İdare Hukuku Ders Notları

İDARE HUKUKU 

İdari Fonksiyon ve İdare Hukukunun Kaynakları 

İdare Kavramı ve İdare Hukukunun konusu 

İdare hukukunun konusunu devlet idaresi oluşturur. 

Bu anlamda özel şirketlerin ve diğer özel idari faaliyetler 

idare hukukunun konu kapsamı dışında kalır. 

İdare kelime olarak iki anlamda kullanılmaktadır. 

1. anlamı devlet organlarını, kuruluşlarını ifade eder. 

2. anlamı ile idare devletin faaliyetlerini ifade eder. 

İdarenin bu anlamlarını yapısal ve işlevsel anlamda inceleyeceğiz. 

I. YAPISAL (ORGANİK) ANLAMDA İDARE 

Kuvvetler ayrılığı kuramına göre devlet, içerisinde yasama, 

yürütme ve yargı olarak üç temel gücü ya da faaliyeti 

içerir. İdare yapısal olarak yasama ve yargıdan ayrıdır. 

Ancak idare yapısal olarak yürütmenin içinde yer almasına 

rağmen yürütmenin içinde ayrı bir kanat oluşturur. 

İdare-Yasama ayrılığı, yasama organı devletin hukuk 

kurallarını koyan erkidir. Ülkemizde, yasama faaliyeti 

TBMM’ye aittir. TBMM, 550 milletvekilinden oluşur. 

TBMM, görev ve yetkilerini iki tür irade ile ortaya koyar. 

Bu irade biçimleri, kural olarak soyut hukuk kurallarını 

belirten kanunlar ve öznel, kişisel durumlar oluşturan 

meclis kararlarıdır. 

İdare-Yürütme ayrılığı, yürütme genel ve soyut hukuk 

kurallarının tüm ülkeye ve tüm bireylere uygulanmasıdır. 

Siyasi faaliyetleri hariç olmak üzere, yürütme ve idare, 

görev ve yetkilerini idari işlemlerle yerine getirir. Yürütme 

kuvveti, gerek yasama gerekse yargıya göre çok önemli 

farklar içerir. Bu faaliyet, niteliği ve doğası gereği büyük 

bir örgüt ve personeli gerektirir. Ayrıca yürütme, temel 

hakların ihlal edilmesi konusunda en tehlikeli devlet kuvvetidir. 

Bu yüzden hukuk devleti kavramının pek çok ilkesi 

yürütme ve idareye yöneliktir. 

İdare-Yargı ayrılığı, Yargı bağımsız mahkemelere bırakılmıştır. 

Ülkemizde, beş ayrı yargı düzeni bulunur. Bunları 

şu şekilde sıralayabiliriz: 

1. Adli yargı: Kişiler arasındaki özel hukuk uyuşmazlıklarını 

çözmek ve ceza kanunlarını uygulamakla görevli 

yargı düzenidir. Başında Yargıtay bulunur. Sulh Hukuk, 

Asliye Hukuk, Sulh Ceza, Asliye Ceza, Ağır Ceza ilk derece 

adli yargı mahkemelerdir. Adli yargıda henüz kurulma 

aşamasında olan ancak yasal olarak düzenlenmiş Bölge 

Adliye Mahkemeleri bulunmaktadır. 

2. İdari yargı: İdarenin işlemlerinin hukuka uygunluğunun 

denetlenmesidir. Başında Danıştay bulunur. Ayrıca 

ilk ve son derece mahkemesi olarak Askeri Yüksek İdare 

Mahkemesi, Bölge İdare Mahkemeleri ve ilk derece idare 

ve vergi mahkemeleri ile Sayıştay diğer idari yargı mercileridir. 

3. Anayasa yargısı: Yasama organının işlemleri olan 

kanun, kanun hükmünde kararname ve TBMM İçtüzüğünün 

Anayasaya uygunluğunun yargısal denetimidir. Başında 

Anayasa Mahkemesi bulunur. 

4. Seçim yargısı: Genel ve yerel seçimlerin gözetim ve 

denetimidir. İl ve ilçe seçim kurullarına yapılan şikayet ve 

itirazlar hakkında verilen kararlar Yüksek Seçim Kurulunca 

kesin olarak karara bağlanır. 

5.Uyuşmazlık yargısı: Adli, idari ve askeri yargı mercileri 

arasında çıkan görev ve hüküm uyuşmazlıklarının 

kesin olarak karara bağlanmasıdır. 

GÖREVSEL-İŞLEVSEL ANLAMDA İDARE 

Devletin görevsel-işlevsel yönü, yaptığı faaliyetlere 

bakılarak anlaşılabilir. Yapılan faaliyetler açısından idarenin 

devlet kuvvetlerinden ayrılması idarenin anlaşılmasında 

önem arzeder. 

Yasama-İdare Ayrılığı 

Yasama organını tarafından yapılan işlemler yasama 

işlevini, idare tarafından yapılan işlemler de idare 

işlevini gösterir. Bunun ötesinde bir ayrım yapmak 

mümkün olmamaktadır. İdare tarafından genel ve soyut 

nitelikte düzenleyici işlemler yapılsa bile bunlar 

idareden çıktığı için idare işlevine dahildir. 

Yargı-İdare Ayrılığı 

İdare ile yargı organının birbirine benzer nitelikli işlemleri 

olabilir. Ancak yargı organı tarafından yargılama 

usulleri kullanılarak yapılan işlemler yargı işlemidir. 

Yürütme-İdare Ayrılığı 

Yürütme organı içinde yer alan Cumhurbaşkanı, Bakanlar 

Kurulu, Başbakan ve Bakanlar aynı zamanda siyasal 

faaliyetlerde de bulunduklarından idareden ayrılırlar. 

Ancak idarenin tek faaliyeti idari faaliyettir. 

İdare hukukunun konusu dışında olan yürütmenin siyasal 

faaliyetlerine şu örnekler verilebilir: 

TBMM seçimlerinin Cumhurbaşkanınca yenilenmesi, 

Başbakanın atanması ve istifasının kabulü, 

Bakanların atanması ve azledilmeleri, 

Hükümet programının hazırlanması ve hükümetin 

TBMM ile olan ilişkileri, 

Kanun tasarılarının hazırlanması ve TBMM’ye sunulması, 

Cumhurbaşkanının, Türkiye Cumhuriyetini ve Türk 

Milletinin birliğini temsil etmek, 

Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını 

gözetmek 

Yürütme organının Cumhurbaşkanı Bakanlar Kurulu, 

Başbakan, Bakanlar kanadının salt siyasal nitelikli faaliyetleri 

dışındaki faaliyetleri idari faaliyettir. 

İdari Fonksiyonun Konusu, Amacı ve Özellikleri 

İdari işlevin konusu yasama, yargı ve yürütmenin salt 

siyasal nitelikli faaliyetleri dışında kalan ve gündelik ihtiyaçları 

karşılamak için yürütülen faaliyetlerdir. 

1

İDARE HUKUKU 


Siyasi görevlerini bir yana bıraktığımız İdarenin, idare 

hukukunun inceleme alanını oluşturan idari işlevin temel 

amacı, “kamu yararının sağlanmasıdır”. 

İdare, kamu yararı dışında hiçbir işlem veya eylemde 

bulunamaz. 

İdari fonksiyonun özellikleri şunlardır: 

• İdari işlemlerle yerine getirilir. Yasama, yasama işlemleri 

ile yargı da yargısal işlemler ile faaliyetini yürütür. 

• Üstün ve ayrıcalıklı yetkiler kullanılır. Bireylerle eşitlik 

söz konusu değildir. İdare tek taraflı ve icrai karar alma 

yetkisine sahiptir. 

• Sürekli bir devlet fonksiyonudur. Yani, yasama ve 

yargı kesintiye uğrayabilir, fakat idari fonksiyon devamlıdır. 

• İdari fonksiyon kendiliğinden harekete geçer. 

TÜRKİYE İDARESİNİN GÖREVLERİ 

1. Milli güvenliğin sağlanması: Devletin en temel görevi 

milli birliğin, bölünmezliğin sağlanması ve vatanın 

korunmasıdır. Milli güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı 

Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından 

TBMM’ye karşı Bakanlar Kurulu sorumludur. Bu görevin 

yerine getirilebilmesi için Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) 

kurulmuştur. 

2. Kolluk faaliyetleri: İç güvenlik, emniyet ve asayişin, 

yani kamu düzeninin korunmasına yönelik faaliyetlerdir. 

Bu konuda İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü ve 

Jandarma temel kolluk birimleri olarak görev yaparlar. 

3. Kamu hizmetleri: İdare organlarının bayındırlık, 

eğitim, sağlık, haberleşme gibi konulardaki faaliyetleridir. 

4. Özendirme, destekleme faaliyetleri: İdare belirli 

kişi, sektör veya çalışmaları kamu yararı amaçlı olarak 

destekleyebilir. 

5. Planlama faaliyetleri: İdarenin, devletin ve toplum 

hayatının geleceğine yönelik yapmış olduğu planlarıdır. 

Siyasi konularda Milli Güvenlik Kurulu, ekonomik konularda 

Devlet Planlama Teşkilatı örnek olarak gösterilebilir. 

6. İç düzen (öz yönetim) faaliyetleri: İdarenin, personel 

alımı, personelin eğitilmesi, ihtiyaç duyduğu araç ve 

gereç teminine yönelik faaliyetleridir. Kamuya yönelik 

olmayan tek faaliyetidir. 

İDARE HUKUKUNUN KAYNAKLARI 

Kanun 

Kanun yapma yetkisi TBMM'dir. 

Kanun Önerisi 

1- Bakanlar Kurulu (Kanun Tasarısı) 

2- Milletvekilleri (Kanun Teklifi) 

Kanun önerisi meclis başkanlığına sunulur, başkan 

tarafından ilgili komisyona gönderilir, inceleme sonunda 

meclis görüşmesine açılır, bir maddenin reddi, 

komisyona iadesi, değiştirilmesi veya madde eklenmesi 

hakkında milletvekilleri, esas komisyon veya hükümet 

tarafından değişiklik önergesi verilebilir. 

Meclis tarafından kabul edilmeye kanunlar 1 yıl 

geçmedikçe aynı yasam dönemi içinde tekrar teklif 

edilemez. Bir yasama meclisinde sonuçlandırılamayan 

kanunlar hükümsüz sayılır. Buna “kadük olma” denir 

Meclis tarafından kabul edilen kanunlar Cumhurbaşkanınca 

15 gün içinde yayınlanır. Metninde yürürlük 

tarihi belirtilmiş kanunlar belirtilen bu tarihte, belirtilmemiş 

olanlar ise Resmi Gazetede yayımladıkları 

tarihten itibaren 45 gün sonra yürürlüğe girerler. 

Cumhurbaşkanının yayınlamayıp meclise geri gönderdiği 

kanunlar aynen kabul edilirse Cumhurbaşkanı kanunu 

yayınlamak zorundadır. Cumhurbaşkanı bütçe 

kanunlarını geri gönderemez. 

Kanunların Anayasa uygunluk denetimi Anayasa 

Mahkemesince yapılır. Anayasa Mahkemesinin uygunluk 

denetimi yapamayacağı kanunlar vardır. Bunlar 

Anayasanın 174.maddesinde sayılan İnkılap Kanunlarıdır. 

Kanuna Eşit Hukuk Kaynakları 

Milletlerarası Antlaşmalar: Kanun hükmündedirler. 

Anayasaya aykırılık iddiasında bulunulamaz. 

1961 ve 1982 Anayasaları Milletlerarası anlaşmaları 

onaylama yetkisini Cumhurbaşkanına vermiştir. 

“ekonomik, ticarî veya teknik ilişkileri düzenleyen ve 

süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, devlet maliyesi 

bakımından bir yüklenme getirmemek, kişi hallerine ve 

Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına 

dokunmamak şartıyla” Cumhurbaşkanının onayı ve 

yayını ile yürürlüğe konulabilirler. Keza aynı maddenin 

üçüncü fıkrasına göre, “milletlerarası bir andlaşmaya 

dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği 

yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticarî, teknik 

veya idarî andlaşmaları”, Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük 

Millet Meclisinin uygun bulma kanununa ihtiyacı 

olmadan onaylayarak yürürlüğe koyabilir. 

Bu andlaşmalar dışında kalan bütün diğer andlaşmalar 

ve keza Türk kanunlarında değişiklik getiren her 

türlü andlaşmanın Cumhurbaşkanı tarafından onaylanabilmesi 

için, Türkiye Büyük Millet Meclisinin bu andlaşmaların 

onaylanmasını bir kanunla uygun bulması 

gerekir 

2

İDARE HUKUKU 


Kanun Hükmünde Kararname: Bakanlar Kurulu'nun 

olağan dönemlerde TBMM'nin verdiği bir yetki 

kanuna dayanarak, olağanüstü dönemlerde ise böyle 

bir yetki kanunu gerekmeksizin çıkardığı kararnamelere 

KHK denir. 

KHK'ler ilk kez 1971'de sistemimize girmiştir. 1982 

Anayasası ile bu durum daha geniş bir biçim almıştır. 

Bu düzenlemeler sonucunda olağan dönemlerde temel 

haklar, kişi hakları ve ödevleri ile siyasal hak ve 

ödevler dışındaki haller ile Bütçe Kanunu dışındaki 

konular KHK'ler ile düzenlenebilmektedir. 

KHK çıkarabilmesi için öncelikle TBMM'nin yazılı bir 

izni olmalıdır. Bu izin yetki kanunu ile verilebilir. Yetki 

kanununda özellikle KHK'nin amacı-kapsamı-ilkeleriyetkiyi 

kullanma süresi ve bu süre içinde birden çok 

KHK çıkarılıp çıkarılamayacağının belirtilmesi şarttır. 

1961 Anayasasından farklı olarak yetki kanununda 

"yürürlükten kaldırılacak kanun hükümlerinin açıkça 

gösterilmesi" şartı ortadan kaldırılmıştır. 1982 Anayasası 

1961 Anayasasından daha ayrıntılı bir düzenleme 

yoluna gitmiştir. Buna göre "Bakanlar Kurulunun istifası, 

düşürülmesi veya yasama yılının bitmesi; belli süre 

için verilmiş olan yetkinin sona ermesine yol açmaz. 

KHK, Resmi Gazetede yayımlandığı gün yürürlüğe 

girer ve aynı gün TBMM'nin onayına sunulur. Onaya 

sunulmazsa kendiliğinden yürürlükten kalkar. KHK'ler 

TBMM komisyonlarınca ve Genel Kurulda öncelik ve 

ivedilikle görüşürler. Onaya sunulmuş ancak reddedilmişse 

bu ret kararının Resmi Gazetede yayımladığı gün 

yürürlükten kalkar. Ret kararı niteliği gereği kanun 

biçimde bir işlemdir. 

KHK'lerin Cumhurbaşkanınca da imzalanması gerekir. 

Gerek yetki kanunun ve gerekse buna dayanılarak 

çıkarılan KHK'lerin Anayasaya uygunluk denetimleri 

Anayasa Mahkemesi'nce yapılır. Eğer yetki kanunu 

Anayasaya aykırı bulunarak iptal edilirse, KHK'lerin de 

iptal edilmeleri gerekir. 

Sıkıyönetim ve Olağanüstü Hal Kararnameleri 

1982 Anayasası, 1961 Anayasasından farklı olarak, 

ancak, sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde çıkarılabilen 

ve olağan KHK'lerden önemli yönleriyle ayrılan, bir 

KHK türüne yer vermiştir. Diğerleri ile önemli farkları 

vardır. 

Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar 

Kurulu tarafından çıkarılır. 

TBMM tarafından bir yetki kanunun ile yetki verilmesine 

gerek yoktur. 

Temel hak ve özgürlüklerde sınırlama yapabilirler 

Bu kararnamelerin Anayasaya aykırılığı iddiasıyla 

dava açılamaz 

Bu özelliklerinin yanı sıra Sıkıyönetim ve Olağanüstü 

Hal Kararnameleri için de bazı sınırlamalar vardır. 

Sıkıyönetim veya Olağanüstü Hal ilan edilen bölgede 

uygulanabilir 

Sıkıyönetim veya Olağanüstü Hal devam ettiği 

sürece uygulanabilir 

Bu kararnamelerle kanunlarda değişiklik yapılamaz 

Bu tür KHK'lerin denetimini TBMM yapar. Anayasaya 

göre bu tür KHK'ler Resmi Gazetede yayımlanır ve 

aynı gün TBMM'ye sunulurlar. 

Burada önemli bir nokta da, TBMM'nin onayından 

sonra bu KHK'lerin kanun niteliğinde olması ve dolayısıyla 

Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi olmasıdır. 

Yani anayasa denetim yasağını sadece onay safhasından 

öncesi için öngörmüştür. 

Düzenleyici İdari İşlemler 

İdarenin Anayasada düzenlenmiş tüzük ve yönetmeliklerin 

dışında, kararname, karar, genelge, tebliğ, 

sirküler, tamim vs. düzenleyici işlemleri de vardır. 

Tüzükler; Bakanlar Kurulunca, Danıştay'ın incelemesinden 

geçirilmesi şartıyla kanunların uygulanmasını 

göstermek veya emrettiği işleri belirtmek 

amacıyla çıkarılan yazılı kaynaklardandır. Cumhurbaşkanı'nca 

imzalanıp Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe 

girerler. Tüzüklerin yargısal denetimi ilk derece 

mahkemesi olarak Danıştay'da yapılır. 

Unsurları: 

Yetki (Bakanlar Kurulu yetkilidir), 

Şekil (Danıştay incelemesinden geçme şartı), 

Sebep (Kanuna dayanması) 

Konu (Kanunların uygulanmasını göstermek ve emrettiği 

işleri belirtmek). 

* Tüzüklerin yürürlüğe girmesinde kanunlara uygulanan 

hükümler uygulanır. 

Yönetmelikler; Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu 

tüzel kişilerince kendi görev alanlarını ilgilendiren konularda 

kanun ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak 

amacıyla ancak bunlara aykırı olmamak şartıyla çıkarılan 

yazılı kaynaklardır. 

Yetki 

Başbakanlık, 

Bakanlıklar 

Kamu tüzel kişileri 

Birden çok bakanlığı ilgilendiren konularda 

Bakanlar Kurulu 

yönetmelik çıkarmaya yetkisi vardır. 

Şekil ve yürürlük açısından hangi kanunların Resmi 

Gazetede yayımlanacağı kanunla belirtir. Buna göre; 

İşbirliğine, yetki ve görev alanlarına ait hükümleri 

düzenleyen 

3

İDARE HUKUKU 


Kamu personeline ilişkin genel hükümleri kapsayan 

ve 

Kamuyu ilgilendiren 

yönetmelikler Resmi Gazetede yayımlanır. 

Resmi Gazetede yayımlananlar yayım tarihinde, 

başka surette yayımlanan (mahalli) veya ilgililere duyurulan 

yönetmelikler ise orada yayınlandığı tarihte 

yürürlüğe girerler. 

Bakanların, kamu kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki 

meslek kuruluşlarının ülke çapında uygulanacak 

nitelikteki yönetmeliklerinin yargısal denetimi 

ilk derecede mahkemesi olarak Danıştay'ca yapılır. 

Yönetmelik belli bir yöreyi ilgilendiriyorsa denetim 

mahkemesi yörenin bağlı olduğu idare mahkemesidir. 

4

İDARE HUKUKU 

Anayasa’da İdare Hukuku İlkeleri 

ANAYASA ve İDARE 

“MADDE 123- İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür 

ve kanunla düzenlenir. 

İdarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve 

yerinden yönetim esaslarına dayanır. 

Kamu tüzelkişiliği, ancak kanunla veya kanunun açıkça 

verdiği yetkiye dayanılarak kurulur.” 

1982 Anayasası incelendiğinde idareye ilişkin temel ilkelerin 

bizzat Anayasada düzenlendiği görülür. İdareyi 

etkileyen anayasal ilkeler dört grupta ele alınır. Bunlar: 

• Hukuk devleti ilkesi, 

• Laik devlet ilkesi 

• Merkezden ve yerinden yönetim ilkeleri, 

• İdarenin bütünlüğü ilkesidir. 

HUKUK DEVLETİ İLKESİ 

Hukuk devleti ilkesi Almanya’da ortaya çıkmış, Fransa’da 

geliştirilmiştir. Hukuk devleti yönetilenlere karşı 

hukuk kurallarıyla bağlı olan devlettir. Hukuk devleti ilkesinin 

unsurları şunlardır: 

a. Temel Hak ve Özgürlüklerin Güvence Altına Alınmış 

Olması 

b. Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal 

Denetimi 

c. Kanuni İdare (Yasal Yönetim) İlkesi 

d. Devlet Faaliyetlerinin Belirliliği İlkesi 

e. İdarenin Yargısal Denetimi 

Any.125: “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı 

yargı yolu açıktır.” 

f. Mahkemelerin Bağımsızlığı ve Hakim Güvencesi: 

Mahkemelerin bağımsızlığı hakimlerin yasama ve yürütme 

organına ve idareye bağlı olmamaları, bunların 

hakim ve savcılara emir ve talimat verememeleri, tavsiyede 

bulunamamaları anlamındadır. Hukuk devletinde 

hakimler bağımsızdır ve hakim ve savcı teminatına sahiptir. 

g. İdarenin Mali Sorumluluğu: 

İdare sadece işlemlerinde hukuka uygun davranmakla 

kalmaz, yönetilenlere vermiş olduğu maddi ve manevi 

zararları da giderir. Kusurlu ve kusursuz sorumluluk söz 

konusudur. 

LAİK DEVLET İLKESİ 

Devletin bütün dinlerin mensuplarına eşit davranması 

Resmi bir devlet dininin olmaması 

Din kurumlarıyla devlet kurumlarının ayrılmış 

olması 

Devlet yönetiminin din kurallarından etkilenmemesi 

Din hizmetlerinin devlet tarafından yürütülmesi 

MERKEZDEN ve YERİNDEN YÖNETİM İLKESİ 

Merkezden Yönetim 

Karar alma ve sorumluluğun merkeze ait olduğu, kamu 

hizmetlerinin tek elde, merkezde toplandığı yönetim 

modelidir. Merkezi idareler aynı zamanda tüm yurda 

dağılan taşra örgütlerine sahiptir. 

Yetki Genişliği İlkesi (Tevsii Mezuniyet): Merkezden 

yönetimin sakıncalarını gidermek ve kırtasiyeciliği 

azaltmak amacıyla yine hizmetin taşrada gecikme ile 

yürütülmesine son vermek düşüncesiyle geliştirilmiştir. 

Bu ilke ile merkezi idarenin taşra örgütündeki amirlerine 

belli konularda merkezi idareye danışmadan, 

merkez adına kendiliklerinden karar alabilme yetkisi 

tanınmıştır. Böylece bazı gecikme ve aksaklıkları önlemek 

hedef alınmıştır. Ülkemizde taşra örgütlerinden 

sadece il idaresince (Vali) bu yetki kullanılabilmektedir. 

Yani kaymakam ve bucak müdürlerinin bu yetkiyi kullanmaları 

imkansızdır. 

Yetki genişliğinin özellikleri ise şunlardır; 

Merkeze ait bir yetki merkezi idarenin taşra örgütü 

amirince (Vali) kullanılmaktadır. Amir merkezi 

idarenin hiyerarşisine tabidir. 

Yetkiyi kullanan amir, bu yetkiyi merkezi idarenin 

yürütmekle ödevli olduğu milli bir kamu hizmetinin 

yürütülmesi için kullanır. 

Yetkinin kullanmasıyla hizmetin giderleri merkezi 

idarenin bütçesinden karşılanır. 

Yerinden Yönetim (Adem-i Merkeziyet) 

İdari hizmetlerin merkezi idare teşkilatı dışında kalan 

ve merkezi hiyerarşiye dahil olmayan kamu tüzel 

kişilerince yürütülmesini ifade eder. Bu ilkenin temsil 

ettiği idari sistem "siyasal adem-i merkeziyetten" farklıdır. 

Siyasal adem-i merkeziyet federalizm demektir. 

Yerinden yönetim ilkesi belli bir yöre itibariyle uygulanıyorsa 

"yerel yerinden yönetim" (mahalli adem-i 

merkeziyet) olarak adlandırılır. Şayet yöre itibariyle 

değil de hizmet itibariyle uygulanıyorsa buna da "hizmet 

yerinden yönetim" (hizmet adem-i merkeziyeti) 

denir. 

a) Yerel yerinden yönetim; Anayasanın 127/1.m. 

göre belli bir yörede oturanlara, orada oturmaları nedeniyle 

doğan müşterek ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla 

tanınan özerkliği ifade etmektedir. Bu özerkliğe 

sahip kamu kişilerine "mahalli idareler" adı verilmektedir. 

Özellikleri 

Merkezi idareden ayrı bir tüzel kişiliğe sahiptirler. 

Ayrı bir bütçeye ve malvarlığına sahiptirler. 

5

İDARE HUKUKU 

Anayasa’da İdare Hukuku İlkeleri 

Bu kuruluşların kurucuları, kuruluşun hizmet gördüğü 

yörenin seçmenleridir. Kişi topluluğu yapısındadırlar. 

Kuruluşun organları da seçmenlerce belirlenir. 

b) Hizmet yerinden yönetim; kamu hizmetlerinin 

çeşitlenmesi bir uzmanlık ve bilgi gerektirmesi sonucunu 

doğurmuştur. Bu bilgi ve uzmanlık merkezi yapı 

ile karşılanamadığı için hizmet yerinden yönetim kuruluşları 

oluşturulmuştur. Başlıca özellikleri şöyle sıralanabilir; 

Belli bir hizmete özerklik tanınmasını gerektirir. 

Kuruluşun organları seçmenlerce belirlenmez. 

Mal topluluğu yapısındadırlar. 

Ayrı bir tüzel kişiliğe sahiptirler. 

İDARENİN BÜTÜNLÜĞÜ İLKESİ 

İdarenin hem merkez, hem taşra teşkilatları ile 

bunlar dışında ayrıca kamu tüzel kişilerini içeriyor olması 

dağınık bir tablo çiziyorsa da aslında bu yapıların 

kuruluş ve görev yönünden birbirlerinden bağımsız 

olmadıkları bir gerçektir. Nitekim Anayasanın 123/1 m. 

"idare kuruluş ve göreviyle bir bütündür" demektir. 

İdarenin bütünlüğü hiyerarşi ve idari vesayet dediğimiz 

iki hukuki araçla gerçekleştirilmektedir. 

Hiyerarşi 

Üst basamak veya derecedeki memurun yada makamın 

alt basamak veya derecedekiler üzerinde sahip 

olması gereken güce hiyerarşi diyoruz. 

Hiyerarşi makamlarını kısaca özetleyecek olursak 

merkezi idare teşkilatında hiyerarşi düzeninin en üstünde 

Bakan yer almaktadır. Yerel yönetimlerde ise 

hiyerarşi makamlarının en üstü il özel idaresinde Vali, 

belediyelerde belediye başkanı ve köylerde ise muhtardır. 

Hiyerarşi gücünün kapsamı ise şöyle özetlenebilir; 

Astın memuriyet durumuna ilişkin işlemler 

yapma yetkisi (sicil, disiplin cezası, yer değiştirme, görevlendirme 

vb.) 

Asta emir verme yetkisi 

Astın işlemlerini denetleme yetkisi (onama, 

onamama, düzeltme, değiştirme, geri alma, kaldırma) 

İdari Vesayet 

İdarenin Bütünlüğü ilkesinin gerçekleştirilebilmesi, 

mahalli hizmetlerin buna uygun yürütülmesi, kamu 

görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması 

ve mahalli ihtiyaçların karşılanması amacıyla 

merkezi idarenin yerel yönetimler üzerindeki denetim 

yetkisi Anayasada “İdari Vesayet” olarak tanımlanmıştır. 

İdari Vesayet Yetkisinin Özellikleri 

Kanunda açıkça gösterilmelidir 

Anayasada düzenlenmiştir 

Anayasal düzenlemede sadece yerel yönetimler 

üzerindeki denetim yetkisi belirtilmiş olmasına 

karşın hizmet yerinden yönetim kuruluşları 

ve iki kamu tüzel kişisi arasında uygulanması 

mümkündür 

Hem organlar hem de işlemler üzerinde denetim 

mümkündür 

Denetim hukukilik denetimidir. Yerindelik denetimi 

yapılamaz 

KAMU TÜZEL KİŞİLİĞİ 

Yerinden yönetim sisteminin uygulanması devlet 

tüzel kişiliği dışında birçok kamu tüzel kişisini ortaya 

çıkartmıştır. Gerek mahalli idareler olarak adlandırılan 

yer yönünden yönetim kuruluşları ve gerek mesleki ihtiyaçları 

gidermek amacıyla kurulmuş hizmet yerinden 

yönetim kuruluşları ve gerekse bunlar dışında kalan 

diğer hizmet yerinden yönetim kuruluşları (Radyo ve 

Televizyon İdaresi, Üniversiteler vb. ) kamu tüzel kişiliği 

vasfını Anayasadan almaktadırlar. 

Bunun haricinde yine Anayasada kamu tüzel kişiliğinin 

kanunla veya kanunun verdiği açık yetkiyle kurulacağı 

hükme bağlanmıştır. 

Hangi kuruluşların bu vasfı Anayasadan aldığı hangilerinin 

almadığının tespitinde değişik ölçütler kullanılır. 

Bunlar; 

Kanunla yada kanunun açıkça verdiği yetkiye 

dayanarak kurulma; 

Üstün ve ayrıcalıklı yetkilerle donatılmışlardır. 

Mal ve gelirlerin statüsü 

Personelin statüsü 

Anayasada Düzenlenen Kamu Tüzel Kişileri 

İl özel idaresi, belediye, köy 

Üniversiteler 

TRT 

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu 

Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları 

6

İDARE HUKUKU 

İdari İşlemler 

İDARİ İŞLEMLER 

Devlet organları kendi görev ve yetkilerini çeşitli 

hukuki işlemlerle yerine getirirler. 

Yasama kanun veya parlamento kararlarıyla, idare 

idari işlemlerle, yargı ise yargısal işlemlerle yetkilerini 

kullanır. 

İdari işlemler, idari fonksiyonun yerine getirilmesi 

için yapılan kamu hukuku işlemleridir. Ayrıca, yasama 

ve yargının da idari işlemler niteliğinde işlemler yaptığını 

belirtmek gerekir. 

Tek Yanlı İdari İşlemler: İlgilinin rıza ve muvafakatine 

bağlı olmaksızın idarenin tek yanlı iradesi ile yapılan 

işlemlerdir. 

İki Yanlı İdari İşlemler: İdare ile ilgili kişinin karşılıklı 

olarak açıkladıkları irade beyanlarının uyuşumu ile 

yapılan işlemleridir. İdari sözleşmeler iki yanlıdır. 

BİREYSEL İDARİ İŞLEMLER (İdari Kararlar) 

Bireysel idari işlemler belli kişi ve durumlara ilişkin 

idari işlemleridir. 

Bireysel idari işlemlerle belli kişiler için hukuki durumlar 

oluşturulur, değiştirilir veya kaldırılır. Bunlara 

idari kararlar da denilir. Ör: atama, ruhsat verme, kamulaştırma, 

vergi tarh ve tahakkuk işlemleri. 

Özellikleri 

Bütün idari işlemler genel olarak üç temel özelliğe 

sahiptir. Bu özellikler, tek yanlılık ve icrailik, hukuka 

uygunluk karinesinden yararlanma ve yargısal denetime 

tabi olmalarıdır. 

1.Tek Yanlılık ve İcrailik 

İdari kararlar idarenin tek yanlı olarak iradesini 

açıklaması ile alınırlar. İdari kararlar ilgililerin rıza ve 

muvafakatına bağlı değildir. 

İdari kararların icrailiği, idarenin tek yanlı irade 

açıklaması ile ilgililerin hukuki durumları üzerinde etki 

yaparlar. İlgililer için yeni hukuki durumlar oluşturur, 

hukuki durumlarını değiştirir ya da kaldırırlar. 

