b32bf87a73ef9b90b1539a19e06e0faddff0534a

j
24
\
BEJ SEHÎR
hirli sandalının geçeceği suları tayin ediyor, doğan
çocukları gök defterine parlak bir noktayla işaret
ediyor, ölenlerin adını bir başka yıldızın gözlerini
yavaşça yumarak siliyor, hülâsa kâinat ve kader dediğimiz
büyük gidiş-gelişi oradan tek başına ve kendi
kendine idare ediyordu.
O gece Yıldız Dağının eteğinde yatarken benim
çocuk hayalim, bugün bile ne olduğunu bilmediğim,
fakat hangi derin kaynaklardan geldiğini az çok tahmin
edebildiğim bu tesirin altında idi. Çadırın karanlığında,
her yanın, her şeyin sihirli bir kimya içinde
yüzdüğünü, yıldız parıltılarıyle yıkanıp temizlendiğini,
içten büyüdüğünü sanıyordum, öyle ki akşamleyin
sürüleriyle dağ yoluna doğru çıktığını gördüğümüz
kıl abalı Bingöl çobanlarına ertesi sabah gene
rastgelince, bu kıl abalar üzerimde âdeta yıldız
ışıklarından örülmüş bir harmani tesiri yaptılar ve
sürünün koyunları, babamın kitapları arasında seyrettiğim
kâinat haritasının o muhteşem ve hoyrat
bakışlı koçu gibi içimi ürperme ve hayretle doldurdular,
îşte birkaç gün sonra Erzurum'a bu duygularla,
tıpkı koyunlarını bütün bir yaz boyunca menzil
menzil bu otlaklarda otlata otlata güz başında şehre
getiren Cizre ve Bingöl çobanları gibi girdim.
O zamanın Erzurum'u, on yıl sonra 1923'te gördüğüm
Erzurum'dan çok başkaydı. Her türlü kıyafette
bir kabalığın çarşı pazarını doldurduğu, saraç,
kuyumcu, bakırcı dükkânlarıyle senede o kadar malın
girip çıktığı hanlarıyle, ambarlarıyle, eşraf ve
âyanı, esnafı, otuz sekiz medresesi, elli dört camisiyle,
îran transitinin beslediği refahlı ve mâmur Erzurum'la
on yıl sonra gördüğüm harap şehir arasın-
BRZURUM 15-
da kölay kolay münasebet tasavvur edilemezdi. Sonradan
öğrendiğime göre, muhtelif çarşılarında onbinlerce
zenaatçı çalışır, saraçlarının yaptığı eğerler
bütün şark vilâyetlerine hattâ Tebriz'e kadar gidermiş.
Ben babamla, annemle gittiğimiz siyah kehribarcıları
şimdi bir masal gibi hatırlıyorum. Küçük
ye yan aydınlık dükkânlarda ince, dikkatli işin terbiyesini
almış, âdeta iş terbiyesiyle durulmuş birtakım
adamlar, oturdukları yerden konuşuyorlar, pazarlıklar
ediyorlar, ellerindeki kehribar işlerini hayı
dökülmüş çuha şalvarlarına sürterek cilâlıyorlardı.
Sonra keskin bir meşin kokusu, yumuşak derinin
âdeta söndürdüğü, kıvamını bozduğu tokmak sesleri
ve bir yığın uğultu...
— II —
Bu sefer geldiğim Erzurum başka bir Erzurum'­
du. Ona Doğu Anadolu dağlarının eski bir şarap gibi
zamanla takdis edilmiş, ruh besleyici uzletinden
değil, dört Cihan Harbi yılının ve İstiklâl Savaşı'nm
üstünden aşarak gelmiştim. Vâkıa bu sefer de muhteşem
bir tabiatın arasından geçmiştik; fakat ona,
birinci seferde olduğu gibi, her şeyini yeni ve hârikulâde
bulan bir ruhla değil sihrini bir yığın ıztırap
tecrübesinin soldurduğu bir gözle bakıyordum. Ne
Ziganalar'm her dönemeçte bir kere daha şaşırtıcı
olan güzelliği, ne Kop Dağı'nm ihtişamı beni peşinden
sürüklemiyordu. Dekordan ziyade bu yerlerde
birkaç yıl önce oynanmış kanlı oyunun tesiri altındaydım.
Tiyatroda nasıl boş sahnede dekorun oyaladığı
seyirci, söz başlar başlamaz bütün o teferruatı