tc süleyman demirel üniversitesi fen bilimleri enstitüsü probiyotik ...

T. C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
PROBİYOTİK BAKTERİ İZOLASYONU VE KÜLTÜRÜ
YAPILAN BALIK TÜRLERİNİN BAĞIŞIKLIK SİSTEMLERİ
ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN TESPİTİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA
Mahmut KAYA
Danışman: Prof. Dr. Öznur DİLER
YÜKSEK LİSANS TEZİ
SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ ANABİLİM DALI
ISPARTA -2009

İÇİNDEKİLER
Sayfa
İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... i
ÖZET ..................................................................................................................... iii
ABSTRACT ........................................................................................................... iv
ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR ........................................................................................ v
ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................ vi
ÇİZELGELER DİZİNİ ......................................................................................... viii
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................. ix
1. GİRİŞ .................................................................................................................. 1
2. KAYNAK ÖZETLERi ......................................................................................... 3
2.1. Probiyotiklerin Tanımı ve Kullanım Alanları..................................................... 3
2.2. Probotiklerin Etki Mekanizmaları ...................................................................... 4
2.3.Probiyotik Bakteri İzolasyonu ve Seçimi ............................................................ 5
2.4. Probiyotik Kullanımında Güvenlik .................................................................... 7
2.5. Farklı Alanlarda Probiyotik Uygulamaları ......................................................... 9
2.5.1 İnsan Sağlığında Probiyotik Uygulamaları....................................................... 9
2.5.2 Bitkisel Üretimde Probiyotik Uygulamaları ....................................................11
2.5.3. Hayvansal Üretimde Probiyotik Uygulamaları...............................................11
2.5.4. Gıda Endüstrisinde Probiyotik Uygulamaları .................................................13
2.5.5. Su Ürünlerinde Probiyotik Uygulamaları .......................................................14
2.5.5.1 Patojenlerin Yayılımının Engellenmesi ........................................................14
2.5.5.2 Probiyotiklerin Bağışıklık Sistemine Etkisi..................................................18
2.5.5.3 Probiyotiklerin Sindirim ve Yem Değerlendirmeye Etkisi ...........................19
2.5.5.4 Probiyotiklerin Deformasyon ve Mortaliteye Etkisi .....................................20
2.5.5.5 Probiyotiklerin Su Kalitesi Üzerine Etkisi ...................................................21
2.5.6 Su Ürünleri Yetiştiriciliğinde Kullanılan Probiyotikler ...................................23
2.6. Balıklarda Bağışıklık Sistemi ...........................................................................25
2.6.1 Bağışıklıkta Rol Alan organlar .......................................................................26
2.6.2. Spesifik Olmayan Bağışıklık Sisteminin Elemanları ......................................29
2.6.3. Balıklarda Bağışıklığı Etkileyen Faktörler .....................................................33
i

3.MATERYAL ve YÖNTEM .................................................................................35
3.1. Probiyotik Bakterilerin Kültür Ortamından İzolasyonu .....................................35
3.2 İnvitro Antagonizm Testi ..................................................................................35
3.3. Deneme Modeli, Balıklar, Ortam ve Su Kalitesi Parametreleri ........................35
3.4. Probiyotik Bakterinin Uygulanması .................................................................36
3.5. Örnekleme Sıklığı ............................................................................................37
3.7. Serum Lizozim Aktivitesi.................................................................................37
3.8. Hematokrit Sayısı .............................................................................................38
3.9. Formül Lökosit Tespiti (Periferik Yayma) ........................................................38
3.10. Ağırlık Artışına Etkisi ....................................................................................38
3.11. İstatistiksel Analiz ..........................................................................................39
4. ARAŞTIRMA BULGULARI..............................................................................40
4.1. İnvitro Antagonizm Testi .................................................................................40
4.2. İzole Edilen Probiyotik Bakteri ........................................................................40
4.3. Respiratory Burst Aktivitesi ve NBT (+) Hücre Sayısı .....................................41
4.4. Serum Lizozim Aktivitesi.................................................................................44
4.5. Hematokrit Miktarı ..........................................................................................46
4.6. Formül Lökosit Miktarı (Yayma Preparat Sonuçları) ........................................48
4.7. Büyüme Parametrelerine Etkisi ........................................................................52
5.TARTIŞMA VE SONUÇ .....................................................................................54
6. KAYNAKLAR ...................................................................................................59
ÖZGEÇMİŞ............................................................................................................70
ii

ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
PROBİYOTİK BAKTERİ İZOLASYONU VE KÜLTÜRÜ YAPILAN BALIK
TÜRLERİNİN BAĞIŞIKLIK SİSTEMLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN
TESPİTİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA
Mahmut KAYA
Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Su Ürünleri Yetiştiriciliği Anabilim Dalı
Jüri: Prof. Dr. Öznur DİLER (Danışman)
Doç. Dr. Ayşegül KUBİLAY
Yard. Doç. Dr. Seval Bahadır KOCA
Bu çalışma Çipura (Sparus aurata) ve Deniz Levreği’nin (Dicentrarchus labrax)
bağışıklık sistemlerini güçlendirecek probiyotik bakteri izolasyonunu
amaçlamaktadır. Bu araştırma için, deniz suyu, balık mukusu ve bağırsaklarından
deniz levreği ve çipura için önemli bir patojen olan Vibrio anguillarum’a karşı
antagonistik etkisi test edilecek 22 suş izole edilmiştir.
Deniz suyundan yapılan izolatta V. anguillarum’a karşı antagostik etki tespit edilmiş,
bu izolatın bağışıklık sistemine etkisi araştırılmıştır. Besleme denemesi için 20
gramlık 100 çipura ve deniz levreği 6x10 6 CFU g-1 bakteri içeren ticari yemle toprak
havuzdaki ağ kafeslerde 28 gün boyunca beslenmiştir. Resirküle denemede 4 gramlık
25 çipura ve deniz levreği 6x10 7 CFU g-1 bakteri içeren solüsyon ilave edilmiş
resirküle akvaryumlara konulmuştur. Benzer özellikteki kontrol gruplarında ise
bakterisiz ticari yem ve bakterisiz resirküle sistem uygulanmıştır. Deneme süresince
1, 7, 14, 21 ve 28. günlerde örneklemeler yapılmıştır.
Balıklardan alınan kan örneklerinde NBT (+) hücreler, Lizozim aktivitesi,
Hematokrit değeri, Formül lokosit değerleri incelenmiştir. Probiyotik bakterinin
yeme ilave edildiği balık gruplarında levrek balığının 14. gündeki hematokrit miktarı
ve çipura balığının 14. gündeki formül lokosit sayısı kontrol grubuna göre istatistiki
açıdan önemli bulunmuştur. NBT (+) hücre sayısı ve serum lizozim miktarında yeme
probiyotik ilave edilen gruplarda kontrol grubu ve suya probiyotik ilave edilen
gruplara göre farklılıklar tespit edilmiş ancak bu fark istatistiki açıdan önemli
bulunmamıştır. Ayrıca deneme sonundaki balık ağırlıkları da tespit edilip probiyotik
bakterinin ağırlık artışına etkisi de incelenmiş; probiyotik bakterinin etkisi
belirlenmiş, fakat bu fark istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Probiyotik, İmmün sistem, Bakteri izolasyonu, Antagonistik
etki, Çipura (Sparus aurata), Deniz Levreği (Dicentrarchus labrax)
2009, 70 sayfa
iii

ABSTRACT
M.Sc. Thesis
A STUDY ON ISOLATION OF PROBIOTIC BACTERIA AND DETERMINATION
OF THE EFFECTS ON IMMUN SYSTEM IN CULTURED FISH SPECIES
Mahmut KAYA
Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences
Aquaculture Sciences Department
Thesis Committee: Prof. Dr. Öznur DİLER (Supervisor)
Assoc. Prof. Dr. Ayşegül KUBİLAY
Asst. Prof. Dr. Seval Bahadır KOCA
In this study, it was aimed to isolate of the probiotic bacteria that strengthen of immune
systems of European Seabass (Dicentrarchus labrax) and Gilthead Seabream (Sparus
aurata). For this research, 22 isolates obtained from sea water, fish intestine and fish
mucus, have been tested for it’s ability to interfere with Vibrio anguillarum that is
important pathogen of seabass and seabream.
One isolate that was taken from sea water showed an antagonistic effect against Vibrio
anguillarum. This bacteria has been investigated about the effect on the immune system.
For the feeding trial, a group of 20 gr 100 gilthead seabreams and european seabass’
were placed in net cages in soil pond. The bacterial cells (6x10 6 CFU g-1 ) were mixed in
commercial dry fish feed for 28 days. For the resirculate trial, a group of 4 gr 25 gilthead
seabreams and european seabass’ were placed into a resirculate aquarium supplemented
6x10 7 CFU g-1 of this isolate for 28 days. Control groups that have similar characteristics
received the non-supplemented commercial diet and rearing water. Samples were taken
in 1, 7, 14, 21, 28 days for all of groups during the experiment.
Nitroblue tetra zolium (NBT) and lysozime activity, hematocrit and leucocyte values
were examined in blood samples that were taken from fish. On the groups of probiotics
supplemented in fish diet, hematocrit values of seabass and leucocyte values of
seabream statically significant than control groups samples on 14th days of research. In
the groups of probiotics bacteria supplemented in fish diet, NBT (+) and lysozyme
activity higher than other gruops. But this difference wasn’t statically signaficant.
Moreover, fish weight were determined at the end of the experiment and the affect of
probiotic bacteria on increase of weight was investigated. The affect of probiotic bacteria
on the increase of fish weight was detected but this effect was not statistically
significant.
Key Words: Probiotics. Immune system, Isolation of bacteria, Antagonistic effect,
Gilthead Seabream (Sparus aurata), European Seabass (Dicentrarchus labrax)
2009, 70 pages
iv

ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR
Çalışmalarım boyunca beni destekleyen ve böyle önemli bir konuda beni
yönlendirerek akademisyenlik hayatım için önemli bir çalışma yapmama vesile olan
danışman hocam Prof. Dr. Öznur DİLER’e teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca tez
çalışmalarımda benden desteğini eksik etmeyen Doç. Dr. Ayegül KUBİLAY, Doç.
Dr. İbrahim DİLER, Su Ürünleri Müh. Seçil EKİCİ ve Nevzat KAYNAK’a da
teşekkür ederim.
Çalışmalarımda saha çalışmaları yapmam için yardımcı olan Yasin TOSUN’a ( TC
Ziraat Bankası A.Ş. Milas Şubesi), Cengiz ÖNDER’e (Kılıç Balık A.Ş. Bafa
Adaptasyon tesisi işletme Müdürü) ve işletmesini açan İçme köyünden Ali GEZEN’e
de teşekkür ederim.
Ülkemizdeki bilimsel faaliyetlerin öncüsü ve her zaman bilim insanının yanında olan
Türkiye Bilim Teknik Araştırma Enstitütü Kurumu (TUBİTAK)’ na yüksek lisans
öğrenimim boyunca Yurt içi Yüksek Lisans bursu tahsis ederek bana maddi destek
sağladığı için teşekkür etmeyi borç bilirim. Bu tez çalışması Süleyman Demirel
Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimince (SDÜ-BAP) 1645-YL-08 proje
numarası ile desteklenmiştir.
Tüm eğitim hayatım boyunca bana destek veren ve her zaman yanımda olan aileme
de bu vesile ile bir kez daha şükranlarımı sunuyorum.
Mahmut KAYA
ISPARTA, 2009
v

ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 2.1. Jel elektroforezinde probiyotik adayı suşların toksisitesinin belirlenmesi. 9
Şekil 2.2. Bir mikrobiyal örneğin gösterdiği karakteristiğe göre sınıflandırılması… 16
Şekil 2.3. Sima -Aji (Çizgili Jack) larvalarında Pseudomonas undina probiyotik
suşunun mortalite üzerine etkisi…………………………………………. 17
Şekil 2.4. Çeşitli canlılarda bağışıklık sistemi…………………………………….. 25
Şekil 2.5. Balıklarda bağışıklık sistemi bariyerleri………………………………… 25
Şekil 2.6. Balıklarda immun sistemin çalışma şeması……………………………... 26
Şekil 2.7. Komplement aktivasyonu……………………………………………….. 30
Şekil 2.8. C-Reaktif proteinlerinin serum içerindeki miktarlarının değişimi…………….. 31
Şekil 2.9. Fagositoz'un gerçekleşmesi……………………………………………… 33
Şekil 2.10. Balıklarda immun sistemi etkileyen faktörler…………………………. 34
Şekil 3.1. Resirküle deneme modeli ve kullanılan balıklar………………………… 36
Şekil 4.1. Çukur difuzyon agar testi………………………………………………... 40
Şekil 4.2. Levrek balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun NBT (+) hücre sayılarının karşılaştırılması…………………... 42
Şekil 4.3. Levrek balıklarında suya probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun NBT (+) hücre sayılarının karşılaştırılması………………….. 42
Şekil 4.4. 200X de NBT hücreleri ve çekirdekleri……………………………….. 43
Şekil 4.5. 40 X büyütmede bir alanda tespit edilen NBT + hücreler…………….. 43
Şekil 4.6. Çipura balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun NBT (+) hücre sayılarının karşılaştırılması………………….. 44
Şekil 4.7. Çipura balıklarında suya probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun NBT (+) hücre sayılarının karşılaştırılması…………………... 44
Şekil 4.8. Levrek balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun serum lizozim miktarlarının karşılaştırılması………………… 45
Şekil 4.9. Çipura balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun serum lizozim miktarlarının karşılaştırılması………………… 45
Şekil 4.10. Levrek balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun hematokrit miktarlarının karşılaştırılması…………………… 46
Şekil 4.11. Levrek balıklarında suya probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun hematokrit miktarlarının karşılaştırılması…………………. 46
Şekil 4.12. Çipura balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun hematokrit miktarlarının karşılaştırılması…………………… 47
vi

Şekil 4.13. Çipura balıklarında suya probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun hematokrit miktarlarının karşılaştırılması…………………… 47
Şekil 4.14. Levrek balıklarında probiyotiğin suya ilavesinin lökosit hücre
tiplerinin dağılımı üzerine etkisi………………………………………... 48
Şekil 4.15. Levrek balıklarında probiyotik bakterinin balık yemine ilavesinin
lökosit sayılarına etkisinin karşılaştırlması…………………………….. 49
Şekil 4.16. Çipura balıklarında aday probiyotik bakterinin yeme ilavesinde oluşan
lökosit hücre sayılarının karşılaştırılması………………………………. 50
Şekil 4.17. Çipura balıklarında probiyotik bakterinin suya ilavesinin lokosit hücre
tiplerinin dağılım üzerine etkisi………………………………………… 51
Şekil 4.18. May Grünwald- Giemsa boyamada tespit edilen kan hücreleri………... 52
Şekil 4.19. Gruplar arasındaki ortalama ağırlık kazancının karşılaştırılması………. 53
Şekil: 4.20. Gruplar arasındaki spesifik büyüme oranının karşılaştırılması………... 53
vii

ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 2.1. İnsan besinlerinde uygulanan probiyotik bakteriler……………… 14
Çizelge 2.2. Probiyotik bakterilerin bazı balıkların sindirim sisteminde
dayanıklılık süreleri, izole edildiği ortamlar ve antagonizm
gösterdiği patojenler………………………………………………... 24
Çizelge 4.1. Kullanılan bakterinin geleneksel yöntemlerle elde edilen test
sonuçları…………………………………………………………….. 40
Çizelge 4.2. Apı 20E test sonuçları……………………………………………… 41
Çizelge 4.3. Levrek balıklarında yapılan denemede örnekleme günlerinde
uygulama gruplarındaki NBT(+) hücre ortalamaları……………….. 41
Çizelge 4.4. Çipura balıklarında probiyotik bakteri uygulamasının NBT (+)
hücre sayısına etkisi………………………………………………… 42
Çizelge 4.5. Çipura ve Levrek Balıklarında probiyotik ilavesi sonucu oluşan
Serum Lizozim miktarları…………………………………………... 45
Çizelge 4.6. Levrek balıklarında probiyotik bakteri ilavesinin hematokrit
miktarları üzerine etkisi…………………………………………….. 46
Çizelge 4.7. Çipura balıklarında probiyotik bakteri ilavesinin hematokrit
miktarları üzerine etkisi…………………………………………….. 47
Çizelge 4.8. Levrek balıklarında probiyotik bakterinin suya ilave edilmesinin
lokosit hücre tiplerinin sayısına etkisi……………………………… 48
Çizelge 4.9. Levrek balıklarında probiyotik bakterinin yeme ilavesinin lökosit
hücre tipleri üzerine etkisi………………………………………….. 49
Çizelge 4.10. Çipura balıklarında probiyotik bakterinin yeme ilavesi sonucunu
gruplar arasında lökosit hücre tiplerine etkisi……………………… 50
Çizelge 4.11. Çipura balıklarında probiyotik bakterinin suya ilavesinin lökosit
hücre tiplerinin sayısı üzerine etkisi……………………………….. 51
Çizelge 4.12.Çipura balıklarında probiyotik bakteri ilavesinin büyüme
parametrelerine etkisi………………………………………………. 52
Çizelge 4.13. Levrek balıklarında probiyotik bakteri ilavesinin büyüme
parametrelerine etkisi………………………………………………. 53
viii

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
CFU (KOB) Koloni Oluşturan Birim
CPE
CRP
DNA
EPC
FAO
FCR
HIRRV
IHNV
IPNV
LPS
NBT
PBS
PCR
RES
RNA
SJNNV
TSA
TSB
UV
VCCS
VHN
YAV
Öldürücü Etki
C-Reaktif Proteinleri
Deoksiribonükleik asit
Epitelyumioma Papillosuma Cyprini
Dünya Gıda Örgütü
Yem Dönüşüm Oranı
Hirame Rhabdovırus
Infeksiyöz Hematopaetic Nekrozis Virüs
Infeksiyöz Pankreatik Nekrozis Virüs
Lipopolisakkarit
Nitroblue Tetra Zolium
Fosfat tampon çözeltisi
Polimeraz zincir reaksiyonu
Retikuloendothelial Sistem
Ribonükleik asit
Strippet Jack Nervous Nekrozis Virüs
Triptik Soy Agar
Triptik Soy Broth
Ultra violet
Omurga Eğriliği Sendromu
Viral Hemorojik Septisemi
Sarıkuyruk Asites Vırus
ix

1. GİRİŞ
Dünyadaki hızlı nüfus artışına paralel olarak artan besin ihtiyacının
karşılanmasında en önemli alternatiflerden biri su ürünleridir. Su ürünleri
üretimi, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de son yıllarda artış göstermektedir. Fakat
bu artış artan talebi tam olarak karşılayamamaktadır.
Dünyadaki ve Türkiye’deki su ürünleri üretimine bakacak olursak; 2006 yılı için
dünyadaki toplam su ürünleri üretimi 143 milyon ton iken, yetiştiricilik yoluyla
elde edilen üretim 31 milyon 590 bin iç sularda, 20 milyon 060 bin ton denizlerde
olmak üzere toplam 51 milyon 650 bin tondur ( Anonim; 2007). Türkiye’deki 2006
yılı toplam su ürünleri üretimi ise 662 bin tondur. Bu üretimin 129 bin tonu
yetiştiricilik yoluyla 553 bin tonu da avcılıktan elde edilmektedir. Yetiştiricilikten
elde edilen miktarın % 44 ünü iç su balıkları (Alabalık: % 43.50, Sazan: % 0.50), %
56’sını deniz balıkları (Levrek: % 29.8, Çipura: % 22.1, Diğer: % 4.1) oluşturmaktadır
(Anonim, 2008). FAO’nun 2006 Su Ürünleri istatistikleri incelendiği zaman dikkati
çeken önemli bir nokta da su ürünleri yetiştiriciliğinin ekonomiye katkısıdır. Dünyada
1 kg balığın ortalama fiyatı 1.52 USD/kg olurken ülkemizde ortalama 4.27 USD/kg
olmaktadır (Anonim, 2007). Ülkemizin 2006 su ürünleri ihracat rakamı 177 milyon 418
bin USD ile toplam ihracatımızın % 0,2’sini oluşturmaktadır. (Anonim, 2007) Üç tarafı
denizlerle çevrili ülkemizde su ürünleri ihracatımızın toplam ihracat içindeki payının
daha fazla olması beklenmektedir. Ayrıca ülkemizdeki su ürünleri tüketim rakamları
incelendiği zaman dünya ortalamasının çok altında olduğu görülecektir. Bunun en
önemli nedeni maliyetlerin fazla olmasıdır. Özellikle yem ve ilaç fiyatlarının yüksek
olması bu rakamların oluşmasında önemlidir. Ülkemizde su ürünleri ihracatı ve
tüketimini artırmanın en önemli yolu düşük maliyetli, etkili ve güvenli yetiştiricilik
yapmaktan geçmektedir. Bu sebeple çeşitli yem katkı maddelerinin kullanımı gündeme
gelmiştir. Bu yem katkı maddelerinden biri de faydalı mikro organizmalar olan
probiyotiklerdir.
Deniz balıklarının larva yetiştiriciliğinde balık sağlığının iyileştirilmesi için alglerle
birlikte bakteri kullanımı da tercih edilir (Maeda, 1999). Larval dönemde balıkların
1

sindirim (Timmermans, 1987) ve bağışıklık sistemleri (Vadstein, 1997) yeterince
gelişmediği için savunmasız bulunmaktadırlar. Ayrıca bu dönemlerde balıklara
aşılama da yapılamamaktadır. Bu yüzden bu dönemde en iyi korunma yöntemi
probiyotik uygulamasıdır.
Probiyotiklerin etkisi temelde; sucul çevredeki patojenleri önleme, akuakültürde su
kalitesinin uygun hale gelmesine yardım ederek balık sağlını koruma; canlı besin
fonksiyonu sağlama ve bağışıklık sistemini uyarma olmak üzere dört şekilde
gerçekleşir (Maeda, 1999).
Suyun dezenfeksiyonu ve antibiyotik kullanımları da zararlı mikro organizmalardan
korunmak için kalıcı bir çözüm değildir. Çünkü bu uygulamalardan sonra oluşan
boşlukta tekrar hangi bakterilerin üreyeceği bilinemez. (Maeda, 1999).Ayrıca bir
bakterinin diğer bakterilere antagonistik etkisinin varlığı o bakterinin virüslere karşı
da önleyici bir mekanizma olarak çalışabileceğini göstermektedir. Bacillus cinsi
bakterilerin birçok virusun yayılmasını engellediği bildirilmiştir (Maeda, 1999).
Daha önce yapılan benzer bir çok çalışmada probiyotiklerin bağışıklık sistemi ve
büyüme üzerinde olumlu etkilerinden söz edilmektedir ( Kim ve Austin, 2006; Rollo
vd., 2006; Yanbo ve Zirong, 2005) ve çeşitli hastalıklardan korunma da da etkili
olduğu bildirilmiştir (Aubin vd., 2005; Chabrillon vd., 2005; Brunt ve Austin, 2005;
Chythanya vd., 2002).
Gatesoupe (1999), probiyotiklerin faydalı olabilmeleri için verilecek canlının bulunduğu
ortamdan izole edilmeleri gerektiğini bildirmiştir. Bu çalışma kapsamında yetiştiricilik
ortamından probiyotik bakteriler izole edilerek onların hem patojenler hem de balık
sağlığı üzerinde etkisinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma sonunda su
ürünleri sektöründe kullanılabilecek potansiyel probiyotik organizmaların ortaya
çıkarılması amaçlanmıştır.
2

