b32bf87a73ef9b90b1539a19e06e0faddff0534a

246 BEŞ ŞEHİR
ÎSTANBUL 247
masının tasavvurlarında parçalanmış, geçirdiği saatlerin
bu bestelerde ve âyinlerde mutlaka bir izi bulunmasını
istiyor ve bunu vehmediyoruz.
Böyle olduğunu bilmekle beraber, gene de bu
eserde bir yığın şeyin devrini, en içli ve mânalı tarafından
bize verdiğini zannediyorum. Sanatın tecridi,
hele musikîde zannedildiğinden çok fazla şey
yüklenir.
Bunun dışında, III. Selim'de, bestenin şalı, daima
zarif, kibar, acayip şekilde dokunaklı ve hafiftir.
Sanat gelenekleri çok defa yeniyi kendilerini süze
süze bulurlar. III. Selim'in Suzidilâra ile yaptığı eserler,
eski musikimizin en hafifletilmiş eserlerinden
biridir ve muhakkak ki Dede'yi bazı noktalarında
bize müjdeler.
1807 isyanı Boğaz içinde başlayan hayatı söndürmedi;
belki sadece sahiplerini değiştirdi. Yeni
devrin ricali Selim zamanmkiler kadar kibar ve zarif
değildirler, üst üste bir senede iki ihtilâl İstanbul'un
kalburüstü halkını çok değiştirmişti. Zevkin
yeniden çiçek açabilmesi için epeyce beklemek lâzımdı.
Fakat II. Mahmud da musikiyi seviyor, Boğaz'-
dan hoşlanıyor, sık sık binişler tertip ediyordu. Enderim
âdeta bir musiki mektebi haline gelmişti. Bir
yığın muharebe, isyan ve millî felâkete rağmen İstanbul
eğleniyordu. Bu, Vâsıf'm "eğlencenin biri bitmeden
öbürünü peylerdik" dediği devirdi.
Bununla beraber hayat bu nisbî hürriyete rağmen
dardı. Şiir hiç bir şey söylemiyordu. Mimarî zevki
soysuzlaşmıştı; saraylar ve konaklar küçük Avrupa
burjuvasının evleri gibi döşeniyordu. Von Molt-
ke Beylerbeyi sarayında II. Mahmud'un huzuruna
kabul edildiği zaman isteye isteye düşünülen bu fakirlikten
şaşırır. Yalnız bir adam, bu boşlukları doldurur.
Dede'nin kendisine has bir melânkolisi vardır
ki ne yaşadığı devirle, ne de hayatının ârızaları ile,
hattâ ne de mevlevîlikle tamamıyle izah edilemez.
Bununla beraber hepsini, onunla temasa gelir gelmez
bizde uyanan değişik ruh haletlerimizle beraber
içine alır. Bu melânkoli belki ruhundaki kesif
kader duygusundan geliyordu; kimbilir, belki de bu
eserin zamanla birleştiği tek nokta olan bir sezişti.
Çünkü bu altın kasırgası devrin içinde biraz da tek
başmadır. Onun estiği ruhla etrafında çalkalanan
hayat arasında bir münasebet bulmak epeyce zordur.
Ne saray, ne şehir, ne tekke, ne de diğer sanatlar
— ona bazı unsurlar, meselâ büyük bir tekâmül
mirası ve çalışma imkânları hazırlamış — olmakla
beraber böyle bir yüksekliği tabiî gösterecek seviyede
değildirler. Devrinin insanlarına gelince, biz Letaif-i
Rivâyât-ı Enderun'da, Vâsıf ve Keçecizâde divanlarında,
Şânîzâde'de ve Esad Efendi'de, Takvîm-i
Vekayî koleksiyonlarında onları görüyoruz. Tarihimizin
hiç bir devri bu kadar canlı konuşan vesika
bırakmamıştır. Hattâ Dede'ye o kadar bağlı olan ve
aşağı yukarı ölüm döşeğinden kalkıp ona ısmarladığı
Ferâhfezâ Âyini'ni dinlemek için Topkapı Mevlevîhanesine
gidecek kadar seven ve beğenen II. Mahmud
için bile yaşayış şekli düşünülürse, ona yabancıydı,
denebilir. Ve şüphesiz ilk hâmisi III. Selim'le
aralarındaki, aynı hamurla yoğrulmuş olmaktan gelen
o yakınlık yoktur. O Şakir Ağalar, Mehmed