toprak faunasÄ±

TOPRAK FAUNASI 

prof. dr. ayten karaca

Toprak faunası 

• Genellikle bir veya daha fazla aktif dönemini, tümüyle 

toprakta veya organik döküntü katmanında geçiren ve 

• ancak yumurta, sist veya pupa gibi pasif dönemleri veya 

dormansi (uyku hali) dönemlerinde toprağı kullanan 

canlılardan ayrılırlar. 

• yer solucanları (eathworms), 

• nematodlar, 

• bazı akarlar (mites) ve 

• kollemboller (collembole) yaşam döngülerini tümü 

ile toprakta geçirirler 


Toprak faunasının sınıflanması 

• a. Toprakta barınma (bulunma) zamanı 

• b. Hareket özellikleri, 

• c. Beslenme yöntemleri, 

• d. Hayvanların habitat tercihi, 

• e. Büyüklükleri 


Büyüklük kriteri kullanılarak toprak 

faunası şu sınıflara ayrılabilir; 

a. Mikro fauna: Protozoonlar gibi 200 

mikrondan küçük, ancak mikroskopla görülebilen 

hayvanlar. 

• b. Mesofauna: 200 m-10 mm boyutundaki 

hayvanlar. Nematodların çoğu, rotiferler ve çeşitli 

gruplara ait üyeler bu grupta bulunur. 

• c. Makrofauna: cm ile ölçülebilen hayvanlar 

olup, yer solucanları, salyangoz ve arthropod 

grupları ile bazı omurgalılar. 

• d. Megafauna: Toprakta barınan bazı memeli 

hayvanlar. 

• prof. dr. ayten karaca

HABİTAT TERCİHLERİ: 

•Suyla dolu gözenekler ve agregatlar 

çevresindeki nemli film yüzeyleri olup 

bu kısım akvatik bir mikro çevre, 

•Toprak atmosferinin hakim olduğu 

boşluklar olan karasal mikro çevre. 


BESLENME BAKIMINDAN 

•Canlı organizmalar ile beslenenler 

(biophagous) 

•Ölü dokularla beslenenler 

(saprohagous) 


Hareket özelliklerine göre 

sınıflandırma 

1. Aktif toprak kazıcı organizmalar" 

2. Aktif "kazıcı olmayanlar" 

• Aktif kazıcı olmayan organizmalar toprak 

gözenek sistemi veya mevcut kanallardan 

yararlanırlar. 


Protozoa (Hayvansal Protistler) 

• Bu grupta yer alan tek hücreli, çoğunluk fotosentetik 

olmayan canlılar yüksek protistler olarak 

tanımlanan ökaryotik hücreli organizmalardır. 

• Protozoaların yaşam işlevleri, organel adı verilen 

organ benzeri hücre kısımları ile gerçekleştirilir. 

• Bu organizmalar toprak kümelerinin etrafındaki su 

filmi katmanında, kısmen su ile dolu gözeneklerde 

gelişirler. 

• Çevre koşullarının olumsuz olduğu dönemlerde, 

örneğin kuraklıkta, kist (cyst) adı verilen dayanıklı 

formlar oluştururlar. 



Biyokütle olarak 25 kg da -1 toprak 

• Genel olarak kar erimelerinden sonra ilkbaharda en 

yüksek düzeydedirler. 

• Yaz ve sonbahar döneminde topraktaki sayıları ancak 

yoğun yağışlardan sonra artar. 

• Protozoalar, toprağın özellikle 15’cm lik üst kısmında 

yaygın olmakla birlikte, kurak bölgelerde ve özellikle 

fakir, kumlu topraklarda çok derinlerde bulunurlar. 

• Toprak organik maddesi arttıkça protozoaların 

(özellikle amiplerin) sayıları artar. 

• Protozoaların bir çoğu az nemli veya asit koşullu 

topraklarda da gelişebilir. 

• Optimum sıcaklık istekleri 18-22 C ve nötral pH 

düzeyleridir. 


Beslenme şekli 

• Protozoaların çoğu heterotrof beslenme özelliği 

gösterir. 

• Genellikle alg, bakteri ve kendi cinslerinin küçük 

formları ile beslenirler. 

• Ototrof yeşil protozolar, yeşil algler ile simbiyoz 

oluşturabilir. 

• Bir çok hayvan ve insan hastalıklarının 

nedenleri protozoa enfeksiyonlarıdır. 


Yararları 

• Protozoalardan özellikle infusoria ve amipler 

bakterilerle beslendiğinden, topraktaki bakteri 

populasyonları üzerine kontrol edici özellik 

gösterirler. 

• Şayet toprakta patojen bakteriler varsa 

protozoaların aktiviteleri yararlı olabilir. 

• Bu organizmaların bakteriler üzerine olan 

predatör etkisi, bakteriyal biyokütlede organik 

dokuda bağlı tutulan besin elementlerinin hızlı 

bir şekilde madde döngüsüne katılmasını sağlar. 