2. KAYNAK ÖZETLERi
2.1. Probiyotiklerin Tanımı ve Kullanım Alanları
Probiyotikler, bağırsaklardaki mikroflorayı düzenleyen, bağırsak mikrobiyal dengesini
değiştirerek konakçı hayvanlara yararlı etkiler oluşturan canlı mikrobiyal yem katkı
maddeleridir (Fuller, 1989) . Probiyotiklerin kullanım alanı oldukça fazladır.
Probiyotik bakteri kullanımının faydaları;
- Küçükbaş, büyükbaş ve kanatlı hayvanlarda probiyotik yem katkı maddesi verimi
artırır.
- İçerdiği mikroorganizmalarla topraktan besinlerin verimli kullanımını sağlar. Bitki
büyümesini hızlandırır. Gübre tüketimini azaltır.
- Tatlı ve tuzlu su balık yetiştiriciliğinde verimlilik artışı sağlar. Sudaki atıkları
dönüştürüp balıkların organik atıklardan zehirlenmesini engeller. Aynı büyüklükteki
havuzda daha fazla balık yetiştirilmesine imkân tanır.
- Hayvan atıklarından veya gübre çukurlarından gelen rahatsız edici kokuları keser.
Atıkların fermentasyonunu sağlayarak gübre değerini artırır.
-Çeşitli tarım ve hayvancılık uygulamaları için nitrifikasyon sağlayıcı
mikroorganizmalar içerir.
Yeryüzündeki tüm canlılar çeşitli mikroorganizmalarla iç içe yaşamaktadır. İnsan
nüfusu 6 milyar iken mikroorganizma populasyonu 100 trilyondur. Bu
nedenle mikroorganizmaların insan yaşamında çok önemli etkisi vardır. Mikroorganizma
kullanımı şarap, bira, peynir, yoğurt, ekmek, turşu v.b. besinlerin üretimine kadar her
yerde mevcuttur. Mikroorganizmalar ile insan sağlığı arasındaki bağlantıya
kılavuzluk eden hipotez ilk kez bu yüzyılda Rus bilim adamı Ellie Metchnikoff
tarafından ileri sürülmüştür. Bu hipoteze göre normal bağırsak florası bugün
probiyotikler olarak tanımlanan yararlı mikroorganizmalar tarafından
etkilenebilmektedir (Doillet ve Langdon, 1994).
Probiyotiklerin kullanımı sonucu insan ve hayvanların bağırsak florası
düzenlenebilmekte ve bağırsak problemleri azaltılarak canlıların gelişimi
hızlandırılabilmektedir. Ayrıca antibiyotik kullanımı sonucu zarar gören canlının
3

mikro florasını düzenleyerek yeniden yapılandırmaktadır. İnsan ve
hayvanların beslenmesinde yararlı sindirim bakterileri kullanılarak etkileri incelenmiştir.
Özellikle Lactobacillus acidophilus’un karasal hayvanların bağırsaklarında
patojenik mikroorganizmaların enfeksiyon oluşturmasını önlediği ve kontrol ettiği
bildirilmiştir (Douillet ve Langdon, 1994).
2.2. Probotiklerin Etki Mekanizmaları
Probiyotiklerin etki mekanizmalarının açıklanması için halen bir çok araştırma
yapılmaktadır. Bu araştırmalar etki mekanizmasındaki en önemli etkenin bakterinin
türü, suşu, verilen canlının türü, kullanım zamanı ve kullanım koşullarına bağlı
olduğunu göstermiştir (Hooper, 1990; Jones ve Tomas, 1987).
Özellikle Gram (-) patojen olan E.coli, Staphylacoccus, Salmonella, Pseudomanas
gibi bakteriler ve vibrio türleri ile laktik asit bakterileri arasında antagonistik ilişki
varlığı bildirilmiştir (Hooper, 1989; Vanbelle vd., 1990; Aytuğ vd., 1989). Yararlı
mikroorganizmalar bağırsak epitelinde ve mukozasında zararlı mikro organizmaların
aşırı yoğunlaşmasını önleyerek besin emiliminin artmasına yardımcı olur.
Özellikle laktik asit bakterilerini ürettikleri organik asit sayesinde ortam pH’sı düşer
ve bazik ortamlarda yaşayan birçok patojen bakteri türünün yaşamı engellenir
(Fuller, 1986; Hooper, 1989; Hooper, 1990; Lyons, 1987). Ayrıca probiyotik birçok
bakteri hidrojen peroksit (H 2 O 2 ) üretimi ile zararlı birçok mikro organizmanın
gelişimini de engeller.
Probiyotik bakteriler hem yetiştiricilik ortamında hem de mukozada toksik amonyak
ve amin üretimini de engelleyerek ortamlarda toksik amin ve amonyak birikimini de
önlemektedirler (Hooper, 1989; Hooper, 1990; Vanbelle vd., 1989).
Probiyotik bakterilerin immunostimulant etkiye sahip oldukları da bildirilmiştir.
Probiyotikler, fagositik hücreleri aktive eder, lenfosit aktivitesini artırır ve antijen
spesifik T hücrelerinin aktive olmasını sağlar (Fuller, 1986; Hooper, 1989; Hooper,
1990; Vanbelle vd., 1989).
4

Mikro organizmalar sindirim için gerekli olan lipaz, amilaz, proteaz ve sellulaz gibi
enzimleri üretebilirler. Bu enzimlerin üretimi özellikle sindirim sistemi tam olarak
gelişmemiş genç bireylerde iyi bir simbiyotik etki oluşturur (Hooper, 1989; Hooper,
1990; Vanbelle vd., 1989). Ayrıca mikroorganizmalar vitamin üretimleri ile de
sindirim sistemine önemli katkılar sağlamaktadırlar (Hooper, 1989; Hooper, 1990).
2.3.Probiyotik Bakteri İzolasyonu ve Seçimi
Probiyotik bakteri izolasyonunda en önemli nokta seçilecek probiyotik bakterinin
niteliklerinin belirlenmesidir. Bu yüzden bir bakteriyi probiyotik olarak kullanmadan
önce o bakteri ile ilgili birçok çalışma yapılmalıdır. Bunlardan bazıları: İnvitro
antagonizm testi, sindirim sistemine tutunma testi, asit ve safra tuzlarına direnç testi,
antibiyotiklere direnç testi, virulens testi, zararlı toksin içerip içermediğini belirlemek
için yapılacak protein DNA analizi, eğer ısı ve basınç işlemine tabi tutulacaksa son
üründeki yaşama oranı ve değişik ortam koşullarına direnç testleri, canlı
metabolizmasında canlı kalabilme ve reizolasyon testi ve kullanım alanının
gerektirdiği diğer testlerdir (Chabrillon vd., 2006).
Probiyotikler sindirim sisteminde epitel yapıdaki mukoz yüzeyine tutunmalı ve
burada kolonize olmalıdırlar. Çünkü bağırsak mukozasına tutunma kabiliyeti
probiyotik bakteriler için en önemli seçim kriterlerinden biridir (Fuller 1997; Blum
vd. 1999; Ouwehand vd. 1999; Suskoviç vd. 2000; Tuomola vd. 2000; O’Sullivan
2001; Tuomola vd. 2001; Ouwehand vd. 2001; Vaughan vd. 2002; Rikkinen vd.
2003).
Seçilen probiyotik bakteriler sindirim sisteminin üst bölgelerinden geçerken yüksek
sayılarda canlı kalabilmeli, midedeki yoğun asidik ortama ve ince bağırsaklardaki
safra tuzlarına, lizozim gibi enzimlere, sindirim sırasında oluşan toksik maddelere ve
oksijene dayanıklı olmalıdır (Ouwehand vd. 1999; Rogelj vd. 2002; Kalantzopuulos
1997; Blum vd. 1999; Mattila- Sandholm vd. 1999 a; Shortt 1999; Kailasapathy ve
Chin 2000; Kimoto vd. 2000; Erkkila 2001; Lourens-Hatting and Viljoen 2001;
5

Ouwehand vd. 2001; Ouwehand vd. 2002; Vaughan vd. 2002; Zavaglia vd. 2002;
Itsaranuwat vd. 2003; Oyetayo ve Oyetayo 2005).
Seçilen probiyotik bakteriler fajlara dirençli olmalı, hangi canlıda kullanılacaksa o
canlının yaşadığı koşulun doğal bir üyesi olmalı, antibiyotiklere dirençli olmalı ve
gerektiğinde antibiyotiklerle birlikte kullanılabilmeli, patojen olmamalı, patojenleri
engelleme kabiliyetine sahip olmalı, bakteriyosin oluşturabilmeli ve bağışıklık
sistemini uyarabilmelidir (Klaenhammer 1998, Dunne vd. 1999; Klaenhammer ve
Kullen 1999; Tuomola vd. 2001; Mattila-Sandholm vd. 2002; Rönka vd. 2003;
Avonts ve ark,. 2004; Hoesl ve Altwein, 2005).
Klaenhammer ve Kullen (1999), probiyotik bakteri seçiminde aşağıdaki noktalara
vurgu yapmışlardır.
1. Hedef türle aynı ortamda doğal olarak bulunmalı
2. Toksik ve Patojenik etki göstermemeli
3. Toplu üretime ve depolamaya uygunluk: uygun sıcaklık, konsantrasyon, donma,
dehidrasyon, depolama ve dağıtım kolaylığı
4. Yüksek populasyon seviyelerinde canlı kalabilmeli (tercihen10 6 – 10 8 )
5. Kültür hazırlanma sürecinde istenilen özellikler korunabilmeli
6. Gıdalarda veya fermentasyon işlemlerinde kullanıldığında arzu edilen organoleptik
(duyusal) özellikleri taşıması veya istenmeyen özellikler taşımamalı
7. Genetik açıdan stabil, uysal olmalı; mutasyonlara sebep olmamalı
8. In vivo şartlarda, hedef bölgede canlılıklarını devam ettirebilmeli, çoğalabilmeli ve
metabolik aktivitelerini gerçekleştirebilme yetenekleri yüksek olmalı
9. Safraya ve aside dayanıklı olmalı
10. Normal mikroflorada aynı veya yakın türlerle yarışmacı özelliklere sahip olmalı,
mikrofloranın ürettiği asit, bakteriyosin (mikro organizmalar tarafından üretilen ve
diğer bakterilerin üremelerini inhibe eden bileşikler) ve diğer antimikrobiyallare
karşı dayanıklı olmalı
11. Tutunma ve kolonileşme yetenekleri klinik olarak doğrulanmış bir veya daha çok
sağlık yararları ( ör: laktoz toleransı) bulunmalı
12. Patojenik/karyojenik bakterilere karşı antagonistik etkisi olmalı
6

13. Antimikrobiyal madde üretme yeteneği (bakteriyosinler, hidrojen peroksit,
organik asitler veya diğer inhibe edici bileşikler) olmalı
14. Bağışıklığı uyarıcı etkiler
15. Antikarsinojenik (kanseri durdurucu) etkiye sahip olma
16. Biyoaktif bileşikler üretebilme yetenekleri ( enzimler, vasinler, peptidler)
bulunmalıdır (Klaenhammer and Kullen, 1999)
2.4. Probiyotik Kullanımında Güvenlik
Faydalı bakteriyel probiyotiklerin kullanımı yetiştiricilikte bakteriyel patojenlere
karşı antibiyotiklere alternatif bir uygulamadır. Sayısız bakteri yetiştiricilikte
probiyotik olarak kullanılmaktadır. Ancak doğru probiyotik balıkta veya karideste ya
da doğal ortamında bulunan bakterilerdir. Probiyotikler patojenlerle besinsel olarak
rekabete girerek onların gelişmelerini sınırlandırırlar (Decamp, 2006).
Karasal hayvanlarda ve su ürünleri yetiştiriciliğinde probiyotikler dokulardan, atık
sudan ya da fermente ürünlerden elde edilir. Ayrıca birçok da seçim yöntemi
kullanılır. Temelde probiyotikler yetiştiricilik ortamından, performanslarına göre
seçilir (Moriarty, 2006).
Yetiştiricilikle uğraşanlar probiyotik seçimi ve üretilmesi ile eş zamanlı olarak
onların balık ve diğer mikroorganizmalar açısından güvenliği ve performanslarını da
çalışırlar. Ancak su ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılan probiyotiklerin insan
sağlığına etkileri konusunda çalışma yapılmamıştır. Bazı probiyotikler balıklar için
faydalı olurken insanlar ve/veya sucul çevredeki diğer canlılara karşı patojen
olabilirler (Decamp, 2006).
Probiyotik olarak seçilen suşun doğru tanımlamasını yaptıktan sonra onun
yetiştiricilik organizmaları için patojen olup olmadığına veya risk içeren bakteriler
grubuna dahil olup olmadığına bakılmalıdır. Örneğin canlı yem üretiminde faydası
olmasına rağmen Cytophaga larval balık yetiştiriciliğinde risklidir ve Amerikan
Biyolojik Güvenlik Birimi tarafından riskliler listesine alınmıştır. Risk kategorisine
7

probiyotik olarak kullanılan Enterococcus, Streptococcus, Bacillus anthracis,
Aeromona ve Enterobacter gibi bakteriler de dahildir. Enterococcus türleri peynirler,
sucuk ve sosis gibi gıdaların olgunlaşmasında ve aromasında önemlidir. Aynı
zamanda probiyotik olarak da kullanılır. Bacteriaemia ve Endocarditis gibi
Enterococların rol oynadığı hastalıklardan dolayı güvenlikleri sorgulanmaktadır.
Örneğin Kuzey Batı İspanya’da Kalkan Balığı yetiştiriciliğinde Enterococcus bazı
mortalitelere sebep olur (Moriarty, 2006).
Birçok bakteri antibiyotiklere karşı direnç gösterir. Bazı bakteriler de de genetik
mutasyonlara uğrayarak antibiyotiklere karşı dirençli olurlar. Bu antibiyotiklere
dirençlilik insan veya diğer canlılar için patojen olan organizmalara da
nakledilebilmektedir. Örneğin 2003 yılında Gevers ve arkadaşları antibiyotiğe
dirençli Lactobacillus’lardaki direnç genini laboratuarda Lactoctococcus lactis subs.
lactis ve Enterococcus faecium’a nakletmeyi başarmışlardır (Gevers vd., 2003)
Bacillus cinsi bakteriler sadece atık suda, toprakta, denizde ve tatlı suda bulunmaz
aynı zamanda kabuklu, balık ve insan bağırsak mukozasında da bulunur. Bazı
bacillus türleri riskli bakteriler grubundadır. Örneğin B.cereus gıdaların bozulması
için enterotoksin ve emetik toksin üretirler. Bu yüzden PCR ve Jel elekroforezinde
toksin üretimleri test edilmelidir (Şekil 2.1). Probiyotik ürünler hem üretim hem de
depolama esnasında kontaminasyonlardan uzak tutulmalıdır.
8

Şekil 2.1. Jel elektroforezinde probiyotik adayı suşların toksisitesinin belirlenmesi. 4
ve 6 nolu bantlar toksik genleri gösteriyor. 3 ve 5 nolu sütunlarda da aday
probiyotiklerde bu genin olmadığı görülüyor (Bacillus sp)
2.5. Farklı Alanlarda Probiyotik Uygulamaları
2.5.1 İnsan Sağlığında Probiyotik Uygulamaları
1974 yılında yayınlanan bir makalede fermente süt ürünleri tüketiminin kolesterol
düşürücü etkisi olduğunun bildirilmesinden sonra probiyotik bakterilerin bu
konudaki etkileri incelenmeye başlanmış, Lactobacillus acidophilus ve Enterococcus
faecium suşlarının kullanıldığı bilimsel bir çalışma sonucunda farelerin ve
domuzların serum kolesterol seviyelerini düşürdüğü belirlenmiştir (Parker, 1974).
Probiyotiklerin serum kolesterol seviyesini düşürme mekanizması tam olarak
bilinmemekle beraber konu ile ilgili son muhtemel mekanizma, probiyotiklerin safra
tuzlarını hidrolize ederek kolesterol seviyesine etki ettiği hipotezidir. Sonuçta etki tek
bir mekanizmaya bağlı değildir. (Parker, 1974).
9

İnsanın temel gıdasını oluşturan süt ürünlerinin sindiriminde β-Galaktoz enziminin
azlığı veya bulunmaması nedeniyle laktoz sindirimi yapılamamakta ve sonuçta
bağırsak krampları gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Lactobacillus acidophilus ve
Bifidobacterium gibi probiyotik bakterilerin mikrobiyal faaliyetleri sonucunda süt
ürünlerindeki laktoz miktarı azaldığı ve β-Galaktoz enzimi bulunduğu için laktoza
hassasiyeti olan kişiler için uygun hale gelmektedir (Kailasapathy ve Chin 2000;
Lourens-Hatting ve Viljoen 2001)
Probiyotik bakterilerin peptik, ülser, reflü, mide yanmaları, mide kanseri gibi üst
sindirim sistemi hastalıklarının önlenmesinde de etkili olduğu bildirilmiştir. Bifidobacter
ve L. Acidophilus’un mide asidi içinde canlı kalarak Peptik ülsere neden olan
Helicobacter pylori’nin çoğalmasını engelediği bildirilmiştir. H.pylori’nin neden olduğu
hastalık vakalarında bu bakterilerin azlığı dikkat çekmektedir (Brassart ve Schiffrin
1997; Sanders 1999; Kailasapathy ve Chin 2000)
Japonya’da çocuklar diyare benzeri hastalıklara karsı yüksek sayıda Bifidobakter içeren
süt ürünleri tüketerek korunmaktadırlar. L.acidophilus ve Bifidobakterler,
Staphylococcus aureus, Salmonella typhimurium, Yersinia enterocolitica ve Clostridium
perfringens gibi patojen bakterilerin gelismesi üzerine antagonistik etkiye sahiptirler.
Bifidobacterium bifidum özellikle 2-6 yaş aralığındaki çocuklarda Rotavirüslerin sebep
olduğu ölümcül diyarelerin tedavisinde etkili olmaktadır. Probiyotik bakterilerin E.coli,
Salmonella, ve Shigella’nın neden olduğu diyareleri de önlediği bildirilmektedir
(Kailasapathy ve Chin 2000; Zubillaga vd. 2001)
Deney hayvanlarıyla yapılan çalışmalarda L. acidophilus ve Bifidobacterium cinsi
bakterilerin prokanserojenlerin aktivasyonunda rol alan enzimleri ve tümör oluşum
riskini önemli oranda azalttığı tespit edilmiştir (Stanton vd., 2001). İnsanlarda
yapılan bir çalışmada L.acidophilus’un çeşitli prokanserojen maddelerin kanserojene
dönüşümünde etkili olan bakteriyel enzimleri azalttığı tespit edilmiştir (Kailasapathy
ve Chin, 2000).
Probiyotikler sınırlı da olsa insanlarda bağışıklık sistemini de uyarmaktadır.
Probiyotiklerin bağırsak epiteline tutunarak koloni oluşturmaları IgA üretiminde
10

etkilidir. Bu yüzden insanlarda probiyotiklerin bağışıklık sistemine etkisi
bağırsaklardaki tutunma süresine bağlıdır. L.acidophilus’un ve Bifidobakterilerin
kullanımından sonra IgA seviyelerinin yükseldiği ve Ratovirüslere karşı spesifik
immünitenin arttığı saptanmıştır (Gibson vd. 1997; Fukushima vd. 1998; Zubillaga
vd. 2001; Isolauri vd. 2004).
2.5.2 Bitkisel Üretimde Probiyotik Uygulamaları
Özellikle organik tarımın giderek yaygınlaştığı günümüzde pestisit ve gübre
kullanımını azaltmak için probiyotik uygulamalarına başlanmıştır. Bu şekilde daha
güvenli ve doğal ürünlerin üretilmesi hedeflenmektedir. Doğal üretimin, enerji
çarkının temelinde bulunan bitkilerin doğal yöntemlerle üretilmesi ile yaygınlaşacağı
ve tam olarak gerçekleştirilebileceği düşünülürse bitkisel üretimde probiyotik
uygulamasının önemi daha iyi kavranmış olur (Tosun vd., 2002).
Bitkisel üretimde probiyotik olarak daha çok Bacillus cinsi bakteriler
kullanılmaktadır. Bu bakteriler sayesinde topraktaki organik çözülme daha hızlı
olmakta ve bitkilerin besinlere ulaşımları kolaylaşmaktadır. Ayrıca çeşitli bakteriler
ve kurtlar da bitki zararlılarının engellenmesi konusunda başarılı sonuçlar
vermektedir (Boyraz vd., 2006).
2.5.3. Hayvansal Üretimde Probiyotik Uygulamaları
Besin maddesi yetersizlikleri ve dengesizlikleri, susuzluk, olumsuz çevresel etmenler
(düşük ve yüksek ısı, nem, amonyak fazlalığı, birim alanda fazla hayvan bulunması
gibi) gerekli temizlik şartlarının sağlanamaması, taşıma, hastalıklar, antibiyotik
tedavileri, aşılamalar, canlılar için başlıca stres faktörleridir. Stres altında bulunan
hayvanlarda sindirim hareketleri düzensiz hale gelir ve sindirim kanalındaki salgılar
azalır. Stres etkisiyle kortikosteroid hormon salgısının artmasının sonucu olarak
müsin (glikoz ve protein tabiatında sümüksel madde) maddesinin salgılanması da
önemli ölçüde düşer. Bu durumda normal koşullarda hayvanda hastalık oluşturma
yeteneği olmayan potansiyel hastalık yapıcı mikroorganizmalar (E.coli,
11

