya Yerleşim Turizmi? 

Göç eden insan tiplerini ve farklı motivasyonları tanımlamak zorlu bir görev 

arz eder. Konu üzerinde yapılan çoğu çalışmanın sınırlı bilimsel kesinliğinde değişken 

nüfusun istatistiki sınırlılıklarını belirlemedeki idari zorluluklar ve sürekli değişen 

nüfusla ilgili spesifik bilginin olmaması belirgindir. Yerleşik turistler kavramı bu 

fenomene bir yaklaşım olarak önerilmektedir. Yerleşik turistlerin bu grubunu 

tanımlamak için dört öğe kullanılmaktadır: 

Somut bir insan grubundan oluşmaktadır. (Emekliler, yaşlılar); 

311 Guilleard, C., ‘Consumption and Identity in Later Life: Toward a Cultural Gerontology’,Ageing and 

Society 16: 489-98,1996. 

312 Ekerdt, D. J., ‘ The Busy Ethic: Moral Continuity between Work and Retirement’, The Gerontologist 26 

(3): 239-44,1986. 

313 Golant, S. M., ‘ A Look Toward The Year 2000’,Issues in Ageing 5, (Chicago: Center for Applied 

Gerontology,1988). 

314 Lowick, E., Van Langenhove, L. Ve Bollaert, L., ‘Typologies of Tourist Roles’, içinde Choice and 

Demand in Tourism,ed. P. Johnson and B. Thomas, (London: Mansel,1992), ss.13-32. 

315 

Donaire, J.A., ‘ El Turismo En Una Sociedad Post- Industrial. Algunas Prop-Uestas 

Conceptuales’,içinde La Formació, La Rehabilitació İ Les Noves Modalitats Turistiques, Palma de 

Mallorca: Universitat de les Illes Balears, 1995, ss.179-86; Vera, Análisis Territorial… 

316 Vera, F., ‘Turismo y Territorio en el Litoral Mediterráneo Espańol’, Estudios Territoriales 32:81- 

110,1990;Rodriguez, V., Fernandez- Mayoralas, G., Rojo, F. ve Abellan, A., Los İnmigrantes Europeos 

Jublados en Andalucia, (Madrid: Instituto de Economía y Geografía,1998). 


Sciences


Değişken davranışın farklı örneklerini sergilemektedirler (kalıcı göç, 

geçici göç ya da basit mobilite); 

Yerleşik turistler bireysel temelde (boş zamandan zevk almadaki 

memnuniyet) ve ekonomik boyutlar (tüketim olarak, emlak piyasaları 

ve hizmetler); 

ve yerleşik turistler bölgesel etkiler yaratır. 

Yaşam biçimi araştırmalarında genellikle analiz edilen turist tipleriyle ilgili 

olarak birtakım yollar vardır: Yaşam biçimi farklılıkları açısından, 317 turist tüketimi ve 

destinasyon bölgelerinin sosyo-kültürel sistemleri üzerindeki etkileri ile ilişki 318 turist 

organizasyon sistemleri ve sosyo-ekonomik etkileri, 319 turist talebinin analizi 320 ve 

idari sorunlar. 321 Bu yollar farklılık, motivasyonlar ve davranış modelleri ve 

destinasyon bölgelerinde turistlerin ekonomik etkisini göstermektedir. 

Güney Avrupa özellikle İspanya söz konusu olduğunda, belli bir kavramsal açıklık 

eksikliği vardır. Göç ettikten sonra İspanya kıyılarında yaşayan veya yerleşen 

“emekliyi”, “turisti” tanımlamada zorluklar vardır 322 . Fakat bazı araştırmacılar hala 

yerleşim turizmini yıl boyunca sürekli olmayan kalma, 323 destinasyonla ilişkili hakim 

bir tüketici ve otelde kalmaksızın kullanıma dayanarak tanımlamakta ısrar ederler. 324 

Uygulamada, niceliksel olarak değerlendirmenin zor olduğu durumların sürekliliği 

söz konusudur, bu yüzden birinin bir turist olarak düşünülmesi gerektiğinde bunu 

belirlemek çoğu zaman mümkün olmamaktadır 325 . 

Vera, 326 işgal sürelerine dayanarak, hafta sonu turistleri, kısa dönem turistleri, 

yarı- sürekli ve sürekli yerleşikleri, yerleşiklerin önceki veya şimdiki turist 

davranışlarıyla ilişkilerini vurgulayarak belirtmektedir. Kuzey Avrupalıların 

İspanya’ya yerleşimini izleyen Warners, 327 Akdeniz kıyılarının turist zemini ve ev 

sahipliği ile kullanımının farklı biçimleri ile mobilite tiplerini bağlamıştır, bunu bir 

haftalık otel tatili ve kalıcı yerleşim arasında olan birtakım tiplerden oluşturmuştur. 

Fakat yerleşiklerin sayısını hesaplamak zordur, çünkü yerleşikler sistematik bir 

şekilde kaydolmamakta ve tatile çıkanlar, geçici veya mevsimlik yerleşikler ve sürekli 

317 Lowick, ‘Typologies…’ 

318 Shaw ve Williams, Critical Issues… 

319 Vera, Análisis Territorial… 

320 

Monfort, V., Morant, A. ve Ivars, J., ‘ Demanda Turística’, içinde Introducción a la Economía del 

Turismo en Espaήa, ed. A. Pedreήo ve V. Monford, (Madrid: Civitas,1996), ss.69-101. 

321 Huescar, A., ‘Nuevo Marco Cnceptual del Turismo’, Estudios Turísticos 117:23-48,1993. 

322 O’Reilly, K., ‘A New Trend in European Migration: Contemporary British Migraiton to Fuengirola, 

Costa del Sol’, Geographical Viewpoint 23: 25-36,1995; Williams, A. M., King, R, ve Warners, T., ‘A 

Place in The Sun: International Retirement Migration from Northern to Southern Europe’, European 

Urban and Regional Studies 4 (2): 115-34,1997. 

323 Vera, Análisis Territorial… 

324 SOPDE, El Turismo Residencial y de Segunda Residencia En La Provincia De Málaga,(Malaga: 

Diputación de Malaga,1998). 

325 MUNRES, Programa de Revitalization de Municipios con Turismo Residencial, (Alicante: Diputación 

de Alicante,1996) s.52. 

326 Vera, ‘Turismo y…’ 

327 Warners, A. M., ‘ Permanent and Seasonal International Retirement Migration: The Prospects for 

Europe’, Netherlands Geographical Studies 173:69-81,1994. 


Sciences


göçmenler arasında kesin bir ayrım yoktur. Williams ve diğerlerine göre 328 emekli 

göçünün dahil edilmesi gerektiği geçici bütün, kısa bir dönem için kalan yasal olarak 

kayıtlı geçici yerleşikler, “kayıt dışılar”, “mevsimlik göçmenler” (geçici göce yönelik 

ilk adım olarak değişken bir dönem geçirebilen), ikinci evleri olanlardan uzun 

dönemli yaşlı turistlere kadar değişiklik göstermektedir. 

Turistler ve yerleşikler genellikle aynı alanı, zamanı ve yaşam tarzını 

paylaşırlar. O’Reily 329 bu özellikleri Costa del Sol’daki Fuengirola’da uluslararası 

yabancı toplumu, kararın bireysel anlamına göre veya bir veya diğer başka bir ülkeye 

yönelme ve yerleşiklerin bir veya diğer başka yerde harcadığı zamanın miktarına göre 

sınıflandırmak için kullandı. Bu şekilde “gurbetçiler”, “yerleşikler”, “ziyaretçiler”, 

“geri dönenler” ve turistler kategorilerini oluşturmaktadır. Betty ve Cahil 330 Costa del 

Sol’daki Benalmadena’daki yerleşik turistleri kalış sürelerini esas alarak 

sınıflandırmaktadır: Kayıtlı yerleşikler (sürekli olarak uzun veya kısa süreli ikamet 

edenler ve ikamet iznine sahip olanlar); uzun süre kalanlar (apartman dairesi veya 

villa sahipleri, genellikle kayıtlı olmayan kış boyunca kalanlar); kayıtlı olmayan 

yerleşikler (resmi izinleri olmayanlar; fakat emlak sahibi olanlar ve yıl boyunca 

oturanlar); ve apartman dairesi ve villa kiralayanlar (İspanya’da yaşamak için gelmeyi 

düşünenler fakat hala Birleşik Kırallık’ta evlerini devam ettirenler). 

Kötü bir şekilde kavramsallaştırılan ve kullanıma hazır hale getirilen tanımlamalar 

uluslararası emeklilik göçünün analizinde karşılaşılan temel zorluklardan biridir. Bu 

problemler ulusal bilgi üretme sistemlerinin çoğu 331 veya göçmenler için sayım 

kategorileri (vatandaşlığı kullanıp kullanmadığı, yerleştiği en son ülke veya doğduğu 

ülke 332 ile etkili yöneltilemez. Yabancı nüfusun İspanya’daki kayıtlarında eksiklikler 

de vardır. Rodriguez ve diğerleri 333 kayıtlı olmamanın temel nedenlerinin kayıt 

işlemlerinde eksik bilgi, gerçek adını saklama tercihi, kalmanın geçici niteliği veya 

İspanya’da yaşarken kayıt olmanın gerekmediği inancı olduğunu düşünmektedirler. 

Kaydolmamanın anlaşılacağı konusunda az bir korku olmasına rağmen, kaydolma da 

zaman almakta ve bireysel olarak gelir ve emlak vergisine tabi olmayı 

sağlamaktadır 334 . Ayrıca zor kayıt işlemleri göçmenlerin İspanya’da aradığı rahat 

hayat tarzı ile çelişmektedir 335 . 

Genelde, Costa del Sol’daki emekliler çoğu zaman özel bölgelerde yaşayan, 

yıl boyunca geçici kullanım için ev satın alan yerleşik turistler olarak kabul edilir, 336 

fakat zar zor bölgede yaşayan ve zaman harcayanlar turist olarak tanımlanabilir. Bu 

328 Williams v.d, ‘A Place…’ 

329 O’Reilly, ‘A New…’ 

330 Betty, C.ve Cahill M., ‘Social and Health Problems of Older Britih Expatriates on The Costa del Sol’, 

Convergence or Diversity? Social Policy in Europe; Social Policy Association Conference,1996. 

331 Balao, P., Ciudadanos Europeos Mayores Residentes En Espańa. Aproximación A Su Situación 

Actual,(Madrid: Ministerio De Asuntos Sociales,1994). 

332 Williams v.d, ‘A Place…’ 

333 Rodriguez v.d., Los İnmigrantes… 

334 Betty ve Cahill, ‘Social and…’ 

335 O’Reilly, ‘A New…’ 

336 Jurdao, F. , ‘ Las Urbanizaciones Particulares Turísticas’, Mediterranean Magazine 6:36-43, 1988. 


Sciences


yabancı emeklilerin davranış biçimlerinde turist unsurlarının olup, olmadığı sorusunu 

ortaya çıkarır ve tabii ki cevabı olumludur. 

İspanya ve Costa del Sol’daki Emeklilerin Turist Davranış Modelleri 

Bu gibi araştırmalara olan ihtiyaç kabul edilmesine rağmen, genel turizm veya 

yerleşim turizmiyle ilgili az sayıda akademik çalışma vardır 337 . Yaşlı insanların 

mobilitesi emeklilik öncesi dürtüye bir tepkidir ve bundan dolayı şimdiki davranışları 

devamlılığının güçlü çizgilerini içermektedir. Yerleşik emeklilerin İspanya’daki 

yaşam hakkında şimdiki düşünceleri, çalışma hayatı süresince ve turist olarak ettikleri 

ziyaretler süresince edindikleri tecrübeleri yansıtmaktadır. Yerleşik emeklileri Costa 

del Sol’a çeken üç neden vardır: 

Turist olarak önceki tecrübeleri ve çalışma hayatı süresince ve şimdi 

tekrarlayıcı davranış modelleri arasından belirtilmiş destinasyona 

bağlılıkları; 

Akdeniz iklimini algılayışları; İspanya’nın imajı. 

Önceki Tecrübeler ve Destinasyona Bağlılık Yapısı 

Önceki turizm tecrübelerinin yerleşik emekliye etkisinin önemli bir kanıtı 

vardır. Bunun için birbirinden farklı çeşitli durumlar vardır: Destinasyon ile 

aşinalık, 338 yeni bir toplumda destinasyon seçiminde yaşam kurmanın kaynağı ve 

uygun kişisel ilişkiler geliştirme olarak turizmin önemi 339 , turistik destinasyon olarak 

geçici olarak ziyaret ettiği destinasyon ile doğduğu yer arasındaki zaman 

ilişkilerindeki denge 340 . Haas ve Serow 341 birtakım alternatif destinasyonların turist 

olarak mobilite isteklerini tatmin edebilmesine karşılık, emekliler emekliliklerini 

kendi evleri dışında yaşamak için destinasyon seçeceği zaman destinasyonların 

keskince azaltıldığını tartışmaktadır. Bazı durumlarda emekliler turistlerle benzer 

davranış modelinde spesifik bir yerle ilgili kendi yaşamlarını idealleştirme 

eğilimindedirler. 342 Genellikle daha yaşlı olanlar, bir yeri daha iyi bilenler ve 

tereddütleri daha fazla azaltılabilenler emeklilik göçü ile ilişkilendirilmiştir 343 . 

Güçlü turist geleneğine sahip Avrupa ve İspanya mekanlarında nispeten 

sürekli ikametgah arayan emeklilerin hareketleri ve önceki turist tecrübeleri arasında 

bir ilişki eğilimi vardır. Algarve ve Costa del Sol’da yaşayan İngiliz emeklilerinin % 

337 WTO, ‘Carta de Recife Sobre Turismo de Personas Mayores’,Paper Presented to The Second 

International Conerence on Senior Tourism, World Tourism Organization, Recife, 1997. 

338 Cuba, L. ve Longino, C.F., ‘Regional Retirement Migration: The Case of Cape Cod’, Journal of 

Gerontology Social Sciences 46 (1): S33-42,1991. 

339 Cuba, L., ‘Retiring to Vacationland’, Generations Spring: 63-7,1989. 

340 McHugh, K., ‘Seasonal Migration as a Substitute for, or Precursor to, Perma-Nent Migration’, Research 

and Aging 12(2):229-45,1990. 

341 Haas, W. H. ve Serow, W.J., ‘Retirement Migration Decision Making: Life Course Mobility, 

Sequencing of Events, Social Ties and Alternatives’, Journal of Community Development Society 28 (1): 

116-30,1997. 

342 Longino, C. F., ‘The Forest and Trees: Micro-Level Considerations in the Study of Geographic Mobility 

in Old Age’,içinde Elderly Migration and Population Distribution,ed. A.Rogers, (London:Belhaven 

Pres,1992),ss.23-34. 

343 Romsa, G. ve Blenman, M., ‘ Vacations Patterns of Elderly Germans’, Annals of Tourism Research 

16:178-88,1989. 


Sciences


90’ından fazlası daha önce bu bölgelerde tatil yapmıştır. 344 Alicante’de bu oran 

%70’dir 345 . 

Costa del Sol’daki Kuzey Avrupalı emekliler bölgede yaşamalarının önemli 

bir nedenin tecrübe olduğunu düşünmekteydiler 346 . Bu çeşitli öğeleri de içermektedir: 

özellikle tatillerini İspanya’da geçirme (% 27) ve ikamet edilen yerin ev sahibi olma 

(% 15). Bu görüş, özellikle 65 yaşın altındaki İngilizleri, son gelişleri ve erkekleri 

kapsamaktadır. İspanya’da yaşamak için ülke hakkında kabul edilmiş bilgiye sahip 

olma, İspanya’da çalışmış olma veya kıyıda akrabaların olması gibi diğer nedenlerden 

daha az bahsedilir. Malta gibi 347 bütünleştirilmiş destinasyon bölgesiyle daha fazla 

sosyalleştiğini hisseden emeklilerin ve turizmin daha az egemen olduğu diğer yerlerde 

İngiliz yerleşiklerin tecrübeleri farklıdır. 

Önceki tecrübeler sıklıkla tekrar turizmi ile destinasyona bağlı olmak 

anlamına gelmektedir. Bu memnuniyet verici ikameti sağlayan uygun çevresel 

faktörler, turist talebi yaratmak için yeterli turizm alt yapısı 348 veya uygun mekansal 

yakınlık ve erişilebilirlik, 349 karayolu ve demiryolu ağlarını geliştirmek ile içsel 

kolaylaştırma gibi çeşitli faktörleri içermektedir. Bu formül turizme müracaat 

etmesine rağmen, emeklilere de müracaat edilmiş olabilir. 

Emeklilerin Costa del Sol’daki destinasyona bağlılığı nasıldır? Bu soru 

anketlerde spesifik olarak sorulmadı, fakat anlayışlar kıyıda yaşayan emeklilerin 

kaldığı yıl süresi ve mevsimlik hareketliliğin biçimlerince elde edildi. Ortalama olarak 

Costa del Sol’da yaşayan emekliler buraya geldiklerinde 59 yaşındaydı ve 9 yıldır 

burada yaşıyorlardı. Üç aylık ortalama kalış süresine göre % 80’inden daha fazlasının 

anavatanlarına döndüğü gerçeğinin gösterdiği gibi emeklilerin kalışları geçici olma 

eğilimindedir. Costa del Sol’daki kitle turizminin yoğunluğundan ve sıcaklıktan 

korunmak için yazın evlerine geri dönmektedirler. Bu davranış biçimi Kuzey 

Avrupalılar için belirgindir fakat İngilizler de yılın çeşitli zamanlarında ülkelerine 

geri dönmektedirler. Açık seçik bir turist davranış modeli oluşturmada, emekliler 

zamanlarını anavatanları ve İspanya arasında paylaştırmakta, böylece ne 

anavatanlarıyla bağlantılarını tamamen koparmakta ne de İspanya’da bütünüyle 

entegre olmamaktadırlar. Birleşik Krallığa erişebilirlik İspanya ve Portekiz’deki 

İngilizler arasındaki bu yüksek orandaki hareketliliği kolaylaştırmaktadır 350 . 

344 

King, R., Warners, A. M. ve Williams, A. M., ‘International Retirement Migration in 

Europe’,International Journal of Population Geography 4(2): 91-111,1998. 