A. Kök Ayaklılar/Amipler- 

Rhizopoda) 


A. Kök Ayaklılar-Amipler- Rhizopoda) 

• Bu grup altında toplanan organizmalar sitoplazmanın 

parmak benzeri oluşumları ile, yayılma yolu ile hareket 

ederler ve bu nedenle kök ayaklılar olarak 

tanımlanırlar. 

• Bölünerek çoğalırlar. 

• Belirgin şekilleri yoktur. 

• Amipler tarafından besin seçiminde bakteri büyüklüğü 

ve yüzey nitelikleri (fiziksel özellikler) pigment 

oluşumu gibi kimyasal özelliklerden önde gelmektedir. 


RHIZOPODA 


En tanınmış Rhizopoda üyeleri, 

• i. Amoebina 

• ii. Testaceae 

• Testaceae familyasına ait olan organizmalar 

kabuklu amipler olup, bakterilerle 

beslenirler. 

• Amipler genellikle bakteriler, algler ve 

diatomeler ile beslenirler. 


Rhizopoda Testaceae 

Rhizopoda Amoebina 


B. Flagellatlar: Kamçılı Hayvancıklar 

Bu gruptaki organizmalar bir veya daha fazla 

sayıda flagellum olarak tanımlanan uzun ince 

organlar ile hareket ederler. 

• Simbiyoz 

• Tripanosoma adlı çeşidi, kan emici bir sinekle 

insana taşınır ve uyku hastalığına neden olur. 



i.Phytoflagellatlar 

(FOTOSENTEZ YAPANLAR): 

Yeşil, sarı veya kahve renkli 

olup, üst toprak katlarında 

ototrof formlar halinde 

bulunurlar. 

ii. Zooflagellatlar 

(HETEROTROF 

BESLENENLER): 

Topraklarda çokça bulunan 

heterotrof organizmalardır. 

Bunlar bakteriler ile 

beslendikleri gibi, çözünmüş 

organik maddelerden de 

yararlanırlar. 


• Polymastigina grubunda yer alan türleri 

çoğunlukla termitler gibi toprak 

hayvanlarının sindirim sistemlerinde 

bulunurlar. 


C. Ciliata: Kirpikliler 

• Yapı bakımından çok gelişmiş canlılardır. 

• Bazı türleri gözle görülebilecek kadar büyük 

olabilirler. 

• Üzerleri cilia adı verilen kirpik benzeri 

organeller ile kaplıdır. 

• Bakteri, alg, kısmen mantar ve mantar sporlarını 

besin maddesi olarak kullanmaktadırlar. 

• Besin seçiminde pigment oluşumu önemlidir 

• Yaygın türler Colpoda, Stylonychia Mytilus 


Ciliata 

Colpoda 

S Mytilus 


Protozoalar; 

• Organik bağlı azotun, 

• İmmobil durumda bulunan fosfatların 

serbest hale geçmesinde etkilidirler. 

Asit koşullarda, peat, orman topraklarında 

dominant’dırlar (testaceae) ve selülozlu 

dokunun ayrıştırılmasında etkendirler. 



Çok Hücreli Toprak Faunası 


Filum Sınıf Alt sınıf Genel adı 

Plathelminthes Turbellaria Yassı kurtlar 

Aschelminthes Nematoda 

Nematodlar (yuvarlak 

Rotifera 

kurtlar) 

Rotatorlar 

Mollusca Gastropoda Pulmonata 

(tekerlek hayvanları) 

Salyangozlar 

Annelida Oligochaeta Yer solucanları 

Arthropoda Crustaceae Isopoda Tesbih böcekleri 

Myriapoda 

Insecta 

(Apterygota) 

Insecta 

(Pterygota) 

Arachnida 

Diplopoda 

Chilopoda 

Collembola 

Isoptera 

Coleoptera 

Diptera (larva) 

Lepidoptera 

Hymenoptera 

Scorpionidea 

Araneida 

Acarina(Acari) 

prof. dr. ayten karaca 

Kırkayaklar 

Kırkayaklar 

Yay kuyruklular 

Termitler 

Kın kanatlılar 

Çift kanatlı larvaları 

Kelebekler 

Karıncalar Akrepler 

Örümcekler 

Akarlar

İlkel Kurtlar 

Aktif toprak işleyicisi olmadıklarından toprak içinde bitki 

kökleri veya diğer canlıların daha önce oluşturdukları 

kanal sistemlerinden yararlanarak hareket ederler. 

İlkel kurtlar içinde en bilinen örnekler: 

Turbellaria (yassı kurtlar), 

Nematodlar (Kıl kurtları veya ipliksi solucanlar) 

Rotatorlar (döngü hayvancıkları) 


Nematodlar (Kıl Kurtları) 

• Protozoalardan sonra nematodlar sayıca en yaygın toprak 

hayvanlarıdır. 

• 10.000’den fazla türü olan nematodların çoğunluğu akvatik veya 

parazitik canlılar olup, 1000 kadarı gerçek toprak canlısıdır. 