Staphylococlar, Corynobacteriumlar vs.) ile normal bağırsak mikroflorası arasındaki
denge bozulur. Potansiyel patojenik mikroorganizmalar hızla çoğalıp hedef hücreler
için yarışmaya girerler. Kalın bağırsaklarda ve ince barsağın son bölümlerinde
yerleşebilen potansiyel patojen mikroorganizmalar ince bağırsak epitel hücrelerine
yerleşmeye başlarlar. Sonuçta metabolik yetersizlik oluşarak yemden yararlanma
düşer ve hayvanın performansı olumsuz yönde etkilenir. Probiyotiklerin yem ve su
ile verilmesi sonucunda ise bağırsaktaki yararlı mikroorganizma sayısı artarken,
potansiyel patojen mikroorganizma sayısı azalır. Bağırsak mikroflora dengesi
yeniden kurularak hayvanın verim düzeyinde artış gözlenir (Food-Info, 1999).
Büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde probiyotik bakteriler buzağı döneminde sıklıkla
kullanılmaktadır. Özellikle süt içerisine katılarak canlıya verildiği zaman etkisinin
olduğu bildirilmiştir (Bechman ve ark, 1974). Yapılan çalışmalarda probiyotik
ilavesinin buzağı büyümesinde kontrol gruba göre % 17 daha fazla artırdığı
saptanmıştır (Bechman vd., 1974).
Gill ve arkadaşları (1987) yapmış oldukları çalışmada danalarda kullanılan
probiyotiğin kontrol gruba göre yemden yararlanma ve canlı ağırlık artışını önemli
derece artırdığını saptamışlardır. Yapılan çalışmalarda büyükbaş hayvan
yetiştiriciliğinde probiyotikler ile antibiyotikler de karşılaştırılmış ve denemeler de
aralarındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmamıştır. Araştırmacılar buzağı
büyütme aşamasında probiyotiklerin antibiyotiklerin yerini alacağının
düşünülemeyeceğini bildirmişlerdir (Gutzwiller ve Wyss, 1990). Ancak özellikle
buzağıların ishal vakalarının neticesinde antibiyotik kullanımı ile bozulan bağırsak
mikroflorasının yeniden düzenlenmesinde probiyotik bakteri kullanımının etkisi
olduğu bildirilmiştir (Beeman, 1985, Fuller, 1986). Büyükbaş hayvan
yetiştiriciliğinde en çok mortalite buzağı döneminde görülmektedir ve mortalitelerin
en önemli sebebi sindirim sistemi bozukluklarıdır. Bu yüzden sindirim sistemini
düzenleyici bakterilerin mortaliteyi de azaltacağı düşünülmektedir (Vanbelle vd.,
1989). Roth ve arkadaşlarının (1990) yaptığı çalışmada probiyotik verilen grupta
kontrol grubuna göre mortalitenin önemli ölçüde azaldığı bildirilmiştir .
12

2.5.4. Gıda Endüstrisinde Probiyotik Uygulamaları
Gıdalarda probiyotik varlığı ve probiyotik kullanmanın gerekliğini probiyotikler
hakkında ilk çalışmaları yapan Ellie Metchnikoff tarafından 1908 yılında ortaya
atılmıştır. Metchnikoff buna kanıt olarak da orta Asya’da süt ürünleri tüketen insanların
uzun ömürlü olmalarını göstermiştir.
Günümüzde artık gıdalar salt besleyicilik yönünün yanı sıra çeşitli fonksiyonlar da
içermektedir. Bunlar oligosakkaritler, seker alkolleri, peptitler ve proteinler,
prebiyotik ve probiyotikler, antioksidanlar, diyet lifler, kolinler, glikozitler ve
isoprenoidler, fitokimyasallar ve çoklu doymamıs yag asitlerini kapsamaktadır
(Açkurt vd., 1999; Çakır, 2005). Bu tip gıdalara fonksiyonel gıdalara denilmektedir.
Yani bir gıdaya Probiyotik ilavesi ile o gıda da fonksiyonel olmaktadır. Fonsiyonel
Gıda kavramı özellikle Japonya’da büyük önem kazanmıştır. Avrupa’da probiyotik
ilaveli süt ürünleri en aktif fonksiyonel gıdalardır (Stanton vd. 2001; Mattila-
Sandholm vd. 2002). Fonksiyonel gıdalar üzerine yapılan çalışmalar probiyotik
ilaveli süt ürünleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Günümüzde probiyotik ilaveli süt
ürünleri ‘bio’ ön eki ile piyasada rahatlıkla pazar bulabilmektedir (Biodrikns, Biokys,
Biogurt gibi…). Özellikle yoğurt içeren ürünlerde Lactobacillus ve Bifidobacterium
türleri uzun yıllardır güvenle kullanılmaktadır (Çizelge 2.1).
Probiyotik bakterilerin insana taşınmasında taşıyıcı araç olarak kullanılmak veya
kullanımlarını artırmak için bir çok gıda ürünü geliştirilme aşamasındadır. Bu
ürünlerin bir çoğunun süt orijinli olup, taze süt ürünleri, fermente süt ürünleri,
dondurma, cottage peyniri, süt tozu, süt tatlıları gibi çeşitli gıdaları içerdiği
belirtilmektedir (Charteris vd. 1997; Vinderola vd. 2000; Lourens-Hatting ve Viljoen
2001; Sodini vd. 2002).
13

Çizelge 2.1. İnsan besinlerinde uygulanan probiyotik bakteriler (Hoesl ve Altwein,
2005; Penner vd. 2005)
Lactobacillus türleri Bifidobacterium türleri Diger
L. casei B. bifidum S ac. boulardii
L. rhamnosus B. breve S tr. thermophilus
L. acidophilus B . i n f a n t i s Ped. acidilacti
L. bulgaricus B. Lactis Leu. diacetylactis
L. fermentum B. longum E nt. faecium
L. gasseri B. adolescent O. formigenes
L. johnsonii Bac. subtilis
L. lactis Lac. lactis
L. Paracasei
L. plantarum
L. reuteri
L. salivarius
L. brevis
2.5.5. Su Ürünlerinde Probiyotik Uygulamaları
Su ürünleri yetiştiriciliğinde probiyotikler; özellikle üretimi arttırmak, sudaki
patojenlerin engellenmesi ve su kalitesinin iyileştirilmesi amacıyla kullanılmaktadır.
2.5.5.1 Patojenlerin Yayılımının Engellenmesi
Balık sağlığı mikrobiyal istilalara karşı kendi bünyelerindeki direnç mekanizmasına
birinci dereceden bağlıdır. Bundan dolayı sucul çevrede bulunan mikroorganizmalar
balıkların büyümesinde doğrudan etkilidirler (Maeda,1999).
Sucul ortamda mililitrede bir milyondan fazla mikroorganizma bulunur; ürettikleri ve
yaydıkları maddeler ile birbirlerinin yaşamları üzerinde etkiye sahiptirler. Bu nedenle
yetiştiricilik suyuna düşük dozlarda organik maddele ilavesi hem balık larvalarının
yaşama oranlarını artırır hem de organik maddeleri besin olarak kullanan faydalı
mikroorganizmaların gelişmesini sağlar (Maeda, 1999).
Yengeç ve karides larva yetiştiriciliğinde algler ana canlı yem kaynağı olarak
kullanılır. Ancak alglerle birlikte bazı mikro organizmalar da ortamda bulunursa
14

yaşama oranı görünür derecede artar. Bu yüzden balık sağlığının iyileştirilmesi için
alglerle birlikte bakteri kullanımı da tercih edilir (Maeda, 1999). Bu mikrobiyal
toplulukların etkisi; patojenleri önleyerek, çevre şartlarının uygun hale gelmesine
yardım ederek, balık sağlını koruyarak ve canlı besin fonksiyonu sağlayarak
gerçekleşir (Maeda, 1999).
Sudaki virüs ve zararlı bakterileri tespit ederek onları uzaklaştırmak yetiştiricilikle
uğraşan kişilerin temel hedefidir. Bunun için suyun filtre edilmesi, sodyum klorit
ilavesi, ozonlama, UV sterilizasyonu ve yapay antibiyotikler bulunduran yemler
kullanma yetiştiricilikte düzenleyici metotların yaygın olanlarıdır. Bu metotlar her ne
kadar etkili olsa da patojenleri uzaklaştırmak için çözüm olmamaktadır. Özellikle
uzun süreli çözüm şansı hemen hemen hiç yoktur. Örneğin eğer Kanamycin
antibiyotiği suya ilave edilirse iki günlüğüne bakteri sayısı azalır, fakat sonra bakteri
sayısı eski seviyesine gelecektir. Deniz suyu; filtrasyon, UV ve ozonlama ile sterile
edildikten sonra da aynı durum görülebilir; bu uygulamalardan sonra bakteri
populasyonu çok hızlı çoğalır. Çünkü bakteriyel populasyonlar arasındaki
antagonizm azaltılmış olur. Daha da önemlisi hiç kimse yukarda sayılan
uygulamalardan sonra oluşan boşlukta tekrar hangi bakterilerin üreyeceğini bilemez
(Maeda, 1999). Bu nedenle yukarda sayılan uygulamalardan sonra ortama yararlı
bakteri ilavesi zararlı baktari ve virüslerin gelişimini sınırlandırcaktır.
1980 yılında Güney Amerika’da karides yetiştiriciliğinde ortaya çıkan sorundan
sonra yetiştiricilik tekrar eski haline gelememiştir. Yetiştiricilik çevrelerinde sürekli
hastalıklar artmakta ve bunlara yönelik farklı tedavi yöntemleri bulunamamaktadır.
Çünkü bazı hastalıkların tedavisinde kullanılan antibiyotiklere karşı bakterilerde
direnç gelişimi olmakta ve uygulanan tedavi yöntemleri gitgide etkinliğini
kaybetmektedir. Bu olguların farkına varılmasından sonra bakterilerin antagonistik
özelliklerinden faydalanma yoluna gidildi. Bu yüzden belirli patojen
mikroorganizmalara yönelik antagonizm gösteren spesifik bakteriler öne çıkmaya
başladı. Mikroplar arasındaki antagonizm doğal olarak sucul çevrede hangi
mikropların ölmesi veya azaltılması gerektiği yönünde bir görüş ortaya çıkardı. Bu
biyolojik veya biyokontrol olarak bilinen metot yetiştiricilik alanında çoktan beri
15

uygulanmaya başladı (Şekil 2.2). Örneğin patojenik böcekleri oral yolla etkileyerek
sonunda onları öldüren ünlü bakteri Bacillus thuringiensis, Avrupa ve Kuzey
Amerika’da binlerce ton kullanımı ile şu an yaygın olarak uygulanabilmektedir. Bu
olumlu sonuçlar biyokontrol aracı olarak patojen organizmaların elimine edilmesi
için kullanılan virüs, mantar ve protozoanlarla ilgili ileri çalışmalarına öncülük
etmiştir (Maeda, 1999).
Şekil 2.2. Bir mikrobiyal örneğin gösterdiği karakteristiğe göre sınıflandırılması
(Moriarty, 1997-1998)
Salmonları etkileyen İnfeksiyöz Hematopaietik Nekrozis Virüs (IHNV), İnfeksiyöz
Pankreatik Nekrozis virüs (IPNV), Pisi Balığını (Pleuronectes platessa) etkileyen
Hirame Rhabdovirüs (HIRRV), Sarıkuyrukları (Seriola dumerili) etkileyen Yellow
Tail Ascites Virüs (Sarıkuyruk Asites Virus, YAV), uzakdoğuda Sushi ve Shashimi
yapımında kullanılan Sima-Aji ,Çizgili Jacklari, (Caranx delicatissimus) etkileyen
Striped Jack Nervous Nekrozis Virüs (SJNNV), Çipuraları (Sparus aurata) etkileyen
İridovirüs; Penaus karidesleri, P.monodon, P.japonicus’un hemen hemen hepsi
Bacula ve benzeri virüslerle enfekte olmuşlardır ve bu virüsler yetiştiricilik
sistemlerini önemli ölçüde etkilemişlerdir. Örneğin Tayvan’da P.monodon üretimi
16

1987 de 90 bin tondan 1988 de 30 bin tona, 1989 da 20 bin tona gerilemiş ve hala
iyileştirilememiştir (Maeda, 1999a).
Virüsler su yoluyla enfekte balıktan diğerine geçebilme yeteneğine sahiptir. Eğer anti
virüs bakteri su çevresinde daha baskın ise balık populasyonları arasındaki virüs
geçişleri büyük yayılımlar için belki bastırılabilecektir. Bu sebeple anti virüs
bakterilerin larva üretimi yapan pratik aquakültür çevrelerinde uygulanabilirliği daha
yüksek olmaktadır.
Bir görüşe göre, diğer bakterinin üremesini durdurma yeteneğine sahip olan bakteri
balık virüslerinin üremesini de durdurur. Bu fikirden hareketle deniz suyundaki anti
virüs bakterinin ortaya çıkarılması için ilk basamak anti bakteriyel aktiviteyi
düzenlemek olmalıdır. Bu üretimde anti viral aktiviteyi doğrudan belirlemekten daha
kolaydır. Örneğin UKM-124 bakteriyel suşu, Pseudoalteromonas undina,
epitelyumioma papillosum cyprini (EPC) hücresindeki öldürücü etkinin ortaya
çıkmasını durdurması ve 2-3 gün ertelemesi P.undina deneysel çalışmalarında fark
edilmiş kontrol çalışmasıyla karşılaştırılmıştır. Böylece güçlü antibakteriyel aktivite
gösteren bu suş virüslerin üremelerini de durdurabilmiştir. Bakteriyel suş UKM-124
Pseudomonas undina, balık larvalarını SJNNV, Baculo benzeri virüs ve İridovirüs ile
enfekte olmaktan korumuştur (Şekil 2.3.). Bu yararlı suş Penaus karides ve Çipura
larva yetiştirilen suya yaklaşık 10 6 cfu/ml konsantrasyonunda eklendiğinde larva
yaşama oranı bakterisiz olana göre çok daha yüksektir. (Maeda,1999)
Şekil 2.3. Sima –Aji (Çizgili Jack) larvalarında Pseudomonas undina probiyotik
suşunun mortalite üzerine etkisi (Maeda, 1999)
17

Deniz suyunda virüsler enfekte balıktan henüz hastalığa maruz kalmamış balığa
yayılırlar. Buna rağmen probiyotik bakteri balıklar arasında virüslerin göçünü
engelleyebilir. Ayrıca eğer balık bu probiyotik bakteri ile beslenirse balığın
bağışıklık sistemi daha güçlü hale gelebilir. Birçok raporda omurgalıların bağışıklık
sisteminin bakteri ile geliştirildiği gösterilmiştir. Benzer yararlı etkiler ve özellikler
ile probiyotik bakteri kesinlikle yetiştiricilikte viral hastalıkların yayılmasından
balıkları korumada aşırı derecede etkili olmuştur (Maeda, 1999).
Chabrillon ve arkadaşlarının 2005 yılında çipuralardan izole edilen probiyotik
organizmaların Listonella anguillarum’un önlenmesi konusunda yaptıkları
çalışmada; çipuraların deri, solungaç ve bağırsak mukuslarında yerleşmiş olan 4 tane
suş üzerinde çalışılmıştır. Bunların L. Anguillarum’a karşı etkileri incelemişlerdir.
Mukusa tutunma özelliği bütün izolatlarda %7 daha fazla olduğu tespit edilmiştir. 3
suşun patojenlere karşı antagonistik etkisi gözlenmiştir. Bu suşların L.
anguillarum’un balık mukusuna tutunması üzerine etkisi de incelenmiş ve yalnızca
iki adet suşun balığın mukusuna L. anguillarum’un tutunmasını önemli ölçüde
azalttığı belirlenmiştir. Bu şekilde bir suş seçilerek oral yolla invivo probiyotik
potansiyeli test edilmiştir. Daha sonra L. anguillarum ile eprüvasyon yapılmıştır.
Besleme denemeleri için 50 adet balık alınmış ve ticari balık yemine liyofilize
edilmiş bakteri 10 8 cfu/gr olacak şekilde eklenmiştir. Uygulama 15 gün devam
etmiştir. Diğer deney grubunda ise hiçbir şey eklenmemiş ticari yem verilmiş ve
eprivasyondan sonra balıklarda mortalite; diyete probiyotik ilave edilmiş olan grupta
kontrol gruba oranla daha düşük bulunmuştur.
2.5.5.2 Probiyotiklerin Bağışıklık Sistemine Etkisi
Kim ve Austin (2006), doğuştan gelen savunma sisteminin probiyotiklerle
desteklenmesi konusunda yaptıkları çalışmada; sağlıklı Gökkuşağı Alabalıklarının
(Oncorhynchus mykiss, Walbaum) bağırsaklarından izole edilen Carnobacterium
maltaromaticum ve Carnobacterium divergens probiyotik olarak denenmiş;
Aeromonas salmonicida ve Yersinia ruckeri’ye karşı yapılan direnç testlerinde başarı
göstermiştir. Böylece Alabalıklar bu bakterileri 10 7 hücre/ml içeren yemlerle
18

eslenmişler ve yukarıda sayılan patojenlerin virülens suşları ile test edilmişlerdir.
Her iki bakteri de uygulamadan 3 hafta sonra midede bulunmuştur. Bu kültürler
balıklarda humoral (salgısal) ve hücresel bağışıklık sistemini güçlendirmişlerdir.
Özellikle Carnobacterium maltaromaticum içeren yemlerle beslenen balıklarda ön
böbreklerdeki makrofajların fagositik aktivitelerinde büyük oranda artış olmuştur.
Bununla birlikte Carnobacterium divergens içeren yemle beslenenlerde de serum
lizozim aktivitesi ve Respiratory burst aktivitesi (Super oksit anyon aktivitesi)
yükselmiştir. Bağırsak mukusunun lizozim aktivitesinde her iki probiyotikle
beslenen balıklarda da istatistiki olarak kontrol gruba oranla yüksek farklar
bulunmuştur.
Brunt ve Austin’in (2005) alabalıklarda Lactococcus ve Streptococcus’in önlenmesi
konusunda yaptıkları çalışmada; Gökkuşağı Alabalıklar ve Sazanların sindirim
kanalından 125 bakteri suşu izole edilmiş ve bu suşların Lactococcus garviae ve
Streptococcus inae’ye karşı balık yemine ilave etme suretiyle etkileri araştırılmıştır.
Probiyotik olarak belirlenen Aeromonas sobria ortalama ağırlıkları 20 gr olan
Gökkuşağı alabalıklarının yemine 5x10 7 hücre/gr dozunda 14 gün süre ile verildi.
Lactococcus garviae ve Streptococcus inae ile kas içi enjeksiyon ile yapılan
eprüvasyonda kontrol grubu balıklarında %75–100 arasında ölüm görülürken;
probiyotikli balıklarda ölüm oranı sadece %0–6 arasında gerçekleşmiştir. Bu
çalışmada probiyotik etki ile birlikte balıklarda lökosit sayıları, fagositik ve
respiratory burst aktivitenin de arttığı bildirilmiştir.
2.5.5.3 Probiyotiklerin Sindirim ve Yem Değerlendirmeye Etkisi
Yanbo ve Zirong (2005) probiyotiklerin sazan balıklarının (Cyprinus carpio)
büyüme performansı ve sindirim enzim aktiviteleri üzerinde yaptıkları bir çalışmada
probiyotiklerin balıkların proteaz, lipaz ve amilaz üretimi üzerine etkilerini
incelemişlerdir. Yetiştiricilik ortamından Bacillus ve Photobacterium izole edilmiştir.
Fotosentetik bakteriler ve bacilluslar liyofilize edilerek 1 kg yeme 1 gr ilave edilerek
karıştırılmıştır. 60 gün sonra probiyotik eklenmiş ve eklenmemiş diyetlerle beslenen
balıklar incelenmiş ve probiyotik ilave edilenlerde yem değerlendirme ve büyüme
19

oranı önemli ölçüde yüksek çıkmıştır. Sindirim enzimlerinin aktivitesi açısından da
önemli farklar bulunmuştur. Proteaz aktivitesi Bacillus ilave edilenlerde ve karışık
olanlarda kontrole ve fotosentetik bakterilere göre daha yüksek çıkmıştır. Yine
amilaz ve lipaz etkisi de mix probiyotik ilave edilenlerde kontrole göre yüksek
bulunmuştur. Sonuçta bu çalışmalarda probiyotiklerin sindirim ve enzim aktivitesini
artırdığı ve Yem Dönüşüm oranını (Food Conversation Ratio, FCR) azalttığı
belirlenmiştir. Bu amaçla probiyotik uygulamanın iyi sonuç verdiği tespit edildi.
Bununla birlikte farklı probiyotik formları farklı etkiler göstermiş ancak karma
probiyotik uygulamasının en iyi sonucu verdiği ortaya çıkmıştır.
2.5.5.4 Probiyotiklerin Deformasyon ve Mortaliteye Etkisi
Aubin ve arkadaşlarının 2005 yılında alternatif tedavi yöntemlerinini sınırlı olduğu
Alabalıklarda omurga eğriliği sendromundan, Vertebral Column Compression
Syndrome (VCCS), korunmada probiyotik kullanımı konusunda yaptıkları
çalışmada; iki probiyotik suş kullanımının Florfenikol kullanımı ile karşılaştırılması
yapılmıştır. Antibiyotik, laktik asit bakterisi (Pediococcus acidilactici) ve bir maya
(Saccharomyces cerevisiae var. Boulardii) yemlere ilave edilmiş ve hiçbir şey ilave
edilmeyen kontrol yemi ile karşılaştırılmıştır. Antibiyotik, tedavinin ilk haftasında
bileşimindeki toksisiteden dolayı biraz mortaliteye sebep olmuştur. Bununla birlikte
antibiyotik uygulaması VCCS’ye duyarlılığı %3’e düşürmüştür. Kontrol grupta
balıkların % 13’ü hastalıktan etkilenmiştir. Pediococcus uygulaması da antibiyotik
kadar etkili olmuştur. Fakat yaşama oranında herhangi bir zıt etki göstermeden 5 ay
boyunca uygulanmıştır. Çünkü VCCS’nin sınırlandırılması için Pediococcus’un
sadece ilk yemlemeden itibaren 20 gün kullanılması yeterli bulunmamıştır. Uzun
süreli probiyotik uygulaması VCCS sendromundan sonra korunma için etkili gibi
görünmüş fakat büyük çaplı yetiştiricilik işletmelerinde probiyotik uygulamasının
yanı sıra korunma yöntemlerine de sıkı sıkıya uyulmasının gerektiği belirlenmiştir.
Maeda (1999), UKM-124 bakteriyel suşu, Pseudoalteromonas undina, kullanmış ve
güçlü antibakteriyel aktivite gösteren bu suş virüslerin üremelerini de
durdurabilmiştir. Bakteriyel suş UKM-124 Pseudomonas undina, balık larvalarını
20