2.Hukuka Uygunluk Karinesinden Yararlanma 

İdari işlemler hukuka uygunluk karinesinden yararlanır. 

Yani, idari işlemler yapıldıkları anda hukuka uygun 

varsayılırlar. İdari işlemlerdeki hukuka aykırılık 

hallerini ancak belirli sürelerde ilgililer iddia edebilir. 

Hatta, idari işlemlerin hukuka aykırılıklarının yargı 

mercilerinde ileri sürülmesi dahi, işlemin icrailiğini 

engellemez, ayrıca işlemin yargı mercileri tarafından 

yürütülmesinin durdurulması gerekir. 

3.Yargısal Denetim 

Kural olarak tüm idari işlemler yargısal denetime 

tabidirler. Anayasaya göre bütün idari işlemler yargısal 

denetime tabidir. Bu kuralın istisnalarını oluşturan 

idari işlemler şunlardır: 

Anayasada düzenlenenler: 

Cumhurbaşkanı’nın tek başına yaptığı idari işlemler 

Yüksek Askeri Şura’nın terfi ve kadrosuzluk sebebiyle 

emeklilik kararları 

TSK mensupları hakkındaki disiplin cezaları 

HSYK kararları (meslekten çıkarma kararları hariç) 

Kanun ve kanun hükmünde kararnameyle düzenlenenler 

: 

• Sıkıyönetim komutanlarının işlemleri. 

• Olağanüstü hal valisinin işlemleri. 

İDARİ KARARLARIN TÜRLERİ 

Şart İşlem (Durum İşlem) 

İdarenin yapmış olduğu işlem ile belirli bir kişi ya da 

nesnenin önceden hukuk kurallarıyla belli, nesnel bir 

statü içine sokulması veya böyle bir hukuki durumdan 

çıkarılmasıdır. (Atama, idarenin özel malını tahsis işlemi 

ile kamu malına çevirmesi, emekliye sevk etme, 

okul kayıtları gibi). 

Sübjektif İşlem (Öznel İşlem) 

Belirli bir kişiyi ya da nesneyi kapsamını da kendilerinin 

belirledikleri hukuki duruma sokan işlemleridir. 

Kapsamının belirlenmesinde kişilerin etkin olabildiği 

veya işlemin kapsamı kişilere göre belirlenen, herkes 

için ayrı sonuçlar doğuran işlemlerdir. İdari sözleşmelerde 

iki yanlı idari işlem olarak öznel işlemlerdendir. 

Yapıcı İşlem (İnşai İşlem) 

Belirli bir kişi hakkında yeni bir hukuki durum doğuran 

veya mevcut bir hukuki durumu değiştiren veya 

kaldıran işlemlerdir. 

Örn. Genel olarak idari kararlar. 

Belirleyici İşlemler 

Yeni bir durum yaratmayan daha önceden doğmuş 

bir durumu belirleyen işlemlerdir. Diploma düzenlenmesi, 

Vergi tahakkuk işlemleri, Yaş haddi nedeniyle 

emeklilik gibi 

İdari işlemler, işlemi yapan kamu görevlilerinin sayısına 

veya iradenin açıklanmasında izlenen usule göre 

üç kısma ayrılır: 

7

İDARE HUKUKU 


Basit İşlem 

Bir işlemin tek bir kamu görevlisinin iradesiyle yapılmasıdır. 

Amirin memuruna uyarma cezası vermesi 

gibi. 

Kollektif İşlem 

Kamu görevlilerinin iradelerini, aynı anda, belli bir 

yönde ve aynı amaca yönelik olarak ortaya koyması ile 

almış oldukları kararlardır. (Kurul kararları gibi). Kollektif 

işlemler tek yanlıdır. İdari sözleşmelerde iradeler 

karşılıklı olarak ortaya konulduğu için kollektif işlem 

sayılmazlar. 

Karma İşlem 

Birden çok iradenin bir sıra takip edilerek ortaya 

konulması ile tesis edilen işlemlerdir. Müşterek kararnameler 

gibi. (Önce Bakan, sonra Başbakan, sonra 

Cumhurbaşkanı imzalar). Hem kollektif hem de karma 

işlemlerde, basit işlemin aksine, birden çok kamu görevlisinin 

iradesi bulunur. Ancak, karma işlemlerde 

iradeler belli bir sıra takip eder, yani iradeler eklenerek 

ortaya konulurlar. 

Zımni İşlemler 

Hukukumuzda bazı durumlarda idarenin hiçbir şey 

yapmaması, susması dahi bir işlem olarak kabul edilmiştir. 

Bu işlemler hukukumuzda zımni işlemler olarak 

adlandırılmaktadır. İdarenin susması ve hareketsiz 

kalması duruma göre kabul; duruma göre red anlamına 

gelmektedir. 

Zımni kabul: Belirli durumlarda idarenin susmasının 

kabul ettiği anlamına gelmesine zımni kabul denilmektedir. 

Belediyeler, valilikler mal sahiplerinin 

müracaatlarını en geç otuz gün içinde neticelendirmek 

mecburiyetindedir. Aksi halde bu müddetin sonunda 

yapının tamamının veya biten kısmının kullanılmasına 

izin verilmiş sayılır. 

Zımni red: İdarenin bir başvuru karşısında altmış 

gün sessiz kalmasının başvuruyu reddettiği anlamına 

gelmesi zımni red olarak adlandırılmaktadır. İdari yargıda 

zımni reddin gerçekleşmesi için beklenen altmış 

günlük süre içinde işleme karşı açılacak davaların süresini 

durdurduğunu belirtmek gerekir. İdarenin sadece 

idari davaya konu olabilecek bir işlem ya da eylemin 

tesisi için yapılan başvuru karşısında hareketsiz kalması 

zımni red olarak kabul edilir. 

İDARİ İŞLEMİN UNSURLARI 

Her idari işlem beş unsurdan oluşur. Bunlar, yetki, 

şekil, sebep, konu ve maksat unsurlarıdır. 

İdari işlemlerin her bir unsuru kanun tarafından 

düzenlenir. İdare hiçbir işleminde kanuni dayanak olmaksızın 

işlem tesis edemez. Bu unsurlardan herhangi 

birisindeki kanuna aykırılık, işlemi sakat hale getirir ve 

idari yargı mercileri tarafından iptali ihtimalini beraberinde 

getirir. Şimdi sırasıyla bu unsurları ele alalım. 

1. Yetki Unsuru 

Kanuna göre tüm idari işlemler, kanunda gösterilen 

yetkili kişi ya da makamlarca yapılmalıdır. İdari yetki 

kamu düzeni ile ilgilidir, dolayısıyla uyuşmazlığın her 

safhasında ileri sürülebilir ve yargı mercileri tarafından 

resen incelenebilir. Yetki kurallarına aykırılık halleri 

dört şekilde karşımıza çıkar. 

Kişi yönünden yetki: Bir idari işlemi, en başta ehil 

olan kamu görevlisi yapabilir. Dolayısıyla, temyiz kudretinden 

yoksun bir kamu görevlisinin yaptığı idari 

işlem yok hükmünde sayılır. Ayrıca idari işlem, idare 

adına irade açıklamaya yetkili kılınmış idari merciler 

tarafından alınmış olmalıdır. 

Konu yönünden yetki: Belli konulara ilişkin kararların 

hangi idari makamlarca alınacağını ifade eder. Bir 

bakanlığın görev alanına giren bir konuda başka bir 

bakanlığın karar alması, astın üst (vali yerine kaymakamın 

karar alması), üstün ast yerine karar alması konu 

yönünden yetkisizlik oluşturur. 

Yer yönünden yetki: Her kamu kurum veya görevlisi 

sadece kendi coğrafyasında yetkilidir. Ankara Valiliğinin 

Kırıkkale sınırlarında işlem yapması yer yönünden 

yetkisizlik oluşturur. 

Zaman yönünden yetki: Kamu görevlilerinin yetkiyi 

kullanabilecekleri süreyi ifade eder. İstifa etmiş, resmen 

atanmamış, başka göreve atanmış, izinde bulunan 

veya emekli olmuş kamu görevlisinin yaptığı işlemler 

veya belli işlemlerin belli sürelerde yapılmasını 

emreden hükümlere aykırı olarak tesis edilen işlemler 

zaman yönünden yetkisizlik oluşturur. 

Yetki Kurallarına Aykırılık Halleri ve Müeyyideleri 

Görev Gaspı (Fonksiyon Gaspı): İdarenin, yasama 

ya da yargının görev alanına giren bir konuda işlem 

tesis etmesidir. Bu durumda idari işlem, yok hükmündedir. 

Yetki Gaspı: İdari fonksiyona dahil bir işlemin, idare 

adına irade açıklamaya yetkili olmayan veya idareye 

tamamen yabancı bir kimse tarafından tesis edilmesidir. 

Bu durumda idari işlem, yok hükmündedir. 

8

İDARE HUKUKU 


Yetki Tecavüzü: İdare adına irade açıklamaya yetkili 

kişinin başka bir idari mercinin görev alanına giren 

bir konuda karar alması yetki tecavüzüdür. Bir idari 

kuruluşa ait bir görevin, iş bölümü kurallarına açıkça 

aykırı bir biçimde bir başka kuruluş veya organ tarafından 

tesis edilmesidir. 

Yetki ve imza devri: 

• Yetki ve imza devri istisnaidir. 

• Yetki ve imza devri kanuni izne bağlıdır ve kanuna 

uygun olmak zorundadır. 

• Yetki devrinde karar alma yetkisi ve sorumluluk, 

yetkiyi devralana geçer. Dolayısıyla yetkiyi devreden 

makam, yetki devrini kaldırmadıkça o yetkiyi bir daha 

kullanamaz. 

• İmza devrinde ise karar yetkisi yetkiyi devreden 

de kalır. Devredilen kararın altına atılacak imza yetkisidir 

• Yetki devrinde yetki bir başka makam veya birime 

devredilmektedir. Makamdaki görevli değişse de 

yetki devam eder. 

• İmza devrinde ise kendisine imza devredilen kişinin 

görevden alınması devri sona erdirir. 

• Kanunda imza ve yetki devrinin düzenlenmemiş 

olması bu şekilde yapılacak işlemleri hukuka aykırı hale 

getirir. 

2. Şekil Unsuru 

İdari işlemler, kamu görevlilerinin iyice düşünmelerini 

sağlayabilmek ve idare edilenlere güvence sağlamak 

maksadıyla, kanunda gösterilen şekil ve usul kurallarına 

uygun olarak yapılmalıdır. Belli başlı şekil kuralları 

şunlardır: 

Yazılılık kuralı: İdari işlemlerin en önemli şekil şartıdır. 

Tüm işlemler, yazılı, imzalı ve ilgililere tebliğ edilerek 

yapılmak zorundadır. İstisnaen, bazı idari işlemler 

sözlü olarak yapılabilmektedir. Örneğin, trafik polisinin 

dur işareti, kolluk faaliyetlerindeki sözlü işlemler veya 

zımni red kararları yazılılık kuralının istisnalarıdır. 

Gerekçe kuralı: İdare, tesis etmiş olduğu işlemlerin 

gerekçesini ilgililere göstermek zorunda değildir. Karar 

metninde işlemin dayanakları gösterilmez. İdare, sadece 

yargıya götürülmüş işlemi için mahkemeye gerekçe 

göstermek zorundadır. Ayrıca bazı idari işlemlerin 

gerekçeli olarak alınması emredilmiş olabilir. 

Savunma alınması: İdare, işlem tesis ederken ilgililerin 

savunmasını almak zorunda değildir. Ancak, savunma 

almanın emredildiği işlem ve durumlarda, savunma 

alınmaması idari işlemi şekil yönünden sakatlar. 

Örneğin, disiplin cezası vermeden önce idarenin 

savunma alması şarttır. 

Hazırlık işlemlerinin yapılması: İdareye bir işlem 

yapmadan önce hazırlık işlemleri yapılması veya belli 

mercilerin görüşünün alınması emredilmişse ve idare 

bu kurallara uymadan işlem yapmışsa, idari işlem şekil 

yönünden sakatlanır. 

Kollektif ve karma işlemler: Kollektif işlemlerde 

görüşme usullerine uyulmamışsa, toplantı yeri ve zamanına 

uyulmamışsa, görüşme yapılmadan veya elden 

imza suretiyle karar alınmışsa, karma işlemlerde iradelerin 

sırası gözetilmemişse işlem şekil yönünden sakatlanır. 

2001 Anayasa Değişikliği: İdari işlemlerde, ilgili kişilerin 

hangi kanun yolları ve mercilere başvurabileceğinin 

ve sürelerinin belirtilmesi zorunludur. 

Yetki ve usulde paralellik ilkesi: Bir idari işlemi kim 

ve hangi usulde yapmışsa, aksine hüküm olmadıkça, 

aynı işlemi değiştirmeye, geri almaya ve kaldırmaya, 

aynı kişi ve aynı usulde yetkilidir. Danıştay tarafından 

benimsenmiş bir ilkedir, yani Anayasa ve kanunlarda 

yer almaz. 

İDARİ İŞLEMLERDEKİ SAKATLIKLARA UYGULANA- 

CAK MÜEYYİDELER 

1. Yokluk 

Kanuna ve yargısal içtihatlara göre idari işlemlerdeki 

belirli sakatlıklar yok hükmündedir. İdare hukukundaki 

yokluk halleri istisnaidir. Yok hükmündeki sakatlıklar, 

kamu düzenini ihlal ettiği için sonradan geçerlilik 

kazanamaz, eksiklikleri giderilerek diriltilemez. 

Yok hükmündeki işlemden beklenen amaç ancak işlemin 

yeniden yapılması ile sağlanabilir. Bunlar hiçbir 

süreye bağlı olmaksızın ortadan kaldırılabilirler. Üçüncü 

kişilerce ileri sürülebileceği gibi, hakim yok hükmündeki 

sakatlıkları re’sen nazara alır. 

2. Hükümsüz Kılınma 

Yok hükmünde olmayan sakat bir idari karar bozuk 

bir idari karardır ve hukuka uygun bir idari karar gibi 

geçerli sayılır. Bu geçerlilik askıda bir geçerliliktir. İlgilinin 

talebi ile yargı yerinde iptal edilebilir ya da idare 

tarafından geri alınmakla hükümsüz hale gelebilir. Böylece 

askıda geçerliliği sona erer. 

Bu sakatlıklar hafiftir, hakimce re’sen nazara alınmaz, 

kişiler belirli sürelerde dava açmazlarsa süre sonunda 

sakat işlem kendiliğinden geçerli bir hale dönüşür. 

Böyle işlemler, ya ilgili tarafından iptal davası yoluyla 

kaldırılır ya da sakat işlemi bizzat idare geri alır. 

İptal davası: İdari bir işlemden menfaatleri ihlal 

edilmiş bulunan kişiler idari yargı mercileri önünde bir 

idari işlemin ortadan kaldırılmasını iptal davası yoluyla 

talep edebilirler. İptal davasında genel süre işlemin 

yazılı bildiriminden itibaren altmış gündür. 

Geri Alma: İdare sakat bir idari kararı yine başka 

bir idari kararla geri alabilir. 

9

İDARE HUKUKU 


• Geri alma kararı ile önceki idari karar alındığı 

tarihten itibaren ortadan kalkacağı için idari kararların 

geriye yürümezliği ilkesinin istisnasıdır. 

• Geri alma işlemi sadece hukuka aykırı idari kararlar 

için geçerlidir. 

• Geri alma işlemi idari kararın alınış usullerine 

göre yapılır 

• Geri alma işlemi önceki idari kararı alan merci 

tarafından yapılır 

• Sakat olan idari işlemler her zaman geri alınabilir. 

Ancak ilgiliye yarar sağlayan idari işlemler iptal davası 

açma süresi içinde geri alınabilir. 

İDARİ İŞLEMLERİN SONA ERMESİ 

İdari işlemler fiili ya da hukuki nedenlerle sona 

erebilir. Örneğin, ilgilinin ölmesi veya otel olarak işletilmesine 

izin verilen binanın yıkılması fiili bir neden; 

işlemin mahkemece iptali veya ilgilinin hakkından feragat 

etmesi hukuki bir nedendir. Belli durumlarda, 

özellikle süreye bağlı işlemlerde, işlem sürenin dolmasıyla 

kendiliğinden ortadan kalkabilir. İdari işlemler 

bizzat idarenin iradesiyle de sona erebilir. Buna göre: 

Geri Alma 

Geçmişe ve geleceğe yönelik sonuç doğurur. 

Kaldırma 

Kaldırma, bir idari kararın İdarenin alacağı bir başka 

idari karar ile geleceğe yönelik olarak yürürlükten kaldırılmasıdır. 

Kaldırma kararının sebep unsurunu, daha önce 

alınmış bulunan bir başka idari karar teşkil eder. Geri 

alma kararı için mutlaka hukuka aykırı bir idari kararın 

daha önceden alınmış olması zorunlu ise de, kaldırma 

kararının sebep unsurunu hem hukuka uygun ve hem 

de hukuka aykırı olarak alınmış bulunan idari kararlar 

teşkil ederler. 

Bununla beraber hukuka uygun olarak alınmış idari 

kararlar hiçbir neden olmaksızın geleceğe yönelik olarak 

kaldırılamazlar. Hukuka uygun idari kararlar, ancak 

kanunda gösterilmiş esas ve usule ilişkin koşulların 

varlığı halinde ve bunlara uyularak tersine bir işlem 

(karşı işlem) ile kaldırılabilirler. Örneğin, hukuka uygun 

olarak alınmış bulunan bir atama kararı, ancak kanunda 

belirtilen koşulların varlığı halinde açılacak bir disiplin 

soruşturması sonucu verilecek memuriyetten çıkarma 

kararı ile yürürlükten kaldırılabilir. 

Kaldırmaya yetkili makam, kural olarak kaldırılan 

kararı almış olan makamdır. Kaldırma kararı, kaldırılan 

karar alınırken izlenen şekil ve usul koşullarına uyularak 

alınır. Kaldırma kararının konusu ise, bir idari kararın 

yürürlüğüne geleceğe yönelik olarak son verilmesidir. 

Değiştirme 

Bir idari kararın aynı zamanda hem geleceğe yönelik 

olarak ortadan kaldırılması ve hem de onun yerine 

yeni bir kararın alınmasıdır. Değiştirme, bir yandan 

geçmişe dokunmayıp geleceğe yönelik bir ortadan 

kaldırma olduğundan, idari kararların kaldırılmasına 

ilişkin hükümlere tabidir. 

Düzeltme 

Bir idari kararın içeriğine ve doğuracağı sonuçlara 

dokunulmaksızın, yanlış hükümleri yerine doğrularının 

geçmişe ve geleceğe yönelik olarak konulmasıdır. Düzeltme, 

geçmişe yönelik olması dolayısıyla geri almaya, 

geleceğe yönelik olması dolayısıyla da kaldırmaya eş 

bir işlemdir. 

10

İDARE HUKUKU 

İdari Sözleşmeler 

İDARE ve SÖZLEŞMELERİ 

İdarenin sözleşmeleri ile idari sözleşme ifadesi birbirinden 

farklıdır. İdarenin sözleşmeleri idari sözleşmeler 

ve özel hukuk sözleşmeleri olmak üzere ikiye ayrılır. 

İdare belli durumlarda mal ve hizmetlere ihtiyaç duyabilir 

ya da özel kişilerin kamu hizmetlerine katılmasını 

her zaman tek yanlı işlemleri ile sağlayamayabilir. İdarenin 

karşılıklı irade uyuşmasına dayalı olarak yapmış 

olduğu işlemlerinin tipik örneği, sözleşmelerdir. Bu 

sözleşmeler bir yandan şart, diğer yandan subjektif 

nitelikli idari işlemlerdendir. İdare, mahiyet ve özellikleri 

birbirinden çok farklı iki tip sözleşme yapar. Bunlar, 

idari sözleşmeler ve idarenin (özel hukuk) sözleşmeleri 

olarak adlandırılırlar. 

İDARİ SÖZLEŞMELER 

Sözleşmenin en az bir tarafı idaredir. Yani sözleşmenin 

her iki tarafı da idari bir kuruluş olabilir. İdarenin 

taraf olmadığı, karşı akidin üçüncü kişilerle yaptığı 

veya idarenin sadece fiyat tespit etmek suretiyle müdahale 

ettiği sözleşmeler idari sözleşme sayılamaz. 

İdari sözleşmeleri tespit edelim. 

1. Mali İltizam Sözleşmeleri 

Bir kamu hizmetinin götürü bir kazanç, oran veya 

ücret karşılığında mültezim adı verilen kimseye gördürülmesidir. 

İdari sözleşmedir. 

2. Kamu İstikraz Sözleşmeleri 

Devletin tahvil, bono gibi adlarla halktan borç para 

alınmasını sağlayan akdi ilişkilerdir. İdari sözleşmedir. 

3. Yeraltı Ve Yerüstü Servetlerin İşletilmesine İlişkin 

Sözleşmeler 

Servetlerin işletilmesi, kural olarak sözleşme değil 

ruhsat usulüne tabidir. Maden veya petrol arama ruhsatla 

yapılır. Bu servetlerden kamu hizmeti biçiminde 

işletilenler için (kaplıcalar gibi) idari sözleşme usulü 

uygulanmaktadır. Bunların idari sözleşme sayılmasının 

nedeni servetlerin devletin hüküm ve tasarrufu altında 

olmasıdır. 1985’den sonra madenlerde imtiyaz usulüne 

son verilmiştir. 

4.Orman İşletme Sözleşmeleri 

Ormanların işletilmesi, bakım ve onarımına ilişkin 

sözleşmelerdir. 1961 Anayasası ve 1982 Anayasasının 

kabulünden sonra artık anayasal engel sebebiyle orman 

işletme sözleşmeleri yapılamamaktadır. 

5.İdari Hizmet Sözleşmeleri 

İdarenin memurları ve sözleşmeli personeliyle akdetmiş 

olduğu hizmet sözleşmeleridir. Bu sözleşmeler 

idari sözleşmelerdir. Bilindiği gibi kamu işçileri İş Kanunu 

hükümlerine tabidirler. 

6.Kamu Hizmeti İmtiyaz Sözleşmeleri (KHİS) 

Bir kamu hizmetinin hasar, zarar ve masrafları özel 

kişiye ait olmak üzere kurulması ve işletilmesini veya 

kurulmuş bir kamu hizmetinin işletilmesini düzenleyen 

sözleşmedir. Sadece bir hizmetin kurulmasını öngören 

sözleşmeler, bayındırlık sözleşmesi niteliğinde olduğu 

için özel hukuk sözleşmesi kabul edilmektedir. 

İDARENİN ÖZEL HUKUK SÖZLEŞMELERİ 

KAMU İHALELERİ 

Konusu, idarenin ihtiyaç duymuş olduğu mal ve 

hizmetleri temin etmek için yapılan alım-satım, trampa, 

kiralama, yapım, onarım, bayındırlık gibi faaliyetlerdir. 

Dikkat edilecek olursa, idari sözleşmelerde sözleşmeci 

özel kişi bir kamu hizmetine katılmakta; ancak 

bu sözleşmelerde bir kamu hizmetini yürütme söz konusu 

olmamaktadır. Burada idare ihtiyaç duyduğu mal 

ve hizmetleri temin etmektedir. 

Bu sözleşmelerde, yine idari sözleşmelerden farklı 

olarak, kural olarak bireylerle eşitlik ilkesi geçerlidir. 

Buna rağmen idarenin belirli üstünlüklerine kamu yararı 

amacıyla yer verilmektedir. 

Bu sözleşmelere Borçlar Hukuku kuralları tatbik 

edilir ve bunlardan doğan uyuşmazlıklar adli yargıda 

çözümlenir. 

İdarenin ihaleleri 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu 

(DİK) ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanununu ile düzenlenmiş 

bulunmaktadır. 4734 sayılı Kanunun yürürlüğe 

girmesiyle Devlet İhale Kanunun uygulama alanı daralmış 

bulunmaktadır. Buna göre, bu Kanunlara tabi 

olan idarelerin harcama gerektiren mal ve hizmet 

alımları ile yapım işleri ile ilgili ihaleleri 4734 sayılı 

yeni Kanuna tabi tutulmuştur. İdareye harcama gerektirmeyen 

gelir getiren özel hukuk sözleşmeleri ise 

DİK’na tabidir. 

Kamu İhale Kanunu sadece eski Kanuna tabi olan 

bazı ihaleleri yeniden düzenlemekle kalmamış, aynı 

zamanda kamu ihalelerine yeni usul ve ilkeleri de beraberinde 

getirmiştir. 

Yeni düzenlemeler karşısında eskisi gibi, genel idareye 

dahil dairelerle, katma bütçeli idarelerin (kaldırıldı), 

özel idare ve belediyelerin: 

- satım, 

- kiralama, 

- trampa, 

- mülkiyetten gayri ayni hak tesisi, 

- taşıma işleri, 

11

İDARE HUKUKU 


konularındaki ihaleleri yine 2886 sayılı Devlet İhale 

Kanununa göre akdedilmeye devam edecektir. Yeni 

Kanun hem kamu ihale rejimine tabi olan idarelerin 

sayısını arttırmış hem de farklı ihale konularını düzenlemiş 

bulunmaktadır. Şimdi Kamu İhale Kanununun 

kapsamını yakından inceleyelim. 

1. Kamu İhale Kanununun Kapsamı 

Aşağıda belirtilen idarelerin kullanımında bulunan 

her türlü kaynaktan karşılanan mal veya hizmet alımları 

ile yapım işlerinin ihaleleri bu Kanun hükümlerine 

göre yürütülür: 

a) Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile 

özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile 

bunlara bağlı; döner sermayeli kuruluşlar, birlikler, 

tüzel kişiler. 

(meslekî kuruluş şeklinde faaliyet gösterenler ile 

bunların üst kuruluşları hariç) 

b) Kamu iktisadi kuruluşları ile iktisadi devlet teşekküllerinden 

oluşan kamu iktisadi teşebbüsleri. 

c) Sosyal güvenlik kuruluşları, fonlar, özel kanunlarla 

kurulmuş ve kendilerine kamu görevi verilmiş tüzel 

kişiliğe sahip kuruluşlar ile bağımsız bütçeli kuruluşlar. 

(mesleki kuruluşlar ve vakıf yükseköğretim kurumları 

hariç) 

d) (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilenlerin doğrudan 

veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin 

yarısından fazlasına sahip bulundukları her 

çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler. 

e) 4603 sayılı Kanun kapsamındaki bankalar ile bu 

bankaların doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da 

ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları 

şirketlerin yapım ihaleleri. 

TMSF ve bu Fonun hisselerine kısmen ya da tamamen 

sahip olduğu bankalar, Ziraat, Halk ve Emlak Bankası 

(yapım ihaleleri hariç) enerji, su, ulaştırma ve telekomünikasyon 

sektörlerinde faaliyet gösteren teşebbüs, 

işletme ve şirketler bu Kanun kapsamı dışındadır. 

2. Kamu İhalelerinin Temel İlkeleri 

Kamu ihalelerinin ilkelerini her iki kanunu dikkate 

alarak incelediğimizde: 

a. Ortak ilkeler: 

1- Aleniyet İlkesi 

İdare yapacağı sözleşmede hem en yetenekli kişiyi 

bulmak hem de yolsuzluk şüphelerini önlemek amacıyla 

sözleşme konusu işi herkese duyurmak ister. Çok 

sayıda kişinin başvurması için de işin önemine göre 

RG'de veya diğer gazetelerde ilan edilir. İlan zorunludur. 

Ayrıca verilen teklif hazır bulunan isteklilerin huzurunda 

açılır. Aleniyet ilkesi budur. İstisnaları vardır. 

a) İlk istisna kapalı teklif usulüdür. Burada ilan 

yapılmayıp teknik yeterliliğe sahip en az 3 firma tebliğe 

davet edilir. Bu üç firmanın belirlenmesinde ilgili bakanlığın 

onayı gerekir. Üçten az teklif olması halinde 

MB'nın görüşü ile BK kararı gereklidir. 

b) Doğal afet, salgın hastalık vb. durumlarda veya 

savunma ve güvenlikle ilgili özel durumlar ortaya çıkması 

halinde ihalenin acele yapılması gereken hallerde 

ilan yapılması zorunluluğuna uyulmaz. 

c) Pazarlık usulü. Basit alım-satım, kiralama işleri 

ile acele durumlardaki işler için uygulanır. İlan hususunda 

idare serbesttir. 

2- Rekabet İlkesi 

İsteklilerin hiçbir etki ve baskı altında almaksızın 

teklif yapabilmeleri amacıyla bu ilke düzenlenmiştir. 

Bu ilkeye aykırı hareket edenler bir yıla kadar ihalelere 

katılmaktan men edilirler. İhaleyi yapan idari kuruluşun 

ita amirleri, ihaleyi hazırlayıp yürüten personel ile 

bunların eşleri, ortakları ve belli dereceye kadar kan ve 

sıhri hısımları ihaleye katılamazlar. 

3- Sözleşmeyi Yapmak İsteyende Belli Bir Yeteneğin 

Aranması İlkesi 

İdare, sözleşmeye yapacak kişide teknik bilgi ve 

mali yeterliliğin da bulunmasını arar. Ayrıca ihalelerde 

ciddiyet kazandırmak için başvuranlardan tahmini bedelin 

% 2-4 oranında geçici teminat ister. Ancak pazarlık 

usulü söz konusu ise geçici tazminat istenmesi zorunlu 

olmayıp idarenin takdirine bırakılmıştır. 

b. Yeni ilkeler: 

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu bazı yeni ilkeleri de 

beraberinde getirmiştir. 

Eşitlik ilkesi: İdare, ihaleye katılan tüm isteklilere 

eşit bir şekilde davranmak zorundadır. Ne var ki, maliyeti 

eşik değerlerin altında kalan ihalelerde yerli isteklilere 

ihaleye katılma imkânının verilmiş olması bu ilkeden 

belli bir oranda sapıldığının göstergesidir. 

Gizlilik ilkesi: Kanuna göre idare, ihaleden önce fiyat 

araştırması yapmak ve ihalenin yaklaşık maliyetini 

belirlemek zorundadır. Yeni Kanun, ihalenin yaklaşık 

maliyetinin önceden isteklilere açıklanmasını yasaklamıştır. 

Oysa Devlet İhale Kanununa göre ihalenin tahmini 

bedeli önceden isteklilere açıklanmaktadır. 

Ayrı ayrı ihale düzenlenmesi ilkesi: Kamu yararı 

amacıyla, aralarında bağlantı olmadığı sürece mal ve 

hizmet alımları ile yapım işleri ayrı ayrı ihale edilmek 

zorundadır. Bu ilkenin amacı, her bir iş için isteklilerde 

aranacak yeterlik kurallarının farklı olmasıdır. 

Kamuoyu denetimi ilkesi: Bu ilkeye göre, ihalelerin 

Resmi Gazete veya her türlü yayın araçları ile kamuoyuna 

duyurulmalıdır. 

12

İDARE HUKUKU 


Diğer Yeni İlkeler: Bunlara ek olarak, ödeneği olmayan 

bir iş için ihaleye çıkılamaması ve sadece yerli 

isteklilerin ihaleye katılmasını sağlamak, yabancı isteklilerin 

engellenmesi için ihalelerin kısımlara bölünerek 

ihale edilmemesi ilkeleri kabul edilmiştir. Yine, doğal 

afetlere bağlı yapım ihaleleri hariç ÇED (Çevresel Etki 

Değerlendirme Raporu) alınması da yeni Kanunda yer 

bulan bir ilkedir. 

3. İhale Usulleri 

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu 

kapalı teklif, 

açık arttırma ve eksiltme, 

pazarlık 

yarışma usulü 

olarak dört türlü ihale usulüne yer vermektedir. 