• Toprak nematodlarının çoğunluğu mikroskobik, saydam, iğ benzeri 

canlılardır. 

• Genellikle toprak profilinin üst 10 cm’lik kısmında bulunurlar. 

• Boy: 0.3-1.5 mm 

• Populasyon yoğunlukları 10 6 m -2 düzeyindedir. Ancak çayır ve orman 

topraklarında bu sayı 20.10 6 -30.10 6 m -2 düzeyine yükselebilir. 

• Bu canlılar özellikle bitki köklerinin yoğun olduğu yerlerde yüksek 

sayıda bulunurlar. 

• Hızlı üreme yeteneğinde olduklarından, yılda 5-6 generasyon 

oluşturabilirler 



Beslenme şekillerine göre Nematod sınıflaması 

• a.Canlı bitki köklerinin özleri ile beslenenler 

(pancar nematodu), 

• b. Mantar alg florası ile beslenenler, 

• c. Bakteriler ile beslenenler, 

• d. Protozoa, Rotator ve diğer nematodlar ile 

beslenenler, 

• e. Çürümekte olan maddeler ile beslenenler. 


Ekolojileri 

• Tarla toprakları 1 g milyon adet -1 , 

• Mineral topraklardaki çayır arazilerde 1 g 

milyon adet -1 , 

• Ham humus topraklar, 2 g milyon adet -1 , 

• Yüksek moor topraklar, 2 g milyon adet -1 

• 

Nematodlar toprakların fiziksel özellikleri üzerine 

dikkat çekici bir etki oluşturmazlar. 

• 

Ancak topraktaki organik maddelerin ayrışma, 

değişim ve oluşmasında önemli rol oynarlar. 


Nematodların ekolojik rolleri: 

• 1. Nematodların bir kısmı esas olarak bitki ve 

alglerle beslendiklerinden önemli zararlara 

neden olurlar. 

• Tarımsal değeri olan ürünlerde meydana gelen 

nematod zararları önemli boyutlarda 

görülebilir. 

• Ayrıca bitkilerde açtıkları yaralar nedeniyle 

bakteriyal enfeksiyona neden olmaları ve 

virüs taşıyıcısı olabilmeleri de benzer 

sonuçlara yol açar. 



• 2. Toprakta ayrışma durumundaki organik 

substratlara etkide bulunan mikroflora 

üzerine predatör etki ile önem kazanırlar. 

• Nematodlar. mikrobiyal populasyon 

üzerinde kontrol edici rol oynarlar. 



• 3. Nematodlar diğer bazı nematod ve tuzak 

mekanizması oluşturan mantar türleri tarafından 

hareketsiz hale getirilir. 

• Özellikle Monochus türü nematodların, diğer bitki 

paraziti nematodların biyolojik kontrolünde 

kullanılması önerilmektedir. 

• Nematod zararına uğrayan çilek bitkilerinin ortamına 

saksı kurdu verilmesi ile zararın önlendiği 

belirlenmiştir. 


Rotifer'ler (Rotator=döngü veya tekerlek 

hayvancıkları) 

• Rotatorlar, esas olarak nematodlar ile birlikte akvatik 

organizmalardır. 

• Bunlar toprakta yalnızca yeterli su varlığı koşulu ile bulunur ve 

aktivite gösterirler. 

• Orman topraklarının humus veya döküntü katmanında yaygın 

olarak bulunurlar. 

• Populasyon yoğunlukları 10 5 m -2 düzeyine ulaşabilir. 

• Toprakta yaşayan yüz kadar türü saptanmıştır 

• Genellikle 2 mm boyutuna kadar büyük olabilirlerse de, toprakta 

bulunan tipleri 0.42-2 mm boyutlarında bulunur. 

• Bu organizmalar hayvansal kalıntılar, bitkisel döküntüler 

yanında bazıları protozoa ve algler ile beslenir. 



Solucanlar (Oligochaeta) 


Solucanlar (Oligochaeta) 

• Toprak solucanları halkalı solucanlar olarak 

bilinen, tüm dünyada 36 familya içeren Annelida 

şubesinin Oligochaeta sınıfına ait Lumbricidae 

familyasında yer alırlar. 

• Oligochaeta sınıfına giren familyalar sucul, yarı 

sucul ve karasal formlarda olup bunlardan 43 

tanesi karasal familya olarak tanımlanmıştır. 739 

cins içerisinde hem karasal hem sucul olan 7254 

türün bulunduğu kaydedilmiştir. 

• Oligochaeta sınıfı ismini bu sınıfa özgü 

bulunan 4 demet kıldan almaktadır (oligo:az; 

chaeta:kıl). 



Türkiye'de 

• Toprak solucanı familyasına ait 60 türden 

fazla tür olduğu saptanmıştır. 

• Türkiye tür sayısınca çok zengin 

olduğundan ve endemik türler 

barındırdığından Anadolu Kafkasya ve 

Balkan Yarımadası arasında Lumbricid'ler 

açısından özel bir fauna köprüsünü de 

oluşturmaktadır. 