345 MUNRES, Programa de… 

346 Rodriguez, V., Fernandez- Mayoralas, G. ve Rojo, F., ‘European Retirees on the Costa del Sol : A 

Cross-National Comparison’, International Journal of Population Geography 4(2): 183-200,1998. 

347 Warners, T. ve Patterson, G., ‘British Retirees in Malta: Components of The Cross-National 

Relationship’, International Journal of Population Geography 4(2):113-33,1998. 

348 Barke, M. ve France, L. A., ‘The Costa del Sol’, içinde Tourism in Spain, Critical Issues,ed. M.Barke, 

J.Towner veM. T. Newton, (Wallingford:CAB International,1996), ss.265-308. 

349 Buswell, R. J., ‘Tourism in the Balearic Islands’, içinde Tourism in Spain, Critical Issues,ed. M.Barke, 

J.Towner veM. T. Newton, (Wallingford:CAB International,1996), ss.309-39. 

350 King v.d., ‘International Retirement….’ 


Sciences


Sonuç itibariyle, boş zaman, harcanabilir net gelir ve anavatana kolay dönüş 

potansiyeli ile birlikte nispeten genç ve aktif olmasından dolayı yerleşik turistler 

memnun kalınan ve sadakate dayalı tatil turizminin çıktısı olarak tanımlanmaktadır 351 . 

İklim ve Emeklilik 

Costa del Sol mükemmel hava koşullarına sahiptir. Diğer birkaç Avrupa 

bölgesi yıllık ortalama 18 derece hava sıcaklığına, yıl içinde 3000 saatten fazla güneş 

ışığına ve açık havada daha rahat yaşam biçimi için gerekli olan sınırlı yağış 

miktarına sahiptir. Genel olarak Akdeniz iklimleri açık havada boş zaman 

aktivitelerini kolaylaştırır 352 ve Amerika, 353 Avustralya 354 veya Avrupa’da 355 olsa da 

göçmenlerin yaşam biçimini etkiler. Bölgesel açıdan Costa Blanca 356 ve Costa del 

Sol 357 gibi İspanya’nın benzer bazı bölgelerindeki turistleri ve yerleşikleri etkileyen 

temel faktör iklimdir. Alman, İngiliz ve İskandinav turistler için bir turist destinasyon 

olarak Endülüs 358 ve İspanya’yı 359 belirleyen temel özellik iklimdir. Görüşmeler 

arasına İspanyollar dahil edilmiş olsa bile % 40’ından daha fazlasının Costa del Sol’u 

ziyaret etmelerinin en önemli nedenin iklim olduğu kaydedilmiştir 360 . Bu da Akdeniz 

Avrupası’nın çoğu bölgesinde Kuzey Avrupalı emeklilere müracaat eder, 361 fakat 

özellikle Costa del Sol’da görüşülenlerin % 70’inin iklimi orada yaşamalarının temel 

nedeni olarak gördüğü kaydedilmiştir. 

Bazı araştırmalarda iklimin yerleşimin mevsime bağlılığını, göçmenleri ve 

turist aktivitelerinin genel yapısını belirleyen temel çevresel faktör olduğu teyit 

edilmektedir 362 . Bu açık şekilde spesifik konum ile yerleşmiş üne ve idealleştirilmiş 

turist kalıplarına dayanan uluslararası imajlarla ilişkilendirilmektedir. Rodriguez ve 

351 SOPDE, El Turismo… 

352 Krout, J. A., ‘Seasonal Migration of the Elderly’, The Gerontologist 22(3):295-9,1983; Cuba ve 

Longino, ‘Regional Retirement…’; Haas ve Serow, ‘Retirement Migration…’ 

353 Longino, ‘The Forest…’ 

354 Stimson, R. J., ‘Sun Belt’ Migration Decision’, A Study of the Gold Coast,Brisbane: Australian Housing 

and Urban Research Institute,1996; Stimson, R. Ve Minnery, J., ‘Why People Move to the Sun-Belt’: A 

Case Study of Long- Distance Migration to the Gold Coast, Australia’, Urban Studies 35(2): 193- 

214,1998. 

355 Williams v.d., ‘Place in…’; King v.d., ‘International Retirement…’ 

356 MUNRES, Programa de… 

357 Barke,M. ‘The Growth and Changing Pattern of Second Homes in Spain in the 1970s’, Scottish 

Geographical Magazine 107(1): 12-21,1991; Raya, P., ‘El Turismo Residencial en Andalucía’, Boletin 

Económico de Andalucía 17: 21-31, 1994; O’Reilly, ‘A New…’; Betty ve Cahil, ‘ Social and…’; SOPDE, 

El Turismo…; Rodriguez v.d., ‘European Retirees…’ 

358 Marchena, M., ‘Sobre la Promoción y Comercialización de la Marca Turís-Tica Andalucia’, Boletin 

Económico de Andalucía 17: 58-65,1994. 

359 TURISMO, ‘Informe Encuesta en Frontera. Segmento Turistas’,Estudios Turísticos 117:73-83,1993. 

360 SOPDE,El Turismo… 

361 King v.d., ‘International Retirement…’ 

362 Vera, Análisis Territorial…; Gomez, B., ‘ La Relación Clima-Turismo:Consideraciones Basicas En Los 

Funda-Mentos Teóricos y Practicos’, Investigaciones Geográficas 21:21-34,1999; Shaw ve Williams, 

Critical Issues… 



Sciences


diğerleri 363 Costa del Sol’daki çalışmalarında emeklilerin hem genelleştirilmiş 

kalıplarına (yazın turistleri kışında ziyaretçileri çeken güneşte bir ev) hem de iklimle 

ilgili sağlık kalıplarına (Malaga çok sayıda insana sağlığını ve mutluluğunu geri 

verdi) ve yaşam biçimi kalıplarına (sosyal hayatım burada daha canlıdır) sahip 

olduklarını açıklamaktadırlar. 

Gerçekte, Akdeniz iklimi de son derece tedirgin eden çevresel ve sosyal 

fenomenlerle (aşırı sıcaklık, kuraklık, yangınlar, seller, aşırı büyüme, kitle turizmi) 

ilişkilendirilmektedir. Son yıllarda bu fenomenler pekiştirilmiştir 364 ve Akdeniz kıyı 

turizminin yeniden yapılandırılması tartışmalarının parçası olarak gösterilmektedir 365 . 

Yer İmajları 

Turistlerin ve yerleşiklerin İspanya imajlarının esas unsuru iklimdir. 

Gerçekte bilgi, tercih ve belirli yer için motivasyon olan imaj, faklı biçimlerde 

organik veya genellikle elde edilen imaj ve teşvik edilen veya tanıtımı yapılan imaj 

olarak değerlendirilir 366 . İkincisi, temele sahip olan promosyonu yapılmayan 

yönlendirilmeyen önceki unsuru değiştirmek için kullanılabilir. 

Turizm bakış açısından İspanya’nın imajının tanıtımı İspanya’nın 

uluslararası imajının sinerjilerinin etkisi artarken, ürünü tanımlayan kesin biçimleri 

yani İspanya’da yaşamayı spesifik turist hedefleri ile birleştirmeyi gerektirmektedir. 

Tatiller ve iyi iklimin İspanya’yla ilişkisi geleneksel düşünülmüştür 367 . Görüşülen 

yabancıların yarısından fazlası birkaç defa İspanya’da bulunmuştur (% 50’sinden 

fazlası iki defadan fazla bulunmuştur) ve gelecek birkaç yıl içinde geri dönmeyi 

düşünmektedirler ve İspanya’yı seçerler çünkü İspanya iyi çevresel, sosyal ve kültürel 

ilişkilerle güneş ve kumu sunmaktadır. Kısaca bunlar boş zaman ve eğlence ile ilgili 

olan anlamlı faktörlerdir. Bu “Akdeniz” değerleri İspanya’nın ilerlemiş imajında 

derinlemesine kök salmıştır. Bunun en açık örneği “güneşin altında herşey” olan 

önceki sloganın yerine İspanya’nın yurtdışında değerini arttırmak için kullanılmaya 

başlayan “yaşam aşkı tutkusu” sloganın kullanılmaya başlanmasıdır. Akdeniz 

Bölgesi canlılık, teklifsizlik, yakınlık ve duyarlılık gibi yaşamı güçlendiren 

düşüncelerce tanımlanabilmektedir 368 . 

Endülüs’ün imajı kültür, çevre ve yaşam kalitesi çerçevesinde 

yapılandırılmaktadır. Genelde Endülüs İspanya’da tanınan bir destinasyon olarak 

addedilmekte, kesinlikle iklim, güneş ve kum, doğa ve çevre ile anıtları ve ana 

56 Girard, T. C ve Gartner, W. C., ‘Second Home Second View.Host Community Perceptions’, Journal of 

Tourism Research 20:685-700,1993; Rodriguez v.d., Los İnmigrantes…; Gomez, ‘ La Relación…’ 

57 Marchena, M. ve Vera, F., ‘Coastal Areas: Processes, Typologies and Prospects’ içinde European 

Tourism: Regions, Spaces and Restructring, ed.A.Montanari ve A. M. Williams, (Chichester:Wiley,1995), 

ss.111-26. 

58 

Cooper, C., Fletcher, J., Gilbert, D. ve Wanhill, S., Tourism:Principles and 

Practice,(Essex:Longman,1996). 

59 Bordas, E. ve Rubio, M. L., ‘La Imagen Turística de Espańa’, Un Modelo De Gestión A Largo Plazo ICE 

722:107-18,1993. 

60 Ministerio Turismo, ‘ Síntesis del Informe Sobre la Imagen Exterior de Espańa. Aspectoscomerciales 

Turísticos e İnversores’, Boletin Económico ICE 2489:25-32,1996. 

61 Ocańa, F., La marca Espańa, ICE 722: 71-7,1993. 

62 Marchena, ‘Sobre la…’ 


Sciences


şehirlerinin tarihinden dolayı değerlendirilmektedir. Costa del Sol’daki iş sahipleri, 

gayrimenkul satıcıları ve fikir liderleri da Malaga’nın turist pazarının ana gücü olarak 

iklimle birlikte yaşam standardını, turist altyapısını ( özellikle golf oynama tesisleri) 

ve hesaplılığı kabul etmektedirler 369 . Çevresel bozulma, gürültü, kitle turizmi, kirlilik 

ve suç gibi gölge düşüren faktörleri belirtmekte ve bunlar Endülüs kıyılarında yaşam 

kalitesi imajını devam ettirmeyi zorlaştırmaktadır. 

Costa del Sol’da yaşayan emeklilerin bu unsurlarla ilgili görüşleri nelerdir? 

Görüşülenlerin üçte ikisi, bölgede geçici veya sürekli yaşamanın, boş zaman sosyal ve 

kültürel aktiviteler için değerli, doğal ve iklimsel olarak uygun koşullarda ideal, gayri 

resmi ve rahat yaşam biçimine öncülük ettiğini düşünmektedir 370 . Bu görüşlerini 

iklim tahminine, Akdeniz manzarasına ve İspanyol yaşam biçimine 

dayandırmışlardır. 371 Teklifsizlik, daha fazla düzenli çalışma koşullarına ve sosyal 

kurallara alışkın olan emekliler için psikolojik ve sosyal problemler ortaya 

çıkarabilmesine rağmen, zaman sınırlaması olmadan ve dışarıda yaşam biçiminde 

belirgindir. Yerli toplumla yaşama, bütünleşme ve adapte olmada problemler de 

ortaya çıkmasına rağmen, böyle aktivitelere katılma, kosmopolitan bir çevrede benzer 

ilgileri olan insanlarla yaşamanın bir sonucudur. 372 Sıklıkla emekliler paralel toplum 

kurmak için yerel koşullar ve turist altyapısından yararlanmaktadırlar. 

Sonuç 

Turist yerlerinin kaçınılmaz şekilde yaşı karasal ve mevcut yapıları gibi 

birleştirilmektedir, problemler özellikle çevresel problemler ortaya çıkmaktadır ve 

turist özellikleri yenilenmektedir. Bu, tabii ki tatil yaşam döngüsüyle ilgili olarak 

kavramsallaştırılmıştır. Kitle turizminde uzun tarihi geçmişe sahip olan İspanyol 

destinasyonları, geleneksel tatil yerlerindeki gerekli değişiklikleri anlamak için 

oldukça uygun örnek olay incelemeleridir, hemen hemen hepsi kalitelerini 

yükseltmek için turizm malları ve hizmetlerini ve fiziksel altyapılarını değiştirmeye 

çalışmaktadırlar. 

Turistik bölgelerde emeklilerin ikame rollerini ihmal etme eğilimi vardır. Yaşadıkları 

bölgeyi algılayışları ve çevresel olayları tahmini şeklindeki davranış biçimleri büyük 

ölçüde turiste yöneliktir. Hem emekliler hem de onların akrabaları alışılmış 

turistlerden bölgede daha uzun zaman harcamakla meşguldürler, hemen hemen bütün 

yıl boyunca ekonomik, sosyal ve kültürel aktivitelerin üreticisidirler. Bu yolla 

emekliler geleneksel mevsimlik turizm döneminde azalışı hafifletmeye yardım 

ederler. 

Çoğu emeklinin yıl boyunca bölgede yaşaması gerçeği, belediye makamları (ve 

diğerlerince) yaşlılara hizmet sunumuna dayanan ekonomiyi sürdürmeye yardım eder, 

böylece yaşlı insanlara bakmak gittikçe artarak gerekli olmaktadır. Emekli grupları da 

64 Betty ve Cahil, ‘Social and…’ 


66 Rodriguez v.d., Los İnmigrantes…; O’Reilly, K., ‘Trading Intimacy for Liberty: British Women on the 

Costa del Sol ‘, içinde Gender and Migration in Southern Europe:Women o the Move, ed. F. Anthias ve G. 

Lazaridis, (London: Berg,2000),s.263. 

67 Butler, R. W., ‘ The Concept of a Tourist Area Cycle of Evolution: İmplication for Management of 

Resources’, Canadian Geographer 14:5-12,1980. 


Sciences


vatandaşlara veya yerleşik emeklilerin taleplerini karşılayarak geçimlerini sağlayan 

çalışma yaşındaki yabancılara cazip gelmektedir. Emekli grupları bir bütün olarak ve 

özellikle konut piyasasında ve yıl boyunca faal olan ilişkiler alanında etkiye sahiptir. 

Avrupa Birliği Antlaşması’ndan çıkan seçmen haklarının değişmesi de emeklilere 

belediye politikalarında potansiyel güç vermiştir. 

Bu makale yerleşik emeklilerin yerleşmesinin turistik bölgeleri nasıl 

etkilediğini gözden geçirmeyi araştırmamaktadır, bu makalenin kapsamı dışındadır. 

Fakat burada artan bazı sorunlara yönelmeye gittikçe artan acil ihtiyaç vardır. Kıyı 

bölgelerinde yaşayan emekliler tatil dönemi aşamalarını birleştirmede şimdi diğer bir 

unsur mudur? Aksine, ülkenin turizm/ ikamet konusunun yeni modelinde oyuncu 

mudurlar? Akdeniz turizm alanları ister istemez o modele doğru yöneliyor mu? Bu 

eğer spontane bir fenomense bu bölgeler emekli alanları olarak teşvik edilmeli midir? 

Bu konuda ulusal kamu politikası gerekli olmasa bile, böyle insiyatifler en azından 

belediye seviyesinde alınmalı mıdır? 


Sciences


283 

OSMANLI’DA DEĞİŞİM; MODERNLEŞME VE 

ULUSLAŞMA 

Kemal H. Karpat (Translated by: Dilek Özdemir). Ankara: İmge 

Kitabevi, 2006, 615 page. ISBN: 975–533–425–4, Publisher: 

Yayıncılık Pazarlama San. Tic. Ltd. Şti. Konur Sokak No:3 Kızılay 

06650 Ankara Tel: 312- 419 46 10- 11 

Cemile ARIKOĞLU ÜNDÜCÜ * 

T 

arihin herhangi bir döneminde, Osmanlı Devleti’nin bir parçası olan Ortadoğu, 

Balkanlar ve Kuzey Afrika’nın sosyal ve siyasi tarihini doğru değerlendirebilmek 

ve yorumlayabilmek için, Osmanlı Devletini şimdiye kadar yapılanlardan daha 

geniş bir analitik çerçevede incelemek ve ele almak gerekir.Özellikle bu bölgelerin 

modernleşmesi ile ilgili çalışmalarda, Avrupa’nın etkisi, bu bölgelerdeki toplumların 

kendi içinde oluşturduğu tepkilerden daha çok ön planda tutularak irdelenmiştir.Ayrıca, 

19.yüzyılda Ortadoğu ve Balkanların tarihi daha çok dogmatik ulusal görüş açılarından 

ele alınmıştır.Ancak Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyal ve siyasi yapılarındaki 

değişiklikler ve bu değişikliklerin bölgede oluşan ulus devletlerin yapılanması üzerine 

olan etkileri ya göz ardı edilmiş, ya da konuyu kaleme alanların ideolojik görüşleri 

ışığında ele alınmıştır. Bu tür yorumlamaların nedeni sadece dini görüşlerinden dolayı 

değil, aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin sosyal tarihi konusundaki bilgi 

yetersizliğinden de kaynaklanmaktadır.Bu bölgelerde, Avrupa’nın etkisinden önce, 16. 

yüzyılın sonlarında ve 17. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda ciddi sosyal 

çalkantılar söz konusuydu. 

II. Abdülhamit’in iktidarda olduğu dönem, daha önce oluşmuş yapısal gelişmelerin 

hepsinin bir sentezidir. Ekonomik ve sosyal alanlarda büyüme, farklılaşma ve ideolojik 

bir değişim dönemidir. Türk milliyetçiliği, Osmanlı milliyetçiliğinin önüne geçmiştir. 

Siyasi olaylar taht, aydınlar sınıfı ve ordu açısından bir dönüm noktasına ulaşmıştır. 