4734 sayılı Kanuna göre idare, sözleşmeciyi aşağıdaki 

usullere göre seçmek zorundadır. 

a. Açık ihale usulü: Kamu ihalelerine bütün isteklilerin 

teklif verebileceği usuldür. 

b. Belli istekliler arasında ihale usulü: İdarenin ön 

değerlendirmesi sonucunda, sadece davet edilen isteklilerin 

teklif verebileceği usuldür. İşin teknik bilgi ve 

ileri teknoloji gerektirmesi durumunda başvurulabilecek 

bir yöntemdir. Ancak bu usulde, yeterli kabul edilen 

aday sayısı beşten veya teklif veren istekli sayısı 

üçten az olursa ihale iptal edilir. Açık ihale ile belli istekliler 

arasında ihale usulü temel, bundan sonraki 

usuller istisnaidir. 

c. Pazarlık usulü: Yukarıda sayılan ilk iki usulde teklif 

çıkmaması, doğal afetler, salgın hastalıklar, beklenmeyen 

olayların ortaya çıkmasıyla ihalenin acilen yapılmasının 

zorunlu olması, savunma ve güvenlikle ilgili 

özel durumların bulunması ve mal veya hizmet alımının 

yaklaşık maliyetinin elli milyar liraya kadar olması 

durumlarında olan uygulanabilecek bir usuldür. 

Pazarlık usulünde istekliler iki kez teklif yaparlar. İlkinde 

ihalenin teknik boyutları, ikincisinde fiyat teklifleri 

yapılır. 

d.Doğrudan Temin 

Aşağıda belirtilen hallerde ihtiyaçların ilan yapılmaksızın 

ve teminat alınmaksızın doğrudan temini 

usulüne başvurulabilir. 

a) İhtiyacın sadece gerçek veya tüzel tek kişi tarafından 

karşılanabileceğinin tespit edilmesi. 

b) Sadece gerçek veya tüzel tek kişinin ihtiyaç ile ilgili 

özel bir hakka sahip olması. 

c) Mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle 

uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu 

olan mal ve hizmetlerin, asıl sözleşmeye dayalı olarak 

düzenlenecek ve toplam süreleri üç yılı geçmeyecek 

sözleşmelerle ilk alım yapılan gerçek veya tüzel kişiden 

alınması. 

d) Büyükşehir belediyesi sınırları dahilinde bulunan 

idarelerin on beş milyar, diğer idarelerin beş milyar 

Türk Lirasını aşmayan ihtiyaçları ile temsil ağırlama 

faaliyetleri kapsamında yapılacak konaklama, seyahat 

ve iaşeye ilişkin alımlar. 

e) İdarelerin ihtiyacına uygun taşınmaz mal alımı 

veya kiralanması. 

f) Özelliğinden dolayı stoklama imkanı bulunmayan 

ve acil durumlarda kullanılacak olan ilaç, tıbbi sarf 

malzemeleri ile test ve tetkik sarf malzemesi alımları. 

g) Milletlerarası tahkim yoluyla çözülmesi öngörülen 

uyuşmazlıklarla ilgili davalarda, Kanun kapsamındaki 

idareleri temsil ve savunmak üzere Türk veya yabancı 

uyruklu avukatlardan ya da avukatlık ortaklıklarından 

yapılacak hizmet alımları. 

h) 4353 sayılı Kanunun 22 nci ve 36 ncı maddeleri 

uyarınca Türk veya yabancı uyruklu avukatlardan hizmet 

alımları. 

e. Tasarım Yarışmaları 

İdareler gerekli gördükleri mimarlık, peyzaj mimarlığı, 

mühendislik, kentsel tasarım projeleri, şehir ve 

bölge plânlama ve güzel sanat eserleri ile ilgili bir plân 

veya tasarım projesi elde edilmesine yönelik olarak, 

ilgili mevzuatında belirlenecek usul ve esaslara göre 

rekabeti sağlayacak şekilde ilân yapılmak suretiyle, jüri 

tarafından değerlendirme yapılmak üzere ödüllü veya 

ödülsüz yarışma yaptırabilir. 

İHALE SÜRECİ 

Kamu ihaleleri belirli aşamalardan sonra tamamlanır. 

Buna göre, ihalenin aşamaları hazırlık, ilan, tekliflerin 

sunulması ve değerlendirilmesi, ihale kararının 

alınması ve sözleşme yapılması aşamalarıdır. 

İhale kararının alınması: İhale kararı gerekçeli olarak 

ihale komisyonu tarafından alınır. Bu aşamada, 

ihale kararını izleyen en geç beş iş günü içerisinde ihale 

yetkilisince ihale kararı onaylanır veya gerekçeli olarak 

iptal edilir. 

Sözleşme yapılması: İhale yetkilisinin ihale kararını 

onaylamasından sonra 2886 sayılı kanuna tabi ihalelerde 

sözleşmenin akdedilmesi gereklidir. 

Ancak 4734 sayılı kanuna göre harcama gerektiren 

sözleşmelerde usul aşağıdaki gibidir: 

13

İDARE HUKUKU 


Sözleşme tasarısının Maliye Bakanlığınca onbeş 

gün içinde vize edilmesi gerekir. 

Maliye Bakanlığı uygun görmezse sözleşme tasarısını 

gerekçeli olarak ihaleyi yapan kuruluşa geri gönderir. 

İlgili kuruluşun aykırılık veya eksiklikleri gidermesinden 

sonra Bakanlık, sözleşme tasarısını eksiklikleri 

yönünden ikinci kez inceler ve beş iş günü içinde vize 

eder veya duruma göre sözleşme tasarısını geri çevirir. 

(Geri çevrilen sözleşme tasarısının idarece akdedilebilmesinin 

tek koşulu, ilgili kuruluşun ita amirinin sorumluluğu 

bizzat üstlenmesidir). 

İhale kararıyla (harcama gerektiren sözleşmelerde 

vize) birlikte sözleşmeci ile idare için sözleşmenin yapılması 

zorunlu hale gelir. 

İdare, ihale yetkilisinin onayı veya vizenin yapıldığının 

kendisine bildiriminden sonraki üç gün içinde, 

sözleşmeci tarafa sözleşmeyi imzalaması gerektiği hususunu 

tebliğ eder. (Bu tebligatta idare sözleşmeciye, 

tebliğden itibaren on gün içinde kesin teminatı yatırması 

suretiyle sözleşmeyi imzalaması gerektiğini bildirir). 

Harcama gerektiren sözleşmeler, imzalanmalarından 

itibaren üç gün içinde tescili için Sayıştay’a gönderilir. 

Sayıştay, tescil işlemini onbeş gün içinde sonuçlandırır. 

Sayıştay tarafından tescil edilmeyen sözleşmelerin 

yürürlüğe girebilmesi mümkün değildir.(kaldırıldı) 

Sözleşmelere İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümü 

a. Yargısal çözüm 

Sözleşmelerin akdedilmesine kadar olan aşama 

idari aşamadır. Dolayısıyla sözleşme akdedilene kadar 

ortaya çıkan uyuşmazlıklar idari yargıda çözümlenir. 

Ancak sözleşmenin akdedilmesinden sonra ortaya çıkan, 

başka bir deyişle uygulanmasından doğan uyuşmazlıklara 

adli yargıda bakılır. 

b. İdari başvuru yolları 

4734 sayılı Kanun ihale sürecinde ortaya çıkabilecek 

uyuşmazlıkların idari başvuru yollarıyla çözümlenmesine 

ilişkin kurallar getirmiştir. İdari başvuru yolu ile 

uyuşmazlıkların giderilmesinin ilk şartı sözleşmenin 

imzalanmamış olmasıdır. İdari başvuru yolları, idareye 

şikayet ve Kamu İhale Kurumuna itirazen şikayet olmak 

üzere iki türlüdür. 

Şikayet usulü: Kanuna göre, ihaleye girmiş olan 

kimseler her hangi bir şikayet nedeniyle idareye başvuruda 

bulunabilirler. Yukarıda belirtildiği gibi, şikayette 

bulunabilmesi için sözleşmenin imzalanmamış olması 

şarttır. Şikayet yolunda süre, kişilerin şikayete 

konu durumun farkına vardıkları tarihi izleyen onbeş 

gündür. 

Başvuru üzerine idare, otuz gün içinde şikayeti karara 

bağlar. Başvuru kısmen veya tamamen haklı bulunursa, 

idarece düzeltici önlemler alınır ve bu yöndeki 

kararlar isteklilere karardan itibaren yedi gün içinde 

bildirilir. 

İtirazen şikayet: Şikayet yoluna başvuran kişi, şikayeti 

idarece haklı bulunmazsa veya otuz günlük içerisinde 

şikayeti karara bağlanmazsa, karardan veya karar 

verme süresinin bitiminden sonraki onbeş gün 

içinde Kamu İhale Kurumuna itirazen şikayette bulunabilir. 

Kamu İhale Kurulu düzeltici işlemlerde bulunabilir, 

kanuna ve mevzuata aykırılık tespit ederse, ihale işlemlerini 

iptal edebilir veya başvurunun uygun bulunmadığına 

karar verebilir. 

Kurul, sözleşmenin akdinden sonra yapılan başvuruları 

değerlendirmeye almaz. İtirazen başvurular, 

sözleşme imzalanıncaya kadar ve başvuruyu izleyen 

günden itibaren en geç kırkbeş gün içinde sonuçlandırılmak 

zorundadır. 

14

İDARE HUKUKU 

İdarenin Yetkileri 

İDARENİN YETKİLERİ 

İdare görevlerini yerine getirebilmek için kamu gücü 

ile donatılmak ve kamu gücü ile bazı yetkileri kullanmak 

zorundadır. İdarenin yetkileri: 

-İcrai nitelikte işlemler yapabilme yetkisi 

-Düzenleme Yetkisi 

-Örgütlenme Yetkisi 

-Yaptırım uygulama yetkisi 

-Mal edinme yetkileri 

-Kamu alacaklarını tahsil etme yetkisi 

DÜZENLEME YETKİSİ 

İdarenin, Anayasa ve kanunlara aykırı olmamak 

şartıyla, genel ve soyut düzenlemeler yapabilme, 

normlar koyabilme yetkisidir. Bu yetkisini Anayasada 

belirtilen tüzük ve yönetmelikleri çıkararak kullanabilir. 

İdarenin bu yetkisi; idarenin takdir yetkisinden, hukuk 

devleti olmanın gereği olan belirlilik ve düzenli idare 

ilkelerinden ve bunların dayanağı olan eşitlik ilkesinden 

kaynaklanmaktadır. İdare Anayasada belirtilen 

düzenleyici işlemlerin dışında karar, kararname, tebliğ, 

genelge, sirküler ve tamim vb. adlarla düzenleyici işlemler 

de yapabilir. 

Düzenleme yetkisiyle ilgili iki hususa dikkat edilmelidir. 

Bunlardan ilki idarenin önceden herhangi bir 

kanunla düzenlenmemiş bir alanda düzenleme yapmaya 

yetkili olduğu anlamına gelmeyeceğidir. İkinci 

husus ise idareye düzenleme yetkisi veren yasal düzenlemede 

düzenleyici işlem yapma yetkisinin açıkça 

öngörülmesinin kural olarak zorunlu olmadığıdır. Bunun 

tek istisnası KHK'lerdir. 

Üst Hukuk Kurallarına Uygunluk ve Hiyerarşi 

Düzenleyici işlemler, dayandıkları üst hukuk kurallarına 

aykırı olmamak zorundadır. Bu nedenle düzenleyici 

işlemler, bazen üst hukuk kurallarının hükümlerini 

aynen tekrar eden nitelikte, bazen de yeni 

hükümler taşıyan nitelikte olabilirler. Ancak bu durumda 

yeni hükümlerin üst hukuk kuralının amacını, 

kapsamını, konusunu ve sınırlarını aşmaması bir zorunluluk 

olacaktır. 

Nitekim KHK' lerde durum böyledir. Tüzük ve yönetmeliklerin 

kanunlara aykırı olamayacağı da buna 

örnektir. Ancak birden çok düzenleyici işlem söz konusu 

olunca bunlar arasındaki sıralamanın nasıl olacağı 

sorun olmaktadır. Bu durumda; 

İdari işlem aynı adı taşıyorsa ve aynı makam tarafından 

yapılmışsa ve hükümleri çelişkiliyse sonraki 

tarihli olan önceki tarihliyi yürürlükten kaldırmış olacaktır. 

İdari işlem aynı adı taşıyorsa ancak farklı makamlarca 

yapılmışsa, bu durumda bu makamlardan 

hiyerarşi bakımından daha üste olanın düzenlemesi 

esas kabul edilecektir. Örneğin biri bakanlar kurulu, 

diğeri bakanlıksa bakanlar kurulu üstte bir kurumdur. 

Ancak bu makamlar arasında astlık-üstlük ilişkisi olmayıp 

eşit statü varsa bu takdirde mesele yetki kurallarına 

göre çözümlenecektir. 

KHK, tüzük ve yönetmelik dışındaki düzenleyici 

işlemlerde ise farklı makamlar söz konusu ise sıralama 

yine ast - üst hiyerarşisine göre tespit edilecek şayet 

aynı makamca yapılmışsa bu takdirde önce tüzük, sonra 

yönetmelik ve sonra da diğer düzenleyici işlemler 

gelecektir. 

YAPTIRIM UYGULAMA YETKİSİ 

İdarenin görevlerini daha çabuk ve etkili yapabilmek 

için bazı yaptırımlar getirilmiş ve idareye bunları 

uygulama yetkisi tanınmıştır. Bunlar idari cezalar ve 

idari icra olarak ikiye ayrılır. 

A- İdari Cezalar: Birey ve toplulukların idari düzene 

aykırı davranışlarına öngörülen cezalardır. İdari düzeni 

sağlamaya yöneliktirler. İdari düzene aykırı olan bazı 

davranışlar aynı zamanda Ceza Kanununca da suç sayılmış, 

yasaklanmış olabilir. Bu durumlarda hem idari 

ceza hem de (adli) genel ceza verilir. Ancak iki ceza 

türünün veriliş biçimi, amacı ve dayanakları birbirlerinden 

farklıdır. Örneğin idari cezalar idari mercilerce 

verilirken genel cezalar, yargı mercilerince verilirler. 

İdari cezaların türleri vardır. 

a) Disiplin Cezaları: İdari cezaların başında gelir. Bir 

idari kuruluşun mensuplarına verilen cezalardandır. 

Bunların başında kamu personeline ilişkin cezalar gelir. 

Bir başka türü ise kamu kurumu niteliğindeki meslek 

kuruluşların mensuplarına getirilmiş disiplin cezalarıdır. 

İlkinde personelin kamu düzenine aykırı davranışları 

cezalandırılmaktadır. 

b) Öteki idari Cezalar: Kurum ve meslek düzeni dışındaki 

aykırılıklar için getirilen cezalardır. Büyük bir 

kısmını para cezaları oluşturur. Yine meslek ve sanattan 

men cezaları da bu tür cezalardandır. 

B- İdari İcra (Re'sen İcra): İdarenin, idari işlemleri 

kendisinin uygulaması ve kamu hukukundan doğan 

alacağını kendisinin tahsil etmesidir. Birey ve toplulukların 

özgürlüklerine müdahale niteliğinde olduğundan 

yasal bir dayanağı olması zorunludur. Kendisini çeşitli 

biçimlerde gösterir. Bunlar; 

a) Tahsil Yetkisi: İdare, kamu hukuku alanındaki 

alacaklarını İcra ve İflas Dairelerine gitmeksizin kendi 

teşkilatı ile haciz, satış vb. işlemler yaparak tahsil edebilmektedir. 

Bunun yasal dayanağı 6183 sayılı Amme 

Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanundur. İdarenin 

bu yetkisi sadece kamu hukuku alanındaki alacakları 

için kullanılabilmektedir. Bu çevrede kamu alacağı 

15

İDARE HUKUKU 


olarak şu alacaklar sayılabilir. 

b) Re'sen İcra Yetkisinin Öteki Görünmeleri: 

Zorla icra yetkisi 

İdarenin yaptığı işlemin gereği ilgili tarafından 

yerine getirilmezse, idareye ilgili hesabına o işlemin 

gereğini yerine getirme yetkisi tanınmıştır. 

İdare, idari karara uymayan ilgili hakkında ceza 

uygulaması için adli makamlara başvurulabilir. 

MAL EDİNME YETKİSİ 

İdare, ihtiyaç duyduğu menkul ve gayrimenkulleri 

kamu hizmetinin bir gereği olarak zorla ele geçirme 

yetkisine sahiptir. İdare, satın alma yoluna başvurursa 

ilgililerin rızası aranacağı için her malı satın alarak iktisap 

edemeyebilir. Zorla mal edinmek iki şekilde olur: 

Kamulaştırma ve istimval. 

Kamulaştırma, gayrimenkullerin zorla ele geçirilmesidir. 

İstimval ise sadece olağanüstü durumlarda 

menkullere zorla el atılmasıdır. Menkuller kural olarak 

satın alınır. Ancak olağanüstü durumlarda menkuller 

de kolaylıkla elde edilemeyecekleri için zorla ele geçirilmeleri 

zorunlu olabilir. İstimval, idarenin sadece 

olağanüstü durumlarda kullanabileceği bir yetkidir. 

İstimval 

Yönetim gereksinme duyduğu taşınır malları, piyasadan 

sağlama olanağı vardır; taşınır mallar, taşınmaz 

mallar gibi değildir. Yönetimin ancak olağanüstü durumlarda, 

gereksinme duyduğu taşınırları normal yollarla 

elde etme olanağı bulunmayabilir. Bu gibi durumlarda 

yönetim taşınırın kamulaştırılması yoluna gider. 

Buna hukukumuzda "istimval" denir. İstimval, geniş 

kapsamlı bir deyimdir. Taşınır ya da taşınmaz malları, 

mülkiyete ilişmeden, geçici olarak kullanma hakkının 

yönetime geçmesini de kapsar. İstimvalin ikinci yönünde 

"elkoyma" denebilir. Bu konuyu düzenleyen 

genel bir yasa yoktur. Gerçi Anayasa olağanüstü durumlarda 

vatandaşlara para, mal ve çalışma yükümlülüklerinin 

konulabileceğini ve konunun yasa ile düzenleneceğini 

öngörmüştür. Anayasadan önce çıkarılmış 

olağanüstü durumlarla ilgili bir çok yasa vardır; "Milli 

Müdafaa Mükellefiyeti" "Milli Korunma", "Umumi Hayata 

Müessir Afetler" yasası gibi. 

"Milli Müdafaa Mükellefiyeti" yasasına, kısaca değinilecektir. 

Bu yasa uyarınca, taşınır malların kamulaştırılması, 

ya da taşınır veya taşınmaz mallara el konması, 

ulusal savunma gereksinimlerini karşılamak ve savaş 

alanındaki halkın beslenmesini sağlamak için yapılır. 

Bu yasanın ülkenin neresinde, ne zaman uygulanacağını, 

Bakanlar Kurulu kararlaştırır. Bu yasanın sağladığı 

yetkiler, yasanın uygulanacağı yerdeki en yüksek askeri 

üst tarafından kullanılır. Kural olarak, kamulaştırılan 

taşınırların değeri, sahibine ödenir. 

Taşınırların kamulaştırılması ile ilgili genel koşullar 

aşağıdaki gibi sıralanabilir. 

1- Bu yola ancak olağanüstü durumlarda başvurulabilir. 

2- Yasal bir dayanağa gerek vardır, 

3- Taşınırların kamulaştırılması, idari bir kararla 

olur. 

4- Kural olarak, malın değeri yönetimce ödenir. 

5- Malı elinde bulunduran yönetime karşı sorumludur. 

Taşınır malların kamulaştırılması, ya da el konulması 

ile ilgili idari işlemlere karşı, idari yargıda dava 

açılabilir. Mal bedeline ilişkin uyuşmazlıklarla ilgili davalara, 

kuramsal olarak idari yargıda bakılabilirse de, 

konunun niteliği gereği, bedel uyuşmazlıklarının yerel 

olarak, adli yargı yerlerince giderilmesi, hem bireye, 

hem de yönetime kolaylık sağlayacaktır. 

Kamulaştırma (İstimlak) 

Devletin ve diğer kamu tüzelkişilerinin Anayasanın 

46. maddesine göre, özel mülkiyette bulunan bir gayrimenkulün 

tamamına veya bir kısmına bedelini peşin 

ve nakden ödemek suretiyle zorla el atmasıdır. Kamulaştırma 

olağan bir yetkidir ve kamu yararı amacıyla 

yapılır. Şimdi kamulaştırma işleminin unsurlarını inceleyelim. 

Yetki Unsuru: Kamulaştırmaya yetkili makamlar 

Devlet ve diğer kamu tüzelkişileridir. Bunlar ancak 

kendi görev alanlarına giren konularda kamulaştırma 

yapabilirler. 

Hukukumuzda istisnai olarak ve kanunda açıkça 

gösterilmek koşuluyla özel kişiler lehine kamulaştırma 

yapılabilir. Kanuna göre, imtiyazcılar, maden işletme 

ruhsatına sahip olanlar ve petrol işletenler lehine kamulaştırma 

mümkündür. Kamulaştırmayı Devlet yapar, 

bedelini özel kişi öder. Kamulaştırma sonunda 

gayrimenkul özel kişinin mülkiyetine geçer. Ancak 

3996 sayılı Yap-İşlet-Devret Kanununa göre yapılan 

kamulaştırmalarda gayrimenkul devlet mülkiyetine 

geçer. 

Sebep Unsuru: Kamulaştırmanın sebebi, kamu yararını 

sağlamaya yönelik bir saiktir. Önceleri kamulaştırmanın 

sadece bayındırlık işleri için yapılacağı kabul 

edilirken bugün artık, turizm, spor veya sosyal saiklerle 

kamulaştırma yapılmaktadır. 

Konu Unsuru: Kamulaştırmanın konusu, taşınmaz 

mal üzerindeki özel mülkiyet hakkının sona ererek 

taşınmazın idarenin mülkiyetine geçmesidir. Menkul 

mallar kamulaştırmaya konu olmazlar. Bunlarla ilgili 

olarak olağan durumlarda satın olma, olağanüstü durumlarda 

ise istimval uygulanır. 

Kısmi kamulaştırma yapıldığında kalan kısım sahibi 

için kullanılamaz hale gelmişse bu kişi kısmın da kamu- 

16

İDARE HUKUKU 


laştırılmasını isteyebilir. 

Bir kamu tüzel kişisine ait taşınmaz başka bir kamu 

tüzel kişisince gereksinmiş ise bunu taşınmaza sahip 

kamu tüzel kişisine bedelini söyle alayım diye bildirir. 

Cevap verilmez veya satmaya yanaşılmazsa problem 

Danıştay İlgili Dairesince çözümlenir. Ancak bedeli 

Danıştay belirlemez. 

Amaç Unsuru: Kamulaştırma işleminin amacı kamu 

yararıdır. Dolayısıyla, kamu yararı amacı dışında yapılan 

bir kamulaştırma işlemi maksat unsuru yönünden 

hukuka aykırı duruma gelecektir. 

Şekil Unsuru: 

1- Kamulaştırma işleminde öncelikle yeterli ödeneğin 

hazırlanması gerekir. İdare, yeterli ödeneği temin 

etmeden kamulaştırma işlemine başlayamaz. 

2- Kamu yararı kararı alınmalıdır. Bu kararla kamulaştırma 

işleminin sebep unsuru belirlenmiş olur. Buna 

göre, kamu yararı kararı almaya yetkili makamlar şunlardır: 

Köy lehine kamulaştırmalarda köy ihtiyar meclisi, 

(Onay-Kaymakam) 

Belediyelerde belediye encümeni, (Onay- 

Kaymakam, Vali) 

İl özel idarelerinde il encümeni, (Onay-Vali) 

Devlet lehine kamulaştırmalarda il idare kurulu, 

(Onay-Vali) 

Büyük enerji sulama, iskan, yeni ormanların 

yetiştirilmesi, kıyıların korunması veya turizm 

amaçlı kamulaştırmalarda ilgili bakanlık, 

Birden fazla ili içine alan kamulaştırmalarda 

Bakanlar Kurulu, 

Kamu tüzelkişilerinde tüzelkişiliğin yönetim 

organları kamu yararı kararı almaya yetkilidirler. 

(Onay- İlgili Bakan) 

Yükseköğretim Kurulu yararına kamulaştırmalarda 

Yükseköğretim Kurulu, (Onay-Başkan) 

Üniversite, Türkiye Radyo - Televizyon Kurumu, 

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu 

yararına kamulaştırmalarda yönetim kurulları, 

(Onay-Rektör, Genel Müdür, Başkan) 

Aynı ilçe sınırları içinde birden çok köy ve belediye 

yararına kamulaştırmalarda ilçe idare 

kurulu, (Onay-Vali) 

Bir il sınırları içindeki birden çok ilçeye bağlı 

köyler ve belediyeler yararına kamulaştırmalarda 

il idare kurulu, (Onay-Vali) 

Ayrı illere bağlı birden çok kamu tüzelkişileri 

yararına kamulaştırmalarda Bakanlar Kurulu, 

Gerçek kişiler yararına kamulaştırmalarda bu 

kişilerin, özel hukuk tüzelkişileri yararına kamulaştırmalarda 

ise; yönetim kurulları veya 

idare meclislerinin, yoksa yetkili yönetim organlarının 

başvuruları üzerine gördükleri hizmet 

bakımından denetimine bağlı oldukları 

köy, belediye, özel idare veya bakanlık. (Onay- 

Vali) 

Tasdikli imar planı veya bakanlıklarca tasdikli özel 

plana göre yapılacak hizmetler için kamu yararı kararı 

almaya gerek yoktur. 

3- Kamulaştırılacak taşınmaz tespit edilir. 

4- Kamulaştırma kararı alınır. Kamu yararı kararı 

soyuttur. Oysa kamulaştırma kararı somuttur, yani 

hangi taşınmaza el konulacağının açıkça belirlenmesidir. 

5- Satın alma usulünün denenmesi 

6- Mahkeme yolu ile bedel tespiti ve tescil kararı 

İdare tüm bilgi, belgeler ve bedel tespitini içeren 

bir dilekçe ile gayrimenkulün bulunduğu yer Asliye 

Hukuk Mahkemesine başvurur ve dava açar. İdare, 

mahkemeden bedelin tespitini, peşin veya taksitle 

ödenmesi karşılığında gayrimenkulün idare adına tapuda 

tesciline karar verilmesini talep eder. 

Asliye hukuk mahkemesi, en geç otuz gün sonrası 

için belirleyeceği duruşma gününü tüm belgelerle beraber 

malike tebliğ eder. Mahkemenin davetiyesinde, 

kamulaştırmayı yapan idare, tebligatı izleyen günden 

itibaren otuz gün içinde kamulaştırmanın işleminin 

iptalinin idari yargıda, maddi hataların düzeltilmesinin 

adli yargıda dava yoluyla istenebileceği, davalarda husumetin 

kime yönlendirileceği, işleme karşı iptal davası 

açılırsa davanın açıldığı veya yürütmenin durdurulması 

kararının alındığının bildirilmemesi durumunda kamulaştırma 

işleminin kesinleşeceği ve mahkemece belirlenen 

bedel üzerinden gayrimenkulün idare adına tapuda 

tescil edileceği, bedelin bir bankaya yatırılacağı, 

konuya ve savunmaya ilişkin delillerin mahkemeye 

yazılı olarak bildirilmesi gerektiği hususları yer alır. 

Ayrıca asliye hukuk mahkemesi, kamulaştırma ve bunun 

belgelerini mahalli veya genel bir gazetede en az 

bir kere yayınlatır. 

Mahkeme duruşma başlayınca öncelikle tarafları 

anlaşmaya davet eder. Anlaşma sağlanamazsa hakim 

bilirkişi ve keşifle beraber kamulaştırma bedelini tespit 

eder. 

Mahkeme, anlaşma veya bedel tespitinden sonra 

idareye, bedelin veya ilk taksitin yatırıldığına dair dekontun 

ibrazı için 15 gün süre verir. Dekontun ibrazından 

sonra mahkeme idare adına mülkiyetin tesciline 

karar verir. 

17

İDARE HUKUKU 


Kamulaştırmaya Karşı İptal Davası 

Malikin, kamulaştırma işleminin hukuka aykırı olduğu 

gerekçesiyle idari yargıda iptal davası açması 

mümkündür. 

Bu davada görevli mahkeme idare mahkemesidir. 

Ancak davacı, bu davadan önce ferağ vermişse, iptal 

davasının reddedilmesi gerekir. Bu davada süre, asliye 

hukuk mahkemesince taşınmaz malikine yapılacak 

tebligattan itibaren otuz gündür, yani bu davada altmış 

günlük genel süreye uyulmaz. Kamulaştırma işlemi, 

imar planına dayalı yapılmışsa kamulaştırmanın 

iptali ile planın iptali tek dilekçe ile istenebilir. 

Kamulaştırmada Nakden ve Peşin Ödeme 

Anayasaya göre, kamulaştırma bedeli nakden ve 

gerçek karşılığı ile peşin olarak ödenir. Nakden ödeme 

kuralının istisnası, trampa yoluyla kamulaştırmadır. 

Buna göre idare, malikin rızası ile, kamu hizmetine 

tahsis edilmeyen özel taşınmaz malını trampa edebilir. 

Ancak idarenin trampa teklif ettiği malının değeri, kamulaştırma 

bedelinin % 120’sini aşamaz. 

Kamulaştırma bedeli peşin ödenir. Kural bu olmasına 

rağmen belli amaçla yapılan kamulaştırmalarda 

taksitle de ödeme yapılabilmektedir. (Tarım reformunun 

uygulanması, yeni ormanların yetiştirilmesi, büyük 

enerji ve sulama projeleri, iskan projeleri, kıyıların korunması, 

turizm vs.) Küçük çiftçinin doğrudan işlediği 

toprağın bedeli her halde peşin ödenir. Taksitlendirme 

süresi beş yılı aşamaz. Taksitlere, devlet alacaklarına 

(2001 Anayasa değişikliği) uygulanacak en yüksek faiz 

haddi uygulanır ve taksitler eşit miktarlarda ödenir. 

İdarenin kamulaştırma yetkisi olağan ve genel bir yetki 

olmasına rağmen, taksitlendirme yetkisi istisnai bir 

yetkidir. 

Malikin Geri Alma Hakkı 

Malik, belirli koşullar oluştuğunda gayrimenkulü 

geri alma hakkına sahiptir. Bu durumda malik, önce 

idareye başvurur. Olumsuz bir cevap alırsa bu kez adli 

yargıya başvurarak geri alma hakkını kullanabilir. Geri 

almanın koşulları şunlardır: 

- İdarenin, bedelin kesinleşmesinden itibaren beş 

yıl boyunca, kamulaştırma amacına veya bir başka 

kamu hizmeti için gayrimenkul üzerinde hiçbir işlem 

veya eylemde bulunmaması, 

- Bu koşullar oluştuktan sonra malikin hakkını bir yıl 

içinde kullanması, 

- Malikin almış olduğu kamulaştırma bedelini yasal 

faiziyle iade etmesi. 

İdarenin Kamulaştırmadan Vazgeçmesi 

İdare kamulaştırmadan vazgeçince idari işlemin geri 

alınması hükümleri uygulanır. Bu durumda idare 

kamulaştırma tamamlanmadan herhangi bir aşamada 

bundan vazgeçebilir. Burada önemli olan kamulaştırma 

işlemi tamamlandıktan sonra vazgeçerse bu halde 

idare durumu taşınmaz malikine veya mirasçılara bildirir. 

Bu kişiler aldıkları kamulaştırma bedelini 3 ay içinde 

öderlerse taşınmaza yeniden sahip olurlar. 

Kamulaştırmasız El Atma 

Hukuka uygun kamulaştırmasız el atma 

İdare, İmar Kanununa göre imar sınırı içinde bulunan 

arsa ve arazileri, maliklerin ve hak sahiplerinin 

muvafakatı olmaksızın imar planına uygun ada ve parsellere 

ayırmaya, belediye ve mücavir alan içinde belediyeler 

ve bu alan dışında valilikler yetkilidir. 

Bu düzenleme sonrasında, maliklerin gayrimenkullerindeki 

değer artışı karşısında, idare bir defaya mahsus 

olmak üzere düzenleme ortaklık payı ayırır. Bu pay, 

arazinin yüzölçümünün % 40’ını aşamaz. Düzenleme 

ortaklık payları, düzenlemeye tabi tutulan yerlerin 

ihtiyacı olan yol, meydan, park, otopark, çocuk bahçesi, 

yeşil saha, cami ve karakol gibi umumi hizmetlerden 

ve bu hizmetlerle ilgili tesislerden başka maksatlarda 

kullanılamaz. 