Toprak Solucanlarının Biyolojisi 

• Toprak solucanları segmentli, silindirik, 

uzayabilen hayvanlardır. 

• Uzunluk olarak birkaç mm'den 

Avustralya'da sıklıkla bulunan 

Megascoledaes australis gibi 3 m'ye kadar 

uzunlukta olanları vardır. 

• Solucanlar, çok fazla olmadığı sürece suyu 

severler ve kuruduklarında ölürler. 

• Sırtın orta çizgisi üzerindeki bazı 

segmentlerde, kuruma tehlikesi olduğunda 

vücut sıvısını dışarı vererek derinin 

nemlenmesini sağlayan sırt porları bulunur. 




•Solucanlar hermafrodittirler, fakat kendi kendilerine 

dölleyememektedirler. 

•Her birey döllenme için başka bir birey ile eşleşir ve döllenme 

karşılıklı olur. 

•Solucanlar laboratuar koşullarında 10 yıl, bazı büyük türler 

(Lumbricus terrestris gibi) ise 30 yıl yaşatılmıştır ancak doğada yaşam 

süreleri genellikle 1 yıl ile sınırlıdır. 

•Yüksek bir yenilenme yetenekleri vardır, vücutları birkaç parçaya 

ayrılsa bile ölmezler kopan parçayı tamamlarlar. 


Solucanların Topraktaki Dağılımı 

• Uygun koşullar altında topraktaki 

organik karbon yada organik madde 

içeriğine bağlı olarak solucan yoğunluğu 

ve biyoması önemli düzeyde 

etkilenmektedir. 

• Toprak solucanlarının sayıları, tropikal 

bölge ormanlarında ve toprak işlemeli 

şekilde tarım yapılan alanlarda 1 m 2 ’de 

100-400 adet aralığında 

bulunmaktadır. 


Toprak Solucanlarının Aktivitesini Etkileyen Faktörler 

• Solucanlar, çöl ve kutup koşulları hariç, su ve sıcaklığın 

uygun olduğu her alanda yaşarlar. 

• Pek çok tür uygun olmayan periyotlar süresince geçici uyku 

durumuna geçebilir veya koşullar uygun olduğunda 

çıkabilecekleri koruyucu kılıflar üretirler. 

• Doğada solucanların sayısı, iklim, edafik koşullar, ekosistem 

tipi ve habitatın değiştirilme derecesi (örneğin tarım) gibi 

çeşitli sebeplere bağlıdır. 

• Solucanların beslenme, gelişme ve aktivitelerini etkileyen 

temel çevresel faktörler; sıcaklık, nem, havalanma ve 

iklim’dir. 


Sıcaklık : 

• Solucanlar, toprak sıcaklığı düştükçe alt toprak 

katlarına doğru hareket ederek kendilerini 

koruyabilirler. 

• Toprak solucanlarının optimum gelişim ve aktivite 

gösterebilmeleri için optimum sıcaklık 15-27 0 C 

arasında değişmektedir. 

• Toprak solucanları 30 0 

C' nin üzerindeki 

sıcaklıklarda dahi yaşayabilir ve çoğalabilirler. 

• Buna ilaveten bazı türler ise iyi gölgelenmiş nemli 

topraklarda 38 0 C ' da dahi yaşayabilirler. 


Nem : 

• Toprak solucanları, gelişebilmeleri, çoğalabilmeleri ve 

toprakta aktivitelerini gösterebilmeleri için 

yeterli neme 

ihtiyaç duyarlar. 

• Solucan yuvaları aşırı ıslak olmamalı yaklaşık tarla 

kapasitesi düzeyinde nem içermelidir. 

• Solucanlar yada solucanların yuvaları güneş ışığına 

doğrudan maruz kalmamalıdırlar. 

• Böyle bir durum karşısında kuruma meydana gelebilir ve 

solucan gelişmesi, çoğalması ve aktivitesi olumsuz 

yönde etkilenebilmektedir. 


Yer solucanları neden ancak nemli 

koşullarda aktif durumda 

bulunabilirler? 


Yer solucanları neden ancak nemli koşullarda 

aktif durumda bulunabilirler? 

1. Salgıları için bol miktarda sıvı gereksinirler. 

2. Hareketleri hidrostatik bir iskeletin kasılması 

ile sağlandığından suya gereksinim çok 

yüksektir. 

3. Solunumu tüm vücut yüzeyi ile yaptıklarından, 

solunum için nemli bir deri gereksinimi 



Havalanma : 

• Solucanlar diğer makro canlıların aksine düşük oksijen ve 

yüksek CO 2 

düzeylerinde gelişme gösterebilirler. 

• Solucan yuvaları su altında iken ortamda yüksek oranda 

anaeorobik bakteri populasyonu var ise, bu 

bakterilerinde oksijen ihtiyacını suda çözünmüş 

oksijenden (NO 3 

, SO 4 

...) sağlamasından dolayı 

ortamdaki oksijen bitmekte ve solucanlar ölmektedir. 