Milliyetçilik devletin ve bir kültürel-politik grup olarak Türklerin bekası için yegane 

siyasi çözüm ve yeni bir politik birim olan millet için bilim ve ilerlemenin tek yolu 

olarak görüldü. Sadece devletin bekası için değil, modernleşme için de tek mantıki 

seçenek olmuştu. Türk olmak yalnızca etnik bir kimlik değil, aynı zamanda siyasi bir 

kimlikti. Padişah ve bürokrasisi herhangi bir etnik, dil veya din grubu ile doğrudan 

özdeşleşmemiştir.17. yüzyılda toprak rejiminin değişmesi, iç ve uluslar arası ticaretin 

artması, sosyal hareketliliğin ve iletişimin yoğunlaşması ve tarım ürünlerine olan talebin 

artması, fertlerin dini- etnik cemaate mensubiyetleri ile örtüşen sosyal konumlarının 

yapısal olarak değişmesine yol açtı. Örneğin tüccarlar, Ortodoks Hıristiyanlar arasında 

yeni bir elit olarak ortaya çıktılar. Önce Osmanlı bürokrasisinde servet, daha sonra 

politik mevki elde ettiler. Ve Ortodoks Patrikhanesi üzerinde nüfuz sahibi oldular. 

* Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü. 


284 


19. yüzyılın başlarında, etnik ve din esasına dayandırılmış ulus ve milliyetçilik fikri ve 

yapay olarak oluşturulmuş Türklük karşıtlığı, Balkanlardaki toplumsal ve etnik açıdan 

karışık Hıristiyan ulusları bir arada tutan yeni ideolojilerinin en belirgin özelliği haline 

gelmiştir 

Osmanlı devletinin değişim sürecinde gelinen en üst nokta 1923 yılında Türkiye 

Cumhuriyeti’nin kurulması olmuştur. Cumhuriyet Osmanlı mirasını korumuştur. Sosyal 

yapılanması, liderliği ve değişim aşamaları ancak Osmanlı Devleti’nin sosyo-politik 

tarihi incelenerek ayrıntılı olarak algılanabilir. Bu kitap ile bu durum ortaya konulmaya 

çalışılmaktadır. 

Kitapta Osmanlı’nın Batı’daki gelişmelere ayak uydurması, modernleşme ve uluslaşma 

çabaları bazında ele alınmıştır. Reform hareketleri III. Selim ve II. Mahmut döneminde 

başlamasına rağmen, II. Abdülhamit dönemi üzerinde daha çok tartışılmış ve geniş yer 

verilmiştir. Nedeni ise, reform hareketlerinin etkisinin somut biçimde kendini 

Abdülhamit döneminde göstermesi ve Abdülhamit yönetiminin modernleşme ve 

uluslaşma hareketlerine etkisinden kaynaklanmaktadır. Kitapta ekonomik alt yapının 

özelliklerinin belirlenmesi, sosyal yapılanmanın açıklanması, ülke içindeki idari 

bölümlemenin nedenlerinin belirtilmesi ve tüm bunların neden- sonuç ilişkisi içinde 

irdelenmesi, ortaya çıkan yenilikçi hareketleri kavramamızı kolaylaştırır. Hemen hemen 

her bölümde Sosyal bilimlerin ele alınış biçimleri açısından, Batı’nın etkisinin 

vurgulanması, bizim bu etki altında konuları değerlendiriyor olmamız, gerçekleri 

göremiyor oluşumuzdan dolayı yazar tarafından eleştirilmiştir. Çünkü yazara göre 

Sosyal bilimler bir anlamda Batı’nın çıkarlarına hizmet etmektedir. Sosyal bilimlerde 

önermeler ve kavramların evrensel geçerliliği yoktur. 

Kitap yeni Türk devletinin kuruluşunu ve devletin köklerini anlamamıza katkıda 

bulunmaktadır. Ayrıca yazarın kitabın son bölümünde vurguladığı Türkiye’nin 

geleceğine dair öngörüleri, günümüz Türkiye’sinin önemli sorunlarına ışık tutacak bir 

niteliktedir. 



285 

SOSYAL DEVLET BİTTİ, YAŞASIN PİYASA! 

Songül Sallan Gül, İstanbul: Etik Yayınları, ISBN: 975-8565-17-6, Şubat 

2004, Yayıncı Adresi: Nuriosmaniye Cad. Mollafeneri Sok. No: 27/3 

Cağaloğlu 34430 İstanbul Tel: 0 (212) 511 63 91 

Canan Öykü DÖNMEZ KARA 

K 

itap dokuz bölümden oluşmaktadır. Kapitalizmin ve ideolojisini oluşturan 

liberalizmin tarihsel süreç içerisindeki dönüşümünü ve günümüzdeki şeklini 

piyasa, devlet, toplum ve bireylerin ilişkilerini ele alarak incelemiştir. Toplumsal 

ilişkiler ele alınırken adalet, özgürlük ve eşitlik ekseninde ilerlenmiştir. 

Kapitalizmle birlikte liberalizm ideolojik bir çerçevede ortaya çıkmıştır. 

Kapitalizmin klasik liberalizm anlayışı devlet müdahalesini kabul etmemektedir. Klasik 

liberalist zihniyetin ‘bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” söylemi sivil topluma 

öncelik verilmesi ve bireysel özgürlükler ile ilgili kamusal olarak adlandırılan 

kısıtlamaların olabildiğince azaltıldığının bir göstergesi olmuştur. Özellikle klasik 

liberalizmin bireysel hakları göz ardı edici tarafı sosyalist anlayışın ortaya çıkmasında 

etkili olmuştur. 

1929 yılında meydana gelen Büyük Buhran Keynesyen görüşün oluşmasına ve 

sosyal devlet anlayışının yaygınlaşmasına sebep olmuştur. Sosyal devlet anlayışı klasik 

liberalizmin de sosyal liberalizme doğru kaymasında önemli bir rol oynamıştır. Sosyal 

devlet anlayışı devletin, bireylerin ve özellikle de çalışanların sosyal güvenliğini 

sağlamada etkin rol oynaması gerektiğini savunmuştur. Devlet bireylerin refahının 

sağlanmasında ve geliştirilmesinde etkin rol oynayan, yeni politikalar üreten ve bu 

politikaları yürüten bir görev üstlenmiştir. Böylece devlet, gerektiğinde piyasaya da 

müdahale edebilecek sosyal bir devlet yapısına bürünmüştür. 

1960’lı yıllarda ortaya çıkan hareketlilik ve 1970’li yıllarda hissedilen Petrol 

Krizi çerçevesinde değişen ekonomik dengeler sosyal devlet anlayışının da 

sorgulanmasını beraberinde getirmiştir. Sosyal devlet anlayışına yöneltilen eleştiriler 

piyasaya devlet müdahalesini azaltma ve tekrar serbest bir piyasa yaratılmasının 

sağlanması bağlamında yeni bir liberal akımı körüklenmiştir. Yeni liberal görüş 

yaşamın her kesimine piyasanın hakim olmasını ve devletin toplumsal aktivitelerini terk 

etmesini hedeflerken bir yandan da muhafazakarlığa ve geleneksel anlayışa tamamen 

karşı çıkmamıştır. Sosyal devlet anlayışının bireylerin sosyal güvencelerini sağlamaya 

yönelik tutumunun, sivil toplumların örgütlenmesine ve bireyin bağımlı hale gelmesine 

neden olduğu savunulmuştur. 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga İİBF Çalışma Ekonomisi Bölümü, Arş. Gör. 


286 


Yeni liberal akım piyasa odaklı yeni bir refah modelinin oluşturulmasını 

tetiklerken, yeni sağ iktidarlar bu modeli uygulamaya geçirmişlerdir. Yeni liberal 

politikalar küreselleşme ve yenidünya düzeninin benimsendiği “Reaganizm, 

Thatcherizm ve Özalizm” gibi ülke uygulamalarıyla ortaya konmuştur. 

Songül Sallan Gül kitabında toplumda pasif bir şekilde yer alan sivil toplum 

kuruluşlarının varolan adaletsizliği arttıracağını dile getirmektedir. Yazara gore 

bireylerin ve toplumun sosyal adalet ve fırsat eşitliği ile özgürleşebilecekleri demokratik 

ve eşit bir ortamın yaratılması gerekmektedir. 

Kitabın ilk bölümlerinde liberalizm, muhafazakarlık kavramları üzerinde 

durulmuştur. Kapitalizmle beraber ortaya çıkan klasik liberalizmin devlet, piyasa ve 

birey açısından ortaya koyduğu unsurları ve liberalizmin klasik anlayıştan kurtularak 

sosyal liberalizm ve yeni liberalizme dönüşüm süreci açıklanmıştır. Muhafazakarlığın 

geleneksel anlayıştan yeni muhafazakarlığa geçiş aşaması da kitabın ikinci bölümünde 

ortaya konmaktadır. Kitabın üçüncü bölümünde yeni liberalizmin temel unsurları 

üzerinde durulmuştur. Yeni liberalizmin demokrasi, adalet, eşitlik ve piyasaya devlet 

müdahalesinin sorunu irdelenmiştir. Kitabın dördüncü, beşinci bölümlerinde Keynesci 

refah devleti anlayışının ortaya çıkışı ve zaman içerindeki dönüşümü vurgulanmaktadır. 

Altıncı, yedinci ve sekizinci bölümlerde ise İngiltere’deki, Amerika Birleşik 

Devletleri’ndeki ve Türkiye’deki liberalizmin uygulama şekilleri üzerinde durulmuştur. 

Sonuç olarak yazar geniş bir literatür taraması yaparak kapitalizmin ideolojisi 

olan liberalizmin dönüşüm sürecini irdelerken, liberalizmin uygulamaları olan 

Reaganizm’i, Thatcherizm’i ve Özalizm’i örnek olarak ele almıştır. Çalışma sosyolojik 

boyutunun yanında siyasal ideolojilerin anlaşılması, iktisadi hayattaki dönüşümlerin 

vurgulanması açısından da değişik ilgi alanlarına sahip birçok okuyucuya 

ulaşabilecektir. 



287 

DEVLET VE POLİTİKA ALANINDA, EKONOMİ BİLİMİ VE İŞ 

DÜNYASINDA, TOPLUMDA VE DÜNYA GÖRÜŞÜNDE YENİ 

GERÇEKLER 

Peter F. Drucker. (Çeviren: Birtane Karanakçı). Ankara: Türkiye İş 

Bankası Kültür Yayınları, 1994, 4.Baskı, 270 sayfa. ISBN: 975-458- 

041-3. Yayıncı Adresi: Tisamat Basım Sanayi- ANKARA. 

Tanju ÇOLAKOĞLU 

G 

ünümüzde pek çok farklı görüş ve ilgi alanına sahip kişilerce guru olarak kabul 

edilen Peter Drucker bu kitapta hızla değişen dünyada “yarını göz önünde 

tutarak bugün yapmamız gerekenler” üzerine gündem belirleme girişimi 

yapılmaktadır. Kitap, isminden de anlaşılacağı üzere geniş bir ilgi alanı yelpazesi 

üzerine fikirleri içermektedir ki bu yazarın kendisi tarafından da “iddialı” olarak 

değerlendirilmektedir. Bununla birlikte yine yazarın belirttiği çeşitli nedenler yüzünden 

kimilerine göre de yeterince iddialı bulunmayabilir. 

Genel başlıklarına bakılacak olursa siyasi gerçekler; devlet ve siyasi süreç; 

ekonomi, ekoloji ve ekonomi bilimi; yeni bilgi toplumu; sonuçta dahil olmak üzere 

çeşitli bölümler bulunmaktadır. Bunların altında konu başlıkları bulunmaktadır ki 

yazarında içinde bulunduğu kültürden örneklemelerin bulunduğu neden sonuç ilişkisi ile 

bağlanmış kronolojik sırada konu başlıkları ile kitaba giriş yapılmıştır. Çeşitli akımları 

ortaya koyan, gelişimini sağlayan ya da hatalarını ortaya koyan düşünce adamları ve 

olaylar etraflıca açıklanarak olumlu ve olumsuz olarak değerlendirilebilecek gelişmeler 

temellendirilmiştir. Karşılaştırmalar şeklinde yapılan değerlemelerin farklı kültürler ( 

Japonya ile Amerika gibi ) ve bu kültürlere ait bireyler arasında yapılması ile kültürel 

görecelilikten kaynaklanan yanılsamaların önüne geçilmesinin yanı sıra yine bazı 

örneklemelerde ise kültürel farklılıkların etkisinin ortaya konması amaçlanmıştır. 

Gelişimin sürekliliğinin ve değişimin sürekli olarak yeni paradigmaların 

oluşumunda etkili olduğunu savunulan kitapta tüm sorunların olduğu gibi tüm 

çözümlerinde kısa vadeli anlam taşıdığı belirtilmektedir. Her dönemin kendine ait 

sorunlarının bulunmasının yanı sıra bu sorunları çözmeye veya en azından anlamaya 

yönelik düşünce ve çözüm yollarının gelişim adına iyi bir başlangıç bir basamam teşkil 

etmelerinin yanında pek çoğunun süreklilik gösteremediği vurgulanmaktadır. Bunun 

sebebi gelişen çevrenin getirdiği yeni bakış açıları ve yeni gerçeklerdir. Fikirler sadece 

daha yenilerin oluşturulması için bir araç olarak değerlidir ve yeni fikirlerin oluşumu ile 

yerlerini bu yeni fikirlere bırakırlar. “En iyi, iyinin düşmanıdır” ifadesinde de 

belirtildiği mutlak bir iyiliğin uzun vadede gözlemlenmesi daha iyiyi bulmaya yönelik 

sürekli arayışın neticesinde uygulamada çok fazla olanaklı değildir. 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İ.İ.B.F., Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü, Arş. 

Gör. 


288 


Kitabın “ bir Amerikalı tarafından Amerika Birleşik Devletlerinde kaleme alınmış 

olması” yazarın da belirttiği gibi eserin içeriğini Amerika’ya özgü konularla 

sınırlamamakla birlikte, tarihsel gelişim üzerindeki etkilerin değerlendirilmesi ve 

örneklemelerde yoğunluk ulus etkisini gösterir yöndedir. Bununla birlikte gerçekçilik 

adına eleştirel değerlendirmelere yer verilmiştir. 

Kitapta yeni gerçekliklerin oluştuğu yeni dönemlerin ayırımını sağlayan tarihsel olaylar 

tarihsel bir sınır çizgisi olarak kabul edilmiştir. Bu olaylar gerçekleştiği dönemlerde 

fazla dikkat çekmemekle birlikte ortaya koydukları etkileri sebebi ile zaman içerisinde 

fark edilir nitelik kazanmaktadır. Yeni gerçekliklerin dünyasında artık ülkeler için 

kurtuluş toplumsal mutluluğun sağlanması, iman yoluyla kurtuluş veya siyasi 

ideolojinin yaygınlaştırılmasına yönelik ilkelerin benimsetilmesi ile değil rekabette güç 

kazanma yolu ile gerçekleşmektedir. Güç artık savaş yolu ile değil fayda sağlamak için 

ılımlı ilişkiler geliştirerek sağlanmaktadır. Günümüzde artık çıkar gurupları 

farklılıklarını yitirmeleri neticesinde toplumsal sınıflar ortadan kalkmaktadır. Bunun 

neticesinde ise sınıf bilinci, siyasi bütünleşme gibi kavramlar önemini yitirmiştir. Yine 

bir zamanların süper gücü olan Rus İmparatorluğun yıkılması ile süper güç kavramı 

ortadan kalkmış ve çift kutuplu dünya olgusu da sona ermiştir. Soğuk savaş dönemi 

olarak devam eden dönemde artan silahlanmanın geçmişte sanıldığının aksine savaşların 

kazanılması için üstünlük sağlamadığının ve dolayısı ile savaşlar yolu ile ekonomik güç 

sağlanacağına dair beklentinin yanlış olduğu anlaşılmaktadır. Gerçekte silahlanma tam 

tersine bu alanda harcama yapan ülkeler için ekonomik bir külfet haline gelmiştir. 

Devletten beklentilerin sorgulandığı dönemlerdeki yaklaşımın eleştirilmesi ile devletin 

“yapabilecekleri nelerdir?” sorusunun gündeme gelmesi ile devletin sınırları kavramı 

ortaya kondu. Devlet kavramı gelişen rekabet ortamında artık kaynaklarını akılcı 

kullanmak zorunda kalmaktadır. En nihayetinde devlette her şeye yetebilecek sınırsız 

bir güce sahip değildir. Çağımızda devletler gerek yönetim konusundaki başarısızlık 

olasılılarından kaçınmak için (batan kamu kuruluşları), gerek sınırlı gelir kaynaklarının 

doğru olarak değerlendirmek için, gerekse devletin gelir yaratma sınırlarının anlaşıldığı 

için özelleştirme yoluna gitmektedir. Devlet ancak tekel olduğu sürece bir etkinlikte 

olumlu gelişim sergilemektedir. Bunun tersi durumlarda ise özelleştirme tercih 

edilmelidir. Devletin moral ya da ekonomik bir değer olduğu konusundaki 

değerlendirme söz konusu olduğunda ise devletin yaptığı her şeyin moral niteliği gereği 

mutlak sayıldığına dair görüşün genel geçer olmadığı gözlenmektedir. Devlet gözetmek 

zorunda olduğu kesimler sebebiyle tekel olabileceği bazı “uygun koşullar” da dahi iş 

yürütememektedir. Bu kolay ve zor etkinlikler olarak bir sınıflandırmayı beraberinde 

getirmektedir. Devlet aynı zamanda paranın satın alamayacağı bir takım moral değerleri 

vatandaşlarına sunmaktadır. Burada sosyal politikaların fayda maliyet açısından 

değerlendirilmesini gerekmektedir. Vergiler sosyal ve ekonomik alanda en az yan etkiye 

yol açarak gelir yaratma amacını taşımaktadır. Bununla birlikte Pareto’ya göre devlet 

gelir dağılımını etkili bir şekilde değiştiremez. Yine Oliver Wendell Holmes: 

“vergilendirme gücü, yok etme gücüdür” yaklaşımını savunmaktadır. Gelir dağılımı 

etkileyebilecek tek devlet politikası olarak enflasyon görülmektedir ancak buda 

verimliliği büyük ölçüde yok etmektedir. 