Fakat kamu hizmeti gerektiriyorsa geri kalan kısım 

kamulaştırılabilir. Düzenleme ortaklık payı için herhangi 

bir bedel ödenmez. 

Hukuka Aykırı Kamulaştırmasız El atma 

İdarenin yasal dayanak olmaksızın, usulüne uygun 

bir kamulaştırma kararı almadan özel mülkiyette bulunan 

bir taşınmazın tamamına veya bir kısmına el atması 

hukuka açıkça aykırıdır. Bu tür bir el atma, aslında 

İdareden çıkmasına rağmen, yasal hiçbir dayanağı bulunmadığı 

ve tamamen usul dışı olduğu için, bir idari 

eylem olarak değil fakat fiili yol olarak nitelendirilmektedir. 

Geçici İşgal 

İdarenin gayrimenkulün mülkiyetine el atmaksızın 

o gayrimenkule geçici olarak el atmasıdır. Anayasada 

düzenlenmemiştir. Geçici işgalin sebep unsuru bayındırlık 

işidir. Geçici işgalin konusu arsa ve araziler olup, 

konut veya eklentiler geçici işgale konu olamaz. İşlemi, 

il idare kurulu tesis eder ve ödenecek tazminat bir 

yıllığına belirlenir. 

Geçici işgal kararnamesine karşı idari yargıda iptal 

davası açılabilir ve malik bedeli az bulursa adli yargıya 

başvurabilir. İdare takdir olunan tazminatı % 20 fazlasıyla 

depo ederek işgal eylemini gerçekleştirir. 

18

İDARE HUKUKU 

Kamu Hizmetleri – İdarenin Mali Sorumluluğu – Kolluk Faaliyetleri 

KAMU HİZMETLERİ 

İdarenin üstlenmiş olduğu hizmetlere veya yürütmüş 

olduğu faaliyetlere kamu hizmetleri denir. Anayasa 

Mahkemesi ve Danıştay kararlarına göre kamu hizmetleri, 

“Giderilmediği, ya da eksik dahi giderildiğinde 

toplumu felce uğratacak temel kamusal faaliyetlerdir 

”. 

Artık günümüzde kamu hizmetleri, 19.yy’dan farklı 

olarak sadece devlet tarafından değil, Devletin gözetim 

ve denetiminde özel kişiler eliyle de yürütülmektedir. 

Sağlık ve eğitim gibi. 

Bir faaliyetin kamu hizmeti olup olmayacağına veya 

mevcut bir kamu hizmetinin kamu hizmeti olmaktan 

çıkarılmasına yasama organı karar verir. Yani kamu 

hizmetleri kanunla kurulur. Kaldırılması da aynı usulle 

gerçekleşebilir. 

Kamu hizmetinin temel ilkeleri, süreklilik, değişkenlik, 

eşitlik ve bedelsizliktir. Bu ilkeleri ve sonuçlarını 

kısaca inceleyelim. 

Süreklilik ilkesi: Kamu hizmetleri sürekli ve düzenli 

yürütülmelidir. 

Değişkenlik (uyarlama) ilkesi: Kamu hizmetleri değişen 

ve gelişen şartlara uyarlanmak zorundadır. İdarenin 

takdir yetkisi, imtiyaz sözleşmelerinde idarenin 

tek taraflı değişiklik yapma yetkisi bu ilkenin sonuçlarındandır. 

Nesnellik ve eşitlik ilkesi: Kamu hizmetleri tüm 

yurda ve herkese eşit bir biçimde götürülmelidir. 

Bedelsizlik ilkesi: Kamu hizmetleri kural olarak bedelsizdir. 

Devletin bu hizmetlerden kar elde etmesi 

düşünülemez. 

Kamu Hizmetinin Özellikleri 

1- Kamu hizmeti, kamuya yönelik ve kamuya yararlı 

bir hizmettir. Kamuya dolaylı olarak yararlı olan hizmetler, 

kamu hizmeti sayılmaz. Örneğin kamu kuruluşunun 

özel mallarına ilişkin hizmetler, dolaylı olduklarında 

kamu hizmeti sayılmazlar. 

2- Kamu hizmetleri, kural olarak, kamu kuruluşlarınca 

sağlanır. Kamu hizmetlerinin kamu kuruluşlarınca 

yapılması zorunlu değildir. Kamu kuruluşunun denetimi 

altında, özel kesimce de yürütülebilir. 

3- Bir hizmetin kamuya yönelik olması, kamu hizmeti 

sayılması için yeterli değildir. Örneğin, taksi, kamuya 

yönelik bir hizmettir; ilgili kamu kurumunun yakın 

gözetimi altında yürütülen bir hizmet değildir. Taksi 

üzerindeki kolluk açısından bir denetim vardır. Özel 

kesim elindeki bir hizmetin, ilgili kurumun yakın gözetimi 

altında bulundurulması, gerektiğinde hizmete el 

koyması, yasal yetki isteyen konulardır. 

4- Kamu hizmeti, kural olarak sürekli hizmetlerdir. 

Böyle olmakla birlikte, süreli ya da geçici nitelikte kamu 

hizmeti de olabilir. Depremlerde, geçici olarak yürütülen 

hizmetler, kamu hizmetidir. 

5- Kamu hizmeti, paralı olabileceği gibi, parasız da 

olabilir. Kamu hizmetlerinin önemli bir bölümü parasızdır. 

Kolluk hizmetleri, ücretsizdir. İktisadi nitelikli 

kamu hizmetlerinin paralı olması kuraldır. Örneğin, Demiryolları, 

P.T.T. hizmetleri gibi, 

6- Bir hizmetin kamu hizmeti olarak, kamu kuruluşlarınca 

yürütülebilmesi ancak yasama organının izni ile 

olur. Bu düzenlemenin ayrıntılı olması ne zorunlu, ne 

de gereklidir. Anayasa yerel kuruluşların görevlerini 

genel olarak belirtmiştir. İl, belediye ve köy halkının 

ortak ve yerel gereksinmelerini karşılamak üzere, yerel 

kuruluşlar, bazı hizmetleri kamu hizmetine dönüştürebilirler. 

7- Kamu hizmetlerinin, kamu kuruluşlarınca, yalnız 

kamu hukuku kurallarına göre yürütülmesi gerekli değildir. 

Hizmetin niteliğine göre, özel hukuk kuralları da 

uygulanır. Özellikle iktisadi nitelikli kamu hizmetinde 

özel hukuk kuralları, kamu hukuku kurallarına göre 

daha ağır basar. 

KAMU HİZMETİNİN GÖRÜLME USULLERİ 

Emanet Usulü 

Bir kamu hizmetinin bu hizmetten sorumlu olan 

kamu idaresi (Devlet, İl Özel İdaresi, Belediye, Köy) 

tarafından kendi imkanları ve görevlileriyle doğrudan 

doğruya yerine getirilmesidir. 

Müşterek Emanet Usulü 

İdare tarafından kurulmuş bir kamu hizmetinin hasar, 

zarar ve masraflarının Devlete ait olmak koşuluyla 

özel kişiye belirli bir ücret veya oran karşılığında gördürülmesidir. 

Osmanlı dönemindeki sahil fenerlerinin 

işletilmesi müşterek emanet biçimindeydi. Bugün için 

terkedilmiş bir usuldür. 

İltizam Usulü 

Müşterek emanet usulünün mali konularda uygulanma 

biçimi olan iltizam usulü, mültezim adı verilen 

bir özel kişiye götürü veya orantılı bir kazanç ya da 

ücret karşılığında bir kamu hizmetinin gördürülmesidir. 

İltizam usulü, bugün terk edilmiştir. 

İmtiyaz Yöntemi 

Bir kamu hizmetinin özel kişi tarafından kurulmasını 

ve belli bir süre işletilmesini veya kurulmuş bir kamu 

hizmetinin belli bir süre işletilmesini öngören sözleşmelerdir. 

KHİS’de imtiyaz sahibi hizmetten yararlananlardan 

bir ücret ya da bedel alarak ve masrafları kar ve 

zararı kendisine ait olmak üzere bir kamu hizmetini 

kurar ve işletir. 

Sözleşmenin bir tarafı idare, diğer tarafı ise özel kişidir. 

Özel kişi karşı tarafa imtiyazcı adı verilir. 

19

İDARE HUKUKU 


Devlet adına imtiyaz vermek yetkisi Bakanlar Kuruluna 

aittir. Belediye Kanunu ile Devletçe saptanan kurallara 

uygun olarak ve 49 yılı aşmamak kaydıyla belediyelerin 

de imtiyaz verebileceği kabul edilmiştir. Belediye 

adına imtiyaz verme yetkisi Belediye Meclisi’ndedir. 

İmtiyaz sözleşmeleri yazılı olmak zorundadır. Bu 

sözleşmeler, bir yönden şart, bir yönden sübjektif nitelikli 

bir işlemdir. 1982 Anayasası ile Danıştay’ın sözleşmeleri 

inceleme yetkisi kabul edilmiştir. 1999 yılında 

yapılan Anayasa değişikliği ile Danıştay’ın imtiyaz 

sözleşmelerini inceleme yetkisi, salt iki ay içinde görüş 

bildirme görevi haline getirilmiştir. 

İmtiyaz alabilecekler, sadece TAŞ (Türk Anonim Şirketi)’lardır. 

Bu sözleşmelerde idare, denetim ve yaptırım uygulamak 

yetkisine sahiptir. (para ödetme, işletmeye geçici 

el koyma, işletmeyi feshetme gibi). 

Ayrıca, idare sözleşmede tek taraflı değişiklikler 

yapabilir ve tek yanlı fesih yoluna gidebilir. 

İdare, imtiyazcının ağır kusuru varsa, sözleşmeyi 

doğrudan feshedebilir ve bu durumda tazminat ödemez. 

Rachat: İmtiyazcının kusuru yoksa idare, hizmetin 

bedelini ve özel kişinin zararını ödeyerek tüm tesisatı 

satın alabilir. 

Bu sözleşmelerde, imtiyaz sahibi mali dengesinin 

korunmasını isteyebilir, 

(Emprevizyon) Öngörülemezlik kuramına göre sözleşmenin 

yeni koşullara uydurulmasını, lehine kamulaştırma 

yapılmasını isteyebilir. 

Ancak idarenin denetimine katlanmak, tek yanlı 

değişikliklerini kabul etmek, kazancından yıllık aidat 

ödemek ve hizmeti bizzat yürütmek zorundadır. Hizmetten 

alınacak ücret kural olarak idarece belirlenir. 

İmtiyaz sözleşmesi sürenin dolması, idarece fesih 

ve mahkeme kararıyla fesih ile sona erer. Bu durumda 

tesisat bedelsiz olarak idareye geçer. Sözleşme, idarece 

feshedilebilir. İdarenin, imtiyazcının ağır kusuru 

nedeniyle mahkemece fesih yoluna gitmesi mümkündür. 

İmtiyaz sahibi de idarenin kusuru varsa veya şartlar 

ağırlaşırsa mahkemeden fesih isteyebilir. 

Tahkim: Anayasada, 1999 yılında yapılan değişiklikle 

imtiyaz sözleşmesinden doğan uyuşmazlıkların milli 

ya da milletlerarası tahkimle çözülebileceği hükmü 

getirilmiştir. Buna ek olarak, 1999 Anayasa değişikliği 

ile Anayasa ve Tahkim Yasası, bu sözleşmelerden doğan 

uyuşmazlıklarda “yabancılık unsuru içermesi halinde” 

milletlerarası tahkime gidilebileceği hükmünü 

kabul etmiştir. Milli hakem heyetlerinin kararlarının 

temyiz mercii ile milletlerarası hakem kararlarının tenfiz 

mercii Yargıtay olacaktır. 

Ruhsat usulü 

Ruhsat usulünde hizmete katılan özel kişiyle sözleşme 

yapılmaz. Özel kişi, idarenin tek taraflı iznine 

dayalı olarak kamu hizmetine katılır. Belediyelerin toplu 

taşımacılık hizmetleri, eğitim ve sağlık hizmetleri 

gibi. 2001 yılında kabul edilen Elektrik Piyasası Kanununa 

göre elektrik hizmetlerinde imtiyaz yöntemi terk 

edilerek ruhsat usulüne geçilmiştir. Buna göre, Türkiye 

Elektrik İletim Anonim Şirketinin tekeline bırakılan 

iletim dışındaki bütün elektrik hizmetleri Enerji Piyasası 

Üst Kurulunun ruhsatına tabi tutulmuştur. 

Yap İşlet Usulü 

Termik santrallerin yapılması ve işletilmesi ile sınırlı 

uygulama alanı bulmuştur. Yeni belediye kanununda 

termik santrallerden başka alanlarda da uygulanabilir 

Yerli veya yabancı sermaye şirketi ile sözleşme yapılır. 

Mülkiyet şirkete aittir. Üretilen enerji TEAŞ’a satılacak. 

TEAŞ ile şirket arasında sözleşme süresi azami 

20 yıldır. Bu sözleşme idari sözleşmedir. Enerji Bakanlığı’nın 

izni gerekir. 

İDARENİN MALİ SORUMLULUĞU 

İdare Anayasa gereği vermiş olduğu zararları gidermekle 

sorumludur. Mali sorumluluk bu anlamıyla 

hukuk devleti olmanın bir gereğidir. İdarenin özel hukuka 

tabi faaliyetlerindeki mali sorumluluğu özel hukuka, 

idare hukukuna tabi faaliyetlerindeki mali sorumlulukları 

da idare hukukuna dayandırılmış bazen 

de kusursuz olsa dahi sorumlu tutulması kabul edilmiştir. 

Kusurlu Sorumluluk - Hizmet Kusuru Kavramı 

İdarenin kusurlu sorumluluğu hizmet kusuru kavramı 

ile açıklanmaktadır. Hizmet kusuru, İdarenin yürüttüğü 

bir hizmetin kurulmasında, düzenlenmesinde 

ya da işleyişindeki bozukluk ve aksaklığı ifade etmektedir. 

Hizmet kusurundaki hizmet deyimi ise, sadece 

idari faaliyetlerin belli bir türü olan kamu hizmetini 

değil, genel olarak herhangi bir idari görevi veya faaliyeti 

belirtmektedir. 

İdarenin istihdam ettiği kamu görevlileri kusurlu olsa 

da olmasa da, eğer hizmetin kuruluş, düzenleniş ve 

işleyişinde bir bozukluk veya aksaklık söz konusu ise, 

hizmet kusuru da var demektir. Dolayısıyla hizmet kusurunun 

varlığını kanıtlayabilmek için, kusuru işleyen 

kamu görevlisinin de ortaya çıkarılmasına gerek yoktur. 

İdare hep tüzel kişilerden oluştuğuna göre, hizmet 

kusuru olarak adlandırılan kusur, kişiselleştirilebilsin ya 

da kişiselleştirilemesin, aslında kamu görevlilerinin 

kusurlarıdır. Ancak kamu görevlilerinin yürütülen hizmetle 

ilgili kusurları da hizmet kusuru olarak kabul 

edilmektedir. Bir başka anlatımla kamu görevlilerinin 

20

İDARE HUKUKU 


öznel kusuru hizmete ilişkin ise, idari sorumluluğu ortadan 

kaldırmamaktadır. 

Hizmet Kusuru Sayılan Haller 

Her şeyden önce hizmet kusurunun belli bir yoğunlukta 

olması şarttır. Hizmet kusurunun ağır olup 

olmamasının önemi yoktur. Çünkü idare kuşkusuz sorumlu 

da olabilir. 

Hizmetin kötü işlemesi, 

Hizmetin geç işlemesi, 

Hizmetin hiç işlememesi 

Hizmetin hukuka aykırı olarak yapılması 

hizmet kusuru sayılır. 

Hizmet Kusuru - Kişisel Kusur Kavramı 

Kamu görevlilerinin hizmetle ilgisi olmayan kusurları 

kişisel kusurdur. Bu halde sorumluluk idareye değil 

kamu görevlisine aittir. 

Bazen kamu görevlisi hizmeti yaparken de kişisel 

anlamda kusurlu davranabilir. Bu haller şu durumlar 

olarak kabul edilmektedir. 

Ağır kusur, 

Kamu görevlilerinin kötü niyetli davranmaları, 

Kamu görevlilerinin suç niteliğindeki davranışları 

Yargı kararlarına uymama 

Kamu hizmetinin görülmesinde yukarıda sayılan bu 

kişisel kusurların varlığı halinde zarar gören kişi kamu 

görevlisine değil idareye karşı dava açmalıdır. Ancak 

idare memura rücu edebilecektir. 

Kusursuz Sorumluluk 

İdarenin bir işlemi, davranışı ile meydana gelen bir 

zarar arasında illiyet (nedensellik) bağı varsa idare kusursuz 

sorumlu sayılır. Kusursuz sorumluluk gönümüzdeki 

iki ilkeye dayandırılmaktadır ki bunlar; 

a) Tehlike (Risk) ilkesi 

• İdarenin tehlikeli faaliyetleri ve araç gereçleri 

• Mesleki Risk 

• Sosyal Risk 

b) Fedakarlığın Denkleştirilmesi İlkesi 

Bu ilkeye göre idare kamu hizmeti için birtakım faaliyetlere 

girişmekte ve istemese de bir zararın doğmasına 

neden olmaktadır. İşte bu halde zararın kamulaştırmada 

olduğu gibi idarece karşılanması esası söz konusu 

olmaktadır ki buna fedakarlığın denkleştirilmesi 

denir. 

Sorumluluğun Koşulları 

İdarenin kusurlu da olsa kusursuz da olsa sorumlu 

tutunabilmesinin şartları 

Zarar 

İdari Davranış 

İlliyet (Nedensellik) Bağı 

Sorumluluğun Kalkması veya Azalması 

Bazen idari davranış ile meydana gelen zarar arasında 

başka bir şahsın davranışı da bulunmakta olabilir. 

Bu nedenle illiyet bağı azalabilir yada tamamen 

ortadan kalkabilir. Bu hallere şunları örnek vermek 

mümkündür. 

Mücbir sebep (zorlayıcı neden) 

Beklenmeyen durum( kaza vb.) 

Zarar görenin kendi kusuru 

3. kişinin kusuru 

KOLLUK FAALİYETLERİ 

İdare kamu düzenini korumak ve sağlamak için bazı 

faaliyetlerde bulunur. Buna kolluk faaliyetleri diyoruz. 

İdare kamu düzenini sağlamak için bazı emir ve yasaklar 

düzenlenmiştir. Bu yüzden idare ile bireyler temel 

hak ve özgürlükler konusunda karşı karşıya gelmektedir. 

Eğer kamu düzeni söz konusu ise temel hak ve 

özgürlükler, sınırlanabilir. Ancak bu Anayasa gereği 

yasalarla yapılmak zorundadır. İşte idari kolluk kanunların 

genel ve objektif biçimde koyduğu kuralları idari 

kararlarla belli ve somut durumlara ve kişilere uygulamak 

suretiyle kolluk faaliyetlerinde bulunmakta ve 

kamu düzenini koruyup sağlamaktadır. 

Kolluk, geniş kapsamlı bir kavramdır. Kolluk bir 

yandan, kamu düzenini sağlayan, koruyan ya da bozulduğunda 

eski durumuna getiren idari faaliyetle, 

diğer yandan da bu tür faaliyetleri yürüten görevliler 

anlamında kullanılır. Kolluğa, "zabıta" veya "polis" de 

denir. 

Toplumsal yaşamın gerektirdiği düzenin sağlanması 

için, yönetimin bireylerin özgürlüklerine karışmasına 

sınırlarını belirtmesine idari kolluk denir. Bunu yapabilmek 

için, idari kolluk emir ve yasaklar koyar, idari 

kolluğun emir ve yasakları, yalnız yönetimin dışında 

kalanlara değil, yönetimin içinde bulunan görevlilere 

de uygulanır. 

İdari kolluğun yanında bir de "adli kolluk" vardır. 

İdari kolluk kamu düzenini sağlar, adli kolluk ise, kamu 

düzenini bozanları kovuşturur ve yargı yerlerine verir. 

İdari Kolluğun Amacı 

İdari kolluğun amacı, kamu düzenini, toplumun gü- 

21

İDARE HUKUKU 


venliğini, esenliğini ve sağlığını içerir. Başka bir deyişle, 

Kamu düzeni, toplumun barış ve güven içinde gelişmesini 

ve yaşamını sürdürmesini sağlayacak bir ortamdır. 

İdari kolluk kamu düzenini sağlarken, kamu yararı ile 

bireysel hak ve özgürlükler arasında da bir denge sağlar. 

Kolluk yetkisi ancak bu amaçla kısıtlanabilir. Bunun 

için de yasal dayanağa gerek vardır. Kolluk ancak maddi 

düzeni korur. Düşünce ve ahlak alanındaki düzenin 

korunması, kolluğun görevi dışındadır. Böyle olmakla 

birlikte, ahlak alanındaki düzensizlik, kamu düzenini 

bozucu bir nitelik kazanırsa, kolluk bunu da önler. 

Kamu Düzenin Öğeleri 

İdari kolluk kamu düzenini sağlamaya ve korumaya 

çalışır. İdari kolluğun uğraş alanı olan kamu düzeni 

genel olarak üç alanda söz konusu olur. Bunlar, güvenlik, 

esenlik ve sağlık konularıdır. 

Güvenlik: Güvenlik geniş kapsamlı bir deyimdir. 

Devletin korunmasından, kazaların önlenmesine kadar, 

geniş bir alana yayılmıştır. Bireylerin, can ve mallarına 

karşı endişe duymalarının önlenmesi, saldırıya, 

zorlamaya, engellemeye, kazaya uğramamaları güvenlikle 

ilgili konulardır. 

Esenlik: Esenlik, toplum gereklerini aşan maddi düzensizlik 

ve rahatsızlıkları bulunmayışıdır. Gürültü, 

duman, koku, toz gibi toplumu ve bireyleri etkileyen 

etkenlerin olağan sınırları içinde kalması ve tutulmasıdır. 

Sağlık: Sağlık bireylerin bulaşıcı ve yaygın hastalıklardan 

korunması, toplumun sağlık koşulları içinde 

tutulmasıdır. Buna "genel sağlık" da denir. 

Genel ahlakın korunması: Kamu düzenini ilgilendiren 

ilk üç konu, maddi ve dış düzeni ilgilendiren konulardır. 

Dış düzeni tehlikeye sokan, açığa vurulmuş ahlaki 

tutum ve davranışlar sınırlı da olsa, idari kolluğun 

görevlerin içine girmektedir. İdari kolluk bireylerin 

düşünce ve inanç alanlarını düzenlemez; ancak bunların 

kamu düzenini bozacak biçimde, dışa yansıması ile 

ortaya çıkan durumları önler. 

İdari Kolluk- Adli Kolluk- Siyasi Polis 

İdari kolluk-adli kolluk ayrımı sadece kuramsal açıdan 

değil aynı zamanda pratik açıdan da önemlidir. 

Her iki kolluğun görev ve amaçları farklıdır. Adli kolluk 

adli kovuşturma amacıyla yürütülen bir faaliyettir ve 

kanunların suç saydığı fiillerin işlenmesinden sonra 

kendini gösterir. İdari kolluk ise suç sayılan fiil henüz 

işlenmemişken kamu düzenini tehdit eden tehlikeli bir 

durum ortaya çıktığı için yürütülen bir kolluk türüdür. 

Bu nedenle idari kolluğun önleyici, durdurucu yönü ön 

plandadır. Adli kolluğun ise bastırıcı yanı ön planda 

sayılır. 

Bu iki kolluk teşkilat ve personel olarak birbirinden 

ayrılmaz ancak görevlilerin nitelik ve amaçları farklıdır. 

Siyasi polis ve emniyet teşkilatının özel önem taşıyan 

işlerle uğraşan bölümüdür. Bu nedenle idari kolluğun 

görevlerinden tamamen farklıdır. 

İki kolluk türü, ülkemiz açısından yalnız görev yönünden 

ayrılmıştır. Her iki kolluk da aynı kuruluşlar ve 

kişiler tarafından yürütülür. Yalnızca, yaptıkları görevlerin 

türüne göre, emir aldıkları yerler değişir. 

Her iki kolluk birbirini karşılıkla olarak etkilerler. 

İdari kolluk iyi çalışıyorsa, suç ve suçlular azalır. Adli 

kolluk iyi çalışırsa, kamu düzeninin bozulması büyük 

ölçüde önlenir. 

Bütün polis karakollarında değil, sadece tam 

teşekküllü polis karakollarında adli kolluk kadroları 

bulunur. 

Adli kolluk faaliyeti, ancak kanunların suç saydığı 

eylemlerin işlenmesinden sonra yürütülen bir faaliyet 

olması nedeniyle daha ziyade bastırıcı niteliği ağır 

basar. 

Adli kolluk adli makamların emri altında faaliyet 

gösterir. 

Adli kolluk görevlilerinin görevleri dolayısıyla 

işledikleri suçlar doğrudan doğruya Cumhuriyet Savcısı 

tarafından kovuşturulur. 

Adli kolluk İçişleri Bakanlığı bünyesinde örgütlenmiştir. 

Adli kolluk, adli makamların emri altında faaliyet 

gösterir. 

Genel İdari Kolluk-Özel İdari Kolluk 

Genel İdari Kolluk tüm ülke düzeyine kamu düzenini 

ve kamu düzeninin öğelerini (güvenlik, sağlık, dirlik 

ve esenlik) sağlamakla görevli kolluktur. Bu kolluk İçişleri 

Bakanı, Vali ve kaymakam emrinde görev yapar. 

Özel kolluk ise genel zabıta dışında kalıp da özel yasalara 

göre kurulup belirli görevleri üstlenen zabıtadır. 

Gümrük ve turizm kolluklarını buna örnek gösterebiliriz. 

Mahalli kolluklara gelince bunlar nitelikleri gereği 

genel kolluğa dahil kabul edilirler. 

İdari Kolluk Makamları ve Personeli 

İdari Kolluk Makamları: Kamu düzenin sağlanması 

ve korunması için gerek düzenleyici gerekse bireysel 

işlemler yapmaya yetkili mercilerdir. 

Genel İdari Kolluk 

Bakanlar Kurulu, 

İçişleri Bakanı, 

Valiler, 

Kaymakamlar 

22

İDARE HUKUKU 


Bucak müdürleri 

Mahalli İdari Kolluk 

Belediye Başkanı, 

Belediye Meclisi, 

Belediye Encümeni 

Belediye Başkan Yard. 

Köy İhtiyar Meclisi 

Köy Muhtarı 

Hizmet kolluk makamları (Bağlı olduğu bakanlık 

veya kuruluşa göre değişir.) 

Kolluk Personeli: Esas itibariyle kamu görevlileri 

sayılırlar. Kolluk konusunda işlem tesis etmezler ancak 

kolluk makamınca tesis edilen işlemleri uygularlar. 

Görev yapılan yere göre çeşitliliğe sahiptirler; 

Genel idari kolluk personeli polis ve jandarmadır. 

Belediye kolluk personeli bir kısmı sivil bir kısmı 

ise üniformalı zabıtalardır 

Köy kolluk personeli silahlı köy korucularıdır. 

Hizmet kolluk personeli ise kolluğun bağlı olduğu 

bakanlık veya kuruluşa göre değişir. 

Kolluk İşlemleri, Usulleri ve Yaptırımları 

Kolluk İşlemleri 

İdari, kolluk görevlerini işlemler yaparak ve belli 

usullere uyarak yerine getirir. Bu işlemler genel hatlarıyla 

düzenleyici ve bireysel kolluk işlemleri olarak ikiye 

ayrılabilir. Düzenleyici kolluk işlemlerine en çok kamu 

düzenini tehdit edecek yada tehlikeye düşürecek tutum 

ve davranışların ayrıntılarının düzenlenmesinde 

rastlanır. İdare bazen kolluk kanunlarını, (tüzük, yönetmelik 

vb.) bunların uygulanmasının gösterilmesi ile 

bunların belli kişi ve durumlara tatbiki amacıyla bireysel 

işlemler de yapmaktır. 

Kamu düzenini sağlamak ve korumak amacıyla idare 

bazı faaliyetleri yasaklayıp denetim ve gözetime tabi 

tutar. Bunun için de izin ve bildirim adı verilen usulleri 

kullanır. 

Bildirim usulünde idarenin bireyin bazı faaliyetlerinden 

önceden haberdar olmak ve önlemler alabilme 

amacı vardır. İzin usulünde ise bireyin bazı faaliyetlerinin 

önceden (haberdar olmak değil) denetlenebilmesi 

ve gerektiğinde engellenebilmesi esası yatmaktadır. 

Bu amaçla idare bireye izin veya ruhsat verme yada 

vermeme yetkisini elinde tutar. 

Genel ve özel kolluk yaptırımları şeklinde ikiye ayrılır. 

Özel kolluk yaptırımları özel yasalarda düzenlenmiştir 

ve atıfta bulunulmadıkça genel kolluk müeyyideleri 

bunlara uygulanmaz. Genel müeyyideler ise 

23 

idarenin kolluk işlemlerine uymayanlara mahkemelerce 

verilecek cezalardan ibarettir. Bunlar para, hapis 

gibi adli nitelikli cezalar olabileceği gibi işyerinin kapatılması 

gibi idari nitelikli de olabilir. 

Re'sen İcra ve Zor Kullanma Yetkisi: 

Kamu düzenini tehdit eden veya bozan durumlarda 

yasaların izin vermiş olması şartıyla idare kendiliğinden 

harekete geçip kamu düzenini koruyabilir ve sağlayabilir. 

Bunun için gerekiyorsa silah da kullanabilir ancak 

bu durumda amacı aşarsa idarenin mali sorumluluğu 

doğar. 

Re'sen icra ve zor kullanmaya izin alınmadan gösterilen 

bir filmin gösteriminin polisçe durdurulması örnek 

gösterebilir. 

Kolluk Yetkisinin Sınırları 

İdare yasalarla bireyin bazı davranış ve faaliyetlerini 

yasaklamıştır. Bu nedenle bu yasağa aykırı davranana 

idare müdahale edilmektedir. Ancak idarenin 

yasaklanmış olmasına rağmen bireyin faaliyetlerine 

müdahalesi engellemesi olursa ne olacaktır. İşte bu 

nedenle idarenin müdahalelerine bir sınır getirilmiştir. 

Bu sınırlar; 

Anayasal sınırlar: Anayasanın 13. m. temel hak ve 

özgürlüklerin Anayasada her bir temel hak ve özgürlük 

ile ilgili maddede gösterilen sebeplerle ve ancak kanunla 

sınırlanabileceğini düzenlemiştir. Bu sınırlamayı 

yasal bir yetkiye dayanmadan yapamaz. Çünkü idarenin 

getireceği sınırlamalar demokratik toplum düzeninin 

ve laik cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine 

aykırı olamaz ve amacı dışında kullanılamaz. 

Kolluk Yetkilerinin Genişlemesi 

Kolluk yetkileri ve önlemler kamu düzeninin sağlanması 

ve korunması açısından normal dönemlerde 

yeterli olsalar da olağanüstü dönemlerde yetersiz kalırlar. 

Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetim dönemlerinde alınan 

kararlar ve yapılan yasal düzenlemeler ile kolluk 

yetkileri genişletilebilir.

İDARE HUKUKU 

Kamu Görevlileri 

KAMU GÖREVLİLERİ (Devlet Memurları) 

İdarenin insan ögesini kamu görevlileri oluşturur. Hukukumuzda 

kamu görevlileri kavramı iki değişik kapsamda 

kullanılmaktadır. Geniş anlamda kamu görevlileri, 

Cumhurbaşkanından herhangi bir kamu işçisine kadar 

herkesi kapsar. Dar anlamda kamu görevlileri ise, Devletin 

siyasi yapısını oluşturan organlar ile özel hukuk hükümlerine 

göre çalışanlar hariç, bir kamu idaresine bağlı 

olarak çalışan herkesi kapsamaktadır. Anayasa ve Türk 

Ceza Kanununa göre memur tanımı geniş anlamda kamu 

görevlilerini kapsar. Oysa idare hukukunda esas alınan 

tanım dar anlamda kamu görevlileridir. 