• Toprak solucanları içerisinde alt toprak derinliklerinde 

yaşama eğilimi gösteren anesik türler, bu türden 

durumlar karşısında olumsuz yönde etki 

göstermemektedir. 


pH : 

Toprak solucanları çok geniş bir pH aralığında 

yaşayabilmektedirler. Bu düzey 4.2-8.0 arasında 

değişebilmektedir. 

Bazen 8.0 pH’nın üzerinde bile yaşayabilmektedirler. 

Toprak solucanlarının optimum pH istekleri 5-7 arasında 

değişmekle beraber, solucan yuvaları için optimum pH 

nötr (pH 7.0) seviyedir. 

Doğal koşullarda pH’nın 3.5’in altında bulunduğu 

durumlarda yaşayamamaktadırlar, 

3.5-4.2 arasında ise nadir olarak bulunabilirler. 

Asit topraklara yapılan kireçleme uygulamaları solucan 

gelişimini artırmaktadır. 


İklim : 

• Toprak solucanları, nemli ilkbahar ve sonbahar 

aylarında daha çok bulunurlar, 

• soğuk ve kurak havalarda alt toprak katlarına 

inerler, temmuz-ağustos gibi çok kurak 

aylarda solucanları bulmak çok zordur. 

• Bu dönemlerde toprakta derinlerde oluşturdukları 

odalarda kendi etraflarına sarılarak bir yumak 

haline gelirler. Bu derinlik bazı türlerde 3m'ye 

ulaşır. 


Uygun koşulların 

bulunmadığı durumda alt 

toprak katlarındaki solucanın 

yumak haline gelişi 




Epijeik Türler: 

• Bu türler, toprakların mineral horizon tabakasının 

üzerinde, döküntü katmanının altında, yüzeye yakın 

olarak yaşarlar ve yüzeydeki organik madde ile 

beslenirler. 

• Bunlar, yaygın olarak ağaçlık alanlarda, orman 

örtüsü altındaki topraklarda yaşamakta ve döküntü 

katmanını habitat olarak kullanmaktadır. 

• Tarım alanlarından çok orman örtüsü altındaki 

topraklarda bulundukları için tarımsal üretime 

katkıları bulunmamaktadır. 


Anesik Türler: 

• Bu türler toprak içerisinde derin galeriler açan türler 

olup, yüzeydeki organik maddeyle beslenirler. 

• Bu türler diğer epijeik ve endojeik türlere göre daha 

büyüktür. 

• Anesik türler ormanlık alanlardan daha ziyade tarımsal 

alanlarda ve çayır-mer’a topraklarında yaygın 

olarak bulunmaktadır. 

• Bu türler, yuvalarını 150-180 cm derinliklere büyük ve 

dik olarak kurar, beslenme için toprak yüzeyine çıkarlar 

ve organik atıkları yuvalarının ağzına toplarlar 


Anesik türden toprak solucanlarının atık yönetimi 


Endojeik Türler: 

• Bu türlerde tıpkı anesik türler gibi tarım topraklarında 

yaygın olarak bulunan türlerdir. 

• Bunlar, toprağın mineral horizonlarında yaşamakta olup, 

bu toprak katlarına yağış, sulama gibi faktörlerin etkisi 

ile ulaşan organik materyaller ile beslenirler. 

• Sürekli ve düzenli yuva yapmazlar, gittikleri yerlerde ve 

yedikleri besin maddelerinin bulunduğu yerlerde tesadüfi 

yuvalar yaparlar. 

• Bu türler, anesik türlerin aksine organik atıkları sabit bir 

yuvaları olmadığı için yuva ağızlarına atık toplamazlar, 

yani atık yönetimi yapmazlar. 


Solucan Dışkılarının Önemi 

• Solucanlar her gün kendi ağırlıklarının 

birkaç misli toprak ve organik atık madde 

yerler ve yediklerinin de çoğunu dışarı 

atarlar, bu dışkıdan da mikroorganizmalar 

faydalanır. 

• Solucan dışkısı, solucanın başlangıçta 

yediği organik maddeye benzer özellik 

göstermesine karşın solucan tarafından 

mekanik olarak parçalanmaktadır. 

• Bu şekli ile meydana gelen parçalanma 

daha sonra enzimatik olarak daha kolay 

parçalanabilmektedir. 


Solucan Dışkılarının Önemi 

• Topraktan daha fazla suya dayanıklı agregat 

özelliğindedirler, 

• Yarayışlı besin madde kapsamları daha zengindir, 

• Mikrobiyal populasyon ve aktiviteler daha fazladır, 

• Amonyak ve özümlenmiş OM bakımından 

zengindirler. 


Solucan dışkısının ve solucanın kullandığı toprağın kimyasal özellikleri 

p 

H 

Org 

. C, 

% 

Yara 

yışlı 

Topla 

m 

Alınabilir, 

ppm 

Değişebilir 

Katyonlar, ppm 

P, 

ppm 

N, % Zn Mn Ca Mg K 

Dışk 

ı 

6 

. 