Sima-Aji Nervous Nekrozis Vırus (SJNNV), Baculo benzeri virüs ve İridovirüs ile
enfekte olmaktan korumuştur. Bu yararlı suş Penaus karides ve Çipura larva
yetiştirilen suya yaklaşık 10 6 cfu/ml konsantrasyonunda eklendiğinde larva yaşama
oranı bakterisiz olana göre çok daha yüksek bulunmuştur. Hatta Sima-Aji
larvalarında bakterisiz grupta % 100 mortalite olurken probiyotik ilaveli grupta
mortalite % 60 civarında gerçekleşmiştir (Maeda,1999).
2.5.5.5 Probiyotiklerin Su Kalitesi Üzerine Etkisi
Su ürünlerinde probiyotik kullanımı konusundaki araştırmalar çevre dostu
yetiştiricilik fikrinin benimsenmesinden sonra artmıştır. Probiyotik canlıların
yemlerine katılan ve onların sağlıklarını iyileştiren mikroorganizmalar olarak bilinir.
Balık ve kabukluların bağırsak mikroflorası çevreye çok bağlıdır. Çünkü birçok
mikrop besinler ve su yoluyla barsağa geçer. Bazı ticari ürünler doğrudan probiyotik
gibi üretimi iyileştirici olarak üretilir ve onlara probiyotik ilave etmeye gerek yoktur.
Probiyotik uygulamalarının temelinde balığın mikroflorasını düzenleme amacı
vardır. Diğer taraftan biyokontrol veya biyo remedetion (Su kalitesini iyileştirici)
terimleri de probiyotikler için kullanılır. Bununla birlikte balıklarda ilk denenen
probiyotikler karasal hayvanlar için hazırlanmış ürünlerdi (Gatesoupe, 1999).
Probiyotik verilmeden önce onun sucul ortamda yaşayıp yaşamayacağı konusu
belirlenmelidir. Bunun için su ürünleri için kullanılacak probiyotikler sucul
çevrelerden izole edilmelidir. Bu mikroplar Vibrio, Pseudomonas, Enteromonas,
Laktik asit bakterileri özellikle Bacillus spp. ve mayalardır (Gatesoupe, 1999).
Konakçılarının sağlıklarını iyileştiren mikro organizmaların üç karakteristiği vardır.
Bunlar;
1. Laboratuar koşullarında onların antogonistik etkileri test edilmelidir.
2. Aday probiyotiklerin koloni oluşturabilme yetenekleri test edilir.
3. Konakçılarında bazı hastalıklara karşı direnç oluşturması için bazı bakteri
suşlarına karşı eprüvasyon yapılır.
21

Probiyotiklerden; patojenlerle besin veya ortama tutunma konusunda rekabet ve
bağışıklık sistemini güçlendirmek gibi çok önemli görevler etkiler beklenir
(Gatesoupe, 1999).
Sucul canlılar probiyotiklerin kullanımı, hazırlama için gerekli ön çalışmaları ve
gelişim aşamaları bakımından çok farklıdırlar. İnsanlar ve karasal canlılar
embriyonik gelişimlerini bir kese içinde geçirirler. Birçok balık ve karides türünde
larval dönem ve erken başkalaşım dönemleri dış çevrede gerçekleşir. Bu larvalar
mikrobiyal faaliyetlerden çok etkilenirler. Çünkü ilk yemlemenin yapıldığı
dönemlerde sindirim sistemleri (Timmermans, 1987) ve bağışıklık sistemleri
yeterince gelişmemiştir (Vadstein, 1997). Bu yüzden probiyotik uygulamaları larval
safhada daha çok tercih edilir. Ayrıca çok küçük balıkların bağışıklık sistemleri
yeterince gelişmediği ve aşılama yapılamaması nedeniyle erken dönemlerdeki
probiyotik uygulamaları patojenlere karşı larvayı koruma konusunda daha etkili olur.
Gram negatif fakültatif anaeroplar balık ve karideslerde sindirim sistemlerinde
baskın durumdadırlar. Bazı tropik otçul balıkların sindirim kanalının sonunda yararlı
anaerobik bakteriler de bulunabilir (Clements, 1997). Vibrio ve Pseudomonas
kabuklularda (Moriarty, 1990), deniz balıklarında (Sakata, 1990) ve midyelerde
(Prieur vd., 1990) baskın cinstirler. Aeromonas, Plesimonas ve Enterobactericidae
familyası tatlı su balıklarında baskındır (Sakata 1990). Sucul organizmalara
probiyotiklerin etkisi karasal hayvanlara etkisinden daha fazladır.
Sucul canlılar poikloterm oldukları için onların vücutlarındaki mikrobiyal
konsantrasyon sıcaklıkla değişir (Lesel, 1990). Tuzluluk değişimleri mikrop
yoğunluğunu artırır (Hamid vd., 1978; Sakata vd., 1980; Ring ve Strim, 1994) ve
deniz balıkları vucutlarının su kaybını önlemek için devamlı su içerler. Bu devamlı
su alma çevredeki maddelerin etkisini artırır. Özellikle midye, karides larvaları ve
canlı yemler gibi süzerek beslenen canlılara dikkat edilmelidir. Bu etki özellikle
mide engellerinin olmadığı larval dönemde önemlidir. Bununla birlikte sucul
canlıların bağırsak mikroflorası yem ve sudan gelen mikro organizmalarla hızlı bir
şekilde değişir. Midyelerde vucutlarındaki mikoflora deniz suyundakine ve
22

sedimenttekine çok benzerdir (Sugita vd., 1981; Priuer vd., 1990). Benzer tip
bakteriler Penaus japonicus’un sindirim kanalı ile deniz suyu arasında da
bulunmuştur. Fakat mikroflora yem yoluyla da geçebilmektedir (Moriarty 1990).
Larval ve juvenil balıklarda yemin etkisi net bir şekilde gösterilmiştir (Tanasomwang
ve Muroga, 1989; Ring vd., 1995). Özellikle ilk yemleme esnasında canlı yemlerle
verilen bakterilerin etkisi oldukça yüksektir (Munro vd., 1993; Bergh vd., 1994).
Taoka ve arkadaşları (2006) tarafından Paralichthys olivaceus yetiştiriciliğinde
resirküle sistemlerde probiyotiklerin büyüme, stres toleransı ve spesifik olmayan
bağışıklık sistemi üzerine etkisi üzerine yapılan bir çalışmada ticari probiyotikler
yeme ve suya ilave edildiklerinde özellikle su kalitesi parametrelerinden pH,
Amonyum azotu, Nitrat azotu ve Fosfatın kontrol gruba göre probiyotik ilaveli yemle
beslenenlerde daha az olduğu görülmüştür.
2.5.6 Su Ürünleri Yetiştiriciliğinde Kullanılan Probiyotikler
Su Ürünleri yetiştiriciliğinde probiyotiklerle alakalı dünyada bir çok çalışma
yapılmıştır. Çalışmalar sonucunda potansiyel probiyotik bakteriler tespit edilmiş ve
su ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılmaya başlanmıştır (Çizelge 2.2). Bir çok bakteri
karıştırılarak probiyotik ürünler elde edilmiş ve kullanılmaya başlanmıştır. Ancak su
ürünlerinde çoğunlukla kullanılan probiyotik ürünler kanatlılar ve diğer hayvansal
üretim için hazırlanan probiyotiklerdir. Primalac, Bactocell gibi en çok kullanılan
ürünler birden çok bakteri içermektedirler ve hayvansal üretim için hazırlanmışlardır.
23

Çizelge 2.2. Probiyotik bakterilerin bazı balıkların sindirim sisteminde dayanıklılık
süreleri, izole edildiği ortamlar ve antagonizm gösterdiği patojenler T.e: minimum
dayanıklık tespit edilemedi (Gatesoupe, 1999)
Probiyotik Tür (Konakçı) Minimum Dayanıklılık Süresi
Bağırsak florası bakterileri Scoptalmus maximus 7 gün (15 o C)
Aeromonas media Crassostrea gigas 2 gün (20 o C)
Aeromonas sp. S. maximus 14 gün (15-20 o C)
Bacillus sp. Penaus monodon T.e.
Carnobacterium divergens Gadus morhua T.e.
Ca. divergens G.morhua 9 gün (8 o C)
Ca. divergens Salmo salar T.e.
Carnobacterium sp.
Onchorhyncus
mykiss 4 gün (11 o C)
Carnobacterium sp. s.maximus T.e.
Lactobacillus sp.
Paralictius olivaceus T.e.
Vibrio alginolyticus S.salar 21 gün (15 o C)
Vibrio pelagius S.maximus 14 gün (17-20 o C)
Vibrio sp. S.maximus T.e.
Debaryomyces hansenii O.mykiss 30 gün (15 o C)
Rhadotorula glutinis O.mykiss 65 gün (8 o C)
Probiyotik Konakçı Patojen
Tatlı su bakterileri Bağırsak florası Aeromonas
Tatlı su bakterileri Salmonid işletmesi IHNV
Deniz bakterileri Omurgasizlar Vibrio spp.
Deniz bakterileri
Yosunlar
Edwardsiella, pastorella, Aeromonas,
Vibrio, Yersinia,
Deniz bakterileri
Scoptalmus maximus Aeromonas, Vibrio, Pasteurella
Deniz bakterileri Genel IHNV
Aeromonas media Deniz suyu Aeromonas, Vibrio, Yersinia
Alteromonas sp. Pecten maximus Pasteurella, Vibrio
Carnobacterium divergens Salmo salar Vibrio spp., Aeromonas sp.
Lactococcus lactis Branchious plicatilis V.anguillarum
Lactobacillus sp.
Paralictious
olivaceus
Aeromonas, Pasteurella, Vibrio
Pseudomonas fluorescens Salmo trutta A. salmonicidae
V. alginolyticus Karides işletmeleri Aeromonas, Vibrio, Yersinia
Vibrio spp. Deniz ortamı V. parahaemolyticus
Vibrio spp. Karides işletmeleri IHNV, OMV
24

2.6. Balıklarda Bağışıklık Sistemi
Balıklar en eski omurgalı hayvanlardır ve omurgasız canlılarla omurgalı canlılar
arasında bir geçiş oluştururlar (Şekil 2.4).
Şekil 2.4. Çeşitli canlılarda bağışıklık sistemi (Anderson, 1992)
Balıkların spesifik olmayan bağışıklık sistemleri geliştiği gibi humoral ve hücresel
bağışıklık gibi spesifik bağışıklıkları da gelişmiştir. Ancak memeli bağışıklık
sisteminden farklı olarak kemik iliği ve lenf modülü bulunmamaktadır. Balıklardaki
en önemli lenfoid organlar; ön böbrek, timus va dalaktır (Şekil 2.5).
Şekil 2.5. Balıklarda bağışıklık sistemi bariyerleri (Dalmo vd., 1997)
25

Memelilerdekinin aksine balıklarda bağışıklık sisteminin en önemli kısmını spesifik
olmayan bağışıklık oluşturur. Çünkü balıklar spesifik bağışıklığın gelişmesini
engelleyen kısa yaşam süresine sahiptirler, soğuk su şartlarında yaşamaktadırlar ve
yaşadıkları ortamdan kaynaklanan çok çeşitli hastalık riskleri ile karşı karşıya
kalmaktadırlar. Bunun neticesinde kompleks savunma sistemleri gelişememektedir.
Bu yüzden balıklarda savunma sisteminde ilk olarak spesifik olmayan savunma
elemanları rol alır. Patojen canlı ile ilk temasa geçtiği anda spesifik olmayan immun
cevap oluşur. Eğer patojen spesifik olmayan savunma engelini aşarsa hastalık oluşur
ve spesifik immun hafıza gelişmeye başlar. Aynı patojenle tekrar temas durumunda
bu sefer hem spesifik olmayan hem de spesifik immun sistem çalışmaktadır (Şekil
2.6). Balıklarda spesifik immun sistemin gelişmesi diğer omurgalı hayvanlardaki gibi
hızlı olmamaktadır.
Şekil 2.6. Balıklarda immun sistemin çalışma şeması (Roitt vd., 1989)
2.6.1 Bağışıklıkta Rol Alan organlar
Deri ve Mukus
Balıklarda spesifik olmayan bağışıklık sisteminin ilk bariyerleri deri ve mukustur.
Çünkü balığın patojenlerle karşılaşma anında ilk temas yüzeyi bu bölgeler
olmaktadır. Bu yüzden bağışıklıkta ilk ve en önemli savunma deri ve mukus
26

aracılığıyla yapılmaktadır. Deri ve mukus immun sistemdeki doğal bariyerler olup
tüm patojen organizmalara karşı savunma yapmaktadırlar. Derinin bütünlüğünün
korunması savunma açısından çok önemlidir. Balıklarda deri epidermis, dermis ve
hipodermis olarak üç ana katmandan oluşur ve oldukça dayanıklıdır. Ayrıca birçok
balıkta bulunan derinin dış yüzeyini kaplayan pullar derinin fiziksel veya kimyasal
etkilerle tahrip olmasını ve mikroorganizmaların tutunmalarını da engeller. Deri
üzerindeki mukus sayesinde savunma görevini yapmaktadır. Mukus, glikoproteinler,
proteoglukanlar ve proteinlerden oluşmaktadır. Mukus, mukus salgılayan Goblet
hücreleri tarafından sürekli salgılanmakta ve balığa zararlı olabilecek organizmaların
tutunarak yoğunlaşmalarını engellemektedir. Mukus salgılama işlemi enfeksiyon
veya deride meydana gelen fiziksel ve kimyasal tahribatlar sonucunda artar (Santos
ve Hall, 1990; Yang ve Albright, 1994; Nielsen, 1995). Lizozim ve diğer
bakteriyosinlerin de mukus içinde var olduğu bildirilmiştir (Ourth, 1980; Fletcher ve
White, 1973).
Lizozim ile bakterilerin hücre duvarlarında bulunan mukopeptitler parçalanarak
hücre bütünlüğü dağıtılır. Ayrıca mukusun pH seviyesi ve içerdiği proteolitik
enzimlerden dolayı içeriğinde mikro organizmaların yaşaması uygun değildir.
Komplementler de mikraorganizmaların zararlarından korunmak için deri mukusu
içindeki önemli aktivatörlerdendir. Bununla birlikte mukus içinde fagositozis yapan
hücreler de tespit edilmiştir. Asbakk ve Dalmo’nun 1997 yılında deneysel ortamda
yapmış oldukları çalışmada Salmonların mukusunda mikro organizmaları öldüren
hücrelerin aktif olduklarını bildirilmiştir.
Böbrek
Böbrek kemikli balıklardaki en önemli kan yapan organdır. Böbrek ön ve arka
böbrek olmak üzere ayrılır. Arka böbrek daha çok salgı fonksiyonu görür. Böbrek
morfolojisi kemikli balıkların bir çoğunda farklılık gösterir. Ancak içeriğinde temel
olarak farklı gelişme çağındaki kan hücreleri, endotel hücreler ve salgı hücreleri
bulunmaktadır. Bazı araştırmacılar melanin, ceroit ve lipofuskin pigmenti içeren
melano-makrofaj ların da böbrekte bulunduğunu rapor etmişlerdir (Elis, Munroe ve
Roberts, 1976; Press, Dannevig ve Landsverk, 1994).
27

Dalak
Kemikli balıklarda dalak hemotopoesis’in en yoğun olduğu alan olarak kabul edilir.
Dalakta büyük ve yaşlı kan hücreleri temizlenir, antijenler azaltılır ve antikor üretimi
yapılır (Dalmo, 1997). Dalağın spesifik ve spesifik olmayan savunma
mekanizmasındaki rolü ön böbrekten sonra ikinci derecede önemlidir. Dalak
içindeki elipsoid hücreler yaşlı hücreleri, patojenleri ve protein yapısındaki
antijenleri daha küçük parçalara ayırırlar (Harraez ve Zapata, 1986; Dalmo vd.,
1995) . Dalak temel olarak kan hücreleri endotel hücreler, retikular hücreler,
makrofajlar ve melano-makrofajlardan oluşur (Kita ve Itazawa, 1994; Findlay ve
Tatner, 1994).
Karaciğer
Balıkların bağışıklık sisteminde karaciğerin küçük bir rolü olduğu kabul edilmiştir.
Karaciğerin balıklarda Retikuloendothelial sistemde (RES) rolü olduğu
araştırmacıların raporlarına yansısa bile deri, dalak ve böbrek kadar savunma
sisteminde önemli rol üstlenmezler. Alabalıklarda yapılan çalışmada enjeksiyondan
sonra glikoproteinlerin karaciğer hücreleri tarafından parçalandığı tespit edilmiştir
(Kindberg, Dannevig, Andersen ve Berg, 1991). Yine yapılan çalışmalarda bakteriyel
lipopolisakkaritlerin (LPS) de karaciğer hücrelerince yok edildiği bildirilmiştir
(Dalmo ve Bogwald, 1996). Ayrıca karaciğerden izole edilen hücrelerin Nitroblue
tetrazoilum (NBT) boyasını da indirgediği ve böylece NBT’ye duyarlı olan fagositik
hücreleri de içerdiği tespit edilmiştir (Demers ve Bayne, 1994).
Bağırsak (İntestinal Kanal)
Bağırsaklar ve sindirim sistemi özellikle aside dayanıklı mikroorganizmaların
engellenmesinde rol oynar. Çünkü solungaç ve mide engelini aşan bakterilerin
bağırsaklardaki yoğun mukus tabakası ve çeşitli enzimler ile kolonize olmaları ve
çoğalmaları engellenir. Bağırsaklarda salgılanan salgı içinde bulunan bazı antibakteriyaller
(lizozim, immunoglobulinler, özellikle IgA) ve enzimler bakterilerin
tutunmasının engellenmesinde önemli rol oynarlar. Memelilerde bağırsaklarda Peyer
Plağından (Apendis) köken alan lenfokinler ve makrofajlar bulunmaktadır. Ancak
28

kemikli balıklarda M- hücreleri ve Peyer Plağı bulunmamaktadır. Yoğun bağırsak
mukusu ve makrofajlar ile patojen mikro organizmalar bağırsakta parçalanmaktadır.
Özellikle ön bağırsakta küçük çaplı moleküller absorbe olduğu için absorbsiyon
esnasında patojen organizmalar da yıkıma uğramaktadır. Ancak bazı antijenler ve
mikroorganizmaların zararlı toksinleri bağırsaklardaki absorbsiyon neticesinde
dolaşım sistemine geçmektedir. Bağırsaklardan geçen zararlı makro moleküller dalak
ve böbreklerde süzülerek parçalanmaktadır. Ancak bağırsaklardan dolaşım sistemine
geçen yoğun mikroorganizma ve onların toksinleri hematopoetik organları (dalak,
böbrek, karaciğer) etkilemektedir (Dalmo ve Bogwald, 1996; Mclean, 1987; Mclean
ve Donaldson; 1990; Davine, Parmentier ve Timmermans; 1982) .
2.6.2. Spesifik Olmayan Bağışıklık Sisteminin Elemanları
A.Humoral elemanlar
Spesifik olmayan savunma sisteminde ilk tepkiyi serum, bağırsak, deri ve mukusta
bulunan; lizozim, complement, antikor, tripsin, interferon ve diğer litik elemanlar
vermektedir. Bu elemanlar patojenlerin çoğalarak kolonize olmalarını engellerler
(Alexander ve Ingram, 1992).
Lizozim
Lizozim enzim etkisinde bazik bir proteindir. Lizozim fagositik hücreler tarafından
üretilir. Özellikle Gram (+) hücrelerin hücre duvarındaki peptidoglukan tabakasını
parçalayarak etkisini gösterir. Gram negatif hücrelerde peptidoglukan tabakası
membran tarafından korunduğundan doğrudan etki edemez. Ancak komplementlerle
birlikte Gram (-) hücrelere de etki eder. Lizozim yanı sıra fagositozis’in aktive
edilmesini de sağlar. Lizozim, deri, solungaç, bağırsak gibi mukozal yüzeylerde
oldukça fazla bulunur. Ayrıca ön böbrek gibi lökositçe zengin dokularda da lizozim
miktarı yüksek çıkmıştır. Lizozim yüksek sıcaklık ve asidik koşullarda aktive
olabilirken; alkali koşullarda aktive olamaz. Lizozim yumurtada yüksek miktarda
bulunmuştur. Bu nedenle anneden geçen bağışıklığı göstermesi açısından önemlidir
ve spesifik bağışıklığın hiç oluşmadığı dönemde canlılar için iyi bir korunma sağlar.
Ayrıca yapılan çalışmalarda bazı patojenlerin vertikal bulaşmalarını da engellemiştir.
29