İdare hukukunda memur tanımı 657 sayılı Kanuna göre 

şu ölçütleri içermektedir: 

- genel idare esaslarına göre çalışmak, 

- kamu hizmetini asli ve sürekli olarak görmek, 

- bir kamu kuruluş veya kurumuna bağlı olmak. 

657 sayılı Devlet Memurları Kanununda, kamu görevlileri 

kavramı dört temel kategoride ele alınır: 

Memurlar 

Bir kamu hizmetini bir idari organa bağlı olarak asli ve 

sürekli olarak yürüten kimselerdir. 

Sözleşmeli Personel 

Özellikle teknik bilgi ve uzmanlık isteyen konularda bir 

kimsenin kamu hizmetine alınmasıdır. Bunlar sözleşme ile 

çalıştırılırlar ve işçi sayılmazlar. Sözleşmeli personel, Devlet 

Personel Başkanlığı ve Maliyenin görüşü alınarak Bakanlar 

Kurulu kararı ile istihdam edilirler. Ödeneklerini de 

Bakanlar Kurulu belirler. 

Geçici Personel 

Bir yıldan az süreli veya mevsimlik işlerde sözleşme ile 

çalıştırılan ve işçi niteliği taşımayan personeldir. 

İşçiler 

Kamu işçileri, bir hizmet akdine dayalı olarak ve özel 

hukuk hükümlerine tabi bir biçimde çalışırlar. Bunlar için 

toplu sözleşme ve grev yasağı yoktur, siyasi partilere üye 

olabilirler, iş hukuku hükümleri çerçevesinde çalışırlar. 

Memurluk Mesleğinin Temel İlkeleri 

Bu ilkeler sınıflandırma, kariyer ve liyakat olarak 

sayılır. 

Memurların sınıflandırılması 

657 sayılı Kanun devlet memurlarını görevlerine göre 

çeşitli sınıflara ayırmıştır. Sınıflandırmada memur esas 

alınıyorsa rütbe sınıflandırılması; görev esas alınıyorsa 

kadro sınıflandırması söz konusudur. 657 sayılı kanun 

rütbe sınıflandırmasını esas almıştır. Buna göre memurlar 

şu sınıflara ayrılır: 

Genel idare hizmetleri sınıfı 

Teknik hizmetler sınıfı (mimar, mühendis, jeolog) 

Sağlık hizmetleri sınıfı 

Eğitim ve öğretim hizmetleri sınıfı 

Avukatlık hizmetleri sınıfı 

Din hizmetleri sınıfı 

Emniyet hizmetleri sınıfı 

Yardımcı hizmetler sınıfı (aydınlatma, temizlik) 

Mülki idare amirliği hizmetleri sınıfı 

Milli istihbarat hizmetleri sınıfı 

Kural, memurların kendi sınıflarında çalışmalarıdır. 

Bununla beraber, geçilecek sınıfın niteliklerine sahip olmak 

koşulu ile eşit dereceler arasında veya derece yükselmesi 

suretiyle bir sınıftan diğerine geçmek mümkündür. 

Kariyer 

Yaptıkları hizmet ve bilgilerine uygun olarak memurların 

bulundukları sınıf içinde en yüksek dereceye 

kadar ilerleme imkanına sahip olmayı ifade eder. 

Liyakat 

Memurluğa girmeyi sınıflar içinde ilerleme ve yükselmeyi 

ve görevin sona erdirilmesini yetenek esasına 

dayandırarak memurları güvence altına alır. 

Memurluğa giriş koşulları 

Genel Koşullar: 

Türk vatandaşlığı: Çifte vatandaşlık memuriyete girmeye 

engel değildir ve yabancılar sözleşmeli olarak çalıştırılabilir. 

Yaş: Kural olarak onsekiz yaşın doldurulması gereklidir. 

Ancak bir meslek veya sanat okulunu bitirenler ile 

onbeş yaşını doldurmak ve kazai rüşt kararı almak koşuluyla 

onsekiz yaşından önce memur olmak mümkündür. 

Öğrenim: En az ortaokul mezunu olmak şarttır. İstekli 

bulunamazsa ilkokul mezunları da memuriyete alınabilir. 

Belli mesleklerde daha yüksek öğrenim koşulu aranır. 

Mahkumiyet: Taksirli suçlar hariç 6 ay hapis cezası 

alanlar ile ağır hapis cezası alanlar memur olamazlar. Bu 

cezalar tecil edilirse memurluğu engellemez. Bunun yanında 

aşağıda sayılan suçlardan herhangi birisinden herhangi 

bir mahkumiyet alan kişiler de yine memur olamaz. 

• Devlet sırlarını açığa vurma 

• Devletin şahsiyetine karşi cürümler 

• Zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, sahtecilik, 

• İnancı kötüye kullanma 

24

İDARE HUKUKU 


• Dolanlı iflas 

• Kaçakçılık 

• İhaleye fesat karıştırma 

Bunlar affa uğrasa, tecil dahi edilse durumu değiştirmez, 

memurluğa girişe engel teşkil eder. 

Bir kimse birden çok, fakat her biri 6 aydan az ceza 

alırsa cezalar toplanarak kişinin memurluğa alınmaması 

veya görevine son verilmesi Danıştaya göre hukuka aykırıdır. 

Askerlik: Askerliğini yapmış, muaf, tecilli olmak gerekir. 

Sağlık: 657 sayılı Kanunda sakatların da belli görevlerde 

çalışabilecekleri hükme bağlanmıştır. 

Özel Koşullar: 

Çeşitli hizmetler için ruhsatname, yabancı dil gibi özel 

koşullar da memuriyete girişte aranabilir. 

MEMURLUKTA ADAYLIK 

Memurlar mesleğe aday olarak başlarlar. Memurlukta 

adaylık, en az bir, en çok iki yıldır. Aday memur bu süre 

içinde yalnızca kendi kurumunda çalıştırılır, diğer kurumlara 

nakledilemez. Bu sürede hizmet içi eğitimlerini ve 

stajlarını tamamlarlar. Adaylık süresi içinde memurlukla 

bağdaşmayan hal ve hareket sergileyenlerin, sicil amirinin 

teklifi, atamaya yetkili amirin onayı ile görevlerine son 

verilir. 

GÖREVE BAŞLAMA 

Memur, adaylık süresi bittikten sonra yetkili amir tarafından 

atanır. Atama işleminin yazılı olması şarttır. 

Atama işleminin sebep unsurunu, atanacak boş bir kadronun 

bulunması oluşturur. Memur, bulunduğu yere 

atanmışsa tebligattan bir sonraki gün, bir başka yere 

atanmışsa 15 gün içinde görevine başlamak zorundadır. 

Memurların Değerlendirilmesi: Her memura bir 

numara verilir ve memur cüzdanı düzenlenir. Yine her 

memurun bir özlük dosyası bir de sicil dosyası vardır. 

Memurlar hakkındaki sicil, denetleme raporları ve mal 

beyanları bu dosyalara işlenir. Sicil raporlarının 100 

üzerinden 60'ın aşağısını alanlar olumsuz sicil almış 

sayılırlar ve bunun sonucunda kademe ve derece ilerlemesi 

yapılamaz. 

İki kez üst üste olumsuz sicil alanlar ise başka bir sicil 

amirinin emrine atanır. Orada da başarılı olamazsa 

memuriyetle ilişkileri kesilerek emekliliğe ait hükümler 

uygulanır. 

İSTİSNAİ MEMURLUKLAR 

Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği 

Türkiye Büyük Millet Meclisinin memurlukları 

Başbakan Başmüşaviri 

Bakan Yardımcılıkları 

Savunma Sanayii Geliştirme ve Destekleme 

idaresi Başkanlığı ile Toplu Konut İdaresi Başkanlığına 

ait Başkan, Başkan Yardımcısı, Hukuk Müşaviri, Daire 

Başkanı, Uzman, Uzman Yardımcısı, Müşavir Avukat ve 

Şube Müdürleri (Uzman) 

Başbakan Müşavirlikleri 

Özelleştirme İdaresi Başkanlığında Başkan, 

Başkan Yardımcısı, Başkanlık Müşaviri, Daire Başkanı, 

Proje Grup Başkanı ve Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği 

Başbakanlık ve Bakanlık Müşavirlikleriyle Basın 

ve Halkla İlişkiler Müşavirlikleri 

Başbakanlık Basın Müşavirliği 

Türkiye İstatistik Kurumu Basın ve Halkla İlişkiler 

Müşavirliği 

Avrupa Birliği Bakanlığı Başkanlıkları 

Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı 

Başkan Yardımcısı, Başkanlık Müşaviri, Basın Müşaviri 

ve Hukuk Müşaviri 

Gelir İdaresi Başkanlığında Basın ve Halkla İlişkiler 

Müşavirliği 

Bakanlar Kurulu Sekreterliği 

Milli Savunma Bakanlığı ile Türk Silahlı Kuvvetleri 

kadrolarında veya kadro açıklamalar bölümünde 

özel nitelikli olarak gösterilen görev yerleri, Özel Kalem 

Müdürlükleri 

Özel Kalem Müdürlükleri 

Vali 

Büyükelçilik 

Elçilik 

Daimi Temsilcilik 

Dış kuruluşlarda çalışma müşavirlikleri nezdinde 

görevlendirilecek sendika uzmanlıkları 

Din İşleri Yüksek Kurulu Üyelikleri 

Diyanet İşleri Başkanlığı Başkanlık Müşaviri 

Diyanet İşleri Başkanlığı Basın ve Halkla İlişkiler 

Müşaviri 

Milli İstihbarat Teşkilatı memurlukları 

Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği Müşavirlikleri, 

Hukuk Müşavirliği ve Genel Sekreter Sekreterliği, 

ÖSYM Başkanlığında Basın ve Halkla İlişkiler 

Müşavirliği ve Başkanlık Müşavirliği 

Anayasa Mahkemesi Basın Müşavirliği 

25

İDARE HUKUKU 


Dışişleri Bakanlığı Hukuk Müşavirlikleri 

Devlet Konservatuarında görevlendirilecek 

uluslararası ün yapmış üstün yeteneklere sahip Devlet 

sanatçıları, olimpiyat şampiyonluğu veya olimpik spor 

dallarından birinde büyükler kategorisinde birden fazla 

Dünya şampiyonluğu kazananlar arasından atanacak 

spor müşavirleri 

Fiili Memurluk 

Yetkisiz bir kişinin yaptığı işlemleri, belli şartlar altında 

geçerli sayma amacıyla ortaya konmuş bir kuramdır. 

Bu kavram, üç ana başlıkta ortaya çıkmaktadır 

Atama işleminde bir sakatlık vardır ancak, ilgili 

memur ve üçüncü kişiler bu durumu bilmemektedirler. 

Üçüncü kişilerin haklarını korumak amacıyla, bu memurun 

yaptığı işlemlerin geçerli olması kabul edilmektedir. 

Bazı olağanüstü durumlarda, kamu hizmetlerinin 

yürütülmesi zarureti karşısında yetkisi olmayan, 

hatta idareye tamamıyla yabancı kişilerin yaptığı, kamu 

yararının gerçekleştirilmesine yönelik bazı işlemlerin 

geçerli olduğu ve bu kişilerin “fiilî memur” olduğu 

kabul edilmektedir 

İdare, bazı memurları ilerde bir göreve atamak 

kaydıyla görevden alır, ancak uzun bir süre yeni bir 

göreve atamaz. Bu durum, “askıda memur” olarak 

adlandırılmaktadır. Bu durumdaki memurun yaptığı 

işlemler açısından da fiili memur sayılması gerektiği 

yönünde görüşler vardır. 

Memurların Hak ve Ayrıcalıkları: Dört grup altında 

toplanırlar; 

a) Mesleki hak ve ayrıcalıklar 

Güvenlik ve hizmet hakkı 

İlerleme ve yükselme (terfi) hakkı: Yatay (kademe) 

ilerleme ve dikey (derece veya sınıf) ilerleme olarak 

ikiye ayrılır. Kademe ilerlemesi için bulunduğu kademede 

en az bir yıl çalışmış olması, olumlu sicil alması 

ve aynı derecede ilerleyeceği bir kademenin bulunması 

gerekir. 

İzin hakkı; Çalışma saatleri içinde işinin başında 

bulunma durumunda olan memura, izin hakkı tanınmıştır. 

Memurlara tanınan izinler, yıllık izin, sağlık izni, 

hastalık izni, aylıksız izin olmak üzere beş türdür. Birde 

bunlara öğrenim izni eklenebilir. 

Yıllık izin: Her memurun yıllık dinlenme izni vardır. 

Devlet Memurları Kanununu aylık izin süresini, memurların, 

hizmet sürelerine göre düzenlenmiştir. Hizmet 

süreleri on yıla kadar olanlara yirmi gün, on yıldan 

çok olanlara otuz gün yıllık izin verilir. Yıllık izinler, üstün 

uygun bulacağı zamanlarda toptan ya da parça 

parça kullanılır. Öğretmenler yaz tatili ile dinlenme 

tatillerinde izinli sayılırlar, bunlara ayrıca yıllık izin verilmez. 

Sağlık izni: Radyoaktif ışınlara maruz kalan devlet 

memurlarına, yıllık izinlerine ek olarak bir aylık sağlık 

izni verilir. Bu izin Devlet Memurları Kanunu tarafından 

getirilmiş yeni bir izin türüdür. 

Mazeret izni: Mazeret izinleri iki kümede toplanır. 

Birinci kümede yer alan mazeret izinlerinin neler olduğu 

ve süreleri yasa ile saptanmıştır, takdire bırakılmamıştır. 

Buna göre, kadın memurlara doğumdan önce 

sekiz hafta, doğumdan sonra sekiz hafta, sekiz haftadan 

sonra altı ay süre ile günde bir buçuk saat emzirme 

izni, erkek memura karısının doğumunda on gün; 

kendisinin ya da çocuğunun evlenmesinde yedi gün; 

anasının babasının, eşinin, çocuğunun ya da kardeşinin 

ölümünde yedi gün mazeret izni verilir 

Hastalık izni: Memura, aylık ve özlük hakları korunarak, 

verilecek raporda gösterilecek lüzum üzerine, 

kanser, verem ve akıl hastalığı gibi uzun süreli bir tedaviye 

ihtiyaç gösteren hastalığı hâlinde onsekiz aya 

kadar, diğer hastalık hâllerinde ise oniki aya kadar izin 

verilir. 

Aylıksız izin: Memurlara yasanın belirttiği zorunluluk 

hallerinde aylıksız izin verilebilir. Aylıksız izin verilebilecek 

durumlar aşağıda sıralanmıştır: 

Memurların bakmaya mecbur olduğu, ya da eşlik 

etmediği takdirde, yaşamı tehlikeye girecek yakın akrabalarından 

birinin ağır bir kaza geçirmesi, ya da 

önemli bir hastalığa tutulması durumunda onsekiz aya 

kadar aylıksız izin verilir. 

Doğum yapan memura, doğum sonrası analık izni 

süresinin bitiminden; eşi doğum yapan memura ise, 

doğum tarihinden itibaren istekleri üzerine yirmidört 

aya kadar aylıksız izin verilir. 

Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte 

veya münferit olarak evlat edinen memurlar ile memur 

olmayan eşin münferit olarak evlat edinmesi 

hâlinde memur olan eşlerine, istekleri üzerine yirmidört 

aya kadar aylıksız izin verilir. 

Yetiştirilmek üzere yurtdışına gönderilen veya sürekli 

görevle yurtiçine ya da yurtdışına atanan veya en 

az altı ay süreyle yurtdışında geçici olarak görevlendirilen 

memurlar veya yurtdışına kamu kurumlarınca gönderilmiş 

olan öğrencilerin memur olan olan eşlerine 

görev veya öğrenim süresi içinde aylıksız izin verilebilir. 

Memura, yıllık izinde esas alınan süreler itibarıyla 

beş hizmet yılını tamamlamış olması ve isteği hâlinde 

memuriyeti boyunca ve en fazla iki defada kullanılmak 

üzere, toplam bir yıla kadar aylıksız izin verilebilir. 

Muvazzaf askerliğe ayrılan memurlar askerlik süresince 

görev yeri saklı kalarak aylıksız izinli sayılır. 

26

İDARE HUKUKU 


Sosyal yardımlar; aile yardımı, doğum ve ölüm 

yardımı, tedavi yardımı, yiyecek ve giyecek yardımları, 

mahrumiyet yeri ödeneği vb. 

Sendika kurma, sendikaya üye olma ve toplu görüşme 

yapma hakkı 

b) Mali haklar 

Maaş hakkı 

Emekli maaşı 

Emekli ikramiyesi 

Dul ve yetim maaşı 

Toptan ödeme 

c) Memurların 3. kişilere karşı korunmasıyla ilgili 

hak ve ayrıcalıklar; Memurların daha rahat görev yapabilmeleri 

ve dış baskılardan uzak kalmaları için yasalarla 

koruma altına alınmışlardır. Memurlar hakkında 

yapılacak kovuşturma ve soruşturmalar farklı düzenlenmişlerdir. 

Memurun Muhakematı Hakkındaki Kanun 

da buna yöneliktir. 

d) Memurların şikayet ve dava hakları; Memurlar, 

memurluk statülerinin ihlali halinde şikayette bulunabilir 

ve dava açabilirler. Ancak toplu şikayet yasaklanmıştır. 

Memurların Mali Sorumlulukları 

Memurların mali sorumluluğu hem idareye hem de 

idare edilenlere karşı mevcuttur. İdare edilenlere karşı 

sorumluluk konusunda DMK 13.m. ile "güvence sistemi" 

getirilmiştir. Bu sisteme göre kişiler, kamu hakkında 

tabi görevlerle ilgili olarak uğradıkları zararlardan 

dolayı bu görevi ifa eden personel aleyhine değil ilgili 

kurum aleyhine dava açabilirler. Anayasanın 129/5.m. 

de bu doğrultuda hüküm getirerek memur aleyhine 

dava açılması önlenmiştir. 

İdareye karşı sorumluluğa gelince; memurlar kasıt, 

kusur, ihmal ve tedbirsizlik nedeniyle idareyi zarara 

uğratmışlarsa bu zararı rayiç bedel üzerinden ödemek 

zorundadırlar. 

MEMURLARIN YARGILANMASI 

Memurlar hakkında görev suçlarından dolayı kovuşturma 

yapılması ve ceza davası açılması özel usullere tabi 

tutulmuştur. Kamu görevlilerinin yargılanması bugün, 

1999 yılında kabul edilen Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin 

Yargılanması Hakkında Kanun hükümlerine 

tabidir. 

Memurların ve diğer kamu görevlilerinin görevleri 

nedeniyle işledikleri suçlara görev suçu denilir. Kanun, 

memurların yargılanmasında ağır suçüstü halini kapsam 

dışında bırakmıştır. Ayrıca özel kanunla, memur tarafından 

işlenen rüşvet, irtikap, zimmet, ihalelere fesat karıştırma 

gibi suçların da doğrudan Cumhuriyet Savcıları tarafından 

kovuşturulabileceği kabul edilmiştir. Cumhuriyet 

27 

savcısı, memurun bu Kanunun kapsamına giren bir suç 

işlediğini öğrendiğinde, durumu soruşturmaya yetkili 

amire bildirir ve bu merciden izin ister. 

Soruşturmaya izin vermeye yetkili merci, ihbar veya 

şikayet üzerine memur hakkında bir ön inceleme başlatır. 

Bu inceleme sonucunda bir rapor hazırlanır ve bu rapora 

istinaden yetkili merci, suçu öğrenmesinden itibaren 30 

gün içinde soruşturma izni verilmesine veya verilmemesine 

karar verir. Memur, soruşturma izni verilmesi kararına 

karşı, veya Savcı aksi karar için, 10 gün içinde itiraz 

edebilir. İtiraz, duruma göre Danıştay 2. Dairesi veya bölge 

idare mahkemesinde incelenir. 

MEMURLARA UYGULANAN DİSİPLİN CEZALARI 

Memurun eylemi, hem bir disiplin suçu ve hem de ceza 

kanunlarında öngörülmüş bir suçu oluşturuyor ise, 

hem disiplin soruşturması, hem de ceza kovuşturması 

yapılır. Memura, aynı eyleminden dolayı ceza kovuşturması 

açılmışsa, bu durumda disiplin soruşturması geciktirilemez. 

657 sayılı Kanuna göre disiplin cezaları şunlardır: 

1. Uyarma: Memura daha dikkatli olması gerektiğinin 

yazı ile bildirilmesidir. 

2. Kınama: Memura kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir. 

3. Aylıktan kesme: Memurun brüt aylığından 1/30 - 

1/8 arasında kesinti yapılmasıdır. 

4. Kademe ilerlemesinin durdurulması: Memurun 

bulunduğu kademedeki ilerlemesinin 1 ila 3 yıl durdurulmasıdır. 

5. Çıkarma: Memurun, bir daha Devlet memurluğuna 

alınmamak üzere çıkarılmasıdır. 

Disiplin Cezalarıyla İlgili Genel Açıklamalar 

Disiplin cezalarını disiplin amiri verir. Kademe ilerlemesinin 

durdurulmasını ise disiplin kurulunun kararı 

alındıktan sonra, atamaya yetkili amirler il disiplin kurullarının 

kararlarına dayanan hallerde Valiler tarafından 

verilir. Ancak çıkarma cezasını amirlerin talebi üzerine 

sadece Yüksek Disiplin Kurulu verebilir. Yüksek Disiplin 

Kurulu atamaya yetkili amirin önerdiği cezadan başka 

bir ceza tayin edemez. 

Uyarma, kınama, aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin 

durdurulması gerektiren fiilin işlenildiğinin öğrenilmesinden 

itibaren 1 ay, çıkarmada 6 ay içinde disiplin 

soruşturması başlatılmalıdır. Her halde ise eylemden itibaren 

iki yıl içinde ceza verilmelidir. Aksi halde tüm bu 

durumlarda zamanaşımı söz konusu olur. Anayasaya göre 

memura, savunması alınmadan disiplin cezası verilemez. 

Aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması 

cezası alanlar vali - büyükelçi - müsteşar - müsteşar 

yardımcısı - genel müdür - genel müdür yardımcısı ve 

daire başkanı görevlerine atanamazlar.

İDARE HUKUKU 


Memur, disiplin cezalarına karşı idari yargıda iptal davası 

açabilir. 

GÖREVDEN UZAKLAŞTIRMA 

Hizmette fiilen durması sakıncalı olan hakkında disiplin 

soruşturması veya ceza kovuşturması başlatılan memurun 

geçici bir tedbir olarak görevinden uzaklaştırılmasıdır. 

Amacı, açılmış bir soruşturmanın selametle yürütülmesidir. 

Hatta memur, henüz soruşturma açılmamış 

dahi olsa görevden uzaklaştırılabilir. 

Görevden uzaklaştırmaya yetkili makamlar, 

Atamaya yetkili amirler 

Bakanlık ve genel müdürlük müfettişleri 

İllerde valiler 

İlçelerde kaymakamlar 

Görevden uzaklaştırılan ve görevi ile ilgili olsun veya 

olmasın herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına 

alınan memurlara bu süre içinde aylıklarının üçte 

ikisi ödenir. Sosyal hak ve yardımlardan faydalanmaya 

devam ederler. 

MEMURLUĞUN SONA ERMESİ 

Çekilme (istifa): Memur, yerine gelecek kimseyi 1 ay 

beklemeden, amirine haber vermeden görevi bırakırsa 1 

yıl, gerekli ise devir ve teslim yapmadan görevini bırakırsa 

3 yıl, olağanüstü hallerde yerine atanan kimseyi beklemeden 

görevini bırakırsa hiçbir surette devlet memurluğuna 

alınmaz. Kurallara uygun çekilen memurlar için bu 

süre altı aydır. 

Çekilmiş sayılma: Memurun, belli hallerde İdarenin 

yapacağı bir işlemle çekilmiş sayılmasıdır. Kadro açığına 

alınan memur başka göreve atanmasına rağmen göreve 

başlamazsa, başka yere atanan memur 15 gün sonra ve 

10 günlük de ek süreden sonra göreve başlamazsa, aynı 

yere atanan memur bir sonraki gün göreve başlamazsa, 

memur aralıksız 10 gün görevi terk ederse, izinli olarak 

yurt dışına çıkan memur izin bitimi sonrası 15 gün içinde 

görevine başlamazsa çekilmiş sayılır. Bunlar çekilmiş sayılma 

tarihinden itibaren 1 yıl devlet memuru olamaz. 

Çıkarılma: İki türde olabilir. İlki, disiplin cezası olarak 

memura çıkarma cezası verilmesidir. İkincisi ise 

memurun olumsuz sicil almaya devam etmesi sonucu 

hakkında emekli sandığı hükümlerinin uygulanması 

suretiyle memuriyetiyle ilişkisinin kesilmesidir. 

Koşullarda eksiklik: Memur olma koşullarının taşınmadığının 

anlaşılması veya koşulların sonradan yitirilmesi 

nedeniyle memuriyetin son bulmasıdır. 

Bağdaşmazlık: Memurlukta bağdaşmayan bir görevin 

kabul edilmesiyle memuriyetin sona ermesidir. 

Örneğin milletvekili seçilme... 

Ölüm 

Emeklilik: Belli bir yaşa ulaşmış veya belli bir hizmet 

süresini doldurmuş memurlara bazı sosyal haklar 

verilmek suretiyle memuriyetlerine son verilmesidir. 

Emeklilik nedenleri; zorunlu, ihtiyari ve re'sen olmak 

üzere üç türlüdür. Emeklilere emekli aylığı, emekli ikramiyesi, 

dul ve yetim aylığı ve toptan ödeme gibi mali 

haklar tanınmıştır. 

Emeklilikte yaş haddi kural olarak 65’dir. Görevi nedeniyle 

sakatlanan veya hastalanan memur vazife malulüdür. 

Görev dışında olması adi malullük sayılır. 30 yılını 

veya 60 yaşını dolduran memurlar kurumlarınca emekliye 

sevk edilebilirler. Olumsuz sicil alanlar, kurumlarınca 

emekli edilebilirler. Bunlar içinde 25 hizmet yılını dolduranlara 

emekli aylığı bağlanır. Emeklilik hakkı iki durumda 

düşer. Bunlar, Türk vatandaşlığından çıkma ya da çıkarılma 

ile Türk vatandaşlığını muhafaza etmeden başka devletin 

vatandaşlığına geçmedir. 

28

İDARE HUKUKU 

İdari Teşkilat 

TÜRKİYE’NİN İDARİ TEŞKİLAT YAPISI 

Türkiye Cumhuriyeti idari teşkilatı, merkezden ve 

yerinden yönetim olmak üzere teşkilatlanmıştır. 

Merkezden yönetim sisteminin uygulanması sonucu 

bir merkezi (genel) idare teşkilatı mevcuttur. Merkezi 

idare teşkilatı, ana idari hizmetlere ilişkin yetki ve 

sorumlulukları yürüten bir başkent teşkilatı ile bu idari 

hizmetlerin tüm ülke çapında yürütülmesini sağlayan 

merkezin taşra teşkilatından oluşur. 

Ayrıca merkezi idarenin başkent teşkilatında bu 

idare organlarına görüş bildirme, öneri ve tavsiyelerde 

bulunma suretiyle yardımcı olan kurul ve kurumlarda 

bulunmaktadır. 

Anayasaya göre diğer teşkilatlanma şekli ise yerinden 

yönetim sistemidir. Yerinden yönetim sistemi ise 

yer ve hizmet yönünden olmak üzere ikiye ayrılır. 

Yer yönünden yerinden yönetim kuruluşları; kamu 

tüzel kişiliğine sahip olan il özel idaresi, belediye ve 

köydür. 

Hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşları ise 

idari, sosyal, iktisadi, bilimsel, teknik ve kültürel olmak 

üzere sınıflandırılan ve ayrı bir kamu tüzel kişiliğine 

sahip olan mal veya kişi topluluklarıdır. Bunlar ya kanunla 

veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak idari 

bir işlemle kurulurlar. 

MERKEZİN BAŞKENT TEŞKİLATI 

Merkezi idarenin başkent teşkilatı; Cumhurbaşkanı, 

Başbakan, Bakanlar Kurulu ve bakanlıklar ile yardımcı 

kuruluşlardan oluşur. Devletin yürütme organı olan ve 

hükümet de denilen Bakanlar Kurulunun aynı zamanda 

siyasi görevleri de vardır. Yürütmenin sorumlu kanadını 

Bakanlar Kurulu, sorumsuz kanadını ise Cumhurbaşkanı 

oluşturur. 

Merkezi idare, yani devlet, bir bütün olarak tek bir 

kamu tüzel kişiliğine sahiptir. Dolayısıyla merkezin 

başkent teşkilatının devlet tüzel kişiliğinden ayrı bir 

kamu tüzel kişiliği bulunmamaktadır. Merkezi idarenin 

üstlendiği milli kamu hizmetleri devlet merkezinde 

(başkentte) planlanır ve devlet tüzel kişiliği tarafından 

yerine getirilir. 

CUMHURBAŞKANI ve TEŞKİLATI 

1982 Anayasasına göre Cumhurbaşkanı merkezi 

idarenin başkent teşkilatı ile belli ölçüde bütünleşmiştir. 

Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler aleyhine 

Anayasa Mahkemesi dahil diğer yargı mercilerine 

başvurulamaması onun yürütmenin sorumsuz kanadı 

olduğunu gösterir. 

Parlamenter sistemde; Cumhurbaşkanı yürütmenin 

tarafsız ve sorumsuz kanadıdır. Cumhurbaşkanı, Devletin 

başı, ülkenin ve devletin bölünmez bütünlüğünün 

temsilcisidir. Cumhurbaşkanı parlamenter sistemde 

sembolik yetkilerle donatılmıştır. 

Seçimi 

Seçim görevde olan Cumhurbaşkanının, görev süresinin 

dolmasından önceki altmış gün içinde, cumhurbaşkanlığının 

ölüm, istifa gibi sebeplerle boşalması 

halinde ise boşalmayı takip eden altmış gün içinde 

başlar ve tamamlanır. 

Halk sandık başına gider. Genel oyla yapılacak seçimde, 

geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday 

Cumhurbaşkanı seçilmiş olur. 

İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı 

izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu 

oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış bulunan iki 

aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday 

Cumhurbaşkanı seçilmiş olur. 

İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan 

birinin ölümü veya seçilme yeterliğini kaybetmesi 

halinde; ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki 

sıraya göre ikame edilmesi suretiyle yapılır. 

İkinci oylamaya tek adayın kalması halinde, bu oylama 

referandum şeklinde yapılır. Aday, geçerli oyların çoğunluğunu 

aldığı takdirde Cumhurbaşkanı seçilmiş 

olur. 

Cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar görev 

süresi dolan Cumhurbaşkanının görevi devam eder. 

Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir 

ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer. 

Cumhurbaşkanı, görevine başlarken Türkiye Büyük 

Millet Meclisi önünde andiçer 

Cumhurbaşkanının Görevleri: Cumhurbaşkanının 

yasama, yürütme ve yargıya ilişkin görevleri vardır. 

a) Yasama ile ilgili görevleri: Kanunları yayınlamak 

veya geri göndermek, TBMM'yi toplantıya çağırmak, 

Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak, Anayasa 

değişikliklerini halkoyuna sunmak, TBMM seçimlerinin 

yenilenmesine karar vermektir. 

b) Yargı ile ilgili görevleri: Anayasa Mahkemesi, 

AYİM, HSYK, Askeri Yargıtay üyelerinin tamamını, Danıştay 

üyelerinin ¼’ünü, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcı 

ve vekilini seçmektir. 

c) Yürütme ile ilgili görevleri: Başbakanı atamak ve 

istifasını kabul etmek, bakanları atamak ve görevine 

son vermek, Bakanlar Kuruluna başkanlık etmek, bazı 

kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak, YÖK 

Başkanı ve rektörleri atamak, DDK başkan ve üyelerini 

atamak, Genelkurmay Başkanını atamak, MGK’yı toplantıya 

çağırmak ve başkanlık etmek, tüzükleri imzalamak. 