4 

1.4 

7 

17.4 1.16 8.3 27.4 890 185 537 

Topr 

ak 

5 

. 

7 

0.8 

9 

4.1 0.12 1.7 4.6 603 97 288 


Toprakların Fiziksel Özellikleri Üzerine 

Etkisi 

Toprak solucanları, 

• stabil agregatların oluşumu ve buna bağlı 

olarak toprak strüktürünün iyileştirilmesi, 

• toprakların infiltrasyon ve su tutma 

kapasitelerinin artırılması gibi bir seri 

fiziksel özellik üzerine olumlu etkileri 



Topraklara organik madde ilavesi ve solucan 

aşılamasının agregat stabilitesi üzerine etkisi 


Toprakların Kimyasal Özellikleri Üzerine Etkisi 

• Topraklarda solucan aktivitesinin bir sonucu olarak, 

toprağın havalanma koşullarının iyileşmesi, infiltrasyon ve 

iyi bir agregasyonun sağlanması ile mikrobiyolojik 

aktivitenin artışı büyük ölçüde sağlanmakta, özellikle 

organik materyal solucanın hazım sisteminden geçerek 

basit yapılı organik karbonlu bileşikler haline 

dönüşmektedir. 

• Toprak solucanları C mineralizasyonunu 

yönlendirmektedir. 

• Solucanların topraktaki aktivitesi sonucunda toprak 

reaksiyonunda da kısmen değişiklikler meydana 

gelebilmektedir. Solucan dışkıları, topraklara oranla daha 

prof. dr. ayten karaca 

alkali reaksiyon göstermektedir.

BİTKİ BESLEME ÜZERİNE ETKİLERİ 

• Yer solucanlarının toprağı işleyerek açmış 

oldukları kanalların çeperleri, bu canlıların özel 

salgıları ile kaplanmış olduğundan oldukça 

dayanıklı bir boşluk sistemi sağlarlar. 

• Bu şekilde pekiştirilmiş bu kanal çeperleri ayrıca 

yarayışlı N, P, K ve Ca bakımından 

zenginleşmektedir. 

• Bitki kökleri gelişmesi sırasında bu kanalları takip 

etmekte ve bu besin maddelerinden 

yararlanmaktadırlar. 


Toprakların Biyolojik Özellikleri Üzerine 

Etkisi 


Solucan dışkısı ve galeri etrafı ile bunu 

çevreleyen toprağın bazı enzim aktivitesi 

durumları 


Toprağa farklı sayılarda solucan ilavesinin 

CO 2 

üretimi üzerine olan etkisi 


TERMİTLER 


Beyaz Karınca Mı, Termit Mi? 

Beyaz karınca olarak ün salmış olsalar da, karıncalara 

dış görünüş olarak benzerlik gösterseler de, aslında 

karıncalardan çok hamam böcekleriyle daha yakın 

akrabadırlar. 

Çünkü karıncalar, arıların da yer aldığı Hemiptorodea 

takım üstünde, termitler ise hamam böceklerinin yer 

aldığı Orthopterodea takım üstünde, Isoptera takımı 

içerisinde yer alırlar. 


• Termit kolonileri çevresinde bitkiler daha hızlı 

büyümektedir. 

• Termit kolonilerinin çevresindeki hayvan 

popülasyonları da daha yüksektir. 

• Araştırmacılara göre bu durumun nedeni ise 

termitlerin yağmur suyunun tahliyesine 

yardımcı olmasıdır. 


Bu canlılar, sindirim sisteminde yerleşen kamçılı protozoolar sayesinde 

doğada parçalanıp yok edilmesi oldukça güç olan selülozu ayrıştıran ve 

bunun sonucu bol miktarda metan ve karbondioksit gazı üreten ender 

canlılardandır. 

Eğer toprak üzerinde selüloz yapısındaki bitkisel atıklar termit gibi canlılar 

tarafından yok edilmeseydi büyük artık yığınları oluşur ve bu giderek 

kalınlaşarak dünyayı yaşanılmaz bir yer haline getirirdi. 


Termit Toplumundaki Sosyal Sınıflar 

Termit topluluğu; kraliçe, kral, kraliçe ve kral adayları, işçiler ve 

asker termitlerden oluşmaktadır. 

Kraliçenin ortalama 25-30 yıl yaşadığı bilinmektedir. 


Günde 30 bin yumurta yumurtlama kapasitesine sahip olan ve zaman içerisinde 

yaklaşık 10 cm büyüklüğe kadar ulaşabilen kraliçe hemen yumurtlamaya 

başlar. 

İşçiler kördür ve kısırdır. Buna rağmen yuvada bulunan yumurta ve larvaların 

bakımından, yuva yapımı ve inşasından, hatta askerler dahil diğer tüm 

termitlerin beslenmesinden sorumludurlar. 

