b32bf87a73ef9b90b1539a19e06e0faddff0534a

228 BEŞ 5EHİR
ÎSTANBUl
229
manlarmda tam hareket halindedir. Doğrudan doğruya
sefere iştirak etmese bile Edirne sarayında kalmayı
tercih eder. Şurası var ki bu hem vezirlerin,
hem de kendisinin işine geliyordu. İstanbul sarayında
fazla entrika vardı. Ve bu acayip XVII. asırda
padişahlar ne şehirde, ne kendi saraylarında hiç de
hür değildiler.
Yedi yaşında dünyanın en büyük imparatorluklarından
birinin başına geçen bu adamın talihi kadar
garip ve acı talih azdır. Gençliği birbirini kovalayan
felâketler ve ıstıraplar içinde geçer. Tahta
çıktığından birkaç gün sonra babasını âdeta gözünün
önünde öldürürler. Sultan İbrahim'in, elinde
Kur'an, o mürâî ve budala sofu Mehmed Paşa'ya,
Şeyhülislâm Abdürrahim Efendi'ye yalvara yalvara
boğdurulmasının hikâyesini kimbilir sonradan kaç
defa etrafından dinledi. Sultan Osman'ın ölümü
Ocaklı'nın çılgınlığı, bir çeşit isteri idi. Sultan İbrahim
ise devleti idare ile mükellef vüzeramn ve gayri
resmî şekilde de olsa bir çeşit naib-i saltanat olan
büyük Valide Sultan'ın tedbiriyle boğulmuştu. Hâdise
o kadar acıklı, zalim ve skandalin kendisidir ki,
yak'ada hazır bulunan Kara Çelebizâde Aziz Efendi
dayanamaz ve büyük Valide Sultanla vezirlere "Sultanım,
bari zehirleme yoluna gidilseydi!" demeye
mecbur kalır. On bir on iki yaşlarında iken şefkatin
tâ kendisi olması lâzım gelen bu büyük anne onu da
zehirlemeye kalkar. Ve sonunda Turhan Valide takımının
elinde kendi yattığı yerden bir iki koridor
veya sofa ile ayrılan odasında bir gece yarısı boğulur.
Kimbilir belki de bu mukabil suikast için onun
da rızasını almışlardı. Ondan sonra Ocaklı'nın, orta-
lığı karıştırmak isteyenlerin kardeşlerini öldürmek
tasavvurundan bahseden ithamları ve tahttan indirme
tehditleri başlar. Hiç bir devirde bu padişahın
çocukluk devri kadar Osmanlı imparatorluğu herkes
tarafından, yahut da hiç kimse tarafından idare edilmemiştir.
Birçok defalar vezir tayini bile divana,
ulemaya ve Ocağın kendisine bırakılır. Devrin başında
ve sonunda, biri 1650'de, öbürü Avusturya muharebesinin
en korkunç zamanında, 1688'de iki isyan
doğrudan doğruya halkın yardımı ile bastırılır.
Efkârı umumiye biraz hazır olsa, bir fikir kıvılcımı
bulunsa bunun ötesi şüphesiz meşrutiyet veya ona
gidecek bir uyanmaydı. Fakat o zaman şehir yoktu.
Ulema, divan, askerî takım ve çarşı ve bunların etrafında
toplananlar vardı.
Bununla beraber, bu iki te'dip hareketine şehrin
iştiraki, hükümdarların Edirne sarayını İstanbul'a
tercih etmeleri ve şehirlinin bu meselede Feyzullah
Efendi vak'asma kadar giden asabiyeti payitaht
psikolojisinin doğması addedilebilir.
IV. Mehmed ne bir çocuk gibi terbiye edilir, ne
de bir hükümdar muamelesi görür. Tacı altında ezilen
bu zavallı çocuğu ulema, vezirler, her rastgeldiği
azarlar ve şımartır. Hakikatte salâhiyetti bir niyabet
meclisinin bulunmaması, imparatorlukta olup
biten her şeyin hiç bir şeye aklı ermeyecek yaşta
bir çocuğun omuzuna kendiliğinden çökmesi, onun
kaderinin en kötü tarafıdır.
Gözdesi Afife Kadın'm:
Benim şevketli hünkârım heman deryâya
benzersin
diye övdüğü IV. Mehmed bu ağırlık altında büyür.