29

İDARE HUKUKU 


Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı: Cumhurbaşkanlığının 

iki örgütü bulunur. Her ikisi de ilk kez 1982 Anayasası 

ile düzenlenmiştir. 

A- Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği: Cumhurbaşkanının 

sekreterya hizmetlerini yürütür. Cumhurbaşkanı 

kararnamesi ile kurulur. Örgüt, genel sekreterlik, 

Cumhurbaşkanı danışmanlığı, başyaverlik, özel 

kalem müdürlüğünden oluşur. Yakın güvenliğini başyaverlik, 

yazışma ve diplomasi ilişkilerini özel kalem 

müdürlüğü yerine getirir. 

B- Devlet Denetleme Kurulu: Cumhurbaşkanına 

bağlı inceleme ve araştırma kuruludur. Amacı, idarenin 

hukuka uygun hareket etmesini sağlamaktır. Devlet 

Denetleme Kurulu şu kuruluşlarda denetleme yapmakla 

yetkilidir: Tüm kamu kurum ve kuruluşları, sermayesinin 

yarısından fazlası devlete ait teşekküller, kamu 

kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, her türlü işçiişveren 

ve meslek kuruluşları, kamuya yararlı dernek 

ve vakıflar. DDK, askeri makamlar ve yargı organlarında 

inceleme yapamaz. 

DDK, re'sen değil, Cumhurbaşkanının isteği ile harekete 

geçer. Kurul, inceleme sonunda hazırladığı 

raporu Cumhurbaşkanına sunar. Cumhurbaşkanı raporu, 

gereği 45 günde yapılmak üzere Başbakanlığa gönderir. 

(Doğrudan savcılıklara suç duyurusu yapabilir). 

Kurul 9 üyelidir. Başkan ve üyelerini, Cumhurbaşkanı 

seçer. Üyelerin 1/3'ü, 2 yılda bir yenilenir. Başkanın 

görev süresi 2 yıldır. Kurul kararları bağlayıcı değildir 

ve gerekçeli olarak yazılır. Kararlar çoğunlukla alınır. 

Soruşturma ve ceza verme yetkisi yoktur. 

BAKANLAR KURULU 

Bakanlar Kurulu, Başbakanın başkanlığında tüm 

hizmet ve devlet bakanlarından oluşan bir organdır. 

Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulunun üyesi değildir. 

Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulunu toplantıya çağırabilir 

veya Bakanlar Kuruluna kimi durumlarda başkanlık 

edebilir. 

Bakanlar Kurulunun oluşumunu şu şekilde gösterebiliriz: 

TBMM seçimleri yapılır, Cumhurbaşkanı TBMM 

içinden bir milletvekilini hükümeti kurmak üzere görevlendirir, 

Başbakan, TBMM içinden veya dışından 

bakanları seçer ve Bakanlar Kurulu listesini Cumhurbaşkanına 

sunar, Cumhurbaşkanı Bakanlar Kurulunu 

atar. 

Bakanlar Kurulu, Cumhurbaşkanı bakanları atadığı 

anda kurulmuş sayılır. Kuruluştan itibaren en geç 1 

hafta içinde hükümetin programı Başbakan veya bir 

bakan tarafından TBMM’de okunur ve güvenoyuna 

başvurulur. Güvenoyu sadece göreve devam etmenin 

bir koşuludur. 

Bakanlar Kurulu, Anayasaya göre genel siyaseti yürütmekle 

görevlidir. Yani Bakanlar Kurulu siyasi bir 

organdır. Bakanlar Kurulu aynı zamanda, tüzük ve 

yönetmelik çıkarmak, bazı idari işlemler tesis etmek 

veya yüksek memurları atamak gibi idari görevlere de 

sahiptir. Bakanlar Kurulu, iradesini kararname veya 

karar denilen işlemlerle yerine getirir. 

Bakanlar Kurulunun bütün kararları Cumhurbaşkanı 

tarafından imzalanır. Bakanlar Kurulunun karar 

alabilmesi için tüm bakanların, ortak sorumluluk ilkesi 

gereğince, kararı imzalaması zorunludur. Hükümet 

kollektif olarak sorumludur. Karara imza atmak istemeyen 

bakan istifa etmek zorundadır. 

Güvenoyu alamayan veya düşen Bakanlar Kurulu 

yenisi kurulana kadar görev başındadır. Bakanlar Kurulu 

gizli toplanır. Kararlarını genellikle çoğu kez tartışılmadan, 

elden imza usulü ile alır ve görüşmeler tutanağa 

geçirilmez. 

BAŞBAKAN ve TEŞKİLATI 

Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından ve TBMM 

üyeleri arasından atanır. Bakanlar üzerinde hiyerarşik 

yetkisi yoktur. Oysa 1982 Anayasası getirdiği iki yeni 

hükümle Başbakanın konumunu bir hayli güçlendirmiştir. 

Bu hükümler, Başbakanın düzeltici önlemler 

alması ve Bakanların görevlerine son verilmesini Cumhurbaşkanına 

teklif etmesidir. Başbakan izinli ve özürlü 

hiçbir bakana vekalet edemez. 

Başbakanın idari nitelikte görev ve yetkileri şunlardır: 

Bakanlar Kurulu’na başkanlık eder, bakanlıklar 

arasında işbirliğini sağlar, bakanların görevlerini yerine 

getirmesini gözetir, MGK’ya katılır, Cumhurbaşkanı 

katılamadığı zaman MGK’ya başkanlık eder, Devlet 

tüzel kişiliğini temsil eder, hiyerarşi ve idari vesayet 

yetkisini kullanır. 

Başbakanlık bugün adeta bir hizmet bakanlığına 

çevrilmiştir. Pek çok kurum Başbakanlığa bağlanmıştır. 

Başbakanlık teşkilatı merkez teşkilat ile bağlı ve ilgili 

kuruluşlar olarak ikiye ayrılır. 

Merkez Teşkilat: Başbakanlık müsteşarı dışında 

ana hizmet birimleri, danışma ve denetim birimleri 

(Teftiş Kurulu Başkanlığı, Hukuk Müşavirliği, Başbakanlık 

Müşavirleri vb.) ve yardımcı birimlerden (Bakanlar 

Kurulu Sekreterliği, İdari ve Mali İşler Başkanlığı, Halkla 

İlişkiler Daire Başkanlığı vb.) 

Bağlı ve İlgili Kuruluşlar: Başbakanlığa bağlı ve ilgili 

kuruluşlar adeta bir hizmet bakanlığı gibi doğrudan 

Başbakanlığa bağlı veya ilgili kuruluşlardır. 

BAKAN ve TEŞKİLATI 

Bir kamu hizmetinin, konusuna göre uzmanlaşmış 

en yüksek örgütüne Bakanlık denir. Örneğin, eğitim 

hizmetinin en yüksek örgütü Milli Eğitim Bakanlığıdır. 

Merkezi idarede kamu hizmetleri arasında bir işbölümü 

yapılmış olduğu için bakanlıkların ayrı tüzel kişiliği 

yoktur. 

30

İDARE HUKUKU 


Bakanlıklar kanunla kurulur. Bakan, örgütlenmiş bir 

kamu hizmetinin ve merkezi idarenin en yüksek amiridir. 

Bakan siyasi bir kişidir. 1961 Anayasası ile kabul 

edilen dışarıdan Bakan atanması usulü, 1982 Anayasasında 

da kabul edilmiştir. Dışarıdan atanacak kişinin, 

milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olması yeterlidir. 

Bakan, Başbakanca seçilir ve Cumhurbaşkanınca atanır. 

(Yine Başbakanın teklifi ile Cumhurbaşkanınca 

azledilir). 

Bakanın yetkileri: Bakanlık hizmetlerinin hükümet 

programına, kalkınma planlarına ve mevzuata uygun 

olarak yürütülmesinden Başbakana karşı sorumlu 

olması nedeniyle, tüm kuruluşu ve personeli üzerinde 

denetim yetkilerini kullanmak, hiyerarşi ve vesayet 

yetkisini kullanmak, devlet tüzel kişiliğini temsil etmek. 

(Bakan mahkemelerde davacı ve davalı olarak Devleti 

temsil edebilir. Devleti alacaklı, borçlu kılabilir), Bakan, 

sadece bir bakana vekalet edebilir, bakan, yetki devri 

ile bir kısım yetkilerini üst düzey bakanlık memurlarına 

devredebilir. Ancak Bakan şu yetkilerini devredemez: 

Siyasi yetkiler, yönetmelik çıkartma yetkisi, atama 

yapmak, vesayet yetkilerini kullanmak, Bakanlar Kurulu 

toplantısına katılmak, bir başka bakana vekalet 

etmek. 

Bakanlık Teşkilatı 

Bakanlıklar, merkez teşkilatı, ihtiyaca göre taşra ve 

yurtdışı teşkilatından oluşur. 

Bakanlığın merkezi, yani başkent teşkilatı, ana hizmet 

birimleri, danışma ve denetim birimleri, yardımcı 

birimler ve müsteşarlık örgütünden oluşur. 

a-Ana hizmet birimleri: Bakanlığın çeşitli hizmet 

alanlarında uzmanlaşmış birimlerdir. Bu birimler genellikle 

Genel Müdürlük biçiminde örgütlenmişlerdir. 

Genel müdürlükler, ilgili oldukları bakanlığın kuruluş 

kanununda düzenlenmişlerdir ve ayrı mali veya hukuki 

bir varlığa sahip değillerdir. Genel müdürlüklerin altında, 

şube müdürlükleri ve şeflikler yer alır. 

b-Danışma ve denetim birimleri: Bakana ve ana 

hizmet birimlerine idari, hukuki ve mali konularda 

istişari (danışma) nitelikte yardımcı olan birimlerdir: 

Teftiş Kurulu Başkanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, 

Hukuk Müşavirliği, Bakan Müşavirliği ve Basın Halkla 

İlişkiler Müşavirliği 

c-Yardımcı birimler: Tüm bakanlığa idari, mali, güvenlik, 

sivil savunma gibi konularda yardımcı olurlar: 

Personel Genel Müdürlüğü, Savunma Sekreterliği, Özel 

Kalem Müdürlüğü, Eğitim Daire Başkanlığı. 

Müsteşar: Bakandan sonra bakanlıktaki en yüksek 

hiyerarşik amirdir. Sürekli bir meslek memurluğudur. 

Bakanın en yakın yardımcısı ve danışmanıdır. Tüm 

bakanlıkta hiyerarşi yetkisini kullanır. Bakanlık kararları, 

müsteşarın incelemesi ve parafından sonra bakana 

sunulur. 

31 

Bakanlık Bağlı ve İlgili Kuruluşları 

Bakanlıkların bağlı ve ilgili kuruluşlarını ana hizmet 

birimleri ile karıştırmamak gerekir. Çünkü ana hizmet 

birimlerinin ayrı bir hukuki ve mali varlığı yoktur ve 

bakanlıkların kuruluş kanunlarında düzenlenmişlerdir. 

Bağlı Kuruluş: Özel bir kanunla kurulan, genel bütçe 

içinde ayrı veya katma bütçeli kuruluşlardır. Genel 

müdürlük biçiminde özel bir kanunla kurulan kuruluşlara 

bağlı kuruluş denilmektedir. Örneğin, İçişleri Bakanlığı 

Emniyet Genel Müdürlüğü, Sağlık Bakanlığı 

Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüğü. 

İlgili Kuruluş: Özel kanun veya statü ile kurulan, 

KİT’ler ile bunların müessese ortaklık ve iştirakleri veya 

özel hukuki, idari ve mali statüye tabi, hizmet bakımından 

yerinden yönetim kuruluşlarıdır. 

MERKEZE YARDIMCI KURULUŞLAR 

DANIŞTAY 

Danıştay, Anayasaya göre, hem bir yüksek mahkeme 

hem de merkezi idarenin en yüksek danışma ve 

inceleme merciidir. Merkezi idare kuruluşları, Başbakanlık 

aracılığı ile Danıştay ile yazışabilir. Cumhurbaşkanı 

da doğrudan yazışarak görüş isteyebilir. 

Danıştay’ın idari görevleri şunlardır: Kanun tasarı 

veya teklifleri hakkında görüş bildirmek, tüzük tasarılarını 

incelemek, imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında 

görüş belirtmek, Cumhurbaşkanı veya Başbakanca 

gönderilen işler hakkında görüş belirtmek, kanunlarla 

verilen diğer görevleri yapmak 

Danıştay meslek mensupları: Başkan, Başsavcı, 

Başkanvekilleri, Daire Bşk ve üyeleridir. 

Başkan, vekilleri, başsavcı, daire başkanları, Danıştay 

Genel Kurulu'nca kendi üyeleri arasından gizli oyla 

ve 4 yıl için seçilirler. 

Danıştay üyelerinin: 1/4 ’ü Cumhurbaşkanı tarafından, 

3/4 ’ü ise HSYK tarafından seçilir. 

SAYIŞTAY 

Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki 

kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün 

gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet 

Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve 

işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen 

inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini 

yapmakla görevlidir. 

Sayıştay’ın kesin hükümleri hakkında ilgililer yazılı 

bildirim tarihinden itibaren onbeş gün içinde bir kereye 

mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde 

bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla idarî yargı yoluna 

başvurulamaz. 

Vergi, benzeri malî yükümlülükler ve ödevler hakkında 

Danıştay ile Sayıştay kararları arasındaki uyuş-

İDARE HUKUKU 


mazlıklarda Danıştay kararları esas alınır. 

Mahalli idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi 

ve kesin hükme bağlanması Sayıştay tarafından yapılır. 

Kamu iktisadi teşebbüsleri, Özelleştirme İdaresinin 

özelleştirme işlemleri, kimi bütçe dışı fonlar ve bazı 

özerk idareler Sayıştay denetimine tabi değildir. 

5018 Sayılı Kanun ile 01.01.2006 tarihinden itibaren 

Sosyal Güvenlik Kuruluşları ile Üst Kurullar (BİO) 

Sayıştay’ın denetimine tabi olmuştur. 

Sayıştay Başkanı ve üyeleri TBMM Genel Kurulunca 

gizli oyla seçilir. Meslek mensupları; 1. başkan, 

daire başkanları, üyeler, raportörler, uzman denetçiler, 

baş denetçi, denetçi ve denetçi yardımcılarıdır. Yardımcı 

personel müdür, müdür yardımcıları ve memurlardır. 

Savcı ve savcı yardımcıları müşterek kararname 

ile atanır. 

MİLLİ GÜVENLİK KURULU 

Anayasaya göre, Devletin milli güvenlik siyasetinin 

tayini konusunda Bakanlar Kuruluna yardımcı olur. 

Milli Güvenlik Kurulu ilk kez 1961 Anayasasında düzenlenmiştir. 

MGK kararları Bakanlar Kurulunda değerlendirilir. 

MGK kararları bağlayıcı değildir. 

MGK, Cumhurbaşkanı başkanlığında, Başbakan, 

Başbakan Yardımcıları, İçişleri, Dışişleri, Milli Savunma 

ve Adalet Bakanları, Genelkurmay Başkanı, Hava, Deniz, 

Kara ve Jandarma komutanlarından oluşur. 

MGK Genel Sekreteri Genelkurmay Başkanının görüşü 

alınarak Başbakanın önerisi Cumhurbaşkanının 

onayıyla atanır. 

2 ayda bir kez olağan veya olağanüstü toplanabilir. 

Toplantıları kapalıdır. Gündemi Cumhurbaşkanı belirler. 

Kararlar çoğunlukla alınır. 

MGK Genel Sekreteri, MİT Müsteşarı, Emniyet Genel 

Müdürü gibi görevliler, kurul üyesi olmayıp sadece 

dinlemek için çağrılırlar, oylamalara katılamazlar. 

MERKEZİ İDARENİN TAŞRA TEŞKİLATI 

Merkezi idare, üstlendiği kamu hizmetlerini tüm 

ülke düzeyinde yürütebilmek için taşrada da örgütlenmiştir. 

Merkezin taşra teşkilatı tek bir bütündür ve 

Devlet tüzel kişiliğinin içinde yer alır. Anayasa, sadece 

illerden söz etmiştir. Diğer mülki idare amirliklerinin 

benimsenmesinde kanun koyucuya takdir yetkisi verilmiştir. 

Ayrıca Anayasa, birden çok ili içine alan bölge 

idarelerini düzenlemiştir. 

Taşra teşkilatı iller, ilçeler ve bucaklardan oluşur. 

Bölge idareleri kurmak Anayasaya göre mümkünse de 

henüz gerçekleşmemiştir. 

İL (GENEL) İDARESİ 

İllerin kurulması, kaldırılması, ad, merkez ve sınırlarının 

belirlenmesi ve değiştirilmesi, bir ilçenin bir ilden 

ayrılıp başka bir ile bağlanması kanunla olur. Fakat, bir 

ilçe sınırlarının yeniden düzenlenmesi veya bir bucağın 

bağlı olduğu ilin değiştirilmesi suretiyle il sınırlarının 

değiştirilmesi, İçişleri Bakanının hazırladığı müşterek 

kararname ile olur. Bugün il sayısı 81'dir. 

İl idaresi üç bölümden oluşur. Bunlar, vali, il idare 

kurulu ve il idare şube başkanlarıdır. 

Vali 

Vali, yetki genişliğine sahip olduğu için ilde devletin, 

hükümetin ve ayrı ayrı her bakanlığın temsilcisidir. 

Vali, hükümetin ve bakanlıkların idari ve siyasal yürütme 

organıdır. Her bakana karşı sorumlu olan valiye, 

bakanlar emir verebilir. Vali kanun, tüzük, yönetmelik 

ve hükümet kararlarının kendisine verdiği yetkileri 

kullanmak ve yüklediği ödevleri yerine getirebilmek 

için genel emirler çıkarma yetkisine sahiptir 

Valilik, istisnai memurluktur. Vali, İçişleri Bakanının 

teklifi, Bakanlar Kurulunun kararı, Cumhurbaşkanının 

onayı ile müşterek kararname ile atanır. Hükümet, 

Türk vatandaşı, 65 yaşını aşmayan ve en az ortaokulu 

bitiren herkesi vali olarak atayabilir. Valiler, göreve 

atanma ve görevden alınma dışında Devlet memuru 

statüsündedirler. Fakat vali muavinliği güvenceli devlet 

memurluğudur. Vali muavini olmak için, 2 yılını doğuda 

geçirmek şartıyla 10 yıl kaymakamlık yapmak şarttır. 

Vali, ildeki tüm merkezi idare örgütlerinin ve personelinin 

başıdır. Ayrıca bölge kuruluşlarının ildeki 

birimlerini denetleyebilir. Vali, askeri makamlar ve 

yargı organları üzerinde yetki sahibi değildir. (Ancak 

vali, olağanüstü şartlar ortaya çıktığında derhal emri 

yerine getirilmek suretiyle askeri birlik komutanından 

yardım isteyebilir, askerlikle ilgili şikayetleri dinleyebilir.) 

İl İdare Şube Başkanları 

Bunlar bakanlıkların veya bazı bağlı kuruluşların ildeki 

temsilcileridir. Valiye karşı sorumludurlar ve yılda 

en az dört kere Vali başkanlığında toplanırlar. Bunlar 

doğrudan doğruya işlem yapamazlar, kararları valinin 

onayına tabidir Bakanlıklarıyla yazışmalarım vali aracılığıyla 

yaparlar. Vali bunlara, yetki veya imza devrinde 

bulunabilir. İl idare şube başkanları, valinin görüşü 

alındıktan sonra, ilgili bakanlıkça atanırlar. İl idare şube 

başkanlarının emri altında çalışan şube müdürleri, 

şefler ve memurlar ilin ikinci derecede memurlarıdır. 

İldeki belli başlı il idare şube başkanları, Hukuk İşleri 

Müdürü, İl Milli Eğitim, İl Sağlık, İl Tarım, İl Veteriner, 

İl Bayındırlık Müdürleri ile Defterdardır. Ayrıca ilde 

Emniyet Müdürü, Jandarma Komutanı, Nüfus Müdürü 

32

İDARE HUKUKU 


gibi bağlı kuruluş temsilcileri de yer alır. Vali, ilde servisi 

bulunmayan bakanlıkların işlerini öteki servislere 

gördürme yetkisine sahiptir. 

İl İdare Kurulu 

Vali veya Vali muavini başkanlığında Hukuk İşleri, İl 

Milli Eğitim, İl Sağlık, İl Tarım, İl Veteriner, İl Bayındırlık 

Müdürleri ve Defterdardan oluşur. Bu kurul danışma 

niteliğinde valiye yardımcı olur ve idari bazı yetkiler 

kullanır. Yani merkeze yardımcı olan Danıştay’a benzer. 

Kurulun idari görevleri şunlardır: 

İl merkezinde belediye sınırları içinde mahalle yönetimi 

kurmak, kaldırmak ve birleştirilmesine karar 

vermek. Kurul, bu konudaki kararını belediye meclisi 

ile birlikte verir ve bu karar valinin onayı ile kesinleşir. 

İlçe kurulması ve kaldırılması için görüş bildirmek, 

askere alma işleminin sağlık nedeni ile ertesi yıla ertelenmesine 

karar vermek görevleri arasındadır. 

İLÇE İDARESİ 

İlçelerin kurulması, kaldırılması, ad ve merkezlerinin 

belirlenmesi ve değiştirilmesi, bir ilçenin başka bir 

ile bağlanması kanunla olur. Fakat, ilçenin komşu il ile 

olan sınırlarının yeniden düzenlenmesi İçişleri Bakanlığının 

hazırladığı müşterek kararname ve Bakanlar 

Kurulu kararı ile olur.. Bu durumda ilgili illerin idare 

kurullarının görüşü alınır. 

Her ilde birden çok ilçe bulunur. Ayrıca her ilde 

hiçbir ilçeye bağlı olmayan bucak ve köylerin oluşturduğu 

birime merkez ilçe denir. Bunlar valiye bağlıdır. 

Bugün ilçelerin sayısı 839'a ulaşmıştır. İlçe idaresi üç 

bölümden oluşur. Bunlar, kaymakam, ilçe idare şube 

başkanları ve ilçe idare kuruludur. 

Kaymakam 

Kaymakam, ilçe idaresinin başı, ilçede devletin değil, 

hükümetin temsilcisidir. Kaymakam, vali gibi askeri 

makamlar ve yargı organları dışında, merkezi örgütler 

ve personelin başıdır. (Kaymakam, askeri makamlardan 

doğrudan yardım isteyemez, olağanüstü durumlar 

ortaya çıkınca durumu valiye ve askeri komutana derhal 

bildirir, askerlik hakkında talep ve şikayetleri dinleyebilir, 

askerlik dairesinin cevabını yeterli bulmazsa 

durumu valiye bildirir). 

Kaymakamlık, güvenceli meslek memurluğudur. 

Kaymakam olabilmek için, genel şartlar yanında hukuk, 

siyasal veya İİBF mezunu olmak, 29 yaşını aşmamak ve 

stajı başarıyla tamamlamak koşulları aranır. Kaymakamlar; 

İçişleri Bakanlığı Müdürler Kurulunun önerisi 

bakanın onayı ile müşterek kararname ile atanırlar. 

Kaymakamın Görevleri: İlçede merkez kuruluş ve 

personeli üzerinde hiyerarşi yetkilerini kullanmak, 

kolluk güçlerini kullanarak kamu düzenini sağlamak, 

ilçede kanun tüzük, yönetmelik ve hükümet kararlarının 

uygulanmasını sağlamak, yerinden yönetimler 

üzerinde vesayet yetkileri kullanmak. 

İlçe İdare Şube Başkanları 

Bakanlıkların ilçedeki servisleri olup, ilçe müdürleridir. 

Kaymakama karşı sorumludurlar. 

İlçe İdare Kurulu 

Kaymakam başkanlığında Yazı İşleri Müdürü, Sağlık 

Ocağı hekimi, İlçe Milli Eğitim ve Tarım ve Köyişleri 

Müdüründen oluşur. Bunların görevleri, il idare kurulunun 

görevlerine benzemektedir. 

Vali ve Kaymakamın Görev Farkları 

Vali, Devletin hükümetin ve ayrı ayrı her bakanlığın 

temsilcisidir. Kaymakam sadece hükümeti temsil eder. 

Bu sebeple kaymakam, sadece kanunda açıklık olan 

durumlarda Devlet adına işlemler yapabilir. 

Kaymakam valinin tersine yetki genişliğine sahip 

değildir ve askeri birliklerden doğrudan yardım isteyemez. 

Kaymakam genel emirler çıkaramaz, sadece zabıta 

alanında düzenleyici işlemler yapabilir. 

Yabancı konsoloslar ve sınır devlet makamları ile 

kaymakam hukuki ilişki kuramaz. Bu yetki valinindir. 

Vali ilde devlet memuru atayabilirken, kaymakam 

bu yetkiyi çok sınırlı kullanır. 

BUCAK İDARESİ 

Bucaklar, aralarında münasebet bulunan kasaba ve 

köylerden oluşur. Bucak, il ve ilçelerin aksine, İçişleri 

Bakanının hazırladığı müşterek kararname ile kurulur. 

Ad ve merkezlerinin belirlenmesi, kaldırılması, köy ve 

kasabanın veya bucağım başka bir ile bağlanması da 

aynı usulle olur. Bucakların kurulmasının temel amacı, 

devletin yapacağı teknik ve mali yardımları bir merkezi 

idare amirinin sorumluluğu ve yönetimi altında mahalli 

idarelere sağlamak ve böylece kırsal alanlardaki toplumsal 

kalkınmayı gerçekleştirmektir. Ancak bugün 

bucaklar sadece kağıt üzerinde kalmışlardır. Bucak 

idaresi üç bölümdür. Bunlar, bucak müdürü, bucak 

meclisi ve bucak komisyonudur. 

33

İDARE HUKUKU 


YERİNDEN YÖNETİM KURULUŞLARI 

MAHALLİ İDARELER (YEREL YÖNETİMLER) 

Mahallî idareler; il, belediye veya köy halkının mahallî 

müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş 

esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene 

kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek 

oluşturulan kamu tüzelkişileridir. 

Mahallî idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, 

yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. 

Mahallî idarelerin seçimleri, beş yılda bir yapılır. 

Ancak, milletvekili genel veya ara seçiminden önceki 

veya sonraki bir yıl içinde yapılması gereken mahallî 

idareler organlarına veya bu organların üyelerine ilişkin 

genel veya ara seçimler milletvekili genel veya ara 

seçimleriyle birlikte yapılır. Kanun, büyük yerleşim 

merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir. 

Mahallî idarelerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatını 

kazanmalarına ilişkin itirazların çözümü ve kaybetmeleri, 

konusundaki denetim yargı yolu ile olur. 

Ancak, görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında 

soruşturma veya kovuşturma açılan mahallî idare 

organları veya bu organların üyelerini, İçişleri Bakanı, 

geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar uzaklaştırabilir. 

Yerel yönetim birimleri İl Özel İdaresi, Belediye ve 

Köy yönetiminden oluşur. Merkezî idare, mahallî idareler 

üzerinde, mahallî hizmetlerin idarenin bütünlüğü 

ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde 

birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve 

mahallî ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, 

kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idarî 

vesayet yetkisine sahiptir. 

Mahallî idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi 

amacı ile, kendi aralarında Bakanlar Kurulunun 

izni ile birlik kurmaları, görevleri, yetkileri, maliye ve 

kolluk işleri ve merkezî idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri 

kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantılı 

gelir kaynakları sağlanır. 

İL ÖZEL İDARESİ 

İl özel idaresi: İl halkının mahallî müşterek nitelikteki 

ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar 

organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, 

idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisini, 

İl özel idaresinin organları: İl genel meclisini, il encümenini 

ve valiyi, ifade eder. 

İl özel idaresi, ilin kurulmasına dair kanunla kurulur 

ve ilin kaldırılmasıyla tüzel kişiliği sona erer. 

İl özel idaresinin görev alanı il sınırlarını kapsar. 

İl özel idaresinin görev ve sorumlulukları 

İl özel idaresi mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla; 

a) Sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; ilin çevre düzeni 

plânı, bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, erozyonun 

önlenmesi, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara 

mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme 

yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, 

binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının 

karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde, 

b) İmar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil 

yardım ve kurtarma, kültür, turizm, gençlik ve spor; 

orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park 

ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri belediye sınırları 

dışında, 

Yapmakla görevli ve yetkilidir. 

İl özel idaresi hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde 

ve en uygun yöntemlerle sunulur. 

Hizmetlerin diğer mahallî idareler ve kamu kuruluşları 

arasında bütünlük ve uyum içinde yürütülmesine 

yönelik koordinasyon o ilin valisi tarafından sağlanır. 

İl özel idaresinin yetkileri ve imtiyazları 

a) Kanunlarla verilen görev ve hizmetleri yerine getirebilmek 

için her türlü faaliyette bulunmak, gerçek 

ve tüzel kişilerin faaliyetleri için kanunlarda belirtilen 

izin ve ruhsatları vermek ve denetlemek. 

b) Kanunların il özel idaresine verdiği yetki çerçevesinde 

yönetmelik çıkarmak, emir vermek, yasak 

koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezaları 

vermek. 

c) Hizmetlerin yürütülmesi amacıyla, taşınır ve taşınmaz 

malları almak, satmak, kiralamak veya kiraya 

vermek, takas etmek, bunlar üzerinde sınırlı aynî hak 

tesis etmek. 

d) Borç almak ve bağış kabul etmek. 

e) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı 

25000 Türk Lirasına kadar olan dava konusu uyuşmazlıkların 

anlaşmayla tasfiyesine karar vermek. 

f) Özel kanunları gereğince il özel idaresine ait vergi, 

resim ve harçların tarh, tahakkuk ve tahsilini yapmak. 

g) Belediye sınırları dışındaki gayri sıhhî müesseseler 

ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerine ruhsat 

vermek ve denetlemek. 

İl Özel İdaresinin Organları 

İl genel meclisi 

İl genel meclisi, il özel idaresinin karar organıdır ve 

ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre ildeki 

seçmenler tarafından seçilmiş üyelerden oluşur. 

34

İDARE HUKUKU 


İl genel meclisinin görev ve yetkileri 

a) Stratejik plân ile yatırım ve çalışma programlarını, 

il özel idaresi faaliyetlerini ve personelinin performans 

ölçütlerini görüşmek ve karara bağlamak. 

b) Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, bütçede kurumsal 

kodlama yapılan birimler ile fonksiyonel sınıflandırmanın 

birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak. 

c) İl çevre düzeni plânı ile belediye sınırları dışındaki 

alanların imar plânlarını görüşmek ve karara bağlamak. 

d) Borçlanmaya karar vermek. 

e) Bütçe içi işletmeler ile ortaklıklar kurulmasına 

veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artışına ve 

gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulmasına karar vermek. 

f) Taşınmaz mal alımına, satımına, trampa edilmesine, 

tahsisine, tahsis şeklinin değiştirilmesine veya 

tahsisli bir taşınmazın akar haline getirilmesine izin; üç 

yıldan fazla kiralanmasına ve süresi yirmibeş yılı geçmemek 

kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesisine 

karar vermek. 

g) Şartlı bağışları kabul etmek. 

h) Vergi, resim ve harç dışında kalan miktarı 5000 

liradan 25000 Türk Lirasına kadar ihtilaf konusu olan 

özel idare alacaklarının anlaşma ile tasfiyesine karar 

vermek. 

i) İl özel idaresi adına imtiyaz verilmesine ve il özel 

idaresi yatırımlarının yap-işlet veya yap-işlet-devret 

modeli ile yapılmasına, il özel idaresine ait şirket, işletme 

ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar vermek. 

j) Encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini 

seçmek. 

k) İl özel idaresi tarafından çıkarılacak yönetmelikleri 

kabul etmek. 

l) Norm kadro çerçevesinde il özel idaresinin ve 

bağlı kuruluşların kadrolarının ihdas, iptal ve değiştirilmesine 

karar vermek. 

m) Yurt içindeki ve yurt dışındaki mahallî idareler 

ve mahallî idare birlikleriyle karşılıklı işbirliği yapılmasına 

karar vermek. 

n) Diğer mahallî idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuş 

birliklere katılmaya veya ayrılmaya karar vermek. 

o) İl özel idaresine kanunlarla verilen görev ve hizmetler 

dışında kalan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler 

için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek. 