Kraliçeyi beslerken, yuva hakkında tüm bilgileri vücutlarından salgıladıkları 

feromenler sayesinde kraliçeye anlatırlar. 


Termit Yuvaları 

Toprak altında en fazla 2 metre çapında oval şekilli yuva içerisinde, 

sayıları 1 milyonu aşan termit topluluğunun, bu dar alanda 

sürdürdükleri sosyal yaşam akıllara durgunluk verecek kadar 

ilginçtir. 

Yuvada, kraliçe ve kralın tutulduğu 10-15 cm2 bölüm, yumurta ve 

larvaların bulunduğu ve bakım yapıldığı yaklaşık 2-2.5 cm2 

bölümler, havalandırma sistemi, bacalar ve tarım alanları gibi çok 

sayıda özel bölüm bulunmaktadır. 

Macrotermes cinsine bağlı olanların yuvalarının bir bölümünü tarım 

alanı olarak ayırarak burada kendileri için sindirimi kolay besin 

maddesi üreten mantarları prof. yetiştirmeleridir. 

dr. ayten karaca

Termit Yuvaları 


Macrotermes cinsine bağlı termitlerin yaptıkları yuvaların yerden yüksekliği 7 

metreyi bulabilmektedir. 

Afrika ve Asya’da çok yaygın olarak görülen bu tepeler doğal olarak 

şekillenmemiştir. Bu tepeler, sayıları milyonları bulan termit kolonilerinin 1-2 

yıl içerisinde yaptıkları yükseltilerdir. 

Tepe şekilleri, termit türüne, toprağın yapısına ve iklime göre değişiklik 

gösterir. 

Özellikle ağaçların az olduğu, güneşin hüküm sürdüğü bölgelerde bu tepeler, doğubatı 

yönünde neredeyse bıçak inceliğinde, kuzey-güney yönünde ise 

alabildiğine genişlemiş durumdadır. Böylelikle güneşin kavurucu sıcaklığından 

yuvalar hiç etkilenmez. 

Bu tepeleri, işçi termitler ağızlarıyla toprak taşıyarak yaparlar. Toprak parçasının 

içerisine karıştırdıkları özel tükürük sayesinde bu tepeler kazma ile bile zor 

yıkılabilen, kalsiyum karbonatça zengin yapılar halini alırlar. 



• Termitlerin hektar başına bir yıl içinde 

organik madde işleme kapasiteleri diğer 

bütün hayvanlardan fazladır. 

• Toprak işleyen termitler laterit 

topraklara özgü "hard pan " adı 

verilen sert tabakaları kırarak toprak 

gelişmesinde önemli etkiler meydana 

getirebilirler. 

• Toprak derinliği, tipi ve pH'sının 

termitler için fazla önemi yoktur 


Termitler beslenme ve aktivitelerine göre 

değişik sınıflara ayrılabilirler 

i. Kuru ağaç termitleri, 

ii. Mantar yetiştiren termitler, 

iii. Humusla beslenen termitler. 

“Termitlerin topraktaki humusu da kullanmaları 

nedeniyle humusca fakir ortamlarda toprağın 

organik karbon kapsamını azalttıkları 

saptanmıştır” 

Sindirimlerinde protozoalar etkilidir. 


Koloni halinde 

yaşam görülür. 

Kolonide 

eşeyli bir dişi 

kraliçe, 

eşeyli bir erkek 

kral, 

kısır (ve kör) olan 

asker ve işçiler 

bulunur. 


Karıncalar (Formicoidae, Hymenoptera) 

• Termitlerle akraba olmamakla birlikte onlar gibi sosyal 

böceklerdir ve düzenli topluluk oluştururlar. Bu canlıların 

özellikle karışık ve iğne yapraklı ormanlarda faaliyetleri 

yaygındır. 

• Bu canlılar böcekler ile beslenir ve özellikle orman 

zararlılarının tüketilmesinde etken olurlar. 

• Karınca türleri, toprak altı galerilerin yapılması, toprağı 

gevşetme ve bir yerden diğer yerlere taşınması gibi etkiler 

ile de toprak için yararlı faaliyetlerde bulunurlar. 

• Bazı zararlı etkileri de bilinmektedir, zira tohum ve ot 

toplayan türleri olumsuz etkiler meydana getirirler. 

• Yarı işlenebilen kırsal alanlarda, özellikle aşırı otlatma ile 

vejetasyonun zayıfladığı alanlarda geriye kalan otun 

karıncalarca toplanması sonucu su erozyonu etkilerinin 

artmasında dolaylı etkileri olduğu düşünülmektedir. 


Karıncalar tohumların dağıtımında rol oynarlar 

• Örneğin bu canlılar yuvalarında bitki biti (afit) 

veya uğur böceği yetiştirir ve bu canlıların 

salgıları ile beslenirler ve bu canlıları diğerlerine 

karşı korurlar. 