Çoğulcu toplum çoğulcu kuruluşları da beraberinde getirmiştir. Bu kuruluşlar gücünü 

ilgi odağının dar olmasından almaktadır. Amerika örneğinde de görüldüğü gibi 



289 

ırkçılığın giderilmesine yönelik uygulamalar etil anlamda başarı kazanırken eğitim 

alanında bir zayıflama gözlemlenmektedir. Birilerinin emri altında çalışan işçi 

kavramının yerini bir kuruluş için çalışan görevli kavramı almıştır. Sosyal sorumluluk 

uygulamaları açısından bakıldığında sınır kendi işlevini yerine getirmeyi engelleyip 

engellemediği olmalıdır. Topluluğa karşı sorumluluklar açısından bakıldığında 

işletmeler kurumsal paydaşlarına karşı olan borçları sebebi ile öncelikli olarak 

devalılığını sağlamak ve rekabet avantajı sağlamakla yükümlüdür. Önceliği başka 

konulara verme hakkı yoktur. Kuruluşlar halkın desteğini sürekli kılmak için ekonomik 

menfaatlerinin yanı sıra ülkeye ait menfaatleri de korumak zorundadır. Öte yandan 

eğitim gibi politize olma riski dolayısıyla politikacıların eline bırakılamayacak 

konularda mevcuttur. Günümüzde toplumlar küçük kitlelerin güdümünde idare 

edilmektedir. Siyasi liderlerden artık etki sahibi olabilmeleri adına beklenen belli bir 

programla desteklene bir karizmaya sahip olmalarıdır. 

Günümüzde artık ulusal ekonomilerin yerini dünya ekonomisi almaktadır. Uluslar aşırı 

ekonomileri biçimlendiren ve iten para akışıdır. Bu akış geleneksel ekonomik 

rasyonellik ile birebir örtüşmeyen kendi dinamiklerine sahiptir. Bu ortamda artık süper 

güçler yoktur, küresel rekabet vardır. Buna göre tamamlayıcı ticaret ortaklık kurmayı 

hedeflerken, rekabetçi ticaret müşteri yaratmayı hedefler, saldırgan ticaret ise bir 

sanayiye egemen olmayı amaçlar. Uluslararası işletmelerin çoğalması ile birlikte uluslar 

arası ekolojide önem kazanmıştır. Üretim ölçeğinin artışı ile ekolojik zararda büyük 

ölçekli çözümleri gerektirir hale gelmiştir. Kalkınmanın sağlanması için geçmiş 

boyunca uygulan politikalar içinde uzun vadede yarar getirenlere bakıldığında 

maliyelerin düşürülmesinin değil eğitimin arttırılması ile verim ve kalitenin 

artırılmasının sonuç getirdiği gözlemlenmektedir. 

Değişim ile birlikte dünya ekonomisi getirdiği yenilikler açısından istatistiğe dayalı 

sistemlerin matematiğine uymaz bir hal aldı. Karmaşık sistemler kelebek etkisi ile 

açıklanmaktadır ve bu sistem için dışsal etken olma durumu söz konusu değildir. Her 

şey sisteme etki etmesi sebebiyle sistemin bir parçasıdır. Öte yandan kontrol dışı olma 

yönüyle “hava” ya benzetilen ekonomi anlayışındansa “iklim” yaratan politikalar tercih 

edilmektedir. Buda kontrol edilemeyen durumlar için yönlendirme çözümü olarak ifade 

edilebilir. 

Yeni bilgi toplumu açısından bakıldığında ise ticaret sonrası toplumlardaki en büyük 

değişim bilgi işçilerinin sayısındaki büyük artıştır. İş yeri artık sadece çalışılan yer 

konumundadır. Bilgi işçisi için bağımlılık söz konusu değildir. Eğitim artık sınıflar arası 

geçişe imkan vermektedir. Sanayi işçilerinin bir zamanlar büyük bir hızla yükselmesinin 

sağlayan bilgi yine mavi yakalıların düşüşünü de sağlayan etken olmuştur. Eğitim 

üstünlüğünü kazanamayan işçi kesimi istenmeyen 2.sınıf yurttaş konumuna gelmiş ve 

daha önce yüksek gelir için sendikalaşma yeterli olurken gücünü yitirmektedir. Bu arada 

yükselen değer ise üçüncü sektör olmuştur. Üçüncü sektörle birlikte gönüllüler 

kavramının yerini ücret almayan görevliler kavramı almıştır. Etkili yurttaşlı kavramı 

önem kazanmıştır. Kuruluşlar için verilerin enformasyona dönüşme sürecinin başlaması 

ile birlikte karar süreçleri, yönetim yapısı ve işlerini gördürme biçimi değişmeye başlar; 

kuruluşun yapısı değişir. Uzman ihtiyacı artar. 

Yönetimin çok hızlı ilerleyen gelişimine bakıldığında yöneticilerin buna ayak 

uydurmakta zorlandığı gözlemlenmektedir. Yönetim global bir ekonomi yaratmasının 


290 


yanı sıra kendiside hızla değiştiği için çoğu yönetici tarafından dahi tam olarak 

anlaşılamadığı için karşılaşılan sorunlara tanı koymada zorluklarla karşılaşılmıştır. 

Gerçekte sorunlar yönetimin kendi başarı veya başarısızlığından kaynaklanmaktadır. 

Frederic Taylor’un da belirttiği gibi “daha çok çalışma” yerini “daha akıllıca çalışma” 

ya bırakıyordu. Siemens firmasının 1867de üniversitede yetişmiş ilk mühendisi işe 

almasını takip eden süreçte 1.Dünya Savaşına kadar 5 bölüm oluşturuldu (uzman 

departmanlaşma). Yönetim bütün dünyada sosyal bir işlev haline geliyordu. Bu arada 

girişimcilik ve yenilenme bir disiplin olarak ortaya çıkmaktaydı. Bu yönde fazla çalışma 

yapılmamasının sebebi ise yönetim anlayışının yeni ve farklı olanları yenilemekten çok 

mevcutları iyi yönetme eğiliminde olmasıdır. Sonuç olarak yönetim beşeri bir bilimdir. 

Bilgi toplumun gereklilikleri toplumun tüm üyelerinin öğrenmeyi öğrenmesini gerekli 

kılmaktadır. Artık okuryazarlık temel bilgisayar becerilerini de kapsar hale gelmiştir. 

Ticaret sonrası bilgi toplumu, öğrenmenin sürekli olduğu ve insanların ikinci meslekler 

edindiği bir toplumu ifade etmektedir. Eski Latince bir sözde de söylendiği gibi “okul 

için değil, hayat için öğreniniz”. Eğitim sistemine bakıldığında ise öğrencilerden 

beklenen hep zayıf yönlerinin düzeltmesi şeklinde olmuştur; öte yandan iş dünyasında 

performans zayıflıklar üzerine kurulmaz, aksine ancak güçlü yönler üzerine kurulur. 

Bilgi toplumunda eğitim moral değerlerin verilmesini içermelidir çünkü bu ileride iş 

dünyasında ihtiyaç duyacağı etik ve ahlaki değerleri geliştirmede yardımcı olacaktır. 

Eğitim sınıf farklılıkların giderme gibi yönleriyle sosyal amaçlar taşımakla birlikte 

günümüzde hala eğitimin toplum geneline yayılma konusundaki yetersizlikler sebebi ile 

sınırlı kalmaktadır. Eğitim ürünü olan eğitimli insan yoluyla ekonomiyi ateşleyip 

topluma biçim verir. Öğretme siteminden öğrenmeye doğru kayıldığı bu dönemde 

öğrenmenin kişisel algılamalardaki farklılıklar nedeniyle görecelilik gösterdiği 

anlaşılmıştır. Bireylere özgü eğitim, iletişimin aracı olan mesajlarda ünik kodları gerekli 

kılmaktadır. Öğretmenlerin kalabalık sınıfta bunu yapabilmek için her öğrenci ile tek 

tek uğraşabilmesi mümkün değilken bilgisayar sayısız deneme için hep hazır 

beklemektedir. 



291 

EN SON KİTAPLAR / 

Recent Books 





293 

EN SON KİTAPLAR 

Recent Books 

Canan Öykü DÖNMEZ KARA 



ALTIN SORULAR KAMU 

MALİYESİ TÜRK VERGİ 

SİSTEMİ VERGİ HUKUKU 

C. Doğruyol 

2007, 582 sayfa, ISBN 

9756331507, Türkçe, Savaş 

Yayınları, İstanbul 

AMAN PİYASALAR 

E. Ahmet Tonak 

2007, 232 sayfa, ISBN 9944115216, 

Türkçe, Kalkedon Yayınları, 

İstanbul 

AMERİKAN GÜCÜNE 

TARİHSEL BİR YAKLAŞIM: 

KÜRESEL REKABET VE ABD 

Çetin Öngün 


9944135368, Türkçe,1.baskı, 

Akis Kitap, Ankara 

AVRUPA BİRLİĞİ UYUM 

SÜRECİNDE TÜRKİYE'DE 

ÇEVRE POLİTİKALARI 

Nuran Talu 


9944891770, Türkçe, ÇMO - 

Çevre Mühendisleri Odası 


AVRUPA'DA MÜLTECİ 

OLMAK 

Suat O. Şenocak 

2007, 232 sayfa, ISBN 9944143073, 

Türkçe, Ozan Yayıncılık, İstanbul 

BANKACILIK VE FİNANSAL 

TERİMLER SÖZLÜĞÜ 

Y. Haluk Aytekin 

2007, 915 sayfa , ISBN 

9944341622, Türkçe, Palme 

Yayıncılık, Ankara 

BİLGİ ÇAĞINDA TÜRK 

KAMU YÖNETİMİNİN 

YENİDEN 

YAPILANDIRILMASI - II 

Ahmet Nohutçu, Asım Balcı 


9752956094, Türkçe, Beta 



294 


BİLİM SOSYOLOJİSİ 

Ufuk Özcan, Ertan Eğribel 


9759173530, Türkçe, Kitabevi 


BİLİM VE PAZARLAMA 

Abdurrahman Tansu Say 


9789752956483, Türkçe, Beta 


BİLİŞİM EKONOMİSİ VE E- 

TİCARET 

2007, Türkçe, Maliye Hesap 

Uzmanları Derneği, İstanbul 

BİR 

İKTİSATÇININ 

ENTELLEKTÜEL PORTRESİ 

Ahmed Güner Sayar 


9754376715, Türkçe, Ötüken 

Neşriyat, İstanbul 

BUGÜNÜN DÜNYASINI 

ANLAMAK İÇİN YENİ BİR 

PARADİGMA 

Olcay Kunal,Alain Touraine 

2007, 300 sayfa, ISBN 9750813122, 

Türkçe, Yapı Kredi Yayınları, 

İstanbul 

ÇALIŞMA SOSYOLOJİSİ 

Serkan Güzel 


9944116466, Türkçe, Literatür 


ÇEVRENİN 

İMPARATORLUĞU RUSYA 

VE DÜNYA SİSTEMİ 

Esin Soğancılar, Boris Kagarlitsky 

Çeviren: Esin Soğancılar 


9944931403, Türkçe, Phoenix 

Yayınevi, İstanbul 

DEMOKRASİ VE POLİTİKA - 

HUKUK YÖNETİM VE 

İKTİSAT ÜZERİNE 

Ayşegül Mengi 


9755335582, Türkçe, İmge 

Kitabevi Yayınları, İstanbul 

DIŞ TİCARETE GİRİŞ 

Ayşegül Atabey, Taha Bahadır 

Saraç, Abdülkadir Develi 


9944771429, Türkçe, Nobel Yayın 

Dağıtım, Ankara 

DİRİLİŞİN EŞİĞİNDE 

SENDİKALAR 

Sayım Yorgun 

2007, Ekin Kitabevi Yayınları, 

Bursa 

DUYGUSAL 

ZEKA 

YÖNETİCİSİ 

David R. Caruso,Peter 

Salovey,Hale Kayra 

Çeviren: Hale Kayra 


9944098519, Türkçe, Crea 

Yayıncılık, İstanbul 



295 

DÜNYA 

ÇATIŞMA 

BÖLGELERİ 

Kemal İnat, Burhanettin Duran, 

Muhittin Ataman 


9755916170, Türkçe, , Nobel 

Yayın Dağıtım, Ankara 

DÜNYADAN ÇİZGİLERLE ATATÜRK 

Orhan Koloğlu 

2007, 176 sayfa, ISBN 9944338303, Türkçe, 

Erko Yayıncılık, İstanbul 

EĞRETİ KAMUSALLIK 

Ali Ekber Doğan 


9750504785, Türkçe, İletişim 


EKONOMİDE HIZLI 

BÜYÜME VE BALON DÜNYA 

EKONOMİSİNDE ABD'NİN 

YERİ 

Robert Brenner, Bilge Akalın 

Çeviren: Bilge Akalın 


9750505508, Türkçe, İletişim 


EKONOMİK PSİKOLOJİ 

Hasan Günaydın 

2007, 399 sayfa, ISBN 9944995184, 

Türkçe, Elit Yayınları, İstanbul 

EN ETKİN 50 ŞİRKET 

Howard Rothman 


9752542082, Türkçe, Neden 

Kitap, İstanbul 

ENDÜSTRİYEL KLİNİK 

PSİKOLOJİ VE İNSAN 

KAYNAKLARI YÖNETİMİ 

Tarık Solmuş 




ETKİLEŞENLER 

Mahmut Arslan 


9944931292, Türkçe, Phoenix- 

Türkçe Yayınları, İstanbul 

EURO-DOLAR SAVAŞI 

KURBANI İKİ ÜLKE: ABD VE 

İRAN 

Yaşar Onay 


9752541674, Neden Kitap, 

Türkçe, İstanbul 

FAYDACI AKLIN ELEŞTİRİSİ 

Alain Caille 


İletişim Yayınları, İstanbul 

FİNANCİAL 

ACCOUNTİNG/FOR NON- 

PROFESSİONAL USERS 

Nuray Ergül 


296 


2007, 200 sayfa, ISBN 9752957077, 

İngilizce, Beta Basım Yayım, İstanbul 

FUTBOL VE KÜRESELLEŞME 

Pascal Boniface 


9756690642, Doğuş Grubu 

İletişim Yayıncılık, Türkçe, 

İstanbul 

GENEL İŞLETMECİLİK 

BİLGİLERİ 

Doğan Yaşar Ayhan, Doğan 

Tuncer, Demet Varoğlu 


9756325667, Türkçe, Siyasal 

Kitabevi, Ankara 

GÜÇLÜ VE ZAYIF DEVLET 

TARTIŞMALARI 

BAĞLAMINDA TÜRKİYE 

Gülise 

Gökçe 


9758867981, Türkçe, Çizgi 

Kitabevi Yayınları, Konya 

GÜNCEL EKONOMİK 

SORUNLAR DÜNYA 

EKONOMİSİ 

Kollektif 


9750404320, Literatür Yayınları 

İDEALİST ÖĞRETMEN 

Recep Duymaz 


9944997263 Türkçe, 3F Yayınları, 

İstanbul 

İHRACAT TEŞVİKLERİ / 

TEORİDE VE UYGULAMADA 

Hüseyin Önder, Mustafa Durman 


Aktüel Yayınları, İstanbul 

İKTİSADİ DÜŞÜNCE TARİHİ: 

