b32bf87a73ef9b90b1539a19e06e0faddff0534a

248 BES ŞEHİR
Ağa'lar, her gün onun sıcağında verimli bir sonbahar
gibi kızaran ve olgunlaşan istidatlar da, üslûp ve
tekniğinin akislerini taşımakla kalırlar; hiç birinin
tırnak ve dişleri, o kadar derine geçmez. Hattâ efsanevî
avın farkında bile değildirler: Onlar öğrendikleri
bir hüneri, şurası muhakkak ki büyük bir
muvaffakiyetle, tekrarlayan insanlardır.
Dede hatırlar. Onun kâinatı, hatırlamanın ve
hasretin kâinatıdır. Bu şüphesiz Mevlevi terbiyesinden
geliyordu. Fakat bu yumuşak ruhlu derviş de
hayatta ağır basar, ismail Dede, pagan zevkle imânın
birbirine karıştığı XV. asır italyan ressamlarına
benzer.
Bütün şark, en hâlis mücevher ve madenlerden
sızdırılmış bir iksir gibi orada, vahdet neşvesinin,
ilâhî hasretin, gurbetin, affetmeyen sevgi ve azabın
kozmik ışıklar gibi dört bir tarafını yaladığı, şaşırtıcı
terkiplerle her an yeni baştan bir şehrâyin kurduğu
bu eserin gecesindedir. Dede'yi sevmek için
— her eser için olduğu gibi — tanımak şarttır. Fakat
bu musikinin bütün kapılarım bize açabilmesi,
sırrın bir alev parçası gibi etimize yapışması, bir
fikr-i sabit, kendimize ait bir azap gibi peşimize takılması
için onunla hiç beklenmeden karşılaşmamız,
bir kerecik dahi olsa onun bizi gafil avlaması, hülâsa
onunla uyanmamız lâzımdır. O zaman, önümüzü
ve etrafımızı Ferâhfeza veya Acemaşiran burçlarından,
göklerinden seyretmenin ne demek olduğu anlaşılır.
Dede ile ölümün ebedî bir visal olarak adlandırıldığı
o mistik iştiyaklar ülkesinden çıkarız. Onun
I S T A N B U L
249'
ölüm ağacı daha gerçek bir dünyada yetişir. Tıpkı
eski Boğaz bahçelerinde, Üsküdar tepelerinde, istanbul'un
şurasında burasında tek başlarına yükselen o
ihtiyar ve yüksek ağaçlar gibi!..
Dede'nin musikisinde istanbul peyzajının ve Boğaziçi'nin
daima hissesi vardır. Hattâ diyebiliriz ki
bir evvelki devirden itibaren dış âleme açılan musikimiz
asıl zaferi onunla idrak eder. Fakat yanılmamalı,
Garp'ta yetişen eşitleri gibi o peyzajı ve hemen
her söylemek istediğini, istediği gibi veremez. Eski
musikimiz insan sesinin tabiî işaretiyle konuşur. Ne
hususî lügati, ne de tam bir sentaksı vardır. Kudreti
de, zaafı da buradadır. Hiç bir zaman kendi başına
bir semboller dünyası olamamıştır. Üstün neşesi
ye zaman zaman ıştırabındaki parçalayıcı kudret,
çığlığa bu kadar yakın bulunmasında, hattâ onun hudutları
içinde kalmasmdadır. Söyleyeceğini, insan sesinin
billûruna geçirebildiği hallerde söyler. Dede
işte yukarıda bahsettiğim ve bir türlü anlatamadığım
kederi ile, bu peyzajı bizde, dışarı dünyadan sızmış
bir şey gibi külçelendirir.
Onda müşahhas âlemden hiç bir şeyi tanıyamayız.
Fakat onun Mâhur'larını, Acemaşîran'larını,
Rastlarını, Sultanî Yegâhlarını, Ferahfezalarını dinlerken
kendimizi birdenbire bir uçta — çünkü nağmesinin
kartalı daima bizi bir yere taşır — fakat
dünyamızla zenginleşmiş buluruz. Itrî'nin Na't-ı Mevlâııâsı
ile Dede'nin herhangi bir âyinini beraberce
dinleyiniz, celî yazıdan büyük resme ve peyzaja geçtiğinizi
hissedersiniz.
Dede'nin bazı bestelerinde Boğaz ve istanbul
peyzajı bazı büyük mücevherlerde ye kıymetli taş-