• Karıncaların bu tür aktivite gösterenlerinin canlı 

bitki dokusu tüketimi üzerine yaptıkları olumsuz 

etki bazen orman zararlısı böcekleri avlayarak 

sağladıkları ürün artışından fazla olabilmektedir. 


TERMİT – KARINCA FARKLIDIR 

• Termitler ile karıncalar arasında bazı benzerlikler olmasına 

rağmen onları ayıran pek çok özellikler bulunmaktadır. 

• Karıncalar termitler gibi tropik ve subtropik yaşam kuşağı ile 

sınırlı dağılım göstermezler. 

• Beslenme alışkanlıkları bakımından da önemli farklılıklar 

gösterirler. 

• Termitler odunsu dokuların üzerinde "mantar bahçeleri (fungal 

gardens)" oluşturma yeteneği geliştirmişlerdir. 

• Bu mantarlardan besin olarak yararlanırken, diğer taraftan 

mantarların lignin ayrıştırma gücü nedeniyle ağaç kalıntılarının 

ayrışması işlevini katalizlemiş olurlar. 


Keneler (Acarina) 

• Akarlar (mites) bütün toprak hayvanları 

içinde en çok çeşit içeren canlı grubudur. 

Toprakta bir kaç yüz familyasının 

bulunduğu bilinen bu canlıların on bin türü 



• Akarlar, toprakta yaşayan canlılar içerisinde 

hem tür hem de birey sayısı bakımından zengin 

hayvan gruplarından birini oluşturmaktadır. 

• Bunlar, organik maddenin ayrışmasına ve 

humus oluşumuna katkıda bulunarak toprağın 

biyolojik verimliliğinde önemli rol 

oynamaktadır. 

• Mikroorganizmalar; akarlarla birlikte 

faaliyet gösterdiklerinde, organik maddeyi 

tek başlarına oldukları zamankinden beş kat 

daha hızlı ayrıştırmaktadır. 


• Bazı akarlar zorunlu veya isteğe bağlı olarak 

ağaç veya kaya yüzeyleri, likenler, yosunlar ve 

bazen de çok özel mikrohabitatlarda yaşasalar 

da genellikle toprağın organik maddece zengin 

katmanlarında hem çeşitlilik ve hem de birey 

sayısı fazladır. 

• Nispeten az sayıda akarın da toprağın mineral 

tabakalarını tercih ettiği bilinmektedir 


• Akarların mineral toprak katmanlarında yaşayan 

türleri daha küçük boyutludur ve genellikle 0.2- 

0.5 mm büyüklüktedirler. 

• Akarlar topraklarda gruplar halinde yaşarlar. 

• Akarların en fazla bulunduğu habitat nemli 

orman topraklarıdır. Bu tür çevrelerde sayıları 

100.000-400.000 m -2 düzeylerindedir. 

• Çayır habitatlarda sayıları 30.000-150.000m -2 

düzeyine iner, tarım topraklarında genellikle 

daha da düşüktür. 


• Akarların karnivor (etçil) grupları nematod, kollembol 

ve diğer akar türleri ile beslenirler 

• Organik maddelerle beslenen Oribatidler (boynuzlu 

akarlar) bir çok toprakta çok yüksek populasyon 

oluştururlar. Bu grup üyeleri tipik toprak keneleridir ve 

akar faunasının % 75'ini oluştururlar. 

• Genel olarak mikroorganizmalar ve bitki artıkları ile 

beslendiklerinden orman vejetasyonu altındaki moor 

toprakların döküntü katmanında (Ao veya L katmanı) 

çok yaygındır. 


• Bazı araştırmacılar bazı tabakalarda belirli 

akarların yaygın olarak bulunduğunu, toprak 

içindeki boşluklara uyum sağlamak için farklı 

hareket alışkanlığı kazanmış oldukları ve vücut 

şeklinin de dar, uzun, silindirik olduğunu 

bildirmişlerdir. 

• Küçük vücutlu akarların, bütün tabakalarda 

bulunmasına karşın, büyük vücutlu akarlara 

toprağın üst tabakalarında daha sık 

rastlanmaktadır. 


• Akarlar hem mevsimsel hem de günlük 

göçler yapmaktadır. Bu durum toprağın 

sıcaklık ve nemindeki değişikliklerle 

ilişkilidir. 

• Akarların kuraklık ve soğuktan döküntü 

tabakası tamamen donduğundan, döküntüde 

akara rastlanmadığı tespit edilmiştir. 

• Akarların dağılımı mevsime ve derinliğe 

bağlı olarak değişir. Kış aylarında 

döküntüde akar sayısı azalırken, 5-10 cm’de 

artmıştır. 


• Red velvet mites 


Akar / Mites 


AVCI AKARLAR 


• Akarların önemli bir işlevi iyi bir taşıyıcı 

olmalarıdır. 

• Özellikle mantar sporlarının yayılması ve 

ayrışan organik maddenin yüzeyden daha 

derin toprak katlarına taşınması işlevinde 

oldukça aktif canlılardır.

toprak faunasÄ±

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?