MODERN İKTİSADIN İNŞASI 

Mark Skousen 


Adres Yayınları, Ankara 

IMF GÖZETİMİNDE ON 

UZUN YIL 1998-2008 

Bağımsız Sosyal Bilimciler 


9944122009, Yordam Kitapları, 


İNNOVASYONEL SATIŞ 

Ahmet Levent Önel 

2007, 136 sayfa, ISBN 9944969314, 

Türkçe, Kaizen Yayınları, İstanbul 

İNSAN KAYNAKLARI 

TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ 

Editör: Ali Dervişoğlu 


9756267806, Türkçe, Değişim 


İSRAİL SİYONİZM VE 

ORTADOĞU 

James Petras, Robin Eastman 

Abaya 




297 

9944572497, Türkçe, Kalkedon 


IRAK İŞGALİNİN PERDE 

ARKASI 

Rupe, Alaz Pesen,Buket Dabancalı 


9944122092, Türkçe, Yordam 

Kitapları, İstanbul 

İŞLETME BÜTÇELERİ 

Vasfi Haftacı 




İŞLETMELERDE DAVRANIŞ 

İlhan Erdoğan 


9789759828, Türkçe, Kişisel 


İŞLETMELERDE MUHASEBE 

BİLGİSİ VE ŞİRKET 

DEMOKRASİSİ 

Orhan Çelik 




İŞLETMELERDE ÜCRET 

YAPISININ 

OLUŞTURULMASI VE BİR 

UYGULAMA 

Ahmet Cevat Acar 


9750404207, Türkçe, Literatür 


İYİ SATICI OLMAK 

Hakan Okay 

2007, 185 sayfa, ISBN 9944383592, 

Türkçe, Mediacat Yayınları, İstanbul 

JEOPOLİTİK YAZILAR 

Yılmaz Tezkan 


9757737414, Türkçe, Ülke 

Kitapları, İstanbul 

KAMU EKONOMİSİ ANALİZİ 

Hülya Kirmanoğlu 


9752957596, Türkçe, Beta Basım 

Yayım, İstanbul 

KAMU ÖZEL KESİM YAPISI VE 


Kadir Bayraktar, Mehmet Altınöz 


9944770804, Türkçe, 2.baskı, 

Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 

KAMU YÖNETİMİ 

Şinasi Aksoy, Yılmaz Üstüner 




KAMU YÖNETİMİ SORU KİTABI 

Kollektif 


9944322867, Türkçe, Arıkan 

Basım Yayım Dağıtım, İstanbul 


298 


KAMU YÖNETİMİNİN 

YAPISAL VE İŞLEVSEL 

SORUNLARI 

M. Akif Çukurçayır,Gülise Gökçe 


9758867974, Türkçe, Çizgi 

Kitabevi, Konya 

KAPALI İKTİSAT 

Selim İleri 

2007, 77 sayfa, Türkçe, ISBN 

9944999924, Notos Yayın, 

İstanbul 

KAYIT DIŞI EKONOMİ 

Ufuk Bakkal 


9756463949, Türkçe, Derin 


KAYITDIŞI EKONOMİ VE 

SİYASAL TERCİHLER 

Ömer Faruk Çolak 


9944771177, Türkçe, 1.baskı, 


KENT VE PLANLAMA 

GEÇMİŞİ KORUMAK 

GELECEĞİ TASARLAMAK 

Ayşegül Mengi 




KIBRIS'TA RUMLAR VADİSİ 

Kıvanç Galip Över 


9789752561168, Türkçe, 1.baskı, 

Kaknüs Yayınları, İstanbul 

KİRLENMENİN BOYUTLARI 

Ersin Nazif Gürdoğan 


9753550499, Türkçe, 3. Baskı, İz 


KOBİ DOKTORU 

M. Rauf Ateş 


9756218792, Türkçe, Hayat 


KOPERNİK SENDROMU 

Henri Loevenbruck 


9944321419, Türkçe, Karma 

Kitaplar, İstanbul 

KURUMLARIN DNA'SI 

İTİBAR VE YÖNETİMİ 

Turgut Karaköse 




KÜRESEL GÜÇ VE REFAH 

Muhittin Ataman 


9789944771054, Türkçe, Nobel 




299 

KÜRESELLEŞEN PAZAR 

EKONOMİLERİ 

VE 

REKABET POLİTİKALARI 

Hasan Sabır 


9944250030, Derin Yayınları, 


KÜRESELLEŞME 

ÜZERİNE 

NOTLAR 

Oğuz Kaymakçı 




LATİN AMERİKA’DA 

DEVLET İKTİDARI VE 

TOPLUMSAL HAREKETLER 

James Petras,Henry Veltmeyer 


9944115162, Türkçe, 

Kalkedon Yayınları, İstanbul 

LOBİCİLİK KAVRAMLARINA GİRİŞ 

Bilgehan Gültekin, Leyla Budak 


9944771245, Türkçe, 1.baskı, 


KÜRESELLEŞME ULUS- 

DEVLET VE KAMU 

YÖNETİMİ 

Örsan Ö. Akbulut 

2007, 390 sayfa, Türkçe, 

TODAİE, Ankara 

MAHALLİ İDARELER- 

TEORİ-UYGULAMA-MALİYE 

Ahmet Ulusoy, Tekin Akdemir 


9750204357, Türkçe, Seçkin 

Yayınevi, Ankara 

MEVLANA CELALEDDİN 

RUMİ'NİN İKTİSAT 

ANLAYIŞI 

Adem Esen 


9750145001, Türkçe, Rumi 


MODERN ULUSLARARASI 

İKTİSAT TEORİSİNİN 

KÖKENLERİ 

N. Emrah Aydınonat 




NİÇİN DAHA FAZLA 

BEKLEYEMEYİZ: KÜRESEL 

ISINMA VE İKLİM KRİZİ 

Ömer 

Madra 


9789944916936, Türkçe, Agora 

Kitaplığı, İstanbul 

OSMANLI DEVLETİNDE 

MORATORYUM 1875-1881 

Mehmet Hakan Sağlam 


9753332088, Türkçe, Tarih Vakfı 



300 


OSMANLI 

İMPARATORLUĞU VE 

ETRAFINDAKİ DÜNYA 

Suraiya Faroghi 

2007, 377 sayfa, ISBN 978975651627, 

Türkçe, 1.baskı, Kitap Yayınevi, İstanbul 

PAZARLAMA ARAŞTIRMASI 

Tuncer Tokol 




SAĞLIK SEKTÖRÜNDE 

PERFORMANS YÖNETİMİ - 

TÜRKİYE ÖRNEĞİ 

Hamza Ateş, Harun Kırılmaz, 

Sabahattin Aydın 


9944135504, Türkçe, Asil Yayın 


SATIŞÇILARIN YÖNETİMİ 

Erdoğan Taşkın 


9789944338578, Türkçe, Erko 


SONA DOĞRU OSMANLI: 

OSMANLI EKONOMİSİ VE 

MALİYESİ ÜZERİNE 

YAZILAR 

Abdüllatif 

Şener 


9750000911, Türkçe, 1. baskı, 

Birleşik Kitabevi, Ankara 

SOSYOLOJİ NOTLARI 

Nilgün Çelebi 


9944474207, Türkçe, Anı 


SUYUN STRATEJİK 

DALGALARI DÜNYAYI SU 

SAVAŞLARI MI BEKLİYOR? 

İsmail Kapan 


9789944118200, Türkçe, Babıali 

Kültür Yayıncılığı, İstanbul 

TEMEL 

YÖNETİM 

BECERİLERİ / 

YÖNETİCİLER İÇİN PRATİK 

BİR REHBER 

Ali Durmuş, Brette McWorther 

Sember,Terrence J. Sember 

Çeviren: Ali Durmuş 


9944098540, Türkçe, Crea 


TİCARET HUKUKUNUN 

GENEL İLKELERİ 

Ayşe Nur Berzek 


9789752954175, Türkçe, Beta 


TOPLAM 

KALİTE 

YÖNETİMİ, KURAM, 

İLKELER, UYGULAMALAR 



301 

Hasan 

Şimşek 


9750203978, Türkçe, Seçkin 

Yayınevi, Ankara 

TOPLUMSAL İLETİŞİM 

Nurçay Türkoğlu 

2007, 323 sayfa, ISBN 9750161032, 

Türkçe, Kalemus Yayıncılık, İstanbul 

TOPLUMSAL YAPI VE 

DEĞİŞME KURAMLARI 

Alev Erkilet 

2007, 352 sayfa, Türkçe, Hece 


TÜKETİCİLERİN 

BİLİNÇALTINI FETHETMEK 

İÇİN GERİLLA PAZARLAMA 

DEVRİMİ 

Jay Conrad Levinson , Paul R. J. 

Hanley 


9789944383448, Türkçe, 

MediaCat Kitapları, İstanbul 

TÜRK DIŞ POLİTİKASI 

ÇALIŞMALARI 

CUMHURİYET DÖNEMİ İÇİN 

ULUSAL REHBER 

Engin Berber 


9756176849, Türkçe, 1. baskı, 

İstanbul Bilgi Üniversitesi 


TÜRK KAMU YÖNETİMİNDE 

KRİZ YÖNETİMİ 

Erdinç 

Filiz 

2007, 290 sayfa, Türkçe, Aktüel 

Yayınları, İstanbul. 

TÜRK MARKALARI 1. CİLT 


9759829223, Reklamcılık Vakfı 

Yayınları, Türkçe, İstanbul 

TÜRK 

MUHASEBE 

STANDARTLARI VE 

UYGULAMALARI 

Ümit Gücenme Gençoğlu 


9756392630, Türkçe, Türkmen 

Kitabevi, İstanbul 

TÜRK TURİZM SEKTÖRÜ 

VE UYGULAMALARI 

Kollektif 


9789944730235, Nobel Yayın 

Dağıtım, Türkçe, Ankara 

TÜRK VERGİ SİSTEMİ 

Mehmet Arslan 




TÜRKİYE NASIL ZENGİNLEŞİR 

Arman Kırım 


9789751412256, Remzi Kitabevi, 



302 


TÜRKİYE’DE 

CUMHURİYETİN 

KURULUŞUNDAN 

GÜNÜMÜZE UYGULANAN 

KAMU POLİTİKALARI 1 

Levent 

Gökdemir 


9789758969876, Türkçe, Detay 

Yayıncılık, Ankara 

TÜRKİYE’DE KIRSAL 

KALKINMA 

Muzaffer Bakırcı 

2007, 417 sayfa, ISBN 9944771207, 

Türkçe, Nobel Yayın Dağıtım, 

Ankara 

TÜRKİYE RUMLARI: ULUS - DEVLET 

ÇAĞINDAN KÜRESELLEŞME ÇAĞINA 

BİR AZINLIĞIN YOK OLUŞ SÜRECİ 

Samim Akgönül 

Çeviri: Ceylan Gürman 

2007, 440 sayfa, ISBN 9750505140, 

Türkçe, 1.baskı, İletişim Yayınları, 

İstanbul 

TÜRKİYE'NİN AVRASYA 

MACERASI 

Mustafa Aydın 




ULUSLARARASI 


ANLAMAK 

Chris Brown,Kirsten Ainley 

Çeviren: Arzu Oyacıoğlu 


Yayın Odası Yayınları, İstanbul 

ULUSLARARASI TİCARETE GİRİŞ 

Oğuz Kaymakcı, Nuri Avcı, 

Recep Şen 

2007, 568 sayfa, ISBN 9944771337, 

Türkçe, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 

ULUSLARARASI VE KÜRESEL 

PAZARLAMADA KÜLTÜREL 

ETKİLER 

Kenan Aydın 

2007, 290 sayfa, ISBN 9944771115, 

Türkçe, Nobel Yayın Dağıtım, 

Ankara 

VARSAYALIM Kİ İKTİSAT 

Vural Fuat Savaş 


9789944771139, Türkçe, Nobel 


VERGİ ÖZEL HUKUKU 

M. Kamil Mutluer 


9756176894, Türkçe, İstanbul 

Bilgi Üniversitesi Yayınları, 

İstanbul 



303 

YENİ SOĞUK SAVAŞ PUTİN, 

RUSYA VE AVRASYA 

Utku Yapıcı 


9789750159220, 

1. baskı, Türkçe, Başlık Yayın 

Grubu, İstanbul 

YÖNETİM AÇISINDAN 

UYGULAMALI DENETİM EL 

KİTABI 

Adem Dursun 





9944770835, Nobel Yayın 


100 SORUDA EKONOMİ EL 

KİTABI 

Sadun Aren 




YÖNETİMDE YOLSUZLUK 

VE 

MÜCADELE 

STRATEJİLERİ 

Mürteza Hasanoğlu, Ziya Aliyev 


304 


ÖZETLER VE ANAHTAR 

KELİMELER / 

Abstracts and Keywords 




306 


ÖZETLER VE ANAHTAR KELİMELER 

ABSTRACTS AND KEYWORDS 

Başlık: BASKIYA KARŞI DİRENME BİÇİMİ 

OLARAK SİVİL İTAATSİZLİK VE 

MEŞRULUĞU SORUNU 

Yazar: Şeniz ANBARLI 

ÖZET: Baskıya karşı direnme hakkı çerçevesindeki tartışmalar; 

bu hakkın bir son çare hakkı olduğu ve pozitif hukukun bu 

hakkı ancak örtülü ifadelerle tanıdığı noktasında 

birleşmektedir. Bu genel çerçeve içinde; yasaya aykırılık, 

şiddetsizlik, açıklık ve eylem sonucundaki cezaya katlanma 

bilinci gibi unsurlarıyla, demokratik hukuk devletinin 

değerleriyle uyumluluğu görece örtüşen sivil itaatsizlik; 

sistemin tıkanma yaşadığı durumlarda siyasete katılmanın 

aracı olarak bir eylem biçiminde somutlaşırken, tarihi ve 

felsefi temelleri itibariyle de düşünsel bir birikimi 

yansıtmaktadır. Sivil itaatsizlikle ilgili temel tartışma, 

eylemin meşruluğu sorunudur. Yasaya aykırı eylem, adaleti 

sağlama niyeti taşımasına rağmen hukuk kapsamında 

tartışılamayacağı için, sivil itaatsizliğin meşruluğu, ancak 

sosyal olgudan hareketle olanaklıdır. Sosyolojik çerçevede 

meşruluk ise eyleminin haklılığının kamuoyu vicdanında 

karşılık bulabilmesi ölçüsünde söz konusu olabilir. 

Anahtar Kelimeler: Direnme hakkı, Meşruluk, Sivil 

İtaatsizlik, Şiddetsizlik. 



307 

Başlık: BİLGİ VE BİLGİ PAYLAŞIMININ İŞLETME 

PERFORMANSINA ETKİSİ ÜZERİNE BİR 

ARAŞTIRMA 

Yazarlar: Yavuz DEMİREL 

ÖZET: Bu çalışma, Türkiye’nin en büyük bankaları arasına 

giren, A bankasının bireysel/ticari hizmet veren merkez 

şubelerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, bilgi ve bilgi 

paylaşımının işletme performansına olan etkisi 

araştırılmıştır. Bu bağlamda araştırmada, banka çalışan ve 

yöneticilerinin bilgiye bakış açıları, bilgiyi kullanım 

düzeyleri, örgüt içi ve örgüt dışı bilgi paylaşımının işletme 

performansı ile olan ilişkinin yönü incelenmiş ve bu 

boyutların işletme performansı üzerine olan etkisi ortaya 

konulmuştur. 

Anahtar Kelimeler: Bilgi, Bilgi Paylaşımı ve İşletme 

Performansı. 

Başlık: ÖĞRENEN ÖRGÜTLER: YÜKSEK ÖĞRENİM 

KURUMLARININ ÖĞRENEN ÖRGÜT OLMASI 

Yazar: Güney ÇETİN GÜRKAN 

ÖZET: Günümüzde örgütler aynı alanda faaliyet gösterdikleri 

rakiplerinden üstün olmak için bir takım özellikleri 

bünyelerinde bulundurmak zorundadırlar. Bu örgütlerin 

çalışanları sürekli öğrenme kavramını benimsemeli ve 

örgütün gelişimi için kendi gelişimlerinin bir zorunluluk 

olduğunu idrak etmelidirler. Öğrenme kavramı, örgüt 

düzeyinde, vizyonlar, stratejiler ve bilgi aktarımı ile 

ilgilidi; bireysel düzeyde ise daha çok bilgi kazanmak, 

anlamak ve becerilerle ilgilidir. Bu iki düzeyin öğrenen 

örgütle birebir bağlantısı vardır. Üniversitelerin de diğer 

örgütler gibi değişime ve bunu kolayca gerçekleştirebilmek 

için de öğrenen örgüt olmaya ihtiyacı vardır. Üniversiteler 

tam anlamıyla bir öğrenen örgüt olamamıştır fakat yapısı 


308 


itibariyle öğrenen örgüt olmasını sağlayacak bazı 

faaliyetler mevcuttur. 

Anahtar Kelimeler: Öğrenen Örgüt, Örgütsel Öğrenme, 

Yüksek Öğrenim Kurumu, Üniversite. 

Başlık: MUHASEBE FİNANSMAN ANABİLİM DALI DERSLERİNİN 

ANLATILMA VE ALGILANMA DÜZEYLERİNİN İRDELENMESİ: 

KSÜ İİBF ÖRNEĞİ 

Yazarlar: Mahmut YARDIMCIOĞLU 

ÖZET: Bu çalışma ile Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı 

derslerinin öğretim elemanları ve öğrencilerce yönünden 

başarı seviyesi ve verimliliği ölçülmeye çalışılmıştır. 

Çalışmanın sonuçları öğrencilerin nerelerde algılama 

sıkıntısı yaşadıklarını ve anlamayı kolaylaştıran etkenlerin 

neler olduğu açısından önemlidir. Ülkemizde nerdeyse her 

üniversitede İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi bulunur 

duruma gelmiştir. Kahramanmaraş Sütçü İmam 

Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi öğrencileri 

çalışma için örnek ana kütle olarak ele alınmıştır. Elde 

edilen sonuçlar istatistikî veri programları aracılığıyla 

analize tabi tutularak sonuçlar üzerinde yorumlar 

yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Kahramanmaraş Sütçü İmam 

Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Muhasebe 

Finansman Anabilim Dalı dersleri, Algılama, Öğrenme, 

Anlatılma. 



309 

Başlık: LOJİSTİK MALİYET YÖNETİMİ: LOJİSTİK 

MALİYETLER VE LOJİSTİK MALİYET 

MUHASEBESİ 

Yazarlar: Yunus CERAN ve Ali ALAGÖZ 

ÖZET: Lojistik, mamullerin ve bilgilerin taşınması ve 

depolanması yönetimi faaliyetidir. Başarılı bir lojistik 

faaliyeti maliyetleri düşürmekte, işleri hızlandırmakta ve 

müşteri memnuniyetini artırmaktadır. Lojistik faaliyetlerin 

dışarıdan bir firmadan sağlanması üretim işletmelerinin 

ana faaliyet konularına odaklanmasına, maliyetlerin 

düşürülmesine ve müşteri memnuniyetine olanak sağlaması 

nedeniyle tercih edilmektedir. Lojistik faaliyetler sonucu 

oluşan lojistik maliyetler, pazarlama, satış ve dağıtımda, 

yönetimde, üretimde ve tedarikte daha doğrusu işletmenin 

tüm fonksiyon alanlarında ortaya çıkmaktadır. Küresel 

rekabet ortamının oluşturduğu yoğun lojistik maliyet 

baskısı işletmeleri lojistik maliyetleri yöneterek, düşürmeye 

böylece rekabet avantajı sağlayarak, korumaya 

yöneltmektedir. Lojistik maliyet yönetimi ve muhasebesi 

yardımıyla lojistik maliyetler izlenmekte, analiz edilerek 

işletme yönetimine sunulmakta ve lojistik kararların 

alınmasında önemli bilgiler sağlamaktadır. 

Anahtar Kelimeler: Lojistik, Lojistik Maliyetler, Maliyet 

Yönetimi, Lojistik Maliyet Yönetimi, Lojistik Maliyet 

Muhasebesi. 

Başlık: SİVİL TOPLUM KURULUŞLARINDA MÜŞTERİ 

YÖNLÜLÜK VE İNOVASYON YÖNLÜLÜĞÜN 

ÖRGÜTSEL PERFORMANSLA İLİŞKİSİ 

Yazarlar: Mehmet MARANGOZ, Günal ÖNCE ve Hüsniye 

FIRAT ŞİMŞEK 


310 


ÖZET: Günümüzde, kar amaçlı kuruluşların başarılı bir şekilde 

hedeflerini gerçekleştirebilmeleri ve sürekliliklerini 

sağlayabilmesi için müşteri yönlü (customer orientation) ve 

inovasyon yönlü (innovation orientation) olmaları 

vazgeçilmez öncelik olarak değerlendirilmektedir. Sivil 

toplum kuruluşları (STK)’nın da değişen ekonomik ve 

sosyal koşullara bağlı olarak, misyonları doğrultusunda, 

hedefledikleri faaliyetleri gerçekleştirebilmeleri için, 

yönetim süreçlerinde kar amaçlı örgütler gibi karar 

mekanizmalarını şekillendirmeleri gerekliliği çalışmanın 

temel konusu olarak belirlenmiştir. Bu çalışma 

kapsamında, kar amacı güden işletmelerin, “pazar yönlü” 

olma stratejisinin alt başlığı olarak değerlendirilen 

“müşteri yönlü” olmak ve fark yaratacak bir stratejik araç 

olarak kullanabilecekleri “inovasyon yönlü” bakış 

açılarının, STK’lar için de uygulanabilir olduğunun 

üzerinde durulmaktadır. STK’ların bu iki bakış açısı 

çerçevesine odaklanarak faaliyette bulunmaları ile, temel 

performans sonuçları arasında olumlu bir ilişki olacağı ön 

görülmektedir. Çalışma, günümüz koşullarında siyasetten, 

medyaya, eğitimden girişimciliğe kadar pek çok alanda 

kadınlarla ilgili güçlü bir baskı unsuru olarak 

değerlendirilen,“kadın” konulu STK’lar üzerinde yapılan 

araştırma ile açıklanmaya çalışılmıştır. Elde edilen 

sonuçlara göre inovasyon yönlülük ve müşteri yönlülük ile 

örgütsel performans arasında anlamlı ve pozitif yönlü bir 

ilişki olduğu belirlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Müşteri Yönlülük, İnnovasyon 

Yönlülük, Örgütsel Performans, Kadın STK’ları. 