Meclis başkanlık divanı 

Meclis, üyeleri arasından ve gizli oyla meclis başkanını, 

meclis birinci ve ikinci başkan vekillerini, ilk iki 

yıl için görev yapmak üzere seçer. İlk iki yıldan sonra 

seçilecek başkanlık divanı, yapılacak ilk mahallî idareler 

seçimlerine kadar görev yapar. 

Meclis toplantısı 

İl genel meclisi, il genel meclisince belirlenecek bir 

aylık tatil hariç her ayın ilk haftası meclis tarafından 

önceden belirlenen günde mutat toplantı yerinde 

toplanır. 

Mutat toplantı yeri dışında toplanılmasının zorunlu 

olduğu durumda üyelere ve valiye önceden bilgi vermek 

kaydıyla meclis başkanının belirlediği yerde toplantı 

yapılır. 

Toplantı ve karar yeter sayısı 

İl genel meclisi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla 

toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. 

Ancak, karar yeter sayısı, üye tam sayısının dörtte 

birinden az olamaz. Oylamada eşitlik çıkması durumunda 

meclis başkanının bulunduğu taraf çoğunluk 

sayılır. Gizli oylamalarda eşitlik çıkması durumunda 

oylama tekrarlanır, eşitliğin bozulmaması durumunda 

meclis başkanı tarafından kura çekilir. 

Meclis kararlarının kesinleşmesi 

İl genel meclisi tarafından alınan kararların tam 

metni, en geç beş gün içinde valiye gönderilir. Vali, 

hukuka aykırı gördüğü kararları, yedi gün içinde gerekçesini 

de belirterek yeniden görüşülmek üzere il genel 

meclisine iade edebilir. Valiye gönderilmeyen meclis 

kararları yürürlüğe girmez. 

Meclisin feshi 

İl genel meclisi; 

a) Kendisine kanunla verilen görevleri süresi içinde 

yapmayı ihmal eder ve bu durum il özel idaresine ait 

işleri aksatırsa, 

b) İl özel idaresine verilen görevlerle ilgisi olmayan 

siyasî konularda karar alırsa, 

İçişleri Bakanlığının bildirisi üzerine Danıştay’ın kararı 

ile feshedilir. 

İl encümeni 

İl encümeni valinin başkanlığında, il genel meclisinin 

her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla 

seçeceği üç üye ile biri malî hizmetler birim amiri olmak 

üzere valinin her yıl birim amirleri arasından seçeceği 

iki üyeden oluşur. 

Valinin katılamadığı encümen toplantısına genel 

sekreter başkanlık eder. 

35

İDARE HUKUKU 


Encümenin görev ve yetkileri 

a) Stratejik plân ve yıllık çalışma programı ile bütçe 

ve kesin hesabı inceleyip il genel meclisine görüş bildirmek. 

b) Yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma 

kararlarını almak ve uygulamak. 

c) Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini 

belirlemek. 

d) Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri 

arasında aktarma yapmak. 

e) Kanunlarda öngörülen cezaları vermek. 

f) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı 

5000 Türk Lirasına kadar olan ihtilafların sulhen halline 

karar vermek. 

g) Taşınmaz mal satımına, trampa edilmesine ve 

tahsisine ilişkin kararları uygulamak, süresi üç yılı geçmemek 

üzere kiralanmasına karar vermek. 

h) Belediye sınırları dışındaki umuma açık yerlerin 

açılış ve kapanış saatlerini belirlemek. 

i) Vali tarafından havale edilen konularda görüş 

bildirmek. 

j) Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak. 

Encümen toplantısı 

Encümen, haftada en az bir defa olmak üzere toplanır. 

Encümen üye tam sayısının salt çoğunluğuyla toplanır 

ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verir. Oyların 

eşitliği durumunda başkanın bulunduğu taraf çoğunluk 

sayılır. 

Vali kanun, tüzük, yönetmelik ve il genel meclisi kararlarına 

aykırı gördüğü encümen kararının bir sonraki 

toplantıda tekrar görüşülmesini isteyebilir. Encümen, 

kararında ısrar ederse karar kesinleşir. Bu takdirde, 

vali, kesinleşen encümen kararının uygulanmasını 

durdurur ve idari yargı mercilerine yürütmeyi durdurma 

talebi ile birlikte on gün içinde başvurur. İtiraz 

Danıştay’ca en geç altmış gün içinde karara bağlanır. 

Vali 

Vali, il özel idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. 

İl Özel İdarelerinin Denetimi 

Denetimin kapsamı ve türleri 

İl özel idarelerinde iç ve dış denetim yapılır. Denetim, 

iş ve işlemlerin hukuka uygunluk, malî ve performans 

denetimini kapsar. 

İç ve dış denetim 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi 

ve Kontrol Kanunu hükümlerine göre yapılır. 

Ayrıca, il özel idaresinin malî işlemler dışında kalan 

diğer idarî işlemleri, idarenin bütünlüğüne ve kalkınma 

plânı ve stratejilerine uygunluğu açısından İçişleri 

Bakanlığı, vali veya görevlendireceği elemanlar tarafından 

da denetlenir. 

İl özel idaresi bütçesi 

Vali tarafından hazırlanan bütçe tasarısı eylül ayı 

başında il encümenine sunulur. Encümen, bütçeyi 

inceleyerek görüşüyle birlikte kasım ayının birinci 

gününden önce il genel meclisine sunar. 

İl genel meclisi bütçe tasarısını yıl başından önce 

aynen veya değiştirerek kabul eder. Ancak, meclis 

bütçe denkliğini bozacak biçimde gider artırıcı ve gelir 

azaltıcı değişiklikler yapamaz. 

BELEDİYE 

Belediye: Belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki 

ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar 

organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, 

idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisini, 

Belediyenin Kuruluşu ve Sınırları 

Kuruluş 

Nüfusu 5.000 ve üzerinde olan yerleşim birimlerinde 

belediye kurulabilir. İl ve ilçe merkezlerinde belediye 

kurulması zorunludur. Yeni iskân nedeniyle oluşturulan 

ve nüfusu 5.000 ve üzerinde olan herhangi bir 

yerleşim yerinde, İçişleri Bakanlığının önerisi üzerine 

müşterek kararnameyle belediye kurulabilir. 

Belediyenin görev ve sorumlulukları 

Belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla; 

a) İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt 

yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre 

sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, 

kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; 

ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür 

ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal 

hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; 

ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar 

veya yaptırır. Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 

100.000'i geçen belediyeler, kadınlar ve çocuklar için 

koruma evleri açar. 

b) Devlete ait her derecedeki okul binalarının inşaatı 

ile bakım ve onarımını yapabilir veya yaptırabilir, 

her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarını karşılayabilir; 

sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve işletebilir. 

Belediyenin Organları 

Belediye Meclisi 

Belediye meclisi, belediyenin karar organıdır ve ilgi- 

36

İDARE HUKUKU 


li kanunda gösterilen esas ve usûllere göre seçilmiş 

üyelerden oluşur. 

Meclisin görev ve yetkileri 

a) Stratejik plân ile yatırım ve çalışma programlarını, 

belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans 

ölçütlerini görüşmek ve kabul etmek. 

b) Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, bütçede kurumsal 

kodlama yapılan birimler ile fonksiyonel sınıflandırmanın 

birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak. 

c) Belediyenin imar plânlarını görüşmek ve onaylamak, 

büyükşehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni 

plânını kabul etmek. 

d) Borçlanmaya karar vermek. 

e) Taşınmaz mal alımına, satımına, takasına, tahsisine, 

tahsis şeklinin değiştirilmesine veya tahsisli bir 

taşınmazın kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmaması 

hâlinde tahsisin kaldırılmasına; üç yıldan fazla kiralanmasına 

ve süresi otuz yılı geçmemek kaydıyla bunlar 

üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek. 

f) Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu 

yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler 

için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek. 

g) Şartlı bağışları kabul etmek. 

h) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı 

beşbin YTL'den fazla dava konusu olan belediye uyuşmazlıklarını 

sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragate karar 

vermek. 

i) Bütçe içi işletme ile ortaklıklar kurulmasına veya 

bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artışına ve gayrimenkul 

yatırım ortaklığı kurulmasına karar vermek. 

j) Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye 

yatırımlarının yap-işlet veya yap-işlet-devret modeli ile 

yapılmasına; belediyeye ait şirket, işletme ve iştiraklerin 

özelleştirilmesine karar vermek. 

k) Meclis başkanlık divanını ve encümen üyeleri ile 

ihtisas komisyonları üyelerini seçmek. 

l) Norm kadro çerçevesinde belediyenin ve bağlı 

kuruluşlarının kadrolarının ihdas, iptal ve değiştirilmesine 

karar vermek. 

m) Belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri 

kabul etmek. 

n) Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine 

ad vermek; mahalle kurulması, kaldırılması, birleştirilmesi, 

adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiştirilmesine 

karar vermek; beldeyi tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini 

kabul etmek. 

o) Diğer mahallî idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuş 

birliklere katılmaya veya ayrılmaya karar vermek. 

p) Yurt içindeki ve İçişleri Bakanlığının izniyle yurt 

dışındaki belediyeler ve mahallî idare birlikleriyle karşılıklı 

iş birliği yapılmasına; kardeş kent ilişkileri kurulmasına; 

ekonomik ve sosyal ilişkileri geliştirmek amacıyla 

kültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler 

gerçekleştirilmesine; bu çerçevede arsa, bina ve benzeri 

tesisleri yapma, yaptırma, kiralama veya tahsis 

etmeye karar vermek. 

r) Fahrî hemşehrilik payesi ve beratı vermek. 

s) Belediye başkanıyla encümen arasındaki anlaşmazlıkları 

karara bağlamak. 

t) Mücavir alanlara belediye hizmetlerinin götürülmesine 

karar vermek. 

u) İmar plânlarına uygun şekilde hazırlanmış belediye 

imar programlarını görüşerek kabul etmek. 


Belediye meclisi, seçim sonuçlarının ilânını takip 

eden beşinci gün belediye başkanının başkanlığında 

kendiliğinden toplanır. Meclis bu toplantıda, üyeleri 

arasından, gizli oyla meclis birinci ve ikinci başkan 

vekili ile en az iki kâtip üyeyi ilk iki yıl için görev yapmak 

üzere seçer. İlk iki yıldan sonra seçilecek başkanlık 

divanı yapılacak ilk mahallî idareler seçimlerine kadar 

görev yapar. 

Belediye meclisi, her ayın ilk haftası, önceden kararlaştırdığı 

günde toplanır. 


olduğu durumda üyelere önceden bilgi vermek kaydıyla 

meclis başkanının belediye sınırları içerisinde belirlediği 

yerde toplantı yapılır. 

Toplantı ve karar yeter sayısı 

Belediye meclisi, üye tam sayısının salt çoğunluğuyla 

toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar 

verir. Ancak, karar yeter sayısı, üye tam sayısının dörtte 

birinden az olamaz. 


Belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü meclis kararlarını, 

gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek 

üzere beş gün içinde meclise iade edebilir. 

Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden 

görüşülmesi istenip de belediye meclisi üye tam 

sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşir. 

Belediye başkanı, meclisin ısrarı ile kesinleşen kararlar 

aleyhine on gün içinde idarî yargıya başvurabilir. 

Kararlar kesinleştiği tarihten itibaren en geç yedi 

gün içinde mahallin en büyük mülkî idare amirine 

gönderilir. Mülkî idare amirine gönderilmeyen kararlar 

37

İDARE HUKUKU 


yürürlüğe girmez. 

Kesinleşen meclis kararlarının özetleri yedi gün 

içinde uygun araçlarla halka duyurulur. 

Meclisin feshi 

Belediye meclisi; 

a) Kendisine kanunla verilen görevleri süresi içinde 

yapmayı ihmal eder ve bu durum belediyeye ait işleri 

sekteye veya gecikmeye uğratırsa, 

b) Belediyeye verilen görevlerle ilgisi olmayan siyasî 

konularda karar alırsa, İçişleri Bakanlığının bildirimi 

üzerine Danıştay’ın kararı ile feshedilir. 

İçişleri Bakanlığı gerekli gördüğü takdirde meclisin 

feshine dair bildirim ile birlikte, karar verilinceye kadar 

meclis toplantılarının ertelenmesini de ister. Danıştay, 

bu hususu en geç bir ay içinde karara bağlar. 

Meclis çalışabilir duruma gelinceye veya yeni meclis 

seçimi yapılıncaya kadar meclis görevi, belediye 

encümeninin memur üyeleri tarafından yürütülür. 

Belediye encümeni 

Belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında; 

a) İl belediyelerinde ve nüfusu 100.000'in üzerindeki 

belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi 

üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği üç üye, 

malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının 

birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği iki üye 

olmak üzere yedi kişiden, 

b) Diğer belediyelerde, belediye meclisinin her yıl 

kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği iki 

üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının 

birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği bir üye 

olmak üzere beş kişiden, 

Oluşur. 

Encümenin görev ve yetkileri 

a) Stratejik plân ve yıllık çalışma programı ile bütçe 

ve kesinhesabı inceleyip belediye meclisine görüş 

bildirmek. 

b) Yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma 

kararlarını almak ve uygulamak. 

c) Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini 

belirlemek. 

d) Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri 

arasında aktarma yapmak. 

e) Kanunlarda öngörülen cezaları vermek. 

f) Vergi, resim ve harçlar dışında kalan dava konusu 

olan belediye uyuşmazlıklarının anlaşma ile tasfiyesine 

karar vermek. 

g) Taşınmaz mal satımına, trampasına ve tahsisine 

ilişkin meclis kararlarını uygulamak; süresi üç yılı geçmemek 

üzere kiralanmasına karar vermek. 

h) Umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini 

belirlemek. 

Belediye başkanı 

Belediye başkanı, belediye idaresinin başı ve belediye 

tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Belediye başkanı, 

görevinin devamı süresince siyasî partilerin yönetim ve 

denetim organlarında görev alamaz; profesyonel spor 

kulüplerinin başkanlığını yapamaz ve yönetiminde 

bulunamaz. 

Belediye başkanlığının sona ermesi 

Belediye başkanlığı, ölüm ve istifa hâllerinde kendiliğinden 

sona erer. 

Belediye başkanının; 

a) Mazeretsiz ve kesintisiz olarak yirmi günden fazla 

görevini terk etmesi ve bu durumun mahallin mülkî 

idare amiri tarafından belirlenmesi, 

b) Seçilme yeterliğini kaybetmesi, 

c) Görevini sürdürmesine engel bir hastalık veya 

sakatlık durumunun yetkili sağlık kuruluşu raporuyla 

belgelenmesi, 

d) Meclisin feshine neden olan eylem ve işlemlere 

katılması, 

Hâllerinden birinin meydana gelmesi durumunda 

İçişleri Bakanlığının başvurusu üzerine Danıştay kararıyla 

başkanlık sıfatı sona erer. 

Görevleriyle ilgili bir suç nedeniyle haklarında soruşturma 

veya kovuşturma açılan belediye organları 

veya bu organların üyeleri, kesin hükme kadar İçişleri 

Bakanı tarafından görevden uzaklaştırılabilir. 

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 

Büyükşehir Belediyesinin Kuruluşu ve Sınırları 

Kuruluş 

Toplam nüfusu 750.000’den fazla olan illerin il belediyeleri 

kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebilir. 

Büyükşehir belediyesinin sınırları 

Büyükşehir belediyelerinin sınırları, il mülki sınırlarıdır. 

İlçe belediyelerinin sınırları, bu ilçelerin mülki 

sınırlarıdır. 

Büyükşehir Belediyesinin Organları 

Büyükşehir belediye meclisi 

Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediye- 

38

İDARE HUKUKU 


sinin karar organıdır ve ilgili kanunda gösterilen esas 

ve usullere göre seçilen üyelerden oluşur. 

Büyükşehir belediye başkanı büyükşehir belediye 

meclisinin başkanı olup, büyükşehir içindeki diğer 

belediyelerin başkanları, büyükşehir belediye meclisinin 

doğal üyesidir. 


Büyükşehir belediye meclisi, her ayın ikinci haftası 

önceden meclis tarafından belirlenen günde mutat 

toplantı yerinde toplanır. 


olduğu durumda üyelere önceden bilgi vermek kaydıyla 

belediye hudutları dahilinde meclis başkanının belirlediği 

yerde toplantı yapılır. 


Büyükşehir belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü 

belediye meclisi kararlarını, yedi gün içinde gerekçesini 

de belirterek yeniden görüşülmek üzere belediye 

meclisine iade edebilir. 

Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden 

görüşülmesi istenip de büyükşehir belediye 

meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen 

kararlar kesinleşir. 

Büyükşehir belediye başkanı, meclisin ısrarı ile kesinleşen 

kararlar aleyhine idarî yargıya başvurabilir. 

Kararlar, kesinleştiği tarihten itibaren en geç yedi 

gün içinde mahallin en büyük mülkî idare amirine 

gönderilir. Mülkî idare amirine gönderilmeyen kararlar 

yürürlüğe girmez. 

Büyükşehir belediye encümeni 

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının 

başkanlığında, belediye meclisinin her yılın ilk 

olağan toplantısında kendi üyeleri arasından bir yıl için 

gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri 

malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının 

her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş 

üyeden oluşur. 

Büyükşehir belediye başkanı 

Büyükşehir ve büyükşehir kapsamındaki ilçe ve ilk 

kademe belediye başkanları görevlerinin devamı süresince 

siyasi partilerin yönetim ve denetim organlarında 

görev alamaz; profesyonel spor klüplerinin başkanlığını 

yapamaz ve yönetiminde bulunamaz. 

Belediye başkanlığının sona ermesi 

Belediye Kanunundaki hükümler saklı kalmak kaydıyla 

büyükşehir belediye meclisinin feshine neden 

olan eylem ve işlemlere katılan büyükşehir, ilçe ve ilk 

kademe belediye başkanlarının görevlerine Danıştay 

kararıyla son verilir. 

KÖY İDARESİ 

Köyler, en eski mahalli idare organı olup kendiliğinden 

oluşmuşlardır. Köyler, 1924 tarihli Köy Kanunu 

ile tüzel kişilik kazanmıştır. Köy Kanununa göre, nüfusu 

150'den çok 2000'den az yerler köy, 2000'den fazla 

20000'den az yerler kasaba, 20000'den fazla nüfuslu 

yerler şehir olarak tanımlanır. 

Yeni bir köy, il idare kurulu, il genel meclisi ve Bayındırlık 

Bakanlığının mütalaası ile İçişleri Bakanının 

kararı ile kurulur. Adlarının değiştirilmesi, bağlı olduğu 

merkezlerin değiştirilmesi de aynı şekilde olur. Ayrıca, 

nüfusu 150'den az olan birden fazla yerin birleştirilerek 

ayrı bir köy oluşturulması durumunda, her bir 

yerdeki seçmenlerin yarısından çoğunun bunu istemesi 

gereklidir. Nüfusu 150'nin altına düşen köyün ortadan 

kaldırılması, İçişleri Bakanının belirleyici bir işlemi 

ile olur. 

Köyün Görev ve Yetkileri: 

Köyün mecburi işleri, köylülerin sağlık, eğitim ve 

güvenliğine ilişkin faaliyetlerdir. Köyün isteğe bağlı 

işleri, köyün güzelleştirilmesi ve kalkınmasına yönelik 

faaliyetlerdir. 

Köyün yetkileri; kamulaştırma yapmak, isteğe bağlı 

işleri mecburi tutmak, mecburi işleri yapmayanları 

cezalandırmak, zabıta ve kolluk faaliyetlerinde bulunmak, 

vergi salmak ve alacaklarım gerekirse icra yoluyla 

tahsil etmektir. Köyün; köy derneği, ihtiyar meclisi ve 

muhtar olmak üzere 3 organı bulunur. 

Köy Derneği 

Köydeki tüm seçmenlerin oluşturduğu bir kurul 

olup, doğrudan demokrasinin tek örneğidir. Temel 

görevi, ihtiyar meclisini ve muhtarı seçmektir. Ayrıca 

köyün isteğe bağlı işlerini mecburi hale çevirir. Köy 

imamı atanmamışsa, imamı seçer ve ödeneğini belirler. 

Köye karşı ihtiyar meclisi veya muhtar dava açarsa 

bu durumda köy tüzel kişiliğini, köy derneği temsil 

eder. Kural olarak köy derneğinin kararları üzerinde 

vesayet yetkisi yoktur. Ama köyün isteğe bağlı işlerinin 

mecburi hale getirilmesinde mülki amirin onaması 

gereklidir. 

İhtiyar Meclisi 

Köy derneğince seçilmiş ve doğal üyelerden oluşur. 

Doğal üyeler, öğretmen ve imamdır. İhtiyar meclisine 

seçilmek için 25 yaşını doldurmak ve en az 6 aydır o 

köyde oturmak şarttır. Seçimlerde, siyasi partiler aday 

gösteremez. 

İhtiyar meclisi, haftada en az 1 kez toplanır. Köyün 

işlerini, mecburi olandan başlayarak sıraya koyar. 

İmeceye karar verir. Taşınmazları kamulaştırabilir. 

Salınacak vergilerin miktarını belirler. Kural olarak 

kararları üzerinde vesayet yetkisi yoktur. 

39

İDARE HUKUKU 


Muhtar 

Köyün başı, yürütme organı ve temsilcisidir. Aynı 

zamanda muhtar köyde Devletin bir ajanıdır. Köy derneğince, 

çoğunluk esasına göre seçilir. Siyasi partilerin 

etkisini önlemek için muhtar seçiminde adaylık usulü 

uygulanmaz. Muhtarın iki türlü görevi vardır: 

Muhtarın Devlet İşleri: Kanunları ilan etmek, hükümet 

kararlarını anlatmak, köyün güvenlik ve sağlığını 

korumak, hastalıkları hükümete bildirmek, vergi ve 

asker toplamaya yardımcı olmak, adli işlemleri tebliğ 

etmektir. 

Muhtarın Köy İşleri: Derneğin ve meclisin kararlarını 

uygulamak, köyün paralarını toplamak, harcamaları 

konusunda ihtiyar meclisine hesap vermektir. 

Köye karşı açılan davalarda davalı ve davacı olarak 

köyü muhtar temsil eder. Muhtarlara Devlet tarafından 

aylık ödenmektedir. Muhtarın tüm işlemleri, en 

büyük mülki amirin onamasına tabidir. Ancak vesayet 

makamı muhtar yerine karar alamaz. Muhtarı il veya 

ilçe idare kurulu görevden alır. 

Köy Personeli: Köy tabibi, köy imamı ve koruculardır. 

Bugün köy imamını, köy personeli olarak görmek 

mümkün değildir. Bugün köy imamları, köy derneği ve 

müftünün önerisi üzerine, yerine göre kaymakam veya 

vali tarafından atanmaktadır. 

Köyün Bütçesi ve Gelirleri: Köy bütçesi 1942 tarihli 

İçişleri Bakanlığınca hazırlanan Köy Talimatı yönetmeliğinde 

düzenlenmiştir. Buna göre bütçe, ihtiyar meclisi 

ve muhtar tarafından hazırlanır. Bütçe mahallin en 

büyük mülki amirinin onamasına tabidir. 

Köyün gelirleri şunlardır: Salma parası, para cezaları, 

mallardan elde edilen gelirler, belgelerden alınacak 

gelirler, ocaklardan alınan gelirlerdir. Köyün daimi bir 

geliri yoktur. Salma, köy ihtiyar meclisi tarafından 

belirlenir. 

40 

HİZMETSEL KURULUŞLAR (Kamu Kurumları) 

Kamu kurumları belirli bir hizmete tanınan özerkliği 

ifade eder. Bunlar tek bir görevi (ihtisas kuralı), ama 

tüm Türkiye'de yürütürler. Kamu kurumları, ya kanunla 

ya da kanunun verdiği izne dayalı olarak idari işlemlerle 

kurulurlar. Şu kamu kurumları bizzat Anayasada 

düzenlenmiştir: 

• Üniversiteler 

• Türkiye Radyo Televizyon Kurumu 

• YÖK (tüzel kişiliği Anayasada yer almaz). 

• Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu 

• Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları. 

Ortak Özellikleri: 

1. Kamu tüzel kişiliğine sahip olmak. Bunlar mal 

topluluğudur. Ancak istisnaen üniversiteler ile kamu 

meslek kuruluşları şahıs topluluğu niteliğindedir. 

2. Özerktirler. 

3. Vesayet denetimine tabidirler. 

4. Ayrı bir mal varlığı ve bütçeye sahiptirler. 

Türleri: 

1-İdari Kamu Kurumları: Merkeze ait bir görevin 

zaman içinde merkezden koparak oluşturulmuş tüzel 

kişiliklerdir. İdari kamu kurumlarına örnek olarak 

Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, Çocuk Esirgeme 

Kurumu, Orman Genel Müdürlüğü gibi kurumlar verilebilir. 

Bunların genel müdür ve yardımcıları müşterek kararname 

ile atanır. 

2-İktisadi Kamu Kurumları: Bunlar Cumhuriyet döneminde, 

özellikle imtiyazların millileştirilmesi ve devletçilik 

ilkesinin uygulanması sonucu ortaya çıkmışlardır. 

Anayasa bunları, denetimi bakımından dolaylı bir 

biçimde tanımlamıştır. 

Devletin tarım, hayvancılık, sanayi, madencilik konularında 

faaliyet gösteren kamu tüzel kişiliğine sahip, 

iktisadi teşebbüsleridir. 

Genel adıyla KİT'ler (Kamu İktisadi Teşebbüsleri) 

Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK) ve İktisadi Devlet Teşekkülleri 

(İDT) olmak üzere ikiye ayrılır. 

KİK’lerin, sermayesinin tamamı (% 100’ü) devlete 

aittir. (Tekel niteliğinde üretim, kamu hizmeti yanı ağır 

basan kurumlardır). TCDD, Posta gibi. Bunlara hakim 

olan ilke, verimliliktir. 

İDT’lerin sermayesinin tamamı (% 100’ü) devlete 

aittir. (Ticari esaslara göre faaliyet gösteren kurumlar 

ve bunlara karlılık ilkesi egemendir). Bankacılık alanında 

kurulacak İDT'lerin sermayelerinin en az % 91'inin

İDARE HUKUKU 


Devlete ait olması yeterlidir. Devlet Yatırım Bankası, 

Ziraat Bankası, Devlet Malzeme Ofisi, Türkiye petrolleri 

AO, Türkiye Denizcilik Kurumu, TEAŞ, TEDAŞ, Çay- 

Kur devlet teşekküllerindendir. 

Müessese: Sermayesinin tamamı bir KİK veya 

İDT'ye aittir. Müesseseler ilgili KİK veya İDT’nin yönetim 

kurulu kararı ile kurulur. 

Bağlı Ortaklık: Sermayesinin %50'den fazlası bir KİK 

veya İDT'ye aittir. 

İştirak: Sermayelerinin en az %15’ine en çok 

%50'sine bir İDT, KİK veya bağlı ortaklığın sahip olduğu 

anonim şirketlerdeki kamu hisseleridir. 

KİK, İDT ve bağlı ortaklıklar Bakanlar Kurulu kararı 

ile kurulur. 

İktisadi kamu kurumları esas olarak özel hukuka 

tabidir. 

Tüzel kişilik sahibidir. 

Özerk bütçelidir. 

KİT'lerin mali denetimini TBMM, Başbakanlık 

Yüksek Denetleme Kurulu aracılığıyla yapar. 

3-Sosyal Kamu Kurumları: Devletin çalışma hayatı, 

emeklilik, sağlık gibi konularda faaliyette bulunan 

kurumlarıdır. Sosyal Güvenlik Kurumu, OYAK 

Sosyal Kamu Kurumlarında yönetime katılma, zorunlu 

üyelik ve vergi niteliğinde para toplanması esastır. 

Karma bir hukuki rejimle yönetilirler. Bunlar özerk 

bütçeli kurumlardır. Sayıştay denetimine tabidirler. 

Devletten yardım almazlar. 

4- Bilimsel ve Kültürel Kamu Kurumları: İdarenin, 

bilim, kültür ve sanat konularında faaliyet gösteren 

kurumlarıdır. Üniversiteler, TRT, TÜBİTAK, Devlet Tiyatroları, 

Devlet Opera ve Balesi, Atatürk Dil ve Tarih 

Yüksek Kurumu gibi. 

Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları 

Belirli bir mesleğin düzen ve disiplin içinde yürütülmesi 

için kurulan kamu tüzel kişileridir. Ticaret ve 

Sanayi Odaları, Ticaret Borsaları, TOBB, Barolar Birliği, 

Tabip Odaları gibi. 

Karar organları kendi üyeleri arasından kendilerince 

seçilir. Bu seçimler yargı gözetiminde yapılır. 

Özerktirler ancak ilgili bakanın vesayet denetimi 

söz konusudur. İstisnası olmakla beraber zorunlu üyelik 

esastır. Sadece kanunla kurulurlar. Kamu tüzel kişiliğine 

sahiptirler. Kuruluş amaçları dışında faaliyette 

bulunamazlar. 

BAĞIMSIZ İDARİ KURUMLAR (OTORİTELER) 

Genel Olarak 

Klasik idari örgütlenmelerin dışında kalan ve adına 

bağımsız idari otoriteler ya da kurumlar da denilen 

kuruluşların ilk örnekleri anglosakson ülkelerinde ortaya 

çıkmış ve 1970'li yıllardan itibaren Kıta Avrupasının 

kimi bazı ülkelerinde de bu kuruluşların oluşturulduğu 

görülmüştür. 

Bu kurumların ortaya çıkışlarının temel nedeni, yasamanın 

yürütmeye olan güvensizliği olmuştur. Belli 

bir hizmet alanı ile sınırlı olarak düzenleme ve organizasyon 

yapan, denetleme ve yaptırım uygulama yetkilerine 

sahip kılınan; bir anlamda belli bir hizmet alanı 

ile sınırlı olarak kural koyma, koyduğu kuralları uygulama 

ve kurallara uyulmasını sağlama yetkileri ile donatılan 

bu kurumların üyelerinin ilgili sektörlerce seçilmesi 

ve yasama organı tarafından atanması öngörülmüştür. 

Bu kurumların, belli ölçüde siyasal ve 

yargısal denetime tabi tutulmuş olsalar bile, "devlet 

içinde devlet" olma niteliği, onları öteki idari örgütlerden 

ayırt etmiştir. 

Bazı duyarlı kamusal alanların gelişen teknoloji nedeniyle 

idari ve yargısal açıdan düzenlenememesi ve 

denetlenememesi, bağımsız idari kurumların ortaya 

çıkmasına yol açan başlıca etken olmuştur, siyasilere 

duyulan güvensizlik de bu gibi kurumların ortaya çıkmasına 

yol açmıştır. 

Özellikleri 

1. Bağımsızlık 

Bağımsız idari kurumların en başta gelen özelliği, 

bunların hem organları ve hem de yerine getirdikleri 

görevler ve bu görevlere ilişkin olarak yaptıkları işlemler 

üzerinde yürütme organının ve öteki idari mercilerin 

herhangi bir yetki ve denetime sahip olmamalarıdır. 