Komplement
Komplementler bakteriyel enfeksiyonlarda bakterilerin fagosite olmaları için
makrofajlarla buluşturan serum proteinleridir. Komplemanlar mikro organizmalar
üzerinde doğrudan parçalayıcı etkiye sahiptirler ayrıca antikor antijen birleşmesinde
antikora bağlanarak fagositozu kolaylaştırılar. Komplementlerin aktivasyonu, nonspesifik
olarak mikrobiyal hücrelerin duvarında bulanan polisakkartilerle etkileşimle;
spesifik olarak da bakterilerin hücre duvarları eritilirken salınan bileşiklerle fagositik
hücrelerin göçleri yönlendirilir ve bakteri ile fagositik hücrelerin tutunmaları
kolaylaştırılarak gerçekleşir (Şekil 7) (Yano, 1996). Komplement aktivasyonu
sırasında zararlı mikro organizmalar yok edilirken yakın dokularda zarar
görebilmektedir. Bu yüzden konakçı hücrelerin zarar görmemesi için konakçı
savunma sistemi sürekli olarak komplement aktivasyonunu denetlemektedir.
Komplementlerin virusidal etkiye de sahip oldukları yapılan araştırmalarda
kanıtlanmıştır. IPN ve IHN’ye karşı etkisi tespit edilmiştir. Ayrıca Gökkuşağı
alabalıklarında yapılan çalışmalarda komplementlerin Criptobia parazitini de lyse
ettiği bildirilmiştir (Sakai, 1992).
Şekil 2.7. Komplement aktivasyonu A: Non-spesifik immunite (doğrudan bakterisidal
aktivite) B: Spesifik immunite için antikor ve antijen birleşmesini sağlama (Hücre ve
makrofajı işaretleyerek birleşmelerini sağlama)
30

İnterferonlar
Genellikle bakteri, mantar ve virüs enfeksiyonlarında antikor salgılanmasından önce
salgılanarak mikro organizmaların üremelerini durdurucu etkiye sahip proteinlerdir.
İnterferon aktivitesi ile ilgili raporlar eskilere dayanmaktadır. 1965 yılında Gravell ve
Malsberger; 1990 yılında Ingram; 1992 yılında Alexander ve Ingram ve daha
sonraları balıklarda interferonların varlığı hakkında raporlar bildirmişlerdir.
Interferonlar alabalıklarda IPN ve Hiramerhabdovırus’ e karşı inhibe edici bir etki
göstermişlerdir (Rogel-Gaillard, Chilmonczhy ve Kinkelin, 1993; Murakami, Tamai
ve Shirahata, 1995). İnterferonlar non spesifik immun sistemin önemli bir elemanıdır
ve etkisini doğrudan gösterir. Önemli bir nokta da interferonlar her ne kadar nonspesifik
immun sistemin elemanı olsa da her patojene özel üretilirler ve sadece
üretildikleri organizmada etkili olurlar. İnterferon oluşumunu tetikleyen en önemli
faktör virusun hücreye girmesinden sonra çoğalmaya başlarken ortaya çıkan çift katlı
RNA’dır. İnterferonlar virusun repliksayonu esnasında RNA çoğaltımını bloke
ederek üremeyi engeller. İnterferonlar aynı anda bir çok viruse karşı etkili
olabilmektedirler. α, β ve γ olmak üzere 3 türü olan interferonların yüksek
sıcaklıkta oluşmadığı tespit edilmiştir. IPN, IHN ve VHS’ye karşı etkinliği
kanıtlanmıştır.
C-Reaktif Proteinleri (CRP)
C-Reaktif proteinleri Streptococcus pneumaniae kapsülünde bulunan C
polisakkaritine bağlanma özelliği gösterdiğinden bu ismi almıştır. Normal serum
içerinde bulunmaktadır ancak enfeksiyon esnasında büyük artış göstermektedir
(Şekil 2.8). C-Reaktif proteinleri komplementlerle birlikte antijene bağlanarak
fagositozu kolaylaştırırlar.
Şekil 2.8. C-Reaktif proteinlerinin serum içerindeki miktarlarının değişimi
31

Balıklarda C- Reaktif proteinleri ön böbrekte bulunmuştur. C- Reakif proteinleri
Fagositozla birlikte Respiratory Burst aktivitesinde de önemli rol oynar. CRP
üretimi yüksek sıcaklıkta en üst seviyeye çıkmaktadır.
Transferin
Transferin karacaiğer tarafından sentezlenmektedir. Demir bağlayıcı bir glikoprotein
olan transferin bakterilerdeki demiri oksitleyip bağlayarak üremelerini durdurur.
Konakçı kanındaki Transferin miktarı patojenin durmunu belirlemede önemli rol
oynar. Çünkü transferin miktarı enfeksiyon sırasında artmaktadır. Transferin
glikoproteini incelenen tüm balıklarda tespit edilmiştir.
Diğer Humoral Elemanlar
Lektinler (Doğal aglutininler) balıklarda mukusta, safrada ve serumda bulunurlar.
Bakteriler tarafından salınan bileşiklerin ve ekzotoksinlerin nötralizasyonunda
önemli rol oynarlar. Proteinleri ve karbonhidratları bağlayabildikleri bildirilmiştir.
İmmun cevabı başlatmak ve düzenlemek için sitokinlere ihtiyaç duyulur. Balık
türlerinin mukus veya serumlarında hemolignin , proteinaz ,α2 makroglobülin ,
kitinaz , α-presipitin, caeruloplasmin ve metallothionein gibi maddeler içerir. Bu
maddeler de balık patojenlerine karşı non_spesifik immun sistem mekanizmasında
rol alabilir.
B. Hücresel Elemanlar:
Balıklarda non-spesifik hücresel savunma sisteminde Granülositler,
monositler/makrofajlar anahtar rol oynamaktadır (Dalmo ve ark, 1997). Bununla
birlikte balıklarda memilerde bulunan doğal öldürücü hücrelere benzer (killer cell)
sitotoksik hücreler de bulunmaktadır. Patojenlere karşı ilk tepkiyi epitel hücreleri
vermektedir. Araştırmacılar epitel hücrelerinde bazı tip makrofajların buılunduğunu
bildirmişlerdir.
32

Fagositoz
Spesifik olmayan hücresel savunma sisteminin en önemli elemanıdır. Bu sistemde
yabancı mikrorganizmalar fagositik hücreler tarafından hücre içine alınarak yok
edilir (Şekil 2.9).
Şekil 2.9. Fagositoz’un gerçekleşmesi (Roitt vd., 1988)
2.6.3. Balıklarda Bağışıklığı Etkileyen Faktörler
Balıklarda bağışıklık sistemini etkileyen faktörleri beş ana başlık altında
toplayabilirz: Çevresel faktörler, besinsel faktörler, stresörler, bağışıklığı etkileyen
mikro nutrientler ve immonomodulatorler (Şekil 2.10).
Çevresel faktörler içinde bağışıklığı en çok etkileyen faktör sıcaklıktır. Balıklar
poikloterm canlılar olduğu için sıcaklık değişimlerinden oldukça etkilenmektedirler.
Düşük sıcaklıkta metabolizma hızının düşmesiyle birlikte bağışıklık sisteminin
etkinliği de azalmaktadır. Yüksek sıcaklık enzim faaliyetlerini etkilediği ve stres
meydana getirdiği için bağışıklık üzerinde baskılayıcı bir etki oluşturmaktadır.
Ayrıca antijen hazırlığı ve aktivitesi ile hücresel savunma doğrudan sıcaklığa
bağlıdır. Lenfositlerin hücre duvarında bulunan lipit tabakası ve yağ asitleri
sıcaklıktan etkilenerek enzimlere karşı dirençsiz hale gelmektedir. Fotoperyot ve
mevsimler de bağışıklık üzerinde doğrudan etkilidir. Çünkü balılardaki fizyolojik
aktiviteler fotoperiyota göre belirlenmekte ve mevsimsel faktörler fizyoloji üzerinde
33

önemli etki yapmaktadır. Enzimler ve hormonların salgılanmasında fotoperyot ve
mevsimsel faktörler 1. derecede önemlidir. Kontaminasyonlar bağışıklık sisteminin
uyarılması açısından çok önemlidir. Ancak yoğun kontaminasyon durumunda
bağışıklık sistemi baskılanır ve mortalite oluşur.
Bağışıklığın oluşmasında besinlerin de çok önemli rolü vardır. Çünkü yeterli ve
dengeli beslenmeyen balıklarda immun yanıtın oluşması zordur. Balık iyi bir
kondüsyona sahip olmalı, esansiyel proteinler ve yağ asitleri ile beslenmelidir.
Balığın gelişimi için en uygun besin parametrelerine sahip rasyonlar hazırlanarak
besleme yapılmalıdır. Mikro nutrientler yemlere destekleyici olarak katıldığı zaman
bir çok vucut fonksiyonunun düzeltilmesi için önemlidir. Vitamin, Mineral ve
antioksidant takviyesi bağışıklık sistemini doğrudan etkilemektedir. Karotenoidlerin
yokluğunda pigmentasyon azalmakta ve strese sebep olmaktadır. Kirleticiler ve ağır
metaler bağışıklık sistemini baskılamaktadır. Ağır metalerin antibiyotikler gibi
bağışıklık üzerinde baskılayıcı etkisi tespit edilmiştir. Adjuvanlar ve Glukanlar tek
başlarına immunojenik etkiye sahip olmayıp aşılar ile birlikte kullanıldıkları zaman
etkinliklerini artırırlar. Taşıma, handling, stok yoğunluğu gibi stres faktörleri
bağışıklığın baskılanmasında en önemli etkenlerden dir. Çünkü hastalıkların
oluşmasında ilk basamak stresdir. Stres meydana geldiği zaman fizyolojik
fonksiyonlar bozulmakta ve organizmanın yönetimi güçleşmektedir. Stres altında
enzim salgılama işlemi kontrol edilememekte, hücresel ve humoral immunite cevap
verememektedir.
Şekil 2.10. Balıklarda immun sistemi etkileyen faktörler (Verlhac ve
1999)
Gabaudan,
34

3.MATERYAL ve YÖNTEM
3.1. Probiyotik Bakterilerin Kültür Ortamından İzolasyonu
Probiyotik bakteri izolasyonu için Irianto ve Austin’ in (2006) bildirdiği gibi deniz
suyu (Salih Adası mevkiindeki ağ kafesler - Milas/Muğla) , bağırsaklar, mukus ve
solungaçlardan ekimler yapıldı. Ekimler genel % 2 tuz ilaveli genel besi yerine
(Tryptic Soy Agar, TSA) yapılıp saflaştırma işlemi uygulandı. Besiyerlerinden
pasajlar yapılarak saflaştırılan koloniler patojenlere karşı antagonistik etkisini tespit
etmek amacıyla soğuk ortama alındı.
3.2 İnvitro Antagonizm Testi
Saflaştırma işlemi tamamlanan bakterilerin Vibrio anguillarum’a karşı antagonistik
etkileri Çukur Diffüzyon Agar Testi ile belirlendi (Chythanya vd., 2002; Vaseeharan
ve Ramasamy; 2003). Bu yöntemde V. anguillarum suşları % 2 tuz içeren 4 ml.
Tryptic Soy Broth (TSB) içinde 22 °C’de 48 saat inkübe edildi. Test ortamı için
tuzlu TSA hazırlandı. Besi yeri döküm sıcaklığına gelince 20 µl/10 ml
bakteri/besiyeri oranında V. anguillarum ilave edildi. Besi yeri petri kaplarına
döküldü ve katılaşması için bırakıldı. Donan besiyerinde 3 mm çapında çukurlar
oluşturuldu. Bu çukurlara seçilen bakterilerden 10 µl doldurulup 22 °C 24 saat
inkübe edildi. Çukurlar etrafında oluşan şeffaf zonlar tespit edilerek bakterinin
V.anguillarum’a karşı antagonistik etkisi belirlendi.
3.3. Deneme Modeli, Balıklar, Ortam ve Su Kalitesi Parametreleri
Kılıç Balık Bafa Kuluçkahanesinden 75 adet 4 gr levrek ve 75 adet 4 gr çipura alındı.
Alınan balıklar cam akvaryumlara her akvaryuma 25 adet olmak üzere yerleştirildi.
Deneme iki paralelli olarak düzenlendi. Bu tarihten itibaren balıklara günde 3 öğün
olmak üzere vücut ağırlıklarının % 3’ü oranında yemleme yapıldı. Kullanılan 1,5
mm. çapındaki yem Kılıç Balık kuluçkahanesinden temin edildi. Balıkların
yerleştirildiği akvaryumlardaki su sıcaklığı 24 o C, tuzluluk %o 16 ve ph 7,5-8 olarak
belirlendi. Kullanılan akvaryumlar 70x30x40 cm ebatlarında olup 70 lt su
35

almaktadır. Bu denemede probiyotik suya ilave edilerek kullanılacağı için resirküle
bir sistem kuruldu. Profesyonel akvaryum pompası ile su devamlı sirküle edilip
filtrasyonu yapıldı (Şekil 3.2.).
ÇİPURA
LEVREK
Şekil 3.1. Resirküle deneme modeli ve kullanılan balıklar.
Probiyotik bakterinin yeme ilavesinin balıkların bağışıklık sistemine etkisini tespit
etmek amacıyla Muğla ili Milas ilçesi İçme köyünde bir işletmeye 1,5x1,5x1,5m
ebatlarında 4 kafes kuruldu. Bu kafeslere 100 er adet 20± 2 gr levrek ve 20± 2 gr
çipura stoklandı. Bu kafeslere yerleştirilen balıklara günde 2 öğün olmak üzere vücut
ağırlıklarının % 3’ü oranında yemleme yapıldı. Kullanılan 3 mm boyutlarındaki yem
deneme yapılan işletmeden temin edildi. İşletmenin su özellikleri; sıcaklık 20 °C,
tuzluluk %o 16 ve oksijen değeri 9 ppm olarak tespit edildi.
3.4. Probiyotik Bakterinin Uygulanması
Denemede uygulanacak bakteri yoğunluğunu ayarlamak için Tuzlu TSB’de 22 °C’de
üretilen bakteriler 4 o C 6000 rpm hızda 20 dakika santrifüj edilerek çökmesi
sağlandı (Ghosh vd., 2007) . Supernatant PBS içine alındı. PBS ile sulandırılıp
homojenize edildikten sonra McFarland (No: 2) referanslarına göre 6x10 8 CFU/ml
(McFarland 2) olarak ayarlandı. Oluşan süspansiyon 100 gr yeme 1 ml olacak
şekilde % 1 sıvı yağ ilavesi ile karıştırıldı. Yemdeki son bakteri konsantrasyonu
36

6x10 6 CFU/gr olacak şekilde belirlendi. Deneysel yemler 7 günlük stoklar halinde
2000 gr olarak hazırlanıp balıklara verilmeye başlandı.
Resirküle sistemde balıkların bağışıklık sistemine etkisini tespit etmek için suya ilave
edilecek bakteriler McFarland (No: 2) referanslarına göre tespit edildi. 6x10 8
CFU/ml olarak tespit edilen bakteri süspansiyonundan 10 ml alınıp 100 ml
yetiştiricilik suyuyla karıştırılarak resirküle sisteme 10 gün arayla verildi (Taoke vd.,
2006).
3.5. Örnekleme Sıklığı
Örneklemeler uygulamanın başında, 7., 14., 21., ve 28. günlerde yapıldı. Her
gruptan 5 adet balık alındı. Fenoksietanol ile anestezi edildikten sonra kuyruk sapları
kesilerek kan alındı. Alınan kan örnekleri hemen incelemeye tabi tutuldu. 28. Gün
sonunda kalan balıkların ağırlıkları tespit edilerek büyüme ve yem değerlendirmeye
etkisine bakıldı.
3.6. Respiratory Burst Aktivitesi
Süper oksit anyon oluşumu olarak da bilinen bu işlemin belirlenmesi için Nitro Blue
Tetrazolum (NBT) boyası ile oluşan reaksiyon dikkate alınır. NBT kanda bulunan
nötrofilleri boyar ve onların sayıları tespit edilir. Denemede 50 mikrolitre kan her
balıktan alındı. Lameller üzerine konup içine ıslak pamuk konulmuş petri kutuları
içinde 25 o C’de 30 dakika inkübe edildi. İnkübasyondan sonra kan Fosfat Buffer
Saline (PBS) ile üç kez yıkandı. Yıkama sonunda 50 µl NBT boyası lam üzerine
kondu ve yıkanmış lameller üzerine kapatıldı. Bu şekilde 30 dakika 25 o C’de inkübe
edildi. İnkübasyondan sonra preparatlar kurumadan 40x büyütmede incelendi. Her
preparatta 5 farklı alandaki hücre sayıları tespit edildi (Anderson vd., 1992).
3.7. Serum Lizozim Aktivitesi
Serum lizozim aktivitesi için Fenoksietanol ile anestezi edilen balıklardan kuyruk
saplarının kesilerek kan alındı. Eppendorf tüplere yaklaşık 0,2 ml alınan kan +4
o C’de 1 gece inkübe edildi. Ertesi gün soğutmalı santrifüj cihazında 4 o C’de 5000
37

pm’de 15 dakika santrifüj edildi. Sonra kanın serum kısmı otomatik pipet
yardımıyla başka eppendorflara alındı. pH’ı 6,5’a ayarlanmış PBS (Fosfat Buffer
Saline) hazırlandı. pH, pH kâğıtları ile ölçüldü. Hazırlanan solusyona 10 ml için 2
mg Micrococcus lysodeikticus (Sigma, M 3770, ATCC No: 4698) eklendi ve iyice
karıştırıldı. 50 mikrolitre serum ile 3ml M lysodeikticus solüsyonu karıştırılıp
Shimadzu (UV-120-02) spektrofotometrede 540 nm’de 0,5. ve 4,5. dakikada ışık
absorbsiyonu ölçüldü. Absorbanstaki her 0,001’lik değer 1 Unit lizozim olarak
değerlendirildi (Engstad vd., 1992).
3.8. Hematokrit Sayısı
Hematokrit değerini bulmak için mikro hematokrit yöntemi kullanıldı. Mikro
hematokrit tüplerinin 3/4’ü kanla doldurulduktan sonra tüpün bir ucu ateşle
kapatılarak 10500 devir/dakikada 5 dakika santrifüj edildi. Santrifüj sonunda kanın
katı kısmı ile serum kısmı oranlanarak yüzde olarak hematokrit değeri bulundu
(Blaxhall ve Daisley, 1973).
3.9. Formül Lökosit Tespiti (Periferik Yayma)
Lam üzerine alınan 1 damla kan lamel aracılığıyla lamın tüm yüzeyine yayıldı. Kanlı
preparat oda sıcaklığında kurumaya bırakıldı. Kuruduktan sonra önce May-Grünwald
boyasıyla 5 dakika boyandı. Distile su ile yıkandıktan sonra 20 dakika Giemsa
boyasına maruz bırakıldı. Sonra tekrar distile su ile yıkanıp kurumaya bırakıldı.
Kuruduktan sonra 100x büyütmede immersiyon yağı ile 100 adet lökosit hücresi
sayıldı ve Lenfosit, Nötrofil ve Monosit sayıları kaydedildi. Böylece lökosit
hücrelerinin yüzde oranları belirlendi (Şahan ve Cengizler, 2002).
3.10. Ağırlık Artışına Etkisi
Deneme sonunda probiyotik verilen gruplar ile kontrol grubu arasındaki büyüme
farkını bulmak ve probiyotiğin ağırlık artışına etkisini tespit etmek için balıkların son
ağırlıkları tartıldı. Böylece Ağırlık Kazancı (3.1), Spesifik Büyüme Oranı (3.2)
hesaplandı. Bu amaç için; balıkların ilk ağırlıkları, son ağırlıkları ve deneme gün
38

sayısı kayıt edilerek istatistiki hesaplamalar ve formülasyonlar yapıldı (Yanboo ve
Zirong, 2005).
Ağırlık Kazancı = Ws – Wi (3.1)
Spesifik Büyüme Oranı = 100[(lnWs – lnWi)/t] (3.2)
Ws: Deneme Sonu ağırlığı Wi: Deneme Başı ağırlığı t: Deneme Süresi
3.11. İstatistiksel Analiz
Elde edilen değerler JMP 5.0.1 (SAS Institute Inc., 2002) programında One-Way
ANOVA ve Tukey’s HSD Testi (Ming, 2002) kullanılarak analiz edildi.
39