Başlık: KAMU HARCAMALARI İLE MAKRO 

EKONOMİK DEĞİŞKENLER ARASINDAKİ 

NEDENSELLİK İLİŞKİLERİ 

Yazarlar: Mehmet ŞAHİN ve Çiğdem ÖZENÇ 

ÖZET: Bu çalışmada kamu harcamalarının makro ekonomik 

performansı ifade eden, GSMH, enflasyon ve işsizlik 



311 

değişkenleri üzerindeki etkileri Granger Nedensellik 

Analizi kullanılarak incelenmiştir. Elde edilen sonuçlara 

göre, 1988-2006 döneminde kamu harcamalarının GSMH 

ve enflasyon üzerinde pozitif yönde etkisi olmuştur. Kamu 

harcamaları ve GSMH arasında çift yönlü bir nedensellik 

bulunmuştur. Bu durum bir anlamda Wagner Kanununu da 

destekler niteliktedir. İşsizlik ve kamu harcamaları 

arasında herhangi bir ilişki olmadığı ortaya çıkmıştır. 

Netice itibariyle, Türkiye’de kamu harcamalarının, makro 

ekonomik performansı etkileyen önemli bir faktör olduğu, 

dolayısıyla makro ekonomik politikalar oluşturulurken 

dikkate alınması gereken bir unsur olduğu ortaya çıkmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Kamu Harcamaları, Makroekonomik 

Değişkenler, Granger Nedensellik Analizi. 

Başlık: EKONOMİK GÖSTERGELER IŞIĞINDA 

TARİHSEL PERSPEKTİFTEN AVRUPA 

EKONOMİK VE PARASAL BİRLİĞİ SÜRECİNE 

BAKIŞ 

Yazar: Sefer ŞENER 

ÖZET: Bir zamanlar birkaç Avrupalı liderin hayalini kurduğu 

Avrupa Birliği, ekonomik ve parasal yapısıyla bugün 

Dünya ekonomi arenasında yerini almış bulunmaktadır. 

Avrupa Birliği süper güç olma yolunda bilinçli adımlar 

atmaktadır. Entegrasyonun son aşamasında Avrupa 

ekonomik ve parasal dönüşüm sürecinin başarılı olduğu 

şimdiden görülmektedir. Avrupa Birliği şemsiyesi altında 

daha iyi bir Avrupa için, güçlü para politikası ve ekonomik 

yapı birlik ülkeleri açısından gelecek vaad etmektedir. 

Küreselleşen dünyada Avrupa Birliği’nin bugününü ve 

geleceğini anlamak için tarihsel süreçte geçtiği aşamaların 

iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu yüzden çalışmada tarihsel 

bakış açısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışma ortaçağ 

düşünürleri ve liderlerinin idealleri ile başlayan Avrupa 

Birliği entegrasyon sürecinin kısa bir anlatımını ve 

devamında Avrupa ekonomik ve parasal birliği sürecini 

içermektedir. Tarihsel sürecin ardından Avrupa Birliği ve 


312 


Avro alanı, makro ekonomik göstergeler kullanılarak 

değerlendirilmiştir. Tablolar oluşturulurken bulunulan 

yıldaki Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Avrupa Birliği üye 

ülkeleri sayısına göre veriler ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Avrupa Birliği Ekonomik Tarihi, 

Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik ve Parasal 

Entegrasyonu, Avrupa Birliği Ekonomik Göstergeleri. 

Başlık: BİLİŞİM 

TEKNOLOJİLERİNDEKİ 

GELİŞMELERİN 

İŞLETMELERİN 

VERİMLİLİKLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ 

Yazarlar: Kadir YILDIRIM & Levent ŞAHİN 

ÖZET: Bilginin ve bilgi teknolojilerinin temel unsurlar olduğu 

günümüz yeni ekonomik düzeninde, işletmelerin yoğun 

rekabet ortamında ayakta kalabilmesi, ancak 

verimliliklerini artırmaları ile mümkün olabilmektedir. 

Bilişim teknolojileri yatırımlarını artıran işletmeler, bu 

sayede örgüt yapılarını ve yönetim biçimlerini yeniden 

yapılandırmakta, maliyetlerini önemli ölçüde azaltmakta ve 

çalışanlarını daha etkin ve kalifiye hale 

getirebilmektedirler. Tüm bu olumlu gelişmeler de, 

işletmelerin verimliliklerinin artmasına ve bağlı 

bulundukları sektörde güçlü bir konuma kavuşmalarına 

imkan sağlamaktadır. 

Anahtar Kelimeler: Bilgi Teknolojileri, Verimlilik, İşletme 

Verimliliği. 

. 




314 


ABSTRACTS AND KEYWORDS 

ÖZETLER VE ANAHTAR KELİMELER 

Title: CIVIL DISOBEDIENCE AND PROBLEM ITS 

LEGITIMACY AS A RESISTANCE STYLE 

AGAINST PRESSURE 

Author: Şeniz ANBARLI 

Abstract: Discussions on the right of resistance reveal that this right is a last resort and 

it is approved implicitly by positive law. Civil disobedience partly complies 

with the values of democratic state of law with elements of illegality, 

nonviolance, openness and consciousness of enduring punishment in this 

general frame. When a problem occurs in the system, it becomes a way of 

participation in politics. With its historical and philosphical bases it reflects a 

intellectuel accumulation. Main discussion about civil disobedience is its 

problem of legitimacy. Although illegal action has an intention to ensure 

justice, it can’t be discussed in context of law. Legitimacy of civil disobedience 

can only be possible when it emerges a social fact. Legitimacy in sociological 

context can only be possible if rightness of the action is accepted in public 

conscience. 

Keywords: Civil Disobedience, Legitimacy, Nonviolance, Right of Resistance. 

Title: A STUDY OVER THE IMPACT OF KNOWLEDGE 

AND KNOWLEDGE SHARING ON COMPANY 

PERFORMANCE 

Author: Yavuz DEMİREL 

Abstract: This study was conducted at the central branches of bank A, a leading bank in 

Turkey. These branches provide both individual and commercial services. The 

research aimed to find out the impact of knowledge and knowledge sharing on 

the performance of the company. In this context, the viewpoints of the bank 

employees and managers toward knowledge, their level of knowledge usage, 

and the direction of the relationship between the company performance and 

organizational knowledge sharing both internally and externally have been 

examined. The impact of these dimensions on the company performance has 

been displayed. 

Keywords: Company Performance, Knowledge and 

Knowledge Sharing. 



315 

Title: THE LEARNING ORGANIZATIONS: BEING A 

LEARNING ORGANIZATION OF THE HIGHER 

EDUCATION INSTITUTIONS 

Author: Güney ÇETİN GÜRKAN 

Abstract: Organizations should have some kind of special features 

recently in order to be superior over its rivals that get 

active in the same area. The members of these 

organizations approve the continuous learning and 

comprehend that their own improvement is an obligation 

for organization’s development. The concept of learning is 

related to visions, strategies and knowledge transfer at 

organizational level and related to gaining/understanding 

knowledge and skills at individual level. Also a connection 

exists between two level and learning organization. 

Universities need alteration like the other organizations 

and they need to be a learning organization for realizing 

this easily. Universities can not exactly become learning 

organizations but in respect to their structure, some 

activities might be done to get them the learning 

organizations. 

Keywords: Learning Organization, Organizational 

Learning, Higher Education Institution, University. 

Title: INQUIRING THE LEVEL OF GIVING COURSES ON 

ACCOUNTING AND FINANCE DISCIPLINE AND 

ITS PERCEPTION: EXAMPLE OF COURSE IN 

KAHRAMANMARAS SUTCU IMAM UNIVERSITY, 

FACULTY OF ECONOMICS AND 

ADMINISTRATION 


316 


Author: Mahmut YARDIMCIOĞLU 

Abstract: It is tried to measure success level and productivity of 

the courses in Accounting and Finance Discipline in 

respect of academics and students. Results of the study are 

important to display where students have perception 

problems and what the smoothing elements for better 

understanding of the course are. In our country, almost 

every university has Faculty of Economics and 

Administration. Students who attend to Gaziantep 

University, Faculty of Economics and Administration have 

been taken up as sample mass. Results have been analyzed 

by statistics data programs and interpretation is made on 

results. 

Keywords: Kahramanmaras Sutcu Imam University, 

Faculty of Economics and Administration, Courses in 

Accounting and Finance Discipline, Perception, Learning, 

Giving Course. 

Title: LOGISTICS COST MANAGEMENT: LOGISTICS 

COSTS AND LOGISTICS COST ACCOUNTING 

Authors: Yunus CERAN and Ali ALAGÖZ 

Abstract: Logistics is the operation of managing the transporting 

and storing of products and information. A successful 

logistics operation decreases the costs, accelerates the 

businesses and increases the customer satisfaction. Gaining 

the logistics activities from an external company is 

preferred mainly because this strategy helps manufacturing 

companies to focus on the main businesses, decrease costs 

and satisfy customers. Logistics costs incurred after 

logistics activities came up in all business departments 

especially marketing, sales and distribution, management, 

production and supply. Global competition environment 



317 

forces businesses to decrease costs and therefore, gain 

competitive advantage. Based on the logistics cost 

management and accounting, logistics costs are observed 

and analyzed to make logistics decisions. 

Keywords: Logistics, Logistics Costs, Cost Management, 

Logistics Cost Management, Logistics Cost Accounting. 

Title: RELATIONSHIP OF CUSTOMER ORIENTATION 

AND INNOVATION ORIENTATION WITH THE 

ORGANIZATIONAL PERFORMANCE IN NON- 

GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS 

Author: Mehmet MARANGOZ, Günal ÖNCE and Hüsniye 

FIRAT ŞİMŞEK 

Abstract: Today, profit making organizations’ two approaches, 

being innovative and customer oriented are considered as a 

top priority for the realization of their targets. Non- 

Governmental organizations are non-profit making 

organizations. Yet, through their mission, NGOs should 

adopt their decision making mechanism to profit-making 

organizations in order to realize their targeted activities in 

changing economic and social circumstances. Within the 

scope of this study, being customer oriented that is 

considered as a sub heading of being market oriented and 

being innovation oriented approach that promotes 

innovative, creative and effective use of these tools are 

studied. It is believed that NGOs will reach basic 

performance levels when they function within these two 

paradigmas. The question thesis of the research is 

answered through investigation of NGOs with the theme 

“woman” that function in politics, media, education and 

entrepreneurship fields today. According to the obtained 

results, there is a posititive significance between customer 

and innovation orientation and the organizational 

performance. 


318 


Keywords: Customer Orientation, Innovation Orientation, 

Organizational Performance, Women NGOs. 

Title: CAUSALITY RELATIONS BETWEEN PUBLIC 

EXPENDITURES AND MACROECONOMIC 

VARIABLES 

Authors: Mehmet ŞAHİN and Çiğdem ÖZENÇ 

Abstract: By using Granger Causality Analysis, the effects of 

public expenditures on the variables of GDP, inflation and 

unemployment which refer macroeconomic performance 

are examined in this study. Acording to the results, public 

expenditures affect GDP and inflation positively within the 

period of 1988-2006. The causality betweenpublic 

expenditure and GDP is bidirectional. This situation also 

supports Wagner Law. It appears that there is no 

relationship between unemployment and public 

expenditures. As a result it is found that, the public 

expenditure is important factor which affect the 

macroeconomic performance in Turkey, thus they need to 

be considered when forming the macroeconomic policies. 

Keywords: Public Expenditure, Macroeconomic 

Variables, Granger Causality Analysis. 

Title: A GLANCE AT THE EUROPEAN ECONOMIC AND 

MONETARY INTEGRATION PROCESS WITHIN 

HISTORICAL PERSPECTIVE IN THE LIGHT OF 

ECOMOMİC INDICATORS 

Author: Sefer ŞENER 

Abstract: Once dreamt of by few European Leaders, European 

union with its economic and monetary Structure is in the 

forefront of the World’s economic scene today. European 

Union is marching conscious steps towards becoming a 



319 

super power. In the final stage of integration European 

economic and monetary integration has already proved to 

be successful among member countries. Strong monetary 

policy, economic structure and policies towards a better 

Europe under European Union umbrella is promising for 

European Countries. In the world of globalization, to 

understand European Union’s today and future, it is a 

necessity to see the phases passed in historical process. 

Therefore a historical perspective has been put forward in 

the study. The study consists of a brief description on the 

European Union’s integration process starting from the 

ideals of authors, diplomats and philosophers of the middle 

ages. Then European economic and monetary integration 

as well as its phases are also given shortly. Following the 

historical perspective, economic performance of the 

European Union and Euro area after monetary integration 

has been evaluated by using several economic indicators. 

Data have been evaluated according to the number of 

member countries’ entrance date to European Economic 

Community and the European Union. 

Keywords: European Union Economic History, European 

Union, European Economic and Monetary Integration, 

European Union Economic Indicators. 

Title: THE EFFECTS OF DEVELOPMENT IN 

INFORMATION TECHNOLOGIES ON THE 

PRODUCTIVITY OF BUSINESS ENTERPRISES 

Authors: Kadir YILDIRIM and Levent ŞAHİN 

Abstract:Information and information technologies are the main 

items of the new economic order, and in that order, the 

firms have to increase their productivities for standing in 

the competitive sector. After increasing the information 

technologies investments, the firms can restructure their 

organization structures and management models, decrease 

their costs greatly and make their personals more effective 

and qualified. All that positive activities enable the firms to 


320 


increase their productivities and to have a more powerful 

position economically. 

Keywords: Information Technologies, 

Productivity, Productivity for the Enterprises. 



321 

KATKIDA BULUNANLAR / 

Contributors 





323 

KATKIDA BULUNANLAR 

Contributors 

Ali AKDEMİR 

Ali ALAGÖZ 

Prof. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Rektörü. Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora 

(Anadolu Üniversitesi, İ.İ.B.F., Sosyal Bilimler 

Enstitüsü). Yöneticilik ve liderlik alanında birçok 

makale ve kitabın yazarıdır. 

Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari 

Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Muhasebe ve 

Finansman Anabilim Bilim Dalı, Lisans (Anadolu 

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 

İşletme Bölümü), Yüksek Lisans (Selçuk 

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme 

Anabilim Dalı), Doktora (Anadolu Üniversitesi, 

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muhasebe Bilim Dalı). 

İlgi alanları: Finansal Muhasebe, Maliyet 

Muhasebesi, Yönetim Muhasebesi ve Denetim. 

Canan Öykü DÖNMEZ KARA Araştırma Görevlisi, Çanakkale 

Onsekiz Mart Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri 

Bölümü. Lisans (Çanakkale Onsekiz Mart 

Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 

Maliye Bölümü), Yüksek Lisans (Çanakkale 

Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler 

Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı), Çanakkale 


Enstitüsü, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri 

Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi 


324 


Cemile ÜNDÜCÜ Arş. Gör., Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari 

Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü, Lisans 

(Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü); Yüksek Lisans 

(Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 

Kamu Yönetimi Anabilim Dalı) Ündücü halen 

Dokuz Eylül Üniversitesi Kamu Yönetimi Anabilim 

Dalı’nda doktora öğrencisidir. e-mail: 

cemile.unducu@deu.edu.tr Tel: 0 232 420 41 80- 

2347. 


Celal Bayar Üniversitesi Maliye Anabilim Dalı 

Doktora Öğrencisi, Lisans (Uludağ Üniversitesi, 

İktisat Bölümü), Yüksek Lisans (Çanakkale Onsekiz 

Mart Üniversitesi, Maliye Bölümü). İlgi alanları; 

Kamu Harcamaları, Vergi Kültürü, Maliye 

Politikası. 

Günal ÖNCE 

Prof.Dr. Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari 

Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Üretim 

Yönetimi ve Pazarlama Ana Bilim Dalı, lisans Ege 

Üniversitesi (İktisadi ve Ticari Bilimler Fakültesi 

Pazarlama Bölümü), yüksek lisans (Ege Üniversitesi 

İktisadi ve Ticari Bilimler Fakültesi Pazarlama, 

doktora (Ege üniversitesi İşletme Fakültesi 

Pazarlama Bölümü), doktora öncesi sonrası 

Manchester Üniversitesi, Newcastle Upon Tyne 

Üniversitesi ve Kopenhag Üniversitesinde çeşitli 

araştırmalarda bulunmuştur. Kitapları: Pazarlama 

Yönetimi, Satış Yönetimi, ilgi alanları: Mamül 

planlaması ve Yönetimi, tüketici korunması, 

pazarlama iletişimi ve marka yönetimi, sosyal 

pazarlama. Tel: 90 232 4204180-2001, e-mail: 

gunal.once@deu.edu.tr. 



325 

Güney ÇETİN GÜRKAN: Öğr.Gör., Trakya Üniversitesi Uygulamalı 

Bilimler Yüksekokulu, Turizm İşletmeciliği ve 

Otelcilik Bölümü, Lisans (Dokuz Eylül Üniversitesi 

İşletme Fakültesi Turizm İşletmeciliği Bölümü), 

Yüksek Lisans (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler 

Enstitüsü İşletme A.B.D.), Doktora (İstanbul 

Üniversitesi İşletme A.B.D. İşletme Yönetimi ve 

Organizasyon Bilim Dalı-Devam Ediyor). İlgi 

Alanları: Çağdaş yönetim uygulamaları, turizm 

işletmeciliği, otel yönetimi. Tel 00 90 284 214 72 

00. e-mail: cguney@trakya.edu.tr. 


Araştırma Görevlisi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga 

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri 

İlişkileri Bölümü, Lisans (Anadolu Üniversitesi, İktisadi ve İdari 

Bilimler Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü), 

Yüksek Lisans (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler 

Enstitüsü), Doktora Öğrencisi (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 

Sosyal Blimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı). E-mail: 

ekanyilmaz@comu.edu.tr, Tel: 0 286 3358738/ 1181. 