2. Regülasyon yetkileri 

Regüle etme yetkisi, öteki idare örgütlerinin de sahip 

bulunduğu düzenleme yetkisinden daha farklı ve 

daha geniş bir yetkidir. Şöyle ki; " ... regülasyon, klasik 

hukuksal kalıpları aşan, işletme, yönetim bilimi, sosyoloji, 

politika bilimi ve hukuk disiplinlerini ortak olarak 

ilgilendiren bir kavramdır. Esas olarak, belli bir alanda 

ya da belli bir faaliyete ilişkin olarak "oyunun kurallarının" 

belirlenmesi, yani o alanın organize edilmesi (düzenleme 

işlevi) ve bunun kontrol edilmesini (denetim 

işlevi) içerir. Bu düzenleme ve denetim işlevi yerine 

getirilirken, sadece hukuk kurallarıyla bağlı kalınmayıp, 

hatta hukuk kuralları olabildiğince az kullanıp, sosyal 

psikolojiye, deontolojiye ve yönetim bilimine ilişkin 

yöntemlere de başvurulur ." 

41

İDARE HUKUKU 


3. İzleme ve denetleme yetkileri 

Bağımsız idari kurumlar, görevli oldukları alanlardaki 

faaliyetleri izleme ve denetleme yetkisine sahiptirler. 

Bu bağlamda, görev alanları ile ilgili her türlü 

bilgi ve belgeleri ilgili kişi ve yerlerden istemek, mahallinde 

incelemeler yapmak yetkileri ile donatılmışlardır. 

4. Yaptırım uygulama yetkisi 

Bağımsız idari kurumlar, yapmış oldukları izleme ve 

denetimler sonucunda hukuka aykırı durumlar tespit 

ettiklerinde, ilgililer hakkında bazı yaptırımları doğrudan 

doğruya uygulama yetkisi ile donatıldıkları gibi, 

bazı yaptırımların uygulanması için de adli mercileri 

harekete geçirme yetkisi ile donatı1mışlardır. 

Türkiye'de Bağımsız İdari Kurumlar 

T.C. Anayasasının 167. maddesinin 1. fıkrası, Devlete, 

"para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının 

sağlıklı ve düzenli işlemesini sağlayıcı ve geliştirici 

önlemleri almak ve piyasalarda fiili ve anlaşma sonucu 

doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önlemek" görevini 

vermektedir. 

Devlete verilen görev, toplumsal ve ekonomik yaşamın 

para, kredi, mal ve hizmet piyasaları gibi bireylerin 

ve topluluklarının hak ve özgürlükleri ile yakından 

ilişkili alanlarındaki kamusal ve özel kesim etkinliklerini 

düzenlemek, denetlemek, aykırı davranışları önlemek 

ve yaptırımlara bağlamaktır. 

1980'li yılların başından başlayarak, özellikle 1990'lı 

yıllarda tüm dünyayı saran globalleşme ve küreselleşme 

akımının da etkisi ile devleti küçültmek, özellikle 

iktisadi alanlarda yürütülen kamu hizmetlerini özelleştirmek 

ve fakat özel kesime bırakılan bu kamu hizmetlerine 

tamamen de yabancı kalınmayarak onları 

dışarıdan bir tür regüle etmek ve bu regülasyonu yapabilecek 

örgütleri kurmak düşüncesi de bu gibi kurumların 

oluşturulmasında önemli bir etmen olmuştur. 

Yasama organı, Devlete verdiği görevlerin yerine 

getirilmesi ve gerekse özel kesime de açılan kamu 

hizmetlerinin regüle edilmesi için, Anayasadan kaynaklanan 

takdir yetkisini kullanarak, 

a) Görevlerini bağımsız olarak yerine getirecek, 

b) Görevlerine ilişkin olarak yapacakları düzenleyici 

ya da bireysel işlemleri Yürütme Organının ve ona 

tabi merkezi idare makamlarının denetimine (=vesayet 

denetimine) tabi olmayacak, 

c) Bütçelerini kendi iradeleriyle oluşturacak; 

d) İdari ve mali özerkliğe sahip olacak 

kamu tüzelkişilerini oluşturmuştur. 

1) 1981 Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) 

2) 1993 yılında Radyo ve Televizyon Üst Kurulu 

(RTÜK) 

3) 1994 Rekabet Kurumu 

4) 1999 Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu 

5) 2001 Telekomünikasyon Kurumu (Bilgi Teknolojileri 

ve İletişim Kurulu olarak değiştirildi) 

6) 2001 Şeker Kurumu 

7) 2001 Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 

8) 2002 Kamu İhale Kurumu 

9) 2008 Tütün ve Alkollü İçecekler Düzenleme Kurulu 

10) 2012 Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim 

Üst Kurulu 

11) 2013 Kamu Baş Denetçiliği 

Bağımsız idari otoriteler olarak adlandırılan kuruluşların 

temel işlevi, 

a. Toplumsal ve ekonomik yaşamın temel hak ve 

özgürlükler ile yakından ilişkili alanlarındaki kamusal 

ve özel kesim etkinliklerini, bir takım kurallar koyarak 

düzenlemek, 

b. Koyulan kurallara uyulup uyulmadığını izlemek 

ve denetlemek 

c. Bu kurallara uyulmaması halinde doğrudan 

doğruya yaptırım uygulamak 

d. Kuruluş kanunlarında öngörülen yaptırımların 

uygulanması için adli mercileri harekete geçirmektir. 

Bu kuruluşlar, temel işlevlerini yerine getirerek, bireylerin 

ve topluluklarının hak ve özgürlüklerini koruduklarından, 

bunların haiz oldukları yetkiler de özel 

kolluk yetkileri niteliğindedir. 

Bağımsız İdari Kurumların Yargısal Denetimi 

Bağımsız idari otoritelere verilen görevlerin bilgi ve 

uzmanlık gerektirmesi ve idari yargı yerlerinin de bu 

alanlarda yeterli bilgi ve uzmanlığa sahip olmamaları 

nedeniyle, bu kuruluşların yapmış oldukları işlemler 

üzerinde yoğun bir yargısal denetimin yapılmasının 

güçlüğü açıktır. Ancak; bu güçlük ileri sürülerek bu 

kuruluşların işlemleri üzerinde sınırlı bir yargısal denetim 

yapılması da bir çözüm olamaz. 

Bağımsız idari otoritelerin işlem ve kararları üzerindeki 

yargısal denetimde çözüm, bu işlem ve kararlar 

üzerindeki yargısal denetimin sınırlı bir biçimde yapılması 

olmayıp, idari yargı yerlerinin ve bu yargı yerlerinde 

görevli yargıçların bu işlem ve kararları denetleyebilecek 

yeterli bilgi ve uzmanlık ile donatılmalarıdır. 

42

İDARE HUKUKU 

İdari Yargı 

İDARENİN YARGISAL DENETİMİ 

Hukuk devletinin vazgeçilmez bir unsuru olan idarenin 

yargısal denetimi ilkesi 1982 Anayasasında "İdarenin 

her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu 

açıktır" hükmüyle belirtilmiştir (Anayasa m. 125). İdari 

yargı yolunda İdare Mahkemeleri, Vergi Mahkemeleri 

Bölge İdare Mahkemeleri ve Danıştay yer alır. 

İdari Dava Yerleri 

Danıştay 

Anayasa’nın 155. maddesine ve 2575 sayılı Danıştay 

Kanunu’nun 1. maddesine göre, bir yönüyle merkezi 

idarenin en yüksek danışma ve inceleme mercii 

olan Danıştay, öteki yönüyle ise bir Yüksek İdare Mahkemesidir. 

Danıştay’ın görevleri 

a) İdare Mahkemeleri ile vergi mahkemelerinden 

verilen kararlar ve ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’da 

görülen davalarla ilgili kararlara karşı temyiz 

istemlerini inceler ve karara bağlar. 

b) Kanunda yazılı idari davaları ilk ve son derece 

mahkemesi olarak karara bağlar. 

c) Başbakanlık veya Bakanlar Kurulunca gönderilen 

kanun tasarı ve teklifleri hakkında görüşünü bildirir. 

d) Tüzük tasarılarını inceler; kamu hizmetleri ile ilgili 

imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında düşüncesini 

bildirir. 

e) Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık tarafından 

gönderilen işler hakkında görüşünü bildirir. 

Danıştay, ondört dava, biri idari daire olmak üzere 

onbeş daireden oluşur. 

Her daire bir başkan ve en az dört üyeden kurulur, 

görüşme sayısı beştir, kararlar çoğunlukla verilir. Dairelerde 

yeteri kadar tetkik hakimi bulunur. 

Danıştay’ın en başta gelen yargısal görevi, idare ve 

vergi mahkemeleri tarafından verilen nihai kararlar ile 

ilk derece mahkemesi olarak Danıştay daireleri tarafından 

verilen nihai kararları temyizen incelemek ve 

karara bağlamaktır. Danıştay en başta gelen bu göreviyle 

bir son derece mahkemesidir. 

Bununla beraber Danıştay, 2575 sayılı DK’nın 24. 

maddesinde sayılan davaları da ilk derece mahkemesi 

olarak karara bağlar. 

Danıştay ilk derece mahkemesi olarak; 

a) Bakanlar Kurulu kararlarına, 

b) Başbakanlık, bakanlıklar ve diğer kamu kurum 

ve kuruluşlarının müsteşarlarıyla ilgili müşterek kararnamelere, 

c) Bakanlıklar ile kamu kuruluşları veya kamu kurumu 

niteliğindeki meslek kuruluşlarınca çıkarılan ve 

ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere 

d) Danıştay İdari Dairesince veya İdari İşler Kurulunca 

verilen kararlar üzerine uygulanan eylem ve 

işlemlere, 

e) Birden çok idare veya vergi mahkemesinin yetki 

alanına giren işlere, 

f) Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları ile bu 

Kurulun görev alanı ile ilgili Danıştay Başkanlığı işlemlerine, 

Karşı açılacak iptal ve tam yargı davaları ile imtiyaz 

sözleşmelerinden doğan idari davaları çözümler. 

Danıştay, belediyeler ile il özel idarelerinin seçimle 

gelen organlarının organlık sıfatlarını kaybetmeleri 

hakkındaki istemleri inceler ve karara bağlar. 

Danıştay”ın ilk derece mahkemesi olarak görevleri 

istisnaidir. Nihayet Danıştay, genel idari yargı içinde 

içtihat birliği sağlamak amacı ile içtihadı birleştirme 

kararları verir. 

Temyiz yoluyla Danıştay’da görülecek davalar 

İdare mahkemeleri ile vergi mahkemelerince verilen 

nihai kararlar ve ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’da 

görülen davalarla ilgili nihai kararlar Danıştay’da 

temyiz yoluyla incelenir ve karara bağlanır. 

Bölge İdare Mahkemeleri 

Bölge idare mahkemelerinin kuruluşunda da bölgelerin 

coğrafi durumu ve iş hacmi göz önünde tutulur. 

Mahkemelerin kuruluş ve yargı çevrelerinin belirlenmesine 

Adalet Bakanlığı yetkilidir. Ancak bu mahkemelerin 

kurulması ve yargı çevrelerinin belirlenmesinde 

İçişleri ve Maliye Bakanlıkları’nın da görüşleri alınır. 

Bu mahkemelerin kaldırılmasına veya yargı çevrelerinin 

değiştirilmesine, İçişleri ve Maliye Bakanlıkları’nın 

görüşleri alınarak, Adalet Bakanlığı’nın önerisi 

üzerine Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nca karar 

verilir. 

Bölge idare mahkemeleri bir başkan ve iki üyeden 

oluşur. Bölge idare mahkemesi başkan ve üyeliklerine, 

idare ve vergi mahkemelerine üye olabilme niteliklerini 

taşıyanlar arasından Hakimler ve Savcılar Yüksek 

Kurulu’nca atama yapılır. Ankara, İstanbul ve İzmir 

Bölge İdare Mahkemesi Başkanlıkları’na istekte bulunan 

Danıştay üyelerinden de atama yapılabilir. 

Bölge idare mahkemelerinin belli başlı görevleri 

şunlardır: 

1- İdare ve vergi mahkemelerinin tek hakimle verdikleri 

kararlar ile kurul halinde verdikleri İYUK md. 

45’de sayılan 

43

İDARE HUKUKU 

İdari Yargı 

a) İlk ve orta öğretim öğrencilerinin sınıf geçmelerine 

ve notlarının tespitine ilişkin işlemlere 

b) Valilik, kaymakamlık ve yerel yönetimler ile bakanlıkların 

ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarının taşra 

teşkilatındaki yetkili organları tarafından kamu görevlileri 

hakkında tesis edilen geçici görevlendirme, görevden 

uzaklaştırma, yolluk, lojman ve izinlerine ilişkin 

idari işlemlere 

c) Taşınmaz Mal Zilyetliğine Yapılan Tecavüzlerin 

Önlenmesi Hakkında Kanunun uygulanmasına 

d) 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç Güçsüz ve Kimsesiz 

Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun 

ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu 

gereğince kamu kurum ve kuruluşları tarafından sosyal 

yardım amacıyla bağlanan aylık ve yapılan sosyal yardımlarla 

ilgili uygulamalara 

ilişkin verilen kararlara karşı yapılan itirazları incelemek 

ve kesin karara bağlamak, 

2- Yargı çevresindeki idare ve vergi mahkemeleri 

arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını kesin 

karara bağlamak. 

3- İdare ve vergi mahkemelerinin yürütmenin durdurulmasına 

ilişkin istemler hakkında verdikleri kararlara 

karşı yapılan itirazları karara bağlamak 

4- İdare ve vergi mahkemelerinde reddedilen başkan 

ve üye sayısının birden çok olması halinde red 

istemlerini karara bağlamak 

Bölge idare mahkemeleri, bu görevleri dışında diğer 

kanunlarla verilen görevleri de yerine getirir. 

İdare ve Vergi Mahkemeleri 

Bir bölge idare mahkemesinin yargı çevresi içinde 

kurulacak olan idare ve vergi mahkemeleri, bölgelerin 

coğrafi durumları ve iş hacimleri göz önünde tutularak 

Adalet Bakanlığı’nca kurulur ve yargı çevreleri tespit 

olunur. İdare ve vergi mahkemelerinin kurulmasında 

ve yargı çevrelerinin belirlenmesinde İçişleri ve Maliye 

Bakanlıkları’nın da görüşleri alınır. İdare ve vergi mahkemelerinin 

kaldırılmasına veya yargı çevrelerinin 

değiştirilmesine, İçişleri ve Maliye Bakanlıkları’nın 

görüşleri alınarak, Adalet Bakanlığı’nın önerisi üzerine 

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nca karar verilir. 

İdare ve vergi mahkemeleri, idari yargı düzeninin 

genel görevli ilk derece mahkemeleridir. İdari yargı 

yerlerinin görev alanına girmeyen idari davalar idare 

mahkemelerince, vergi davaları ise vergi mahkemelerince 

karara bağlanır. Danıştay’ın aksine, idare ve vergi 

mahkemelerinin salt yargısal görevleri vardır. 

İdare ve vergi mahkemelerinde birer başkan ile yeteri 

kadar üye bulunur. Bu mahkemelerin başkan ve 

üyeleri hakimlerden oluşur. Bir başkan ve iki üyeden 

oluşan mahkeme kurulları üye tam sayısı ile toplanır 

ve oyçokluğu ile karar alırlar. Başkanın yokluğunda, 

kıdemli üye kurullara başkanlık eder. 

Tek Hakimle Çözümlenecek Olan Davalar 

1. Uyuşmazlık miktarı 26.500 lirayı aşmayan; 

a) Konusu belli parayı içeren idari işlemlere karşı 

açılan iptal davaları, 

b) Tam yargı davaları, 

İdare mahkemesi hakimlerinden biri tarafından çözümlenir. 

2. Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere 

ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler 

ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin, 

6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında 

Kanunun uygulanmasına ilişkin toplam değeri 26.500 

lirayı aşmayan davalar, vergi mahkemesi hakimlerinden 

biri tarafından çözümlenir. 

Askeri Yüksek İdare Mahkemesi 

Danıştay’ın asker kişilerin özlük işlerine ilişkin işlemler 

hakkında verdiği iptal kararlarına bir tepki olarak, 

12 Mart 1971 tarihli askeri muhtırasından sonra 

oluşan yarı-askeri olağandışı dönemde 1961 Anayasası’nda 

22.9.1971 tarih ve 1488 sayılı Kanun ile yapılan 

değişiklik ile “asker kişilerle ilgili idari işlem ve eylemlerin 

yargı denetimini” yapmak üzere bir Askeri Yüksek 

İdare Mahkemesinin kurulması öngörülmüştür. 1972 

tarih ve 1602 sayılı Askeri Yüksek İdare Mahkemesi 

Kanunu ile de, asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete 

ilişkin idari eylem ve işlemlerden doğan uyuşmazlıkların 

ilk ve son derece mahkemesi olarak yargı 

denetimini yapmak üzere Askeri Yüksek İdare Mahkemesi 

kurularak ülkemizdeki idari yargı yerleri arasına 

sokulmuştur. 

Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, 1602 sayılı Askeri 

Yüksek İdare Mahkemesi Kanunu’nun 20. maddesine 

göre, asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin 

işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların ilk ve son 

derece mahkemesi olarak yargısal denetimini yapar. 

Bir başka anlatımla, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nin 

kararlarına karşı başka bir mahkemeye, örneğin 

Danıştay’a başvurulamaz. 

İdari Uyuşmazlık ve Davalar 

İdari yargı mahkemelerinde açılabilecek dava çeşitleri 

üç ana başlık altında sınıflandırılabilir: 

a) İptal Davaları: İdari işlemler hakkında, yetki, şekil, 

sebep, konu ve amaç yönlerinden biri ile, hukuka 

aykırı olduklarından dolayı, iptalleri için, menfaatleri 

ihlal edilenler tarafından açılan davalardır. 

b) Tam Yargı Davaları: İdari eylem ve işlemlerden 

dolayı hakkı ihlal edilenler tarafından açılan davalardır. 

44

İDARE HUKUKU 

İdari Yargı 

İptal Davaları 

İptal davaları, idari işlemler hakkında yetki, şekil, 

konu, sebep ve maksat yönlerinden biri ile hukuka 

aykırı olduklarından dolayı iptalleri için açılan davalardır. 

Özellikleri 

• İdari yargıya özgü bir dava türüdür 

• İptal davasının konusunu idari işlemler teşkil 

ederler 

• İptal davası bir idari işlemin hukuka aykırılığı iddiası 

ile açılır 

• İptal davasının amacı idari işlemin iptalinin sağlanmasıdır 

• İptal davası, menfaati ihlal edilenler tarafından 

açılır 

Tam Yargı Davaları 

Tam yargı davası, idari eylem ve işlemlerden dolayı 

hakları zarar görmüş, ihlal edilmiş olanlar tarafından 

idareye karşı açılan ve bu hakkın yerine getirilmesinin 

ya da uğranılan zararın giderilmesinin (tazmin edilmesinin) 

talep edilebildiği idari dava türüdür. İdari sözleşmelerden 

doğan hak ihlalleri ve vergi davaları da bu 

kavram içerisindedir. Tam yargı davası iptal davası ile 

birlikte, iptal davası hükme bağlandıktan sonra veya 

doğrudan doğruya açılabilir. 

Tazminat davaları 

Geri alma davaları 

Vergi davaları 

İdari sözleşmelerden doğan davalar 

Özellikleri 

• İdari yargıya özgü bir dava türüdür 

• Tam Yargı davasının konusunu idari işlemler, eylemler 

ve sözleşmeler teşkil ederler 

• Tam Yargı davasının amacı hakkın yerine getirilmesi 

veya zararın giderilmesinin sağlanmasıdır 

• Tam Yargı davası, hakları ihlal edilenler tarafından 

açılır 

İptal ve Tam Yargı Davalarının Farkları 

İdari yargı davalarından olan tam yargı ve iptal davaları 

çeşitli yönlerden farklılık gösterirler: 

a) İptal davasına, yalnız idari işlemler konu olabilir. 

Tam yargı davasına ise, idari işlemler, idari eylemler ve 

idari sözleşmeler konu olabilir. 

b) İptal davası açılabilmesi için "menfaatin" ihlâl 

edilmiş olması yeterlidir. Tam yargı davası açılabilmesi 

için ise, davacı, bir "hakkın" ihlâl edilmiş olması gerekmektedir. 

c) İptal davası, davacıya, dava konusu olan idari işlemin 

iptalini isteme hakkını verir. Tam yargı davasında 

ise, davacı, bir hakkın yerine getirilmesini, eski 

durumun geri getirilmesini veya uğradığı zararın tazminin 

isteme hakkını haizdir. 

d) İptal davası ile idari işlemin hukuk kurallarına 

uygun olup olmadığının tespiti talep edilir. Bu nedenle 

nesnel davalardır. Tam yargı davalarında ise, davacı 

hakkının ihlâl edildiği gerekçesiyle davalıya bir borç 

yükletilmesini talep etmektedir, bu nedenle tam yargı 

davaları öznel davalardır. 

e) İptal davasının ortaya çıkardığı sonuçtan, yalnız 

davanın tarafları değil, kararla ilgili olan herkes yararlanır. 

Tam yargı davası kararlarından ise yalnızca davanın 

tarafları yararlanabilir. 

İdari Davalarda Yetki 

Genel Yetki 

Göreve ilişkin hükümler saklı kalmak şartıyla bu 

kanunda veya özel kanunlarda yetkili idare mahkemesinin 

gösterilmemiş olması halinde, yetkili idare mahkemesi, 

dava konusu olan idari işlemi veya idari sözleşmeyi 

yapan idari merciin bulunduğu yerdeki idare 

mahkemesidir. 

Yetki kamu düzenindendir. (Yetki sözleşmesi yapmak 

mümkün değildir.) 

Özel Yetki 

Kamu görevlileri ile ilgili davalarda; 

Kamu görevlilerinin atanması ve nakilleri ile ilgili 

davalarda yetkili mahkeme, kamu görevlilerinin yeni 

veya eski görev yeri 

Kamu görevlilerinin görevlerine son verilmesi, 

emekli edilmeleri veya görevden uzaklaştırılmaları ile 

ilgili davalarda kamu görevlisinin son görev yaptığı yer 

Kamu görevlilerinin görevle ilişkisinin kesilmesi 

sonucunu doğurmayan disiplin cezaları ile ilerleme, 

yükselme, sicil, intibak ve diğer özlük ve parasal hakları 

ve mahalli idarelerin organları ile bu organların üyelerinin 

geçici bir tedbir olarak görevden uzaklaştırılmalarıyla 

ilgili davalarda, ilgilinin görevli bulunduğu yer 

idare mahkemesidir. 

Taşınmaz mallara ilişkin davalarda; imar, kamulaştırma, 

yıkım, işgal, tahsis, ruhsat ve iskan gibi taşınmaz 

mallarla ilgili mevzuatın uygulanmasında veya bunlara 

bağlı her türlü haklara veya kamu mallarına ilişkin idari 

davalarda taşınmaz malların bulunduğu yer 

Köy, belediye ve özel idareleri ilgilendiren mevzuatın 

uygulanmasına ilişkin davalarla sınır uyuşmazlıklarında, 

mülki idari birimin, köy, belediye veya mahalle- 

45

İDARE HUKUKU 

İdari Yargı 

nin bulunduğu yahut yeni bağlandığı yer idare mahkemesidir. 

Taşınır mallara ilişkin davalarda; taşınır mallara 

ilişkin davalarda yetkili mahkeme, taşınır malın bulunduğu 

yer idare mahkemesidir. 

Tam yargı davalarında: İdari sözleşmelerden doğanlar 

dışında kalan tam yargı davalarında yetkili mahkeme 

a) Zararı doğuran idari uyuşmazlığı çözümlemeye 

yetkili, 

b) Zarar, bayındırlık ve ulaştırma gibi bir hizmetten 

veya idarenin herhangi bir eyleminden doğmuş ise, 

hizmetin görüldüğü veya eylemin yapıldığı yer, 

c) Diğer hallerde davacının ikametgahının bulunduğu 

yer. 

İdari mahkemesidir. 

Vergi uyuşmazlıklarında; 

a) Uyuşmazlık konusu vergi, resim, harç ve benzeri 

mali yükümleri tarh ve tahakkuk ettiren, zam ve cezaları 

kesen, 

b) Gümrük Kanununa göre alınması gereken vergilerle 

Vergi Usul Kanunu gereğince şikayet yoluyla vergi 

düzeltme taleplerinin reddine ilişkin işlemlerde; vergi, 

resim, harç ve benzeri mali yükümleri tarh ve tahakkuk 

ettiren, 

c) AATUK’nun uygulanmasında, ödeme emrini düzenleyen, 

d) Diğer uyuşmazlıklarda dava konusu işlemi yapan, 

Dairenin bulunduğu yerdeki vergi mahkemesidir. 

İdari Davalarda Görev 

İdari eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları 

doğrudan muhtel olanlar tarafından açılan tam yargı 

davaları, Genel hizmetlerden birinin yürütülmesi için 

yapılan her türlü idari sözleşmelerden dolayı taraflar 

arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin davalar idari yargının 

görev alanına girer. 

Ancak bir tarafı idare olmakla birlikte veya idari bir 

işleme bağlı olmakla birlikte özel kanunlarla idari yargının 

görev alanı dışında kalan davalarda vardır. Bunlar; 

İdari yargının görev alanı dışında kalan davalar 

Telif hakkı ücretinin miktarına ilişkin davalar 

Belediye Encümeninin verdiği cezalara karşı 

açılacak davalar 

Kanun dışı yakalanan ve tutuklananlara verilecek 

tazminata ilişkin davalar 

46 

Talih oyunlarından kazanılan paralara ilişkin 

davalar 

Kamu görevlilerine açılacak tazminat davaları 

İdare tarafından kişiler aleyhine açılacak davalar 

Tapu sicillerinin tutulmasından doğacak zararlara 

karşı açılacak tazminat davaları 

Kadastro Kanununun uygulanmasından doğan 

davalar 

Nüfus siciline karşı açılacak davalar 

İcra iflas daireleri görevlilerinin kusurlarına 

karşı açılacak tazminat davaları 

Özel Hukuk sözleşmelerinin uygulanmasına 

ilişkin davalar 

Öğrenci Kredi sözleşmelerine ilişkin davalar 

İş uyuşmazlıklarına ilişkin davalar 

SSK ve Bağ-Kur kanunundan doğan uyuşmazlıklar 

KİT’lerin özel hukuk alanındaki ilişkilerinden 

doğan davalar 

Tahkim yolu öngörülen imtiyaz sözleşmelerine 

ilişkin uyuşmazlıklar 

Yap-İşlet-Devret modeli ile yapılan sözleşmelerden 

doğan uyuşmazlıklar 

İdarenin taşıtlarının yaptığı kazalara ilişkin açılacak 

tazminat davaları 

Kamulaştırma kanunundan doğan davalar 

İdari Davalarda Süreler 

İdare Mahkemeleri ve ilk derece mahkemesi olarak 

Danıştay’da açılacak davalarda süre 60 gün dür. Vergi 

mahkemelerinde dava açma süresi 30 gün dür. 

Bölge idare mahkemesinde itiraz, Danıştay’da temyiz 

süresi 30 gün dür. Karar düzeltme talebi ise 15 

günlük süreye tabidir. 

Bu süreler idari uyuşmazlıklarda, yetkili makamlarca 

ve tam olarak yapılmış yazılı bildirimin gerçekleştiği 

tarihi izleyen günden başlar. 

İdari yargı mahkemelerine başvuru belirli bir süre 

içerisinde yapılmalıdır. Özel hukuk davalarından farklı 

olarak, idari yargıda dava açma süresi kamu düzeni ile 

ilgilidir. Bu yüzden, dava açma süresi geçtikten sonra 

açılan dava, karşı tarafın itirazda bulunmasına gerek 

olmaksızın, işin esasına geçilmeden ilk inceleme sırasında 

reddedilir. 

İdari bir eylem veya işlemin yapılması konusunda 

idari makamlara yapılan başvuru altmış gün içerisinde 

yanıtlanmazsa, istek reddedilmiş sayılır. İlgililer altmış

İDARE HUKUKU 

İdari Yargı 

günün bittiği tarihten başlayarak, dava açma süresi 

içinde idari yargı yerlerine başvurabilirler. 

Adresleri belli olmadığı için Tebligat Kanununa göre 

ilan yoluyla bildirim yapılan durumlarda, son ilan tarihini 

izleyen günden başlayarak on beş gün sonra dava 

açma süresi işlemeye başlar. 

İlanı gereken düzenleyici işlemlerde dava süresi, 

ilan tarihini izleyen günden başlayarak işler. 

İdari eylemlerde, dava açma süresinin başlayabilmesi 

için idarenin ilgilinin başvurusu üzerine vereceği 

ön kararın varlığı gereklidir. 

Dava açma süreleri, tebliğ, yayın ve ilan tarihini izleyen 

günden başlayarak işler. 

Dava açma süresinin durması 

Dava açma süresi içinde; 

a) İdari işlemi yapan idarenin bir üst makamına 

yapılan başvuru, 

b) İdari işlemi yapan idareye yapılan başvuru, 

Dava açma süresini durdurur. Bu başvurunun işlemin 

geri alınmasına, kaldırılmasına, değiştirilmesine 

veya düzeltilmesine ilişkin bir başvuru olması gerekir. 

Dava açma süresi geçtikten sonra yapılan başvurular 

dava süresini etkilemez. 

Yapılan başvurunun açık veya zımni olarak reddedilmesi 

dava açma süresini kaldığı yerden başlatır. 

İdari davaların açılması 

1. İdari davalar, Danıştay, idare mahkemesi ve 

vergi mahkemesi başkanlıklarına hitaben yazılmış 

imzalı dilekçelerle açılır. 

Dilekçeler ve savunmalar ile davalara ilişkin her 

türlü evrak, Danıştay veya ait olduğu mahkeme başkanlıklarına 

veya bunlara gönderilmek üzere idare 

veya vergi mahkemesi başkanlıklarına, idare veya vergi 

mahkemesi bulunmayan yerlerde büyükşehir belediyesi 

sınırları içerisinde kalıp kalmadığına bakılmaksızın 

asliye hukuk hakimliklerine veya yabancı memleketlerde 

Türk konsolosluklarına verilebilir 

2. Dilekçelerde; 

a) Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin 

ad ve soyadları veya unvanları ve adresleri, 

b) Davanın konusu ve sebepleri ile dayandığı deliller, 

c) Davaya konu olan idari işlemin yazılı bildirim tarihi, 

d) Vergi, resim, harç, benzeri mali yükümler ve 

bunların zam ve cezalarına ilişkin davalarla tam yargı 

davalarında uyuşmazlık konusu miktar, 

e) Vergi davalarında davanın ilgili bulunduğu verginin 

veya vergi cezasının nevi ve yılı, tebliğ edilen ihbarnamenin 

tarihi ve numarası ve varsa mükellef hesap 

numarası, 

Gösterilir. 

3. Dava konusu kararın ve belgelerin asılları veya 

örnekleri dava dilekçesine eklenir. Dilekçeler ile bunlara 

ekli evrakın örnekleri karşı taraf sayısından bir fazla 

olur. 

Dilekçeler üzerine ilk inceleme 

Dilekçeler, Danıştay’da daire başkanının görevlendireceği 

bir tetkik hakimi, idare ve vergi mahkemelerinde 

ise mahkeme başkanı veya görevlendireceği bir 

üye tarafından: 

• Görev ve yetki, 

• İdari merci tecavüzü, 

• Ehliyet, 

• İdari davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi 

gereken bir işlem olup olmadığı, 

• Süre aşımı, 

• Husumet, 

• Dilekçede bulunması gereken hususların tamam 

olup olmadığı 

Yönlerinden sırasıyla incelenir. 

Dilekçeler bu yönlerden kanuna aykırı görülürse 

durum; görevli daire veya mahkemeye bir rapor ile 

bildirilir. 

İlk inceleme üzerine verilecek karar 

a) Görev ve yetki açısından adli ve askeri yargının 

görevli olduğu konularda açılan davaların reddine; 

idari yargının görevli olduğu konularda ise görevli veya 

yetkili olmayan mahkemeye açılan davanın görev veya 

yetki yönünden reddedilerek dava dosyasının görevli 

veya yetkili mahkemeye gönderilmesine, 

b) İdari merci tecavüzü halinde dilekçelerin görevli 

idare merciine tevdiine, 

c) Ehliyet, idari davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi 

gereken bir işlem olup