4. ARAŞTIRMA BULGULARI
4.1. İnvitro Antagonizm Testi
Yapılan bakteri izolasyonları sonrasında bakterilerin V. anguillarum patojen
suşlarına karşı antagonistik etkisine bakılmıştır. Deniz suyundan yapılan izolatta 24
saat sonunda V.anguillarum’un 3 patojen suşuna karşı antagonistik etki tespit
edilmiştir. Oluşan şeffaf zonlar antagonistik etkinin varlığını göstermektedir (Şekil
4.1).
Şekil 4.1. Çukur difuzyon agar testinde probiyotik izolatlar ile E22, V3 ve T17 V.
anguillarum suşlarına potansiyel probiyotik bakterinin antagonizmi
4.2. İzole Edilen Probiyotik Bakteri
Probiyotik bakteri Muğla ili Bodrum ilçesi Güvercinlik Beldesi Salih Adası
mevkiindeki balık çiftliğinden izole edilmiştir. Sudan yapılan izolatta bakteri V.
anguillarum’a karşı antagonistik etki göstermiştir. Bunun sonunda gerekli
biyokimyasal testler yapılarak bakterinin cins teşhisi yapılmıştır. Vibrio sp. olduğu
tespit edilmiştir (Tanrıkul vd., 2004). İzole edilen bakteri aşağıdaki özellikleri
içermektedir (Çizelge 4.1, 4.2).
Çizelge 4.1. Kullanılan bakterinin geleneksel yöntemlerle elde edilen test sonuçları
Gram Hareket Katalaz Sitokrom Şekil Vibriostat O/F
Boyama
Oksidaz
(O/129)
- Aktif
hareketli
+ + Uzun
Çubuk
+ +
40

Çizelge 4.2. Apı 20E test sonuçları
ONP
ADH
LDC
ODC
CIT
H2S
URE
TDA
IDN
VP
GEL
GLU
MAN
INO
SOR
RHA
SAC
MEL
AMY
AR
- - - - + - + + + - + + + + - - - - + -
4.3. Respiratory Burst Aktivitesi ve NBT (+) Hücre Sayısı
Probiyotik bakterinin yeme ilave edilmesi sonucunda Levrek balıklarında NBT (+)
hücre değerleri 11,4 ile 14,92 arasında değişmiş; ancak en yüksek değer 14 ve 21.
günlerde probiyotik içeren grupta tespit edilmiştir ( 14,92 ve 14,28) (Çizelge 4.3. ve
Şekil 4.2.). Çipura balıklarında yapılan yem denemesinde ise NBT (+) hücre sayısı
değerleri 10,48-14,00 arasında değişmiş ve en yüksek değerler 14. Günde (14,00) ve
7. Günde (12,92) probiyotik içeren gruplarda tespit edilirken en düşük değer 7. günde
kontrol grubunda (10,48) belirlenmiştir (Çizelge 4.4. ve Şekil 4.6. ). Levrek
balıklarında yetiştiricilik suyuna probiyotik ilave edilmesi sonucunda en yüksek NBT
(+) hücre değerleri 21. (15,76) ve 28. (16,08) günlerde tespit edilmiştir (Çizelge 4.3
ve Şekil 4.2.). Çipura balıklarında bakterinin suya ilavesi sonucunda ise en yüksek
değer 28. günde (14,20) tespit edilmiştir (Çizelge 4.4. ve Şekil 4.7.). Ancak bu nispi
yükselmeler istatistiki açıdan önemsiz bulunmuştur (P>0.05). Seçilen probiyotik
bakteri Çipura ve Levrek Balıklarında hem yem hem de yetiştiricilik suyuna
uygulandığı zaman NBT (+) hücre sayısına istatistiki açıdan önemli bir etki etmediği
belirlenmiştir (P>0,05).
Çizelge 4.3. Levrek balıklarında yapılan denemede örnekleme günlerinde uygulama
gruplarındaki NBT(+) hücre ortalamaları (Ortalama ± Standart hata)
UYGULAMA YEM SU
Günler/
Uygulama PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL
1 13 ± 1,09 a 11,44 ± 1,09 a 14,16 ± 0,98 a 14,80 ± 1,39 a
7 13,32 ± 1,09 a 12,44 ± 1,09 a 12,12 ± 0,98 a 12,92 ± 1,39 a
14 14,92 ± 1,09 a 13,76 ± 1,09 a 15,22 ± 0,98 a 15,00 ± 1,39 a
21 14,28 ± 1,09 a 12,08 ± 1,09 a 13,06 ± 0,98 a 15,76 ± 1,39 a
28 11,4 ± 1,09 a 12,72 ± 1,09 a 14,76 ± 0,98 a 16,08 ± 1,39 a
41

Şekil 4.2. Levrek balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun NBT (+) hücre sayılarının karşılaştırılması
Şekil 4.3. Levrek balıklarında suya probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun NBT (+) hücre sayılarının karşılaştırılması
Çizelge 4.4. Çipura balıklarında probiyotik bakteri uygulamasının NBT (+) hücre
sayısına etkisi
UYGULAMA YEM SU
PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL
1 11,4±0,96a 10,72±0,96a 10,88±0,84a 10,6±1,18a
7 12,92±0,96a 10,48±0,96a 13,06±0,84a 11,32±1,18a
14 14,00±0,96a 12,12±0,96a 12,64±0,84a 10,88±1,18a
21 12,64±0,96a 10,84±0,96a 12,06±0,84a 12,00±1,18a
28 11,28±0,96a 12,40±0,96a 14,2±0,84a 13,4±1,18a
42

Şekil 4.4. 200X de NBT hücreleri ve çekirdekleri
Şekil 4.5. 40 X büyütmede bir alanda tespit edilen NBT + hücreler (Mor renkte)
43

Şekil 4.6. Çipura balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun NBT (+) hücre sayılarının karşılaştırılması
Şekil 4.7. Çipura balıklarında suya probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun NBT (+) hücre sayılarının karşılaştırılması
4.4. Serum Lizozim Aktivitesi
Probiyotik bakterinin serum lizozimi aktivitesine etkisini anlamak için kafeslerdeki
balıklar kullanılmıştır. Resirküle denemedeki balıkların küçük oluşu ve lizozim
aktivitesinin tespitine yetecek kan alınamaması sebebiyle sadece aday probiyotiğin
yeme ilavesinde kullanılan balıklardan kan alınmıştır. Elde edilen sonuçlar Tukey’s
HSD ve Student’t testleri kullanılarak analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlar Çizelge
4.5’de verilmiştir. Çipura balıklarında lizozim aktivitesi 60,40 ile 74,50 Unit/ml
arasında değişmiştir. En yüksek değer 1. günde probiyotik içeren grupta en düşük
değer ise 21. günde kontrol grubunda tespit edilmiştir. Levrek balıklarında ise
lizozim değerleri 65,40 ile 77,77 Unit/ml arasında değişmiş olup en yüksek değer 28.
44

günde kontrol grubunda en düşük değer ise 1. günde probiyotik içeren grupta tespit
edilmiştir Çizelge 4.5. ve Şekil 4.8. ve Şekil 4.9.). Ancak gruplar arasındaki bu
farklar istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (Çizelge 4.5.).
Çizelge 4.5. Çipura ve Levrek balıklarında probiyotik ilavesi sonucu oluşan Serum
Lizozim miktarları
BALIK LEVREK ÇİPURA
Günler/Uygulama PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL
1 65,40 ± 3,28 a 65,90 ± 3,28 a 74,50±3,47a 62,90±3,47a
7 69,20 ± 3,28 a 72,77 ± 3,28 a 64,20±3,47a 67,80±3,47a
14 66,10 ± 3,28 a 67,80 ± 3,28 a 66,80±3,47a 61,70±3,47a
21 66,10 ± 3,28 a 66,40 ± 3,28 a 70,20±3,47a 60,40±3,47a
28 64,90 ± 3,28 a 77,77 ± 3,28 a 66,40±3,47a 68,00±3,47a
Şekil 4.8. Levrek balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun serum lizozim miktarlarının karşılaştırılması
Şekil 4.9. Çipura balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun serum lizozim miktarlarının karşılaştırılması
45

4.5. Hematokrit Miktarı
Yapılan örneklemeler sonucunda gruplar arasındaki hematokrit ortalamalarının 38,60
ile 47,40 arasında değiştiği tespit edilmiştir. Probiyotiğin levrek balıklarında suya
ilave edilmesi sonucunda en yüksek değer 43,20 ile 1. günde probiyotikli grupta; en
düşük değer ise 38,60 ile 21. günde yine probiyotikli grupta tespit edilmiştir (Çizelge
4.6. Şekil 4.11.). Probiyotiğin levrek balıklarının yemine ilavesinde de en yüksek
değer 1. günde probiyotik içeren grupta (45,60) ; en düşük değerse 14. (40,20) günde
kontrol grubunda tespit edilmiştir (Çizelge 4.6. Şekil 4.10.).
Çizelge 4.6. Levrek balıklarında probiyotik bakteri ilavesinin hematokrit miktarları
üzerine etkisi
UYGULAMA YEM SU
Günler/Uygulama PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL
1 45,60 ± 1,86 a 40,60 ± 1,86 b 43,20 ± 2,01 a 40,00 ± 2,01 a
7 40,40 ± 1,86 a 44,00 ± 1,86 a 39,40 ± 2,01 a 42,00 ± 2,01 a
14 47,40 ± 1,86 a 40,20 ± 1,86 b 42,60 ± 2,01 a 38,80 ± 2,01 a
21 45,00 ± 1,86 a 43,20 ± 1,86 a 38,60 ± 2,01 a 42,80 ± 2,01 a
28 44,40 ± 1,86 a 42,20 ± 1,86 a 40,00 ± 2,01 a 40,80 ± 2,01 a
Şekil 4.10. Levrek balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun hematokrit miktarlarının karşılaştırılması
Şekil 4.11. Levrek balıklarında suya probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun hematokrit miktarlarının karşılaştırılması
46

Çipura balıklarında yapılan çalışmada probiyotiğin yeme ilave edildiği denemede en
yüksek hematokrit değeri (43,80) 1. günde kontrol grubunda; en düşük değer ise 1.
günde probiyotik içeren gruplarda tespit edilmiştir (Çizelge 4.7. Şekil 4.12.). Yine
Çipura balıklarında probiyotiğin suya ilave edildiği çalışmada en yüksek hemarokrit
değeri (45,20) 1. günde probiyotik içeren grupta; en düşük değer ise (40,40) 28. gün
kontrol grubunda tespit edilmiştir (Çizelge 4.7. Şekil 4.13.).
Çizelge 4.7. Çipura balıklarında probiyotik bakteri ilavesinin hematokrit miktarları
üzerine etkisi
UYGULAMA YEM SU
PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL
1 41,25±2,25a 43,80±2,25a 45,20±1,80a 44,20±1,80a
7 43,60±2,25a 43,60±2,25a 45,00±1,80a 43,20±1,80a
14 42,00±2,25a 43,40±2,25a 42,20±1,80a 40,60±1,80a
21 42,40±2,25a 44,80±2,25a 41,20±1,80a 43,40±1,80a
28 42,20±2,25a 42,00±2,25a 43,40±1,80a 40,40±1,80a
Şekil 4.12. Çipura balıklarında yeme probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun hematokrit miktarlarının karşılaştırılması
Şekil 4.13. Çipura balıklarında suya probiyotik ilave edilen gruplar ile kontrol
grubunun hematokrit miktarlarının karşılaştırılması
47

4.6. Formül Lökosit Miktarı (Yayma Preparat Sonuçları)
Levrek balıklarında probiyotik bakteri yetiştiricilik suyuna ilave edildiği zaman
monosit hücre ortalaması 5,40± 0,86 ile 8,00± 0,86 arasında değişmiştir. En yüksek
değerler 14. Günde probiyotik uygulanan grupta tespit edilmiştir (Çizelge 4.8, Şekil
4.14). En düşük değerler 7. ve 14. günlerde kontrol grubunda tespit edilmiş olup bu
nispi farklılıklar istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (P>0,05)
Yetiştiricilik suyuna probiyotik ilave edilen gruplarda nötrofil değerleri 9,80±1,00
ile 11,20±1,00 arasında değişmiştir. En yüksek ortalamalar probiyotik içeren grupta
tespit edilmiştir. Lenfosit ortalamaları 81,60 ± 1,28 ile 84,80 ± 1,28 arasında
değişmiştir. En yüksek değerler tüm günlerde kontrol grubunda tespit edilmiştir
(Çizelge 4.8, Şekil 4.14).
Çizelge 4.8. Levrek balıklarında probiyotik bakterinin suya ilave edilmesinin lokosit
hücre tiplerinin sayısına etkisi
Hücre MONOSİT NÖTROFİL LENFOSİT
Uygulama PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL
1 7,00± 0,86 a 8,00± 0,86 a 11,20± 1,00 a 10,20± 1,00 a 81,80± 1,28 a 81,80± 1,28 a
7 7,20± 0,86 a 5,40± 0,86 a 10,60± 1,00 a 9,80± 1,00 a 82,20± 1,28 a 84,80± 1,28 a
14 8,00± 0,86 a 5,80± 0,86 a 11,00± 1,00 a 11,00± 1,00 a 82,00± 1,28 a 83,20± 1,28 a
21 7,00± 0,86 a 7,40± 0,86 a 11,40± 1,00 a 10,60± 1,00 a 81,60± 1,28 a 82,00± 1,28 a
28 6,20± 0,86 a 7,20± 0,86 a 11,20± 1,00 a 10,00± 1,00 a 82,60± 1,28 a 82,80± 1,28 a
Hücre Sayısı (%)
90,00
80,00
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
1 7 14 21 28
MONOSİT PROBİYOTİK
MONOSİT KONTROL
NÖTROFİL PROBİYOTİK
NÖTROFİL KONTROL
LENFOSİT PROBİYOTİK
LENFOSİT KONTROL
Günler
Şekil 4.14. Levrek balıklarında probiyotiğin suya ilavesinin lökosit hücre tiplerinin
dağılımı üzerine etkisi
48

Levrek Balıklarında probiyotiğin yeme ilavesinde Monosit miktarları 4,80± 0,87 ile
8,00± 0,87 arasında değişmiştir. En yüksek değer 14. günde probiyotik içeren grupta
ve 1. günde kontrol grubunda oluşmuştur (Çizelge 4.9 ve Şekil 4.15). Genel
ortalamanın probiyotik içeren grupta yüksek olmasına rağmen bu fark istatistiki
olarak önemli bulunmamıştır (P>0.05). Probiyotiğin yeme ilave edildiği gruptaki
nötrofil ortalamaları da 10,20± 1,09 ile 13,00± 1,09 arasında değişmiş ve en yüksek
değer 14. ve 21. günlerde probiyotik içeren grupta tespit edilmiştir. En düşük
değerler kontrol grupta 1. ve 14. günlerde tespit edilmiştir (Çizelge 4.9, Şekil 4.15).
Lenfosit ortalamalarına bakıldığı zaman değerlerin 79,00± 1,17 ile 83,20± 1,17
arasında değiştiği ve en yüksek değerlerin kontrol grubu balıklarında tespit edildiği
görüşmüştür. Ancak bu fark istatistiki olarak önemli bulunmamıştır (P>0,05).
Çizelge 4.9. Levrek balıklarında probiyotik bakterinin yeme ilavesinin lökosit hücre
tipleri üzerine etkisi
Hücre MONOSİT NÖTROFİL LENFOSİT
Uygulama
Günler PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL
1 7,00 ± 0,87 a 8,00± 0,87 a 11,20± 1,09 a 10,20± 1,09 a 81,80± 1,17a 81,80± 1,17a
7 6,60± 0,87 a 4,80± 0,87 a 11,80± 1,09 a 12,00± 1,09 a 81,60± 1,17a 83,20± 1,17a
14 8,00± 0,87 a 5,80± 0,87 a 13,00± 1,09 a 11,00± 1,09 a 79,00± 1,17a 83,20± 1,17a
21 7,20± 0,87 a 6,00± 0,87 a 11,20± 1,09 a 11,80± 1,09 a 81,60± 1,17a 82,20± 1,17a
28 4,80± 0,87 a 6,80± 0,87 a 13,00± 1,09 a 12,20± 1,09 a 82,20± 1,17a 81,00± 1,17a
Hücre Sayısı (%)
90,00
80,00
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
1 7 14 21 28
Günler
MONOSİT PROBİYOTİK
MONOSİT KONTROL
NÖTROFİL PROBİYOTİK
NÖTROFİL KONTROL
LENFOSİT PROBİYOTİK
LENFOSİT KONTROL
Şekil 4.15. Levrek balıklarında probiyotik bakterinin balık yemine ilavesinin lökosit
sayılarına etkisinin karşılaştırlması
49

Çipura balıklarında probiyotik yeme ilave edildiği zaman monosit miktarları
3,20±1,0 ile 9,20±1,0 arasında gerçekleşmiştir. En yüksek değerler 1. günde
probiyotik içeren ve kontrol grubunda tespit edilirken en düşük değerler 7. günde
kontrol grubunda ve 28.günde probiyotik içeren gruptaki balıklarda tespit edilmiştir.
Monosit hücreleri bakımından yüksek olan bu fark istatistiki açıdan önemli
bulunmuştur (P

Çipura balıklarında probiyotiğin yetiştiricilik suyuna ilave edilerek etkisine bakıldığı
zaman Monosit miktarlarının gruplardaki ortalama değerleri 5,00± 0,99 ile 9,20±
0,99 hücre/100 arasında değişmiştir. En yüksek değerler 1. günde probiyotik içeren
grupta ve kontrol grubu balıklarında görülürken en düşük değerler 7. günde kontrol
grubunda ve 28. günde probiyotik içeren grupta tespit edilmiştir. Gruplar arasındaki
fark istatstiki olarak önemli bulunmamıştır. Gruplar arası nötrofil sayıları incelendiği
zaman değerlerin 8,80± 1,0 ile 12,60± 1,0 arasında değiştiği tespit edilmiştir.
Probiyotik grubunda nötrofil sayıları günlere göre istikrarlı bir seyir izlerken; kontrol
grubu değerleri günlere göre dalgalanmalar göstermiştir. Ancak bu farklılıklar hem
günlerin karşılaştırılmasında hem de gruplar arasında önemli bulunmamıştır.
Gruplar arası lenfosit sayıları 80,80 ± 1,47 ile 83,20± 1,47 arasında değişmiştir. İki
grup içindeki değerlerin de ortalamaya yakın çıktığı gözlenmiş ve istatistiki olarak
önemli fark bulunmamıştır (Çizelge 4.11 ve Şekil 4.17) .
Çizelge 4.11. Çipura balıklarında probiyotik bakterinin suya ilavesinin lökosit hücre
tiplerinin sayısı üzerine etkisi
Hücre MONOSİT NÖTROFİL LENFOSİT
Uygulama
Günler PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL PROBİYOTİK KONTROL
1 9,20± 0,99a 8,80± 0,99a 10,00 ± 1,0a 10,20± 1,0a 80,80 ± 1,47a 81,00± 1,47a
7 7,40± 0,99a 5,00± 0,99a 10,00± 1,0a 12,20± 1,0a 82,60± 1,47a 82,80± 1,47a
14 7,20± 0,99a 8,00± 0,99a 10,80± 1,0a 8,80± 1,0a 82,00± 1,47a 83,20± 1,47a
21 7,00± 0,99a 6,40± 0,99a 11,20± 1,0a 12,60± 1,0a 81,80± 1,47a 81,00± 1,47a
28 5,60± 0,99a 7,20± 0,99a 11,80± 1,0a 9,60± 1,0a 82,60± 1,47a 83,20± 1,47a
Hücre Sayısı (%)
90,00
80,00
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
1 7 14 21 28
Günler
MONOSİT PROBİYOTİK
MONOSİT KONTROL
NÖTROFİL PROBİYOTİK
NÖTROFİL KONTROL
LENFOSİT PROBİYOTİK
LENFOSİT KONTROL
Şekil 4.17. Çipura balıklarında probiyotik bakterinin suya ilavesinin lokosit hücre
tiplerinin dağılım üzerine etkisi
51

Şekil 4.18. May Grünwald- Giemsa boyamada tespit edilen kan hücreleri E: Eritrosit,
L: Lenfosit, N: Nötrofil, B: Boya kalıntısı
4.7. Büyüme Parametrelerine Etkisi
Yapılan tartımlar sonucunda probiyotiğin su yoluyla uygulanmasıyla ilgili çalışmada
levrek balıklarının ağırlıkları 7,5 ile 11 gram arasında değişmektedir. En yüksek
ortalama probiyotik ilave edilen grupta bulunmuştur (Çizelge 4.13.). Ayrıca deneme
sonunda ağırlık kazancı ve spesifik büyüme oranına da bakılmış en yüksek değerler
yine probiyotik içeren grupta tespit edilmiştir.
Levrek balıklarında probiyotiğin yeme ilave edilmesiyle yapılan çalışma sonunda
yüksek değerler yine probiyotikle beslenen grupta tespit edilmiştir (Çizelge 4.13.).
Çipura balıklarında da 28. gün sonunda büyüme parametrelerinde yüksek değerler
probiyotikli grupta tespit edilmiştir (Çizelge 4.12.). Ancak yapılan istatistiki analizler
sonucunda bu nispi farklılıkların önemsiz çıktığı tespit edilmiştir (P>0,05).
Çizelge 4.12. Çipura balıklarında probiyotik bakteri ilavesinin büyüme
parametrelerine etkisi
Çipura YEM SU
Kontrol PROBİYOTİK Kontrol PROBİYOTİK
Başlangıç Ağırlığı (gr) 20±2,0a 20±2,0a 4±0,5a 4±0,5a
28.gün Ağırlığı (gr) 29,55±0,73a 29,95±0,73a 8,35±0,38a 8,6±0,38a
Ağırlık Kazancı 9,55±3,35a 9,95±3,22a 4,35±1,55a 4,67±1,31a
Spesifik Büyüme Oranı 1,37±0,41a 1,42±0,38a 2,60±0,46a 2,70±0,52a
52