Hikmet YAVAŞ 

Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İktisadi ve 

İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü, Öğretim Üyesi. Lisans (Dokuz 

Eylül Üniversitesi), Yüksek Lisans ve Doktora (Dokuz Eylül 

Üniversitesi). İlgi Alanları: Kamu Bütçesi ve Bütçe Politikası. 

Yrd. Doç. Dr. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İktisadi ve 

İdari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü, Lisans (Ankara 

Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü), 

Yüksek Lisans (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler 

Enstitüsü), Doktora (Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler 

Enstitüsü , Kamu Yönetimi Anabilim Dalı). Alanında çeşitli makale ve 

çalışmaları bulunan Yavaş’ın ilgi alanları şunlardır: Kamu Yönetimi, 

Yerel Yönetimler, Yönetişim, Doğal Afetler, Sürdürülebilir Kalkınma 

ve Çevre. Tel: 90-286-335 87 38 / 1153. 

Hüsniye FIRAT ŞİMŞEK: Öğretim Görevlisi, Çanakkale Onsekiz Mart 

Üniversitesi, Ezine MYO. Lisans (İstanbul 

Üniversitesi, İktisat Fakültesi, İktisat Bölümü), 

Yüksek Lisans (Çanakkale Onsekiz Mart 

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat 


326 


Teorisi A.B.D.), Doktora (Çanakkale Onsekiz Mart 


Bölümünde devam ediyor). İlgi alanları: İnovasyon, 

Kalite Yönetimi, EFQM Mükemmellik Modeli. Tel: 

286 618 42 08 E-mail: hsimsek@comu.edu.tr. 

Kadir YILDIRIM Doktora Öğrencisi, İstanbul Üniversitesi, Çalişma 

Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü, Lisans 

(İstanbul Üniversitesi, Maliye Bölümü), Yüksek 

Lisans (İstanbul Üniversitesi, İktisat Bölümü), 

Doktora (İstanbul Üniversitesi, Çalışma Ekonomisi 

ve Endüstri İlişkileri Bölümü Öğrencisi). 



Araştırma Görevlisi., İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Çalışma 

Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü, Lisans ve Yüksek Lisans 

(Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çalışma Ekonomisi ve 

Endüstri İlişkileri Bölümü), Doktora (İstanbul Üniversitesi Çalışma 

Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Öğrencisi). Kendisi Çalışma 

Ekonomisi ve Sosyal Politika alanında çeşitli makale ve yayınların 

yazarıdır. 

Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Çalışma 

Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü Öğretim 

Üyesi. Stratejik Araştırmalar Merkezi İnsan 

Kaynakları ve İstihdam Araştırmaları Direktörü. 

Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora (Dokuz Eylül 

Üniversitesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri 

İlişkileri Bölümü). Kendisi, Çalışma Ekonomisi, İş 

Hukuku, İş Sağlığı ve Güvenliği alanında çeşitli 

makale ve yayınların yazarıdır. 

Mahmut YARDIMCIOĞLU Yrd. Doç. Dr. Karamanoğlu Mehmetbey 

Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 

İşletme Bölümü. Lisans (Kahramanmaraş Sütçü 

İmam Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi, İşletme Bölümü), Yüksek Lisans 



327 

(Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal 

Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı), Doktora 

(Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 

İşletme Anabilim Dalı, Muhasebe Finansman Bilim 

Dalı). Sahasında yerli ve yabancı birçok makalesi 

bulunan Yardımcıoğlu’nun ilgi alanları: Muhasebe 

ve Finansman Anabilim dalıdır. E-mail: 

mahmutyardimcioglu@ yahoo.com, Tel: 0536- 

4299886 ve 0505-8398347. 

Mehmet MARANGOZ Yrd. Doç. Dr. Çanakkale Onsekiz Mart 

Üniversitesi, Biga İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi, İşletme Bölümü, Lisans (İstanbul 

Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, İşletme 

Bölümü), Yüksek Lisans (Marmara Üniversitesi, 

Sosyal Bilimler Enstitüsü), Doktora (Dokuz Eylül 

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü), Alanında 

çeşitli makale ve çalışmaları bulunan Marangoz’un 

ilgi alanları şunlardır; pazarlama, tüketici 

davranışları, marka ve çevresel pazarlama. E-mal: E- 

mal: mmarangoz @comu.edu.tr, Tel:286- 

3358738/1208. 

Mehmet ŞAHİN Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart 

Üniversitesi Biga İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi, Maliye Bölümü Öğretim Üyesi 

ve Bölüm Başkanı, Lisans, Yüksek Lisans 

ve Doktora (Anadolu Üniversitesi). İlgi 

alanları: Turizm, sürdürülebilir kalkınma 

ve küreselleşme, kamu borçlanması ve 

eğitimde kalitedir. 


328 


Melike ERDOĞAN Arş. Gör., Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve 

İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü, 

Lisans (Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü); Yüksek Lisans 

(Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal 

Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı) 

Erdoğan halen Dokuz Eylül Üniversitesi Kamu 

Yönetimi Anabilim Dalı’nda doktora öğrencisidir. 

E-mail: melike.erdogan@deu.edu.tr Tel: 0 232 420 

41 80- 2347. 

Sedat LAÇİNER 

Sefer ŞENER: 

Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi BİİBF Uluslar arası 

İlişkiler Bölümü öğretim üyesi ve Uluslar arası Stratejik Araştırmalar 

Kurumu (USAK) Başkanı. Lisans (Ankara Üniversitesi SBF); Yüksek 

Lisans (Sheffield Üniversitesi, İngiltere); Doktora (King’s College 

London, Londra Üniversitesi). Kitaplarından Bazıları: ‘Türkler ve 

Ermeniler, Bir Uluslararası İlişkiler Çalışması’ (İstanbul: 2004); 

‘Irak Küresel Meydan Savaşı ve Türkiye’ (Ankara: 2004); ‘European 

Union with Turkey’ (M. Ozcan ve İ. Bal ile. Ankara: 2004); ‘Art and 

Armenian Propaganda (Ş. Kantarcı ile. Ankara: 2002); ‘Bir Başka 

Açıdan İngiltere’, (Ankara: 2001). Çok sayıda Türkçe ve İngilizce 

kitap ve makalenin yazarıdır.İlgi alanları: Uluslar arası ilişkiler 

teorisi; uluslar arası güvenlik ve terörizm; entegrasyon-disentegrasyon 

çalışmaları; Türk dış politikası; Anglo-Amerikan 

dünyası; Ortadoğu; Ermeni sorunu. Tel: 0312 212 28 86. E-mail: 

sedat62@hotmail.com. 

Yrd. Doç. Dr. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Biga İktisadi idari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi. 

Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora (İstanbul 

Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi, Sosyal 

Bilimler Enstitüsü), Tel: 90-286- 335 87 38 / 1201. 

ŞENİZ ANBARLI Öğr.Gör. Dr. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 

Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kamu 

Yönetimi Bölümü. Lisans (Gazi Üniversitesi, 

İktisadi ve İdari Biklimler Fakültesi, Kamu 



329 

Yönetimi Bölümü), Yüksek Lisans (Çanakkale 


Enstitüsü), Bilim Doktorluğu (Dokuz Eylül 

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu 

Yönetimi Anabilim Dalı). Alanında çeşitli makale 

çalışmaları bulunan Anbarlı’nın ilgi alanları 

şunlardır: Sivil itaatsizlik, baskıya karşı direnme 

hakkı, Romanlar. Tel: 90-286- 335 87 38 / 1226. 

Tanju ÇOLAKOĞLU: Arş. Gör. Çanakkale Onsekiz Mart 


Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri 

Bölümü. Lisans (Çanakkale Onsekiz Mart 


Fakültesi, İşletme Bölümü), Yüksek Lisans 

(Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal 

Bilimler Enstitüsü). Yönetim Bilimleri dergisi yayın 

editörü yardımcısı. İlgi alanları: Çalışma Psikolojisi, 

Duygusal Zeka ve Algılama Yönetimi, Yönetsel 

İletişim’dir. 

Yavuz DEMİREL 

Yrd. Doç. Dr., Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi, İşletme Bölümü Lisans (Niğde Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme 

Bölümü) Yüksek Lisans ve Doktora (Niğde Üniversitesi Sosyal 

Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı). İlgi Alanları: Toplam 

Kalite Yönetimi, Örgüt Kültürü, Bilgi Yönetimi, Müşteri İlişkileri 

Yönetimi, KOBİ’ler. Tel: (382) 215 66 92-93; E-mail: 

ydemirel75@gmail.com. 

Yunus CERAN: 

Yrd. Doç. Dr., Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 

İşletme Bölümü, Muhasebe ve Finansman Anabilim Bilim Dalı, 

Lisans ( Anadolu Üniversitesi Afyon İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi Maliye Bölümü), Yüksek Lisans (İstanbul Üniversitesi, 

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yönetim Organizasyon Anabilim Dalı), 

Doktora (İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muhasebe 

ve Denetim Bilim Dalı). İlgi alanları: Finansal Muhasebe, Maliyet 

Muhasebesi ve Yönetim Muhasebesi 

Yücel ACER 

Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, İ.İ.B.F. Uluslararası 

İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi. Lisans (Ankara Üniversitesi, Siyasal 


330 


Bilgiler Fakültesi), Yüksek Lisans (The University of Sheffield), 

Doktora (The University of Bristol). İlgi alanları: Uluslararası Hukuk, 

Deniz Hukuku, Ege Denizi Sorunları. Alanında birçok makalenin 

yazarıdır. 



331 

CONTRIBUTORS 

KATKIDA BULUNANLAR 

Ali AKDEMIR 

Ali ALAGÖZ: 

Prof. Dr., Canakkale Onsekiz Mart University, The 

Dean of Biga Faculty of Economics and 

Administrative Sciences. BA, MBA, and PhD 

(Anadolu University, Faculty of Economics and 

Administrative Sciences, Institution of Social 

Sciences). He is author of many books and articles on 

leadership. E-mail: aliakdemir@ttn.net.tr Tel: 90- 

286- 335 87 38 / 1106. 

Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari 

Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Muhasebe ve 

Finansman Anabilim Bilim Dalı, Lisans (Anadolu 

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 

İşletme Bölümü), Yüksek Lisans (Selçuk 


Anabilim Dalı), Doktora (Anadolu Üniversitesi, 

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muhasebe Bilim Dalı). 

İlgi alanları: Finansal Muhasebe, Maliyet 

Muhasebesi, Yönetim Muhasebesi ve Denetim. 

Canan Öykü DÖNMEZ KARA: Research Assistant Canakkale 

Onsekiz Mart University, Faculty of Economics and 

Administrative Sciences, Department of Labour 

Economics and Industrial Relations, BA (Canakkale 

Onsekiz Mart University, Faculty of Economics and 

Administrative Sciences, Department of Public 

Finance), MA (Canakkale Onsekiz Mart University, 

Social Sciences Institute, Principal Discipline of 

Public Finances), Graduate Student in Canakkale 

Onsekiz Mart University, Social Sciences Institute, 


332 


Principal Discipline of Labour Economics and 

Industrial Relations. 

Cemile ÜNDÜCÜ Research Assistant Dokuz Eylul University, Faculty 

of Economics and Administrative Sciences, 

Department of Public Administration. BA (Trakya 

Univeristy Faculty of Economics and Administrative 

Sciences, Department of Public Administration), 

MA (Trakya University Instıtution of Social 

Sciences, Department of Public Administration) , 

currently a doctoral kandidate at Dokuz Eylul 

University, Department of Public Administration. e- 

mail: cemile.unducu@deu.edu.tr Tel: 00 90 232 420 

41 80- 2347 


Doctoral Student in Celal Bayar University, BA 

(Uludağ University, Department of Economics), MA 

(Çanakkale Onsekiz Mart University, Department of 

Public Finance). His research interest includes: 

Public Expenditures, Tax Culture, Fiscal Policy. 

Esra SİVEREKLİ DEMİRCAN Assist. Prof. Dr., Canakkale Onsekiz 

Mart University, Biga Faculty of Economics and 


Finance, BA, MA and PhD (Dokuz Eylul 

University). E-mail: esrademircan@comu.edu.tr, Tel: 

90-286-3358738/ 1132 

Ebru KANYILMAZ Research Assistant Canakkale Onsekiz Mart 

University, Faculty of Economics and 


Economics and Industrial Relations, BA (Anadolu 



Economics and Industrial Relations), MA 

(Canakkale Onsekiz Mart University, Institution of 



333 

Social Sciences). E-mail: ekanyilmaz@comu.edu.tr, 

Tel: 90-286-3358738/1181. 

Günal ÖNCE 

Full Professor of Marketing. University of Dokuz 

Eylül, İzmir, Faculty of Economics and 

Administrative Sciences, Department of Business 

Administration, MBA and PhD (Ege University, 

The Faculty of Business Administration). He has 

two books titled Marketing Management and Sales 

Management and various research studies in 

marketing, and also carried out researches in 

Manchester University(UMİST), Newcastle Upon- 

Tyne University and University of Copenhagen. His 

main interest are product planning and policies, 

consumer rights and protection,social marketing, 

marketing communication and brand management, 

tel: 00 90 232 4204180-2001. e-mail: 

gunal.once@deu.edu.tr. 

Güney ÇETİN GÜRKAN Lecturer, Trakya University School of 

Applied Sciences Department of Tourism and Hotel 

Management, BA (Dokuz Eylül University, Faculty 

of Business Administration, Department of Tourism 

Management), MA (Trakya University, Institute of 

Social Sciences, Management Program), PhD 

(Istanbul University, Business Management 

Program, Management & Organization Branchcontinuing). 

Research interest: Modern management 

applications, tourism management, hotel 

management. Tel 00 90 284 214 72 00. e-mail: 

cguney@trakya.edu.tr. 

Hikmet YAVAŞ Assist. Prof. Dr. Çanakkale Onsekiz Mart 

University, Biga Faculty of Economics and 


Administration. BA (Ankara University, Faculty of 

Political Sciences, Department of Public 

Administration), MA (Çanakkale Onsekiz Mart 


334 


University, Institute of Social Sciences, Public 

Administration Program). PhD (Dokuz Eylül 

University, Institute of Social Sciences, Public 

Administration Program). His research interests are 

Public Administration, Local Government, 

Governance, Natural Disasters, Sustainable 

Development and Environmental Issues. He is the 

author of many articles and the editor of many books 

on these subjects. Tel: 90-286-335 87 38 / 1153. 

Hüsniye FIRAT ŞİMŞEK: Lecturer, Canakkale Onsekiz Mart 

University, Ezine Vocational College, BA (Istanbul 

University, Faculty Of Economy, Department Of 

Economy), MPA (Canakkale Onsekiz Mart 

University, Institute of Social Sciences), PhD 

(Canakkale Onsekiz Mart University, Institute of 

Social Sciences, present). His research interests are 

innovation, Quality Management, EFQM Excellence 

Model. Tel: 286 618 42 08 E-mail: 

hsimsek@comu.edu.tr. 

Kadir YILDIRIM Doctorate Student, Istanbul University Faculty of 

Economics, Department of Labour Economics and 

Industrial Relations, BA (Istanbul University, 

Department of Finance), MA (Istanbul University, 

Department of Economics), PhD (İstanbul 

University Department of Labour Economics and 

Industrial Relations- Continuing).e-mail: 

kadir_yildirim001@hotmail.com. 


Research Assistant, İstanbul University Faculty of Economics, 

Department of Labour Economics and Industrial Relations, BA and 

MA (Canakkale Onsekiz Mart University, Department of Labour 

Economics and Industrial Relations), PhD (İstanbul University 

Department of Labour Economics and Industrial Relations- 

Continuing). e-mail: leventsahin07@gmail.com. 

Mahir GÜMÜŞ Assist. Prof. Dr., Canakkale Onsekiz Mart 




335 


Economics and Industrial Relations, Lecturer. 

Director of Human Resources and Employment 

Studies in Strategic Research Centre. BA, MPA, and 

PhD (Dokuz Eylül University, Faculty of Economics 

and Administrative Sciences, Department of Labour 

Economics and Industrial Relations). e-mail: 

mahir@comu.edu.tr. Tel: 90-286- 335 87 38 / 1182. 

Mahmut YARDIMCIOĞLU: Assist. Prof. Dr. Karamanoglu Mehmet 

Bey University, Faculty of Economics and 

Administrative, Department of Business 

Administration. BA (Kahramanmaras Sutcu Imam 


Administrative, Department of Business 

Administration), MA (Kahramanmaras Sutcu Imam 

University, Institute of Social Sciences), PhD 

(Selcuk University, Institute of Social Sciences, 

Business Administration Program, Accounting and 

Finance Discipline) His research interests are 

Accounting and Finance. He is the author of many 

articles about these subjects. 

Mehmet MARANGOZ Assist. Prof. Dr. Çanakkale Onsekiz Mart 


Administrative Science, Department of Business 

Administration. BA (İstanbul University, Faculty of 

Political Sciences, Department of Business 

Administration), MA (Marmara University, Institute 

of Social Sciences). PhD (Dokuz Eylül Üniversity, 

Institute of Social Science). His research interest are 

markating, consumer behavior, brand, and 

environmental marketing. E-mal: mmarangoz 

@comu.edu.tr, Tel:286-3358738/1208. 

Mehmet SAHİN Assist. Prof. Dr., Canakkale Onsekiz Mart 




336 


Finance, BA, MA, and PhD (Anadolu University). 

E-mail: mehmesah@hotmail.com, Tel: 90-286-316- 

5711 / 5121. 

Melike ERDOĞAN Research Assistant Dokuz Eylul University, 

Faculty of Economics and Administrative Sciences, 

Department of Public Administration. BA (Selcuk 

Univeristy Faculty of Economics and Administrative 


MA (Canakkale Onsekız Mart, Instıtution of Social 

Sciences, Department of Public Administration) , 

currently a doctoral kandidate at Dokuz Eylul 

University, Department of Public Administration. E- 

mail:melike.erdogan@deu.edu.tr Tel: 00 90 232 420 

41 80- 2347. 

Sedat LACİNER 

Sefer SENER: 

Assoc. Prof. Dr. Director of International Strategic 

Research Organisation (USAK-ISRO), Ankarabased 

think-tank & IR lecturer in Canakkale Onsekiz 

Mart University. BA (Ankara University, Turkey), 

MA (University of Sheffield, UK), PhD (King’s 

College London, University of London). Dr. Laciner 

is the author of many books and articles in Turkish 

and English on Turkish foreign policy and 

international relations. His research interests include: 

Turkish foreign policy, international security and 

terrorism, integration and dis-integration studies, 

Middle eastern and Caucasian studies. Tel: 0090 312 

212 28 86. e-mail: sedat62@hotmail.com. Web: 

www.usak.org.uk and www.turkishweekly.net. 

