b32bf87a73ef9b90b1539a19e06e0faddff0534a

94 BE8 ŞEHİR
arasında hiç olmazsa bugün bize hiç bir şey söylemezler.
Biz, iki medeniyetin yorgun çocukları, onların
mihver kelimelerini ve meselelerini âdeta atlayarak
geçeriz. Divan-ı Kebîr'e gelince onun kamaştırıcı
aydınlığında hiç bir §eyi olduğu gibi görmek
mümkün değildir. Zaten Mevlânâ Şems'ten değil,
aşktan bahseder.
Konya'da Kubbe-i Hadra'nın avlusunda veya
içinde, Sadreddin-i Konevî'nin dergâhında geçirdiğim
başı boş hülya ve düşünce saatlerinde kaç defa
onu düşündüm ve kendi kendime bu işde masalın
ve hakikatin payı nedir diye sordum. Gerçekten
bu adam bu kadar tesirli miydi? Şarkın en büyük
şairlerinden biri olan Mevîânâ'ya her şey ondan mı
gelmişti? Mevlânâ ona rastladıktan sonra bir şaman
gibi yanında rübabı ile gezen, her coştuğu yerde
sema' eden bir adam mı olmuştu? Sonra ölümü
için söylenenler?... Gerçekten Mevlânâ ile küçük oğlunun
veya hemşehrilerinin, yahut bazı müritlerinin
arasına bu kadar sevdiği mürşidinin kanı mı girmişti?
Şüphesiz mıknatıs gibi çekici bir şahsiyeti vardı.
Mevlânâ ile başbaşa sohbetlerinde ona, menâkıp
kitaplarında nakledilenlerden çok başka şeyler söylemişti.
Belki de hiç konuşmuyordu (Eflâkî, bir fıkrasında
Şems'in herkes içinde söze karışmak âdeti
olmadığını kendi ağzından söyler). Sadece mevcudiyeti
ile, bakışları ile ve sükûtu ile etrafını dolduruyordu.
Şems-i Tebrizî'de adından başlayarak — çünkü
bu adamda o devirde bir moda olan Şems adı bile
mânalaşır. — ölümüne varıncaya kadar her şey mu-
KONYA 95
amma ve sırdır. Her şey bizim için onun çehresini
karanlığın tâ kendisi olan sırlı bir aydınlık yapar.
Menakıb kitapları Şems'in ölümünden sonra
Mevlânâ'nın üzerinde hemen hemen aynı tesiri gösteren
Çelebi Salâhaddin'in bir cümlesini naklederler.
"Ben Mevlânâ hazretlerinin aynasıyım. O benim
şahsımda kendi büyüklüğünü seyrediyor." Belki de
Şems-Mevlânâ münasebetlerinin en iyi izahını bu
cümle verir.
Mevlânâ şairdir. Şiiri inkâr etmesine, küçük
görmesine rağmen Şark'm en büyük şairlerinden biridir.
Nasıl Garp Ortaçağı, bütün azap korkusu, içtimaî
düzen veya düzensizliği ile, rahmaniyet iştiyakı
ve adalet susuzluğu ile Dante'nin eserinde toplanırsa,
Müslüman Şark'ta bütün varlık hikmeti, Hakla
Hak olmak ihtirası ve cezbesiyle Divan-ı Kebîr'dedir.
Divan-ı Kebîr, insan talihinin şartlarını bir türlü
kabul edemeyen ihtiyar Asya'nın ebedîlik iştiyakıdır.
Fakat birçoklarında — hattâ en büyüklerinde
— olduğu gibi birlik felsefesi onda hayattan bir
kaçış olmaz, belki ilâhî aşkta kendini kaybettikçe
hayatı ve insanı bulur.
Onun dünyası hareket halinde bir dünyadır. Burada
her şey yaratıcı aydınlığın ve aşkın kendisi olan
Allanın etrafında döner, ona doğru yükselir, onda
kaybolur, ondan doğar ve ayrılır, tekrar onunla ve
birbiriyle birleşir. Her şey burada birbirini özler,
birbirinin aynıdır, birbirine cevap verir. Bu mahşerde
ne öldüren, ne öldürülen, ne seven, ne sevilen
birbirinden fark edilir.
Şüphesiz bütün bunlar islâm dünyası için yeni
şeyler değildi. Hallaç'tan beri tasavvuf, islâm şiiri-