Çizelge 4.13. Levrek balıklarında
parametrelerine etkisi
probiyotik bakteri ilavesinin büyüme
Levrek YEM SU
Kontrol PROBİYOTİK Kontrol PROBİYOTİK
Başlangıç Ağırlığı (gr) 20±2,0a 20±2,0a 4±0,5a 4±0,5a
28.gün Ağırlığı (gr) 30,55±0,74a 31,40±0,74a 9,00±0,39a 9,25±0,39a
Ağırlık Kazancı 10,55±3,14a 11,4±3,55a 5,00±1,00a 5,25±1,42a
Spesifik Büyüme Oranı 1,49±0,36a 1,59±0,39a 2,88±0,39a 2,96±0,55a
Şekil 4.19. Gruplar arasındaki ortalama ağırlık kazancının karşılaştırılması
Şekil: 4.20. Gruplar arasındaki spesifik büyüme oranının karşılaştırılması
53

5.TARTIŞMA VE SONUÇ
Bu tez çalışmasında probiyotik bakterinin levrek ve çipura balıklarının bağışıklık
sistemi üzerine etkisi araştırılmıştır. Başlangıçta tez çalışmasının levrek ve alabalıkta
yapılması planlanmış ancak izolasyon çalışmaları neticesinde tatlı suda probiyotik
potansiyeli olan izolatın tespit edilememesiyle çipura’ya yönlenilmiştir. Çalışmada
probiyotiğin etkisinin tespiti için 2 farklı deneme modeli oluşturulmuştur. Enjeksiyon
yapılamayacak kadar küçük olan balıklara (4 gr) akvaryum ortamında, kapalı devre
sistemde yetiştiricilik suyuna aday probiyotik bakteri ilave edilerek etkisi tespit
edilmeye çalışılmıştır. Toprak havuzdaki balıklara da (20 gr.) yemlerine probiyotik
bakteri ilave edilmiş ve etkisi araştırılmıştır. Böylece probiyotik bakterinin hem
kapalı devre yetiştiricilik sistemindeki hem de yeme ilave edildiği zaman etkisi
karşılaştırılabilmiştir.
Sucul canlılar poikloterm oldukları için onların vücutlarındaki mikrobiyal
konsantrasyon sıcaklık ve tuzlulukla değişir (Lesel, 1990). Tuzluluk değişimleri
mikrop yoğunluğunu artırır (Hamid vd., 1978; Sakata vd., 1980; Ring ve Strim,
1994) ve deniz balıkları vucutlarının su kaybını önlemek için devamlı su içerler. Bu
devamlı su alma çevredeki maddelerin etkisini artırır. Bu etki özellikle mide
engellerinin olmadığı larval dönemde önemlidir. Bununla birlikte sucul canlıların
bağırsak mikroflorası yem ve sudan gelen mikro organizmalarla hızlı bir şekilde
değişir (Sugita vd., 1981; Priuer vd., 1990). Fakat mikroflora yem yoluyla da
geçebilmektedir (Moriarty 1990). Larval ve juvenil balıklarda yemin etkisi net bir
şekilde gösterilmiştir (Tanasomwang ve Muroga, 1989; Ring vd., 1995). Özellikle ilk
yemleme esnasında canlı yemlerle verilen bakterilerin etkisi oldukça yüksektir
(Munro vd., 1993; Bergh vd., 1994).
Taoka ve arkadaşları (2006), (Paralichthys olivaceus yetiştiriciliğinde resirküle
sistemlerde probiyotiklerin büyüme, stres toleransı ve spesifik olmayan bağışıklık
sistemi üzerine etkisi üzerine yapılan bir çalışmada ticari probiyotikler yeme ve suya
ilave edildiklerinde özellikle su kalitesi parametrelerinden pH, Amonyum azotu,
Nitrat azotu ve Fosfatın kontrol gruba göre probiyotik ilaveli yemle beslenenlerde
54

daha az olduğunu tespit etmişlerdir. Bu çalışma mikrobiyal aktivitenin sucul canlılar
için en çok yem ve su ile değiştiği için probiyotik bakteri yem ve suya ilave edilerek
yapılmıştır.
Su ürünlerinde probiyotik kullanımıyla ilgili çalışmalar daha çok dil, kalkan ve tatlı
su balıkları üzerinde yoğunlaşmıştır. Oysaki kültür balıkçılığı üzerindeki payı çok
yüksek olan levrek ve çipura yetiştiriciliğinde probiyotik kullanımı ile ilgili yeterli
çalışma tespit edilemememiştir. Ayrıca probiyotik kullanımı ile ilgili çalışmalar daha
çok lisanslı probiyotik ürünlerin etkisinin tespiti veya lisanslı olup hayvancılığın
diğer alanlarında kullanılan ürünlerin su ürünleri yetiştiriciliğindeki etkisinin tespiti
üzerine yoğunlaşmıştır (Öztürk, 2007). Su ürünlerine özgü probiyotik izolasyonları
yeterli seviyeye gelmemiştir. Bilindiği gibi probiyotiğin etkili olmasındaki en temel
noktalardan biri yetiştiriciliği yapılan türle aynı ortamdan izole edilmesidir
(Gatesoupe, 1999). Bu çalışmada probiyotik bakteri ağ kafeslerin bulunduğu deniz
suyundan izole edilmiştir.
İzole edilen bakterinin V. anguillarum’un üç farklı patojen suşuna karşı antagonistik
etkisi tespit edilmiştir. Bakterinin bir bakteriye karşı antagonistik etki göstermesi o
bakterinin diğer patojenlere karşı da antogonistik etki gösterebilme potansiyalinin
olduğunu ortaya çıkarmaktadır (Maeda, 1999). Bu sebeple antagonizm gösteren bu
bakteri potansiyel probiyotik olarak seçilmiştir.
Probiyotik bakterinin teşhis çalışmalarına geçilmiş ve yapılan geleneksel ve
biyokimyasal testler sonucunda Vibrio sp. olduğu tespit edilmiştir. Aynı cinsteki
bakterilerin birbirlerine karşı antagonistik etki gösterdiği yapılan çalışmalarda
bildirilmiştir. Yine aynı araştırmacı bazı Vibrio türlerinin V. parahaemolyticus,
Aeromonas, Yersinia gibi önemli balık patojenlerine karşı da probiyotik olarak
kullanıldığını belirtmiştir. Hatta bazı vibrio türlerinin IHNV ve OMV gibi karidesler
için büyük mortaliteler oluşturan virüslere karşı da antagonistik etki gösterdiği ifade
edilmiştir (Gatesoupe, 1999).
55

Rosales ve arkadaşlarının (2006), yapmış oldukları bir çalışmada ısı ile inaktif
edilmiş Vibrionaceae familyasına ait 2 adet probiyotik suşun çipuraların bağışıklık
sistemine etkisine bakmışlar; serum peroksidaz, komplement aktivitesi, sitotoksik
aktivite, fagositik aktivite üzerine önemli etkisi görülürken; respiratory burst aktivite
(NBT (+) hücre aktivitesi) üzerinde önemli bir etki tespit edilememiştir (Rosales vd.,
2006). Kim ve Austin (2006)’in yapmış oldukalrı çalışmada probiyotik olarak
Carnobacterium maltomariticum denenmiş; respiratory burst, lizozim aktivitesi,
makrofajların fagositik aktivitesinde istatistiki açıdan önemli sonuçlar elde edilmiştir
(Kim ve Austin, 2006).
Bu çalışmada levrek balıklarının yemine probiyotik ilavesinde NBT (+) hücre
ortalamaları probiyotik ilaveli yemle beslenenlerde yüksek bulunmuştur. Levrek
balıklarının suyuna probiyotik ilave edildiği zaman NBT (+) hücre sayıları haftalar
arasında dalgalanma göstermiş ancak yüksek ortalamalar genelde kontrol grubu
balıklarında görülmüştür. Çipura balıklarının yemine probiyotik ilavesinde de yüksek
ortalamalar yine probiyotikli grupta tespit edilmiştir. Çipura balıklarının suyuna
probiyotik ilavesinde ortalamalar her iki grupta birbirine çok yakın çıkmıştır. Bu
sonuca göre her iki balık türünde de probiyotik bakterinin yeme ilavesi NBT(+)
hücre sayılarında artışa neden olmuştur, ancak bu farklılıklar istatistiki açıdan önemli
bulunmamıştır.
Brunt ve Austin (2005), alabalıklarda lactococ ve streptococ’un önlenmesi için
probiyotik olarak Aeromonas sobria denemişler; probiyotik bakterinin mortaliteyi
azaltmasının yanı sıra respiratory burst, serum lizozim aktivitesi, fagositik aktivite ve
lokosit sayılarını da artırdığını tespit etmişlerdir (Brunt ve Austin, 2005).
Bu çalışmada yemlerine probiyotik bakteri ilave edilen çipura ve levrek balıklarının
kan serumlarındaki lizozim aktivitesi incelenmiş; sonuçlar levrek balıklarında
düzensiz çıkarken, çipura balıklarında her iki grupta da ortalamalar yakın çıkmıştır.
Serum lizozim aktivitesi miktarları deneme gruplarında istatistiki olarak önemli bir
fark oluşturmamıştır.
56

Bu çalışmada levrek ve çipura balıklarında hematokrit miktarları üzerine probiyotik
bakterinin önemli bir etkisi olmamıştır. Hematokrit miktarı bağışıklık sistemi
göstergesi olması yanı sıra daha çok sudaki oksijenle ilgili olarak değişebilmektedir.
Çünkü kan hücrelerinin yoğun kısımı eritrositler oluşturmaktadır. Eritrosit yoğunluğu
da oksijen miktarı ile ters orantılı olarak vucut tarafından artırılmaktadır. Bu yüzden
hematokrit miktarlarındaki aşırı artışlar bağışıklık sistemi göstergesi olmayabilir.
Çalışma kapsamında deneme gruplarındaki lokosit hücre tiplerinin değişimleri de
incelenmiş; genelde probiyotik içeren gruplarda lenfosit oranı düşük çıkarken
monosit ve nötrofil oranları yüksek bulunmuştur. Hatta çipura balıklarının yemine
probiyotik ilave edildiği denemede kontrol ile probiyotik grubu arasındaki fark
istatistiki açıdan da önemli çıkmıştır. Monosit sayısı denemede araştırlan lokosit
tipleri içinde en az miktarda bulunmaktadır. Bu yüzden olası küçük değişimler
istatistiki açıdan önem taşımaktadır.
Kırmızı (Pagrus major) ve siyah çipura (Acanthopagrus schlegeli) balıklarında
yapılan denemelerde, larva ve yavru dönemindeki balıkların bağırsak florasının,
yetiştirme suyunun ve diyetlerin mikroflorası ile ilişkili olarak değişim gösterdiği
tespit edilmiştir (Muroga vd., 1987). Akvaryum ortamında resirküle sitemdeki
balıklar dışarıdan doğrudan mikro organizma istilasına maruz değildir. Sadece yem
kaynaklı kontaminasyonlar oluşabilmektedir. Ayrıca resirküle sitemin en riskli yönü
olan su kalitesinin bozulması balıklara zarar vermektedir. Bu nedenle resirküle
sitemde aday bakteri suya ilave edilmiş ve hem su kalitesini düzenleme potansiyeli
hem de suda oluşabilecek zararlı bakteri ve mantarla karşı antagonistik etki
sağlaması amaçlanmıştır. Toprak havuzdaki balıklara resirküle sistem uygulama
imkanı olmamaktadır. Bu nedenle probiyotik bakteri balıkların yemlerine ilave
edilerek tatbik edilmiştir. Bunda da amaç sindirim sistemi aracılığıyla oluşabilecek
kontaminasyonları önlemek ve büyüme parametrelerine etkisini tespit etmektir.
Yetiştiricilik ortamından izole edilen Photobacterium ve Bacillus cinsi bakteriler
sazan balıklarında yem değerlendirme ve enzim üretimlerine etkisi açısından
denenmiş; probiyotik ilaveli gruplarda yem değerlendirme ve sindirim enzimleri
57

aktivitesi kontrol grubuna göre yüksek bulunmuştur. Özellikle bu iki bakterinin
birlikte uygulandığu grupta en iyi sonuç alınmıştır (Yanbo ve Zirong, 2005). Yapılan
bazı çalışmalarda da probiyotik bakterinin büyüme oranları üzerinde önemli bir etki
oluşturmadığı tespit edilmiştir. Gruplur arasındaki farlılığın önemli olmamasının
nedeni olarak deneme periyodunun kısalığı (9 hafta) ve yemleme miktarının azlığı
olarak gösterilmiştir (Nikoskelainen vd., 2001). Öztürk (2007)’ün levrek balıklarında
kafeste 6 ay boyunca yaptığı çalışmada da spesifik büyüme oranı faklı bulunmuş
ancak fark istatistiki olarak önemsiz çıkmıştır. Bunun sebebi olarak da denemenin
ticari bir işletmede yapılması nedeniyle balıkların periyodik manipülasyonlara tabi
tutulması ve kontrolun laboratuvar şartlarındaki gibi tam yapılamaması olarak
gösterilmiştir.
Bu çalışmada probiyotik bakteri balıklarda spesifik büyüme oranı ve yem
değerlendirmeye pozitifi etki etki etmiş ancak bu etki istatistiki olarak önemli
bulunmamıştır. Deneme süresinin kısa olması (4 hafta) bunda en temel neden olarak
ortaya çıkmaktadır.
Bu çalışma ülkemizde bu konuda ilk yapılan çalışmalardan olması açısından önem
taşımaktadır. Probiyotik konusu su ürünleri sektöründe diğer hayvansal üretimlere
göre daha yeni yer bulmaya başlamıştır. Bu yüzden sektörde hala diğer hayvansal
üretimler için tasarlanan probiyotik ürünler kullanılmaktadır ve onların su ürünleri
konusunda etkisi ile ilgili yeterli bilimsel çalışma bulunmamaktadır. Bu yüzden
yetiştiricilerimiz bu ürünleri rastgele kullanmaktadırlar. Bu sebeple sektörümüze
özgü probiyotik ürünlerin kazandırılması önemlidir. Bu çalışma bu konuda çalışmak
isteyen araştırmacılara yol gösterici olacaktır.
58

6. KAYNAKLAR
Açkurt, F., Biringen G. ve Löker M., 1999. Sağlıklı beslenmede özel fizyolojik etki
gösteren gıdaların yeri. Üretimden Tüketime Diyet Gıdalar Sempozyumu,
İstanbul.
Alexander J.B., Ingram G.A. 1992. Noncellular nonspesific defence mechanism of
fish, Annual Review of Fish Diseases, 2, 249-279
Amaro C., Biosca E.G., Esteve C., Fouz B., Toranzo A.E. (1992) Comparative study
of phenotypic and virulence properties in Vibrio vulnificus biotypes 1 and 2
obtained from an european eel farm experiencing mortalities, Diseases of
Aquatic Organisms 13, 29-35.
Anderson, P.D., Moritomo, T., Grooth, R., 1992. Neutrophil, glass-adherent,
nitroblue tetrazolium assay gives early indication of immunization
effectivenes in rainbow trout. Veterinary Immunology and
Immunopathology, 30, 419-429
Anonim, 2007. The State of Food and Agriculture. FAO, 26p., Rome.
Anonim, 2008. Su Ürünleri, 2007. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Haber Bülteni,
Sayı: 122
Asbakk, K., Dalmo, R.A. 1997. Uptake of particles by fish epidermal cells in vitro.
Journal of Marine Biotechnology, 6, 30-34
Aubin J., Gatesoupe F. J., Labbe L., Lebrun L., 2005. Trial of probiotics to prevent
the vertebral column compression syndrome in rainbow trout (Oncorhynchus
mykiss Walbaum). Aquaculture Research, 36, 758-767
Austin B, Austin DA., 1989. Microbiological examination of fish and shellfish.
Chichester: Ellis Horwood
Avonts, L., Uytven E.V. and De Vuyst L., 2004. Cell growth and bacteriocin
production of probiotic Lactobacillus strains in different media. International
Dairy Journal, 14 (11), 947- 955.
Aytuğ C.N., Alaçam E., Görgül S., 1989. Sığır hastalıkları TÜM-VET Hayvancılık
Hizmetleri yayını No: 1 İstanbul
Bechman T.C., Chambers J.V. Cunningham M.D., 1974. Influence of Lactobacillus
acidophilus on performance of young dairy calves. Journal of Dairy Science
Supplement 1, 60-74
Beeman K., 1985. The effect of Lactobacillus spp. on convalescing calves. Agri-
Practise, 6, 8-10
59

Bengmark, S., 1998. Ecological control of the gastrointestinal tract: The role of
probiotic flora. Gut, 42, 2–7.
Bergh, O., Naas, K.E., Harboe, T., 1994. Shift in the intestinal microflora of Atlantic
halibut, Hippoglossus hippoglossus, larvae during first feeding. Canadian
Journal of Fish Aquatic Sciences, 51, 1899–1903.
Blaxhall, P.C., Daisley, K.W., 1973. Routine Haematological methods for use with
fish blood. Journal of Fish Biology, 5, 771-781
Blum, S., Reniero R., Schiffrin E.J., Crittenden R., Mattila- Sandholm T., Ouwehand
A.C., Salminen S., vonWright A., Saarela M., Saxelin M., Collins K., Morelli
L., 1999. Adhesion studies for probiotics: need for validation and refinement.
Trends Food Sciences Technology, 10, 405–410.
Boyraz, T., Kaymak, S., Baştaş, K.K, 2006. Elma Kara Lekesi Hastalığı (Venturia
inaequalis (Cke) Wint.) karşı bazı bitki aktivatörlerinin tek başlarına ve
fungisit kombinasyonları ile etkileri. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Dergisi, 20 (39), 1-6.
Brassart, D. and Schiffrin E.J., 1997. The use of probiotics to reinforce mucosal
defence mechanism. Trends Food Sciences Technology, 8, 321-326.
Brunt J., Austin B., 2005. Use of a probiotic to control lactococcosis and
streptococcosis in rainbow trout, Oncorhynchus mykiss (Walbaum). Journal
of Fish Diseases, 28, 693–701.
Chabrillon M, Arijo S., Daz-Rosales P., Balebona M. C., Morinigo M. A., 2006.
Interference of Listonella anguillarum with potential probiotic
microorganisms isolated from farmed gilthead seabream (Sparus aurata, L.).
Aquaculture Research, 37, 78-86.
Charteris, W.P., Kelly P.M., Morelli L. and Collins J.K., 1997. Selective detection,
enumeration and identification of potentially probiotic Lactobacillus and
Bifidobacterium species in mixed bacterial populations. International Journal
of Food Microbiology, 35, 1-27.
Chythanya R., Karunasagar I., 2002. Inhibition of shrimp pathogenic vibrios by a
marine Pseudomonas I-2 strain. Aquaculture, 208, 1– 10.
Clements, K.D., 1997. Fermentation and gastrointestinal microorganisms in fishes.
In: Mackie, R.I., Withe, B.A., Isaacson, R.E. Eds., Gastrointestinal
Microbiology, Vol. 1, Gastrointestinal Ecosystems and Fermentations.
Chapman & Hall Microbiology Series, International Thomson Publishing,
New York, pp. 156–198.
Çakır, İ., 2005. Fonksiyonel Gıdalar ve Probiyotikler. 4. Gıda Mühendisligi
Kongresi, Ankara.
60

Dalmo R.A., Begwald, J., Ingebrightsen, K., Seljelid, R. 1996. The imunomodulatory
effect of laminaran (β (1,3)-D-glucan) on Atlantic salmon, Salmo salar L.,
anterior kidney leucocytes after intraperitoneal, peroral an peranal
administration. Journal of Fish Diseases, 19, 449-457.
Dalmo R.A., Ingebrigtsen K. and Boegwald J. 1997. Non-specific defence
mechanisms in fish with particular reference to the reticuloendothelial
system. Journal of Fish Diseases. 20, 241-273.
Dalmo, R.A., Ingebrigtsen, K., Bogwald, J., Horsberg, T.E., Seljelid, R., 1995.
Accumulation of imunomodulatory laminaran (β (1,3)-D-glucan) in the
spleen and kidney of Atlantic salmon, Salmo salar L. Journal of Fish
Diseases, 18, 545-553.
Dalmo, R.A., McQueen leifson, R., Bogwald, J., 1995. Microspheres as antigen
carriers: studies on intestinal absorption and tissue localization of polysytrene
microspheres in Atlantic salmon, Salmo salar L. Journal of Fish Diseases, 18,
87-91.
Davina, J.H.M., Permantier, H.K., Timmermans, L.P.M., 1982. Effect of oral
administration of Vibrio bacterin on the intestine of cyprinoid fish.
Developmental and Comperative Immunology Supplement, 2, 157-166.
Demers, N.E. ve Bayne C.J., 1994. Plasma proteins of rainbow trout
(Onchorhynchus mykiss): immediate response to stres. In: Models for
environmental Toxicology, Biomarkers, Immunostimulants, Vol. 1 (edited by
J.S. Stolen and NJ.).
Doillet, P.A., Langdon, C.J., 1994. Use of a probiotic for the culture of larvae of
pacific oyster (Crassostrea gigas Thunberg). Aquaculture, 119, 25-40.
Dopazo C.P., Lemos M.L., Lodeiros C., Bolinches J., Barja J.L. & ToranzoA.E.,
1988. Inhibitory activity of antibiotic-producing marine bacteria against fish
pathogens. Journal of Applied Bacteriology, 65,97-101.
Dunne, C., Murphy L., Flynn S., O’Mahony L., O’Halloran S., Feeney M., Morrisey
D., Thornton G., Fitzgerald G., Daly C., Kiely B., Quigley E.M.M.,
O’Sullivan G., Shanahan F. and Collins K., 1999. Probiotics: from myth to
reality. Demonstration of functionality in animal models of disease and in
human clinical trials. Antonie van Leeuwenhoek, 76, 279–292.
Ellis, A.E., Munroe, A.L.S., Roberts, R.J., 1976. Defence mechanisms in fish. A
study of the phagocytic system and fate of inteperitoneally injected
particulate material in plaice (Pleuronectes platessa L.) Journal of Fish
Biology, 8, 67-78.
61

Engstad, R.E., Robertsen, B., Frivold, E., 1992. Yeast glucan induces increase in
lysozyme and complement-mediated haemolytic activity in Atlantic salmon
blood. Reprinted from Fish and Shellfish Immunology, 2, 287-297.
Erkkila, S., 2001. Bioprotective and Probiotic Meat Starter Cultures or the
Fermantation of Dry Sausages. Phd. Thesis. University of Helsinki
Department of Food Technology, Helsinki. Finland.
Findlay, C., Tatner, M.F., 1994. A comparative study of T and B lymphocytes in
rainbow trout (Onchorhynchus mykiss) following their separation by nylon
wool adherence and lectin aglutination techniques. Comperative
Haemotology International, 4, 55-60.
Fletcher, T.C., White A. 1987. Metabolic and immunological effects of endotoxin in
the plaice Pleuronectes platessa L. Journal of Fish Biology, 31 (Supplement
A), 81-85.
Food - Info, 1999. İnternet Sitesi http://www.food-info.net/tr/ff/probiotics.htm
Erişim tarihi: 12.05.2006
Fukushima,Y., Kawata Y., Hara H., Terada A. and Mitsuoka T., 1998. Effect of
probiotic formula on intestinal immunoglobulin A production in healthy
children. International Journal of Food Microbiology, 42, 39–44.
Fuller R., 1997. A Review: Probiotics in man and animals. Journal of Applied
Bacteriology, 66: 365-378.
Fuller, R., 1997. Indroduction. Probiotics 2, Application and Practical Aspects, Ed:
R. Fuller. Chapman and Hall, England, 1-9.
Gatesoupe, F.J., 1999. The use of probiotics in aquaculture: Review, Aquaculture,
180, 147–165.
Gibson, G.R., Saavedra J.M., Macfarlane S. and Macfarlane G.T., 1997. Probiotics
and Intestinal Infections. Probiotics 2, Application and Practical Aspects, Ed:
R. Fuller. Chapman and Hall, England, 10-39.
Gill D.R., Smith R.A., Ball R.L., 1987. The effect of probiotics feding on health and
performance of newly arrived socker calves. Animal Science Research
Report, 202-204.
Gournier-Chateau, N., Larpent, J.P., Castellanos, I., Larpent, J.L., 1994. Les
Probiotiques en Alimentation Animale et Humaine. Technique et
Documentation Lavoisier, Paris, 192 pp.
Gravell M., Malsberger, R.S., 1965. A permanent cell line from the fathead minnow
(Pimephales promelas). Annuals of the New York Academy of Sciences,
126, 555-556
62

Gutzwiller A., Wyss U., 1990. Effect of lactic acid bacteria ( Streptococcus faecium
M74) on the fattening performance and healt of veal calves. Nutrition
Abstract Review, 66:536.
Hamid, A., Sakata, T., Kakimoto, D., 1978. Microflora in the alimentary tract of grey
mullet: 2. A comparison of the mullet intestinal microflora in fresh and sea
water. Bulletin Japan Association Sciences of Fish, 44, 53–57.
Herraez, M.P. Zapata A.G., 1986. Structure and function of the melano-macrophage
centres of the goldfish Carassius auratus. Veterinary Immunology and
Immunopathology, 12, 117-126.
Hoesl, C.E. and Altwein J.E., 2005. The probiotic approach: An alternative treatment
option in urology. European Urology, 47, 288- 296.
Hooper P., 1989. The role of probiotics (intestinal inoculants) in production animals.
In: Healty Animals Safe Foods Healty Mans. World Association of
Veterinary Food Hygienists 10.th International Symposium in Stockholm. 2-7
July 1989.
Hooper P., 1990. Probiotics: Intestinal inoculants FAO production animals.
Probiotics in the nutrition of animals. Sbornik Prednasek, 19-21 Nowember
1990, Bruno.
Ingram G.A. 1980. Substences involved in the natural resistance of fish to infectiona
review. Journal of Fish Biology, 16, 23-60.
Irianto A, Austin B., 2002. Use of probiotics to control furunculosis in rainbow trout,
Oncorhynchus mykiss (Walbaum). Journal of Fish Diseases, 25, 333-342.
Isolauri, E., Salminen S. and Ouwehand A.C., 2004. Probiotics. Best Practice and
Research Clinical Gastroenterology, 18 (2), 299-313.
Itsaranuwat, P., Al- Haddad K.S. and Robinson R.K., 2003. The potential therapeutic
benefits of consuming ‘health-promoting’ fermented dairy products: A brief
update. International Journal of Dairy Technology, 56 (4), 203-210.
Jones, C.D., Tomas C.N., 1987. The maintace of strain specificity and bile tolerance
when producing stable bacteria. In: Biotechnology in the Food Industry.
Alltech Technical Publications, Kentucky, USA, 157-166.
Kailasapathy, K. and Chin J., 2000. Survival and therapeutic potential of probiotic
organisms with reference to Lactobacillus acidophilus and Bifidobacterium
supplement Immunolgy Cell Biology, 78 (1), 80–88.
Kalantzopouulos, G., 1997. Fermented products with probiotic qualities. Anaerobe,
3, 185- 190.
63

Kim D. H., Austin B., 2006. Innate immune responses in rainbow trout
(Oncorhynchus mykiss, Walbaum) induced by probiotics. Fish & Shellfish
Immunology, 21, 513-524.
Kimoto, H., Ohmomo S., Nomura M., Kobayashi M. and Okamoto T., 2000. In vitro
studies on probiotic properties of lactococci. Milchwissenschaft, 55 (5), 245-
249.
Kindberg, G.M., Dannevig, B.H., Andersen, K.-J., Berg, T. (1991): Intracellular
transport of ovalbumin after in vivo endocytosis in rainbow trout liver. Fish
Physiology and Biochemistry 9, 113-121.
Kita, J., Itazawa, Y., 1994. Scanning electron microscope study of rainbow trout
spleen with reference to the role of the reticular meshwork in the erythrocyte
release. Japanese Journal of Ichthyology, 41, 287-293.
Klaenhammer, T.R. and Kullen M.J., 1999. Selection and design probiotics.
International Journal of Food Microbiology, 50, 45–57.
Klaenhammer, T.R., 1998. Functional activities of Lactobacillus probiotics: Genetic
mandate. International Dairy Journal, 8, 497-505.
Lesel, R., 1990. Thermal effect on bacterial flora in the gut of rainbow trout and
African catfish. In: Le´sel, R. Ed., Microbiology in Poecilotherms, pp. 33–38.
Lourens-Hattingh, A. and Viljoen B.C., 2001. Yoghurt as probiotic carrier food.
International Dairy Journal, 11, 1–17.
Lunden, T., Lilius, E-M., Bylund, G., 2002. Respiratory burst activity of rainbow
trout (Oncorhynchus mykiss) phagocytes is modulated by antimicrobial drugs.
Aquaculture, 207, 203–212.
Lyons T.P., 1987. The role of biological tools in the food industry. In: Biotechnology
in the Food Industry, Alltech Technical Publications, Kentucky, 1-49.
Maeda M., 1999. Microbial Processes in Aquaculture. Society for the Biological
Creation and Enhancement of the Aquatic Environment (Biocreate), Japan,
1999, v + 102 pp., ISBN 4-939119-21-1.
Mattila- Sandholm, T., Myllarinen P., Critenden R., Mogensen G., Fonden R. And
Saarela M., 2002. Technological challenges for future probitic foods.
International Dairy Journal, 12, 173-182.
Mattila-Sandholm, T., Matto J. and Saarela, M., 1999 a. Lactic acid bacteria with
health claims- interactions and interference with gastrointestinal flora.
International Dairy Journal, 9, 25-35.
64

Mclean E., 1987. Intact protein absorption in teleosts. Ph.D. thesis, Universty of
Bradford Postgraduate School of Studies in Biomedical Sciences, Bradford
Mclean E., Donaldson E.M., 1990. Absorption of bioactive proteins by the
gastrointestinal tract of fish: A review. Journal of Aquatic Animal Health 2,
1-11.
Metchnikoff, E., 1907. The Prolongation of Life. Optimistic Studies. William
Heinemann, London.
Metchnikoff, E., 1908. The Nature of Man. Studies in Optimistic Philosophy.
William Heinemann, London.
Ming, D.X., 2002. Biometry and Experimental Design, 2nd ed. Agriculture of China
Press, Beijing.
Moriarty, D.J.W., 1990. Interactions of microorganisms and aquatic animals,
particularly the nutritional role of the gut flora. In: Le´sel, R. Ed..,
Microbiology in Poecilotherms, pp. 217–222.
Munro, P.D., Birkbeck, T.H., Barbour, A., 1993. Influence of rate of bacterial
colonisation of the gut of turbot larvae on larval survival. In: Reinertsen, H.
Murakami, H., Tamai, T., Shairata, S., 1995. Immortalization of fish lymphocytes
and fish interferon gene. Fish Pathology, 30, 175-180.
Muroga, K., Hıgashi, M., Keitoku, H., 1987. The isolation of intestinal microflora of
farmed red sea bream (Pagrus major) and black sea bream (Acanthopagrus
schlegeli) at larval and juvenile stages. Aquaculture, 88, 237-248
Nikoskelainen S., Salminen S., Bylund G. and Ouwehand A.C., 2001.
Characterization of the properties of human and dairy-derived probiotics for
prevention of infectious diseases in fish. Applied and Environmental
Microbiology, 67, 2430-2435.
Nilsen, F., 1995. Description of Trichodina hippoglossis spp. from farmed Atlantic
halibut larvae Hippoglossus hippoglossus. Diseases of Aquatic Organisms,
21, 209-214
O’Sullivan, D.J., 2001. Screening of intestinal microflora for effective probiotic
bacteria. Agricultural Food Chemistry, 49 (4), 1751-1760.
Ourth D.D., 1980. Secretory IgM, lysozyme and lymphocytes in the skin mucus of
the channel catfish, Ictalurus punctatus. Developmental and Comperative
Immunology, 4, 65-74.
65

Ouwehand, A.C., Kirjavainen P.V., Grönlund M.M., Isolauri E. and Salminen S.J.,
1999. Adhesion of probiotic micro-organisms to intestinal mucus.
International Dairy Journal, 9, 623- 630.
Ouwehand, A.C., Salminen S. and Isolauri, E., 2002. Probiotics: An overview of
benefical effects. Antonie van Leeuwenhoek, 82, 279-289.
Ouwehand, A.C., Tuomola E.M., Tolkko S. and Salminen S., 2001. Assessment of
adhesion properties of novel probiotic strains to human intestinal mucus.
International Journal of Food Microbiology, 64, 119–126.
Oyetayo, V.O. and Oyetayo F.L., 2005. Potential of probiotics as biotherapeutic
agents targeting the innate immune system. African Journal of
Biotechnology, 4 (2), 123-127.
Öztürk, F. Y., 2007. Levrek balıklarında (Dicentrarchus labrax) probiyotik olarak
Lactobacillus rhamnosus kullanılmasının rerformans üzerine etkisi, Ankara
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 76 sayfa, ANKARA
Parker, R.B., 1974. Probiotics. The other half of the antibiotics story. Animal
Nutritional Health, 29, 4–8.
Penner, R., Fedorak R.N. and Madsen K.L., 2005. Probiotics and nutraceuticals:
nonmedicinal treatments of gastrointestinal diseases. Current Opinion in
Pharmacology, 5 (6), 596-603.
Press, C.McL., Dannevig, B.H., Landsverk, T., 1994. Immun and enzyme
histochemical phenotypes of of lymphoid and nonlymphoid cells within the
spleen and head kidney of Atlantic salmon (Salmo salar L.). Fish and
Shellfish Immunology, 4, 79-93.
Prieur, D., Me´vel, G., Nicolas, J.L., Plusquellec, A., Vigneulle, M., 1990.
Interactions between bivalve molluscs and bacteria in the marine
environment. Oceanografic Marine Biology, Annual Review, 28, 277–352.
Rikkinen, M., Westermarck E., Salminen S. and Ouwehand A.C., 2003. Absence of
host specifity for in vitro adhesion of probiotic lactic acid bacteria to
intestinal mucus. Veterinary Microbiology, 97, 55-61.
Ring, E., Strom, E., 1994. Microflora of Arctic charr, Salvelinus alpinus L..:
Gastrointestinal microflora of free-living fish and effect of diet and salinity on
intestinal microflora. Aquaculture Fish Management, 25, 623–629.
Ringo, E., Strom, E., Tabachek, J.A., 1995. Intestinal microflora of salmonids: a
review. Aquaculture Research, 26, 773–789.
66

Rogelj, I., Bogovic B.M., Majhenic A.C. and Stjkovic A., 2002. The survival and
persistence of Lactobacillus acidophilus LF221 in different ecosystems.
International Journal of Food Microbiology., 76, 83-91.
Roitt I., Brostoff J. and Male D. 1989. Immunologie Fondamentale et Appliquée. 2nd
edition. MEDSI/ McGRAW-HILL Eds.
Rollo A., Sulpizio R., Nardi M., Silvi S., Orpianesi C., Caggiano M., Cresci A.,
Carnevali O., 2006. Live microbial feed supplement in aquaculture for
improvement of stress tolerance. Fish Physiology and Biochemestry, 32,167–
177.
Roth F.X., Kirchgessner M:., 1990. Nutritive effect of toyocerin. 2. Calf Fattening
Nutrition Abstract Rewiev, 60:536.
Rosales P. D., Salinas I., Rodrıguez A., Cuesta A., Chabrillon M., Balebona, M. C.,
Morinigo M. A., Esteban, A., Meseguer, J. 2006. Gilthead seabream (Sparus
aurata L.) innate immune response after dietary administration of heatinactivated
potential probiotics. Fish & Shellfish Immunology, 20, 482-492.
Rönka, E., Malinen E., Saarela M., Rinta- Koski M., Aarnikunnas J. and Palva A.,
2003. Probiotic and milk technological properties of Lactobacillus brevis.
International Journal of Food Microbiology, 83 (1), 63–74.
Sakai, D.K. 1992. Repertoire of complement in immunological defence mechanisms
of fish. Annual review of Fish Diseases, 2, 223-247.
Sakata, T., 1990. Microflora in the digestive tract of fish and shell-fish. In: Le´sel, R.
Ed.., Microbiology in Poecilotherms, pp. 171–176.
Sakata, T., Okabayashi, J., Kakimoto, D., 1980. Variations in the intestinal
microflora of Tilapia reared in fresh and sea water. Bulletin of the Japanese
Societyof Fisheries Oceanography, 46, 313–317.
Sanders, M.E., 1999. Probiotics. Food Technology, 53 (11), 67–77.
Shortt, C., 1999. The probiotic century: Historical and current perpectives. Trends
Food Sciences Technology, 10, 411-417.
Sodini, I., Lucas A., Oliveira M.N., Remeuf F. and Corrieu G., 2002. Effect of milk
base starter culture on acidification, texture, and probiotic cell counts in
fermented milk processing. Journal of Dairy Sciences, 85 (10), 2479–2788.
Stanton, C., Gardiner G., Meehan H., Collins K., Fitzgerald G., Lynch P.B. and Ross
R.P., 2001. Market potential for probiotics. American Journal of Clinical
Nutrition, 73 (2 Supplement), 476–83.
67

Stewart, C.S., 1997. Microorganisms in hindgut fermentors. In: Mackie, R.I., Withe,
B.A., Isaacson, R.E. Eds.., Gastrointestinal Microbiology, Vol. 2,
Gastrointestinal Microbes and Host Interactions. Chapman and Hall
Microbiology Series, International Thomson Publishing, New York, pp. 142–
86.
Sugita, H., Tanaami, H., Kobashi, T., Deguchi, Y., 1981. Bacterial flora of coastal
bivalves. Bulletin of the Japanese Society of Fisheries Oceonagraphy, 47,
655–661.
Suskovic J., Kos B., Matosic S. and Besendorfer V., 2000. The effect of bile salts on
survival and morphology of a potential probiotic strain Lactobacillus
acidophilus M 92. World Journal of Microbiology Biotechnology, 16, 673-
678.
Şahan, A., Cengizler, İ., 2002. Seyhan Nehri (Adana kent içi bölgesi)’inde yaşayan
benekli siraz (Capoeta barroisi Lortet, 1894) ve kızılgöz (Rutilus rutilus
Linnaeus, 1758)’de bazı hematolojik parametrelerin belirlenmesi. Turkish
Journal of Veterinary and Animal Sciences, 26: 849-858.
Tanasomwang, V., Muroga, K., 1989. Intestinal microflora of rockfish Sebastes
schlegeli, tiger puffer Takifugu rubripes and red grouper Epinephelus akaara
at their larval and juvenile stages. Nippon Suisan Gakkaishi, 55, 1371–1377.
Tanrıkul, T. T., Çağırgan, H., Tokşen, E., 2004. Levrek’lerden (Dicentrarchus labrax
L., 1758) İzole Edilen Vibrio Türlerinin API 20E Yöntemiyle
İdentifikasyonu. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 21, 243-247
Taoka Y., Maeda H., Jo J.Y., Jeon M.J., Baı S.C., Lee W.J., Yuge K., Koshıo S.,
2006. Growth, stress tolerance and non-specific immune response of Japanese
flounder Paralichthys olivaceus to probiotics in a closed recirculating system.
Fisheries Sciences, 72, 310–321.
Timmermans, L.P.M., 1987. Early development and differentiation in fish. Sarsia,
72, 331–339.
Tosun, N., Ergün, A., 2002. Bitkisel Üretimde ve Tarımsal Savaşımda Yeni Bir
Yaklaşım Olarak Bitki Aktivatörlerinin Rolü. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı,
Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayın No: 109
TUTEK/TYUAP Tarımsal Araştırma Yayın ve Koordinasyonu 2002 yılı
Tarla Bitkileri Grubu Birliği Alışveriş Toplantıları Bildirileri, s. 251-263.
Tuomola, E., Crittenden R., Playne M., Isolauri E. and Salminen S., 2001. Quality
assurance criteria for probiotic bacteria. American Journal of Clinical
Nutrition, 73 (Supplement), 393–398.
68

Tuomola, E.M., Ouwehand A.C. and Salminen S., 2000. Chemical physical and
enzymatic pre-treatments of probiotic lactobacilli alter their adhesion to
human intestinal mucus glycoproteins. International Journal of Food
Microbiology, 60, 75-81.
Vadstein, O., 1997. The use of immunostimulation in marine larviculture:
possibilities and challenges. Aquaculture, 155, 401–417.
Vanbelle M., Teller E., Focant M., 1989. Probiotics in Animal Nutrition: A Review.
Publication: United de Biochimie de la Nutrition, Louvain- la- Neuve No:
55,59.
Vanbelle M., Teller E., Focant M., 1990. Probiotics in Animal Nutrition: A review.
Archives of Animal Nutrition, 40: 543-567.
Vaseeharan, B., Ramasamy, P., 2003. Control of athogenic Vibrio spp. by Bacillus
substilis BT23, a possible probiotic treatment for black tiger shrimp Penaus
monodon. Letter in Applied Microbiology, 36, 83-87.
Vaughan, E.E., de Vries M.C., Zoetendal E.G., Ben- Amor K., Akkerman A.D.L.
and De Vos W.M., 2002. The Intestinal LABs Antonie van Leeuwenhoek, 82,
341- 352.
Vinderola, C.G., Bailo N. and Reinheimer J.A., 2000. Survival of probiotic
microflora in Argentinian yoghurts during refrigerated storage. Food
Researches International, 33, 97-102.
Yanbo W., Zirong X., 2005. Effect of probiotics for common carp (Cyprinus carpio)
based on growth performance and digestive enzyme activities. Animal Feed
and Technology, 2005, 10-20
Yang, C.Z. ve Albrihgt, L.J., 1994. Anti-phtoplankton theraphy of finfish: the
mukolitic agent L-cysteine ethyl ester protects coho salmon Onchorhyncus
kisutch againts the harmful phytoplankter Chaetoceros concavicornis.
Disease of Aquatics Organisms, 20, 197-200.
Zavaglia, A.G., Kociubinski G., Perez P., Disalvo E. and Antoni G., 2002. Effect of
bile on the lipid composition and surface properties of bifidobactaria. Journal
of Applied Microbiology, 93, 794-799.
Zubillaga, M., Weill R., Postaire E., Goldman C., Caro R. and Boccio J., 2001.
Effect of probiotics and functional foods and their use in different diseases.
Nutrition Research, 21, 569-579.
69

ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı
:Mahmut KAYA
Dogum Yeri ve Yılı: Şarkışla, 1983
Medeni Hali
Yabancı Dili
: Bekar
: İngilizce
Egitim Durumu (Kurum ve Yıl)
Lise : Sivas Anadolu İletişim Meslek Lisesi 1997-2001
Lisans : Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi 2002-2006
Yüksek Lisans : SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Su Ürünleri Yetiştiriciliğinde devam
ediyor
Çalıstıgı Kurum/Kurumlar ve Yıl: TC Ziraat Bankası AŞ. Zirai Krediler 2007- Halen
Yayınları (SCI ve diger makaleler)
Kaya, M., Diler, Ö., 2007 Ticari probiyotik Bactocell ® 'in gökkuşağı alabalıklarının
(Onchorynchus mykiss) bağışıklık sistemleri ve büyümeleri üzerine etkisi. XIV.
Ulusal Su ürünleri Sempozyumu 4-7 Eylül, Muğla.
70