Assist. Prof. Dr. Çanakkale Onsekiz Mart University, 

Biga Faculty of Economics and Administrative 

Sciences, Department of Economics, BA, MA and 

PhD (İstanbul University, Faculty of Political 

Sciences, Institution of Social Sciences). Tel: 90-286- 

335 87 38 / 1201. 



337 

Şeniz ANBARLI Dr, Canakkale Onsekiz Mart University, Biga Faculty 

of Economics and Administrative Sciences, 

Department of Public Administration. BA (Gazi 


Administrative Sciences, Faculty of Political 


MA (Canakkale Onsekiz Mart University, Institute 

of Social Sciences, Public Administration Program), 

PhD (Dokuz Eylül University, Institute of Social 

Sciences, Public Administration Program). Her 

research interests are civil disobedience, right of 

resistant and Romans. She is the author of many 

articles Tel: 90-286- 335 87 38 / 1226. 

Tanju ÇOLAKOĞLU: Res. Asst. Çanakkale Onsekiz Mart University, 

Biga Faculty of Economics and Administrative 

Sciences, Department of Labor Economics and 

Industrial Relations. BA (Canakkale Onsekiz Mart 


Administrative Sciences, Department of Business 

Administration) , MA (Canakkale Onsekiz Mart 

University, Institute of Social Sciences, Labor 

Economics and Industrial Relations Program). 

Administrative Sciences Journal publishing vice 

editor. His research interests: Labor Psychology, 

Emotional Intelligence and Perception Management, 

Managerial Communications. 

Yavuz DEMIREL Assist. Prof. Dr., Aksaray University. Faculty of 

Economics and Administrative Sciences, 

Department of Business Administration BA, MBA 


338 


Yunus CERAN 

and PhD (Niğde University). Research areas include 

Organizational Culture, Total Quality Management, 

Knowledge Management, Customer Relationship 

Management and Small and Medium Size 

Enterprises. Tel: 0090382215663. E-mail: 

ydemirel75@gmail.com. 

Assist. Prof. Dr, Nigde University, Faculty of 

Economics and Administrative Sciences, 

Department of Business. BA (Anadolu University, 

Faculty of Economics and Administrative Sciences 

in Afyon, Department of Finance) , MA (Istanbul 

University, Institute of Social Sciences, Department 

of Business), PhD (Istanbul University, Institute of 

Social Sciences, Accounting and Auditing 

Program). His research interests are Financial 

Accounting, Cost Accounting and Management 

Accounting. Tel: 90-388-225 20 42. 

Yucel ACER Assoc. Prof. Dr., Canakkale Onsekiz Mart 


Administrative Sciences, Department of 

International Relations. MA (Ankara University), 

LL.M (The University of Sheffield), PhD (The 

University of Bristol). He is the author many 

articles on international law, sea law, and Armenian 

issues. E-mail: yacer@comu.edu.tr Tel: 90-286-316- 

5711 / 5118. 



339 

YAZARLAR İÇİN BİLGİ NOTU / 

Notes For Contributors 





341 


YAZARLAR İÇİN BİLGİ NOTU 

Yönetim Bilimleri Dergisi (YBD) çalışmanın teslimi anında başka bir yayın kuruluşu 

tarafından değerlendirmeye alınmamış bilimsel çalışmaları kabul eder. Makalelerin 

8500 kelimeyi, gündem yazılarının 2500 kelimeyi, kitap tahlillerinin ise 3500 kelimeyi 

geçmemesi gerekir. Çalışmalar mümkün olduğunca anlaşılır bir dilde, fakat bilimsel 

standartlar ve derginin koymuş olduğu kurallar göz önünde bulundurularak 

hazırlanmalıdır. Özel olarak talep edilmemiş çalışmalar yayınlansın veya yayınlanmasın 

iade edilmez. Bu nedenle gönderilen her çalışmanın yazarı tarafından bir örneğinin elde 

tutulması tavsiye edilir. Bu konuda yayıncı kuruluş hiçbir sorumluluk kabul etmez. 

Yayınlanmak üzere gönderilecek yazılar şu adrese gönderilmelidir: Yönetim Bilimleri 

Dergisi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 

17200, Biga, Çanakkale. Çalışmalarını e-mail ile gönderecek araştırmacıların bu konuda 

öncelikle yönetici editör ile temasa geçmesi, çalışmasını daha sonra göndermesi 

beklenir. Ayrıca e-mail ile yazı gönderen yazarlar çalışmalarını gönderdikten sonra 

alındı teyidini aldıklarından emin olmalıdırlar. 

AMAÇ, KAPSAM, YÖNTEM 

YBD temelde ekonomi, işletme, siyaset bilimi, uluslararası ilişkiler, çalışma ekonomisi, 

maliye ve benzeri alanlara ilişkin çalışmalara yer vermektedir. Ancak YBD 

disiplinlerarası bir anlayışı benimsediğinden bu alanları destekleyici disiplin, konu ve 

yaklaşımlara da yer verir. Tüm bu alanlarda yönetim ve örgütlenme derginin önem 

verdiği bir diğer konudur. 

YÖNELİMİ 

Ampirik (Görgül), kavramsal, analitik, sentezci, çıkarımsal, karşılaştırmalı çalışmalar ve 

yazılar. 

BÖLÜMLER 

YBD temel olarak üç kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda ‘Gündem’ yazıları yer 

almaktadır. Gündem yazıları alanlarında en son gelişmeleri ve literatürdeki yenilikleri 

takip etmektedir. İkinci temel kısım ‘Makaleler’ kısmıdır. Bu kısımda belli kıstaslar 

dahilinde kaleme alınmış bilimsel çalışmalar yayınlanmaktadır. En son kısım ise 

literatür taramasına ayrılmıştır ve kitap tahlilleri başta olmak üzere okuyucu en son 

yayınlardan haberdar edilmeye çalışılmaktadır. YBD’nin tüm bölümleri hakemlidir ve 

belirtilmiş olan kıstaslara göre hazırlanmıştır. 

TESLİM NORMLARI 


342 


Yazarlar editör ve hakemler tarafından incelenmek üzere çalışmalarını dört kopya 

olarak göndermeli, bunun yanında çalışmanın floppy disk kopyasını da eklemelidirler. 

Diskin üzerine yazının kayıt şeklinin açıkça belirtilmesi özellikle tavsiye edilir. Makale 

taslakları A4 (21.0 cm X 29.7 cm) kağıda bir buçuk ya da iki aralıklı olarak 

yazılmalı, hakemlere inceleme yapabilme kolaylığı sağlayabilmek amacıyla kağıdın her 

iki tarafından yeterli miktarda boşluk (en az 3 cm) bırakılmalıdır. Yazı karakteri olarak 

Times New Roman (12 punto) tercih edilmektedir. Yazı sağ ve soldan bloklanmış 

olmalıdır. Bu özellikler sadece ana yazı için değil dipnot, son not ve her türlü ekler için 

de geçerlidir. Sayfalar sıralı bir şekilde numaralandırılmalı, kağıdın sadece bir 

yüzü kullanılmalıdır. 

DİL 

YBD Türkçe ve İngilizce makaleleri yayınlamaktadır. Makalelerde sade ve anlaşılır bir 

dil kullanılmalıdır. Yabancı terimler yerine, yerleşmiş Türkçe karşılıkları 

kullanılmalıdır. 

KAPAK SAYFASI VE ÖZET SAYFASI 

Çalışmanın kapağında yazarın tam adı, unvanı, kurumu ve çalışmanın tam adı yer 

almalıdır. Uzun başlıklardan kaçınılmalıdır. Ayrıca iletişim adresi, mümkün olduğu 

durumlarda telefon, faks ve e-mail adresleri de kapak sayfasında belirtilmelidir. Varsa 

teşekkür notları da kapak sayfasında verilebilir. Katılımcılar bölümü için yazarın kısa 

eğitim ve iş geçmişi en fazla 30 kelime olarak belirtilmeli, yapmış olduğu bilimsel 

çalışmalar listelenmelidir. İkinci sayfada çalışmanın Türkçe ve İngilizce özeti 

(abstract) her biri 100’er kelimeyi geçmeyecek şekilde verilmelidir. Aynı sayfada 

toplam 10 kelimeyi geçmeyecek şekilde makalenin anahtar kelimeleri alfabetik olarak 

listelenmelidir. Ana metin üçüncü sayfadan başlamalıdır. 

BAŞLIKLAR 

Çalışmanın takibini zorlaştıracak başlık çeşitlerinden, gereksiz başlık 

numaralandırmalarından kaçınılmalıdır. Ana başlıklar 12 punto, sadece ilk harfleri 

büyük ve koyu (bold) şekilde yazılmalıdır. Makalelerde üç-dört ana başlık makul bir 

hedeftir. Alt başlıklar ana başlıkların içindeki birbirinden farklı kısımları göstermek 

için 12 punto, yalnızca ilk harfleri büyük olacak şekilde ve yatık (italik) yazılır. Üçüncü 

düzey başlıklar 12 punto, yalnızca ilk harfleri büyük ve normal olmalıdır. Gerekli 

hallerde verilecek numaralandırmalarda Giriş ve Sonuç kısımlarına ayrı numara 

verilmemelidir. Örnekte açıklayıcı olabilmek için numaralandırmaya gidilmiştir. 

Gönderilecek yazılarda numaralandırmalar en alt düzeyde tutulmalıdır. 

Giriş 

1. AB-Türkiye İlişkilerinde Temel Sorunlar 

1.a. Ekonomik Sorunlar 

1.a.i. Tarım 

EKLER VE TABLOLAR 



343 

Ekler yazının uzunluğu ile orantılı olmalıdır. Ekler, metodolojik ayrıntıları ve ek 

bilgileri içermelidir. Tablolar gerekli hallerde ayrı bir dosyada ve numaralandırılmış 

olmalıdır. Ekler ve tablolar mümkün olduğunca en düşük düzeyde tutulmalı, sadece 

zorunlu hallerde kullanılmalıdır. Farklı formatta hazırlanan tablolar ve ekler için 

editörler önceden uyarılmalıdır. Tabloların başlıkları sadece ilk harfleri büyük olarak 

ve ortalanmış şekilde yazılmalıdır. 

DİPNOTLAR VE KAYNAKÇA 

Çalışmanın sonunda kullanılan kaynaklar belirtildiği şekilde verilmeli, dipnot 

kullanılması halinde yazar, kitap adı, (Basım yeri: yayınevi, tarih) sırası izlenmelidir. 

Kitap isimleri ve dergi isimleri italik olarak yazılmalı, kitaplarda bölümler ve dergilerde 

makaleler tek tırnak içinde verilmelidir. Kaynağın tekrarı halinde yazarın soyadı ve 

kitabın yada makalenin ilk kelimesi veya çalışmayı hatırlatacak kadar sayıda ilk 

kelimeleri verilmeli, (...) ile çalışmanın tam adının yukarıda olduğu hatırlatılmalı ve 

eğer var ise yararlanılan sayfa/sayfalar yazılmalıdır. İlk kullanımda yazarın tam adı 

(ilk ve soyadı) verilmelidir. Yalnızca ilk adın baş harfi de tercihe göre kullanılabilir. 

Dipnotta önce yazarın ilk adı, sonra soyadı yazılmalı, kaynakça listelemesi yapılırken 

ise önce soyadı, sonra ilk ad sıralaması izlenmelidir. Dipnotlarda Latince 

kısaltmalardan kaçınılmalıdır. Başka dillerde kısaltmalar kullanılmamalıdır. Gerekli 

görüldüğü hallerde yabancı dillerde yazılmış eserlerin Türkçe’si parantez içinde 

verilebilir. Referansta Harvard stili YBD tarafından kabul edilmediğinden bu 

şekilde yazılmış taslakların belirtilen yönteme göre yazarlar tarafından düzeltilmesi 


Örnek: 

• Ramazan Gözen, Amerikan Kıskacında Dış Politika, (Ankara: Liberte, 2000), 

s. 85. 

• Scott Burchill ve Andrew Linklater, Theories of International Relations, 

(Londra: Macmillan Press, 1996). 

• Gözen, Amerikan ..., ss. 86-87. 

• A.S. Lee, ‘Integrating Pozitivist and Interpretive Approaches to Organizational 

Research’ Organization Science, No. 2, 1991, ss. 342–345. 

• D. E. Robinson, ‘Fashion Theory and Product Design’, Harvard Business 

Review, Cilt. 36, No. 6, 1958, ss. 126–131. 

• Robinson, ‘Fashion ...’, s. 129. 

DEĞERLENDİRME SÜRECİ 

Değerlendirme süreci üç aşamadan oluşur ve tüm aşamalar gizli tutulur. Makale 

taslağı sahibinin talebi halinde çalışmanın hangi aşamada olduğu belirtilir. YBD kabul 

ettiği makaleleri hemen yada bir sonraki sayısında yayınlamak zorunda değildir. Ancak 

değerlendirme süreci için 2 ay gerçekçi bir bekleme süresidir. 

1. Ön Değerlendirme 


344 


Editörler kurulu yazardan dört nüsha halinde gelen çalışmayı değerlendirerek, 

hakemlere göndermeye değer olup olmadığına karar verir. Hakemlere göndermeye 

değer bulmadığı takdirde, yazara çalışmanın kabul edilebilir olmadığını belirtir bir yazı 

gönderir. Çalışmayı hakemlere göndermeye değer bulursa, belirleyeceği üç hakeme, 

çalışmanın birer nüshasını iletir. Bu işlemler, çalışma, editörler kurulunun eline 

geçtikten sonra 15 gün içinde tamamlanır. 

2. Hakem Değerlendirmesi 

Hakemler çalışmayı, ekteki Değerlendirme Rehberi’ndeki kıstasları dikkate alarak 

değerlendirir, raporlarını hazırlar ve editörler kuruluna gönderirler (çalışmanın 

nüshaları da raporla birlikte editörler kuruluna gönderilir). Bu aşama, en fazla 30 gün 

sürer. 

3. Son Değerlendirme 

Bu aşamada Editörler kurulu için iki seçenek söz konusudur. 

• Hakemlerden gelen raporları dikkate alarak, son değerlendirmeyi 

kendisi yapabilir ve yazara raporu ile birlikte hakem raporlarını 15 gün 

içinde gönderir. Veya, 

• Çalışmanın bir nüshasıyla birlikte hakemlerden gelen raporları tayin 

edeceği bir yardımcı editöre gönderir ve son değerlendirmeyi yardımcı 

editörün yapmasını isteyebilir. Yardımcı editör, en fazla 15 gün içinde 

raporunu yazar ve hakem raporlarıyla birlikte editöre gönderir. Editör ise 

en fazla 7 gün içinde, yardımcı editörün ve hakemlerin raporlarını yazara 

iletir. 

Son değerlendirme sonucunda yazardan düzeltme istendiğinde, yazarın düzeltme 

yaparak gönderdiği yazılara, değerlendirme sürecinin tüm aşamaları yine uygulanır. 

NOT: 

Yazarlar çalışmalarının yayınlanabilmesi için hakem kurulu yada 

editörlerce talep edilmesi halinde çalışmalarında en geç yedi güç içinde gerekli 

değişiklikleri yapmakla yükümlüdürler. 

Editörlerden yada hakemlerden bu tür düzeltmeleri yapmalarını beklemeyiniz. 


JOURNAL OF ADMINISTRATIVE 

SCIENCES 

NOTES FOR CONTRIBUTORS 

J 

ournal of Administrative Sciences (JAS) accepts original articles which are not under 

consideration by another publication at the time of submission. Articles as a rule should 

not exceed 8500 words in length (maximum 3500 words for book reviews), should be 

free from jargon and should be written as clearly and concisely as possible. Unsolicited 

articles cannot be returned. Accepted articles must conform to JAS style requirements. 

Please submit articles to: ‘The Editors, Yonetim Bilimleri Dergisi/ Journal of Administrative 

Sciences, Armenian Studies, Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İİBF, Çanakkale, Turkey” or 

e-mail to ekanyilmaz@comu.edu.tr. 

SUBMISSIONS 

Authors should submit four typed copies of their manuscript along with a file copy of the 

manuscript saved on a floppy disc. Where possible, the file should be saved in the Word 

for Windows or RTF. Whichever is used please indicate this clearly on the disc itself. 

Alternatively the journal accepts submissions by e-mail using one of the above formats. If 

e-mail is used then please be sure that you received a confirmation from the Editors. The 

authors should send an abstract (about 100-word) and keywords (not more than 10 

words)of their studies. 

PROOFS 

Authors are expected to correct and return proofs of accepted articles within 48 hours of 

receipt. Authors are responsible for ensuring that their manuscripts conform to the journal 

style. The Editors will not undertake retyping of manuscripts before publication. 

PRESENTATION 

Manuscripts should be one-and-half or double-spaced throughout (including all quotations 

and footnotes) and typed in English or Turkish on single sides of paper. Generous margins 

on both sides of the page should be allowed. Pages should be numbered consecutively. 

The author should retain a copy as submitted manuscripts cannot be returned. Full names 

of the author(s) should be given, an address for correspondence, and where possible a 

contact telephone number, facsimile number and e-mail address. Current and recent 

academic and professional affiliations should be supplied for inclusion in Notes on 

Contributors, together with a list of major publications and forthcoming books. 

FOOTNOTES AND ENDNOTES 

In the case of books the following order should be observed: author, title, (place of 

publishing: publisher, year). For example: 

1. Sedat Laçiner, Turkey and the World, (Istanbul: Kaknüs, 2001). 


346 


2. Mete Tunçoku, Japonya-Çin halk Cumhuriyeti İlişkileri, (Ankara: Asam, 

2002), p. 22. 

3. Tunçoku, Japonya-Çin…, p. 23. 

4. Charles van der Leeuw, ‘Newly Independent Azerbaijan: Ever-Present 

Gunsmoke and the Kremlin's Long Arm’, in Antero Leitzinger (ed.), 

Caucasus and an Unholy Alliance, (Vantaa: Leitzinger Books, 1997), pp. 48- 

52. 

5. Leeuw, ‘Newly...’, p. 57.

YÃ¶netim Bilimleri Dergisi Cilt 5 SayÄ± 2.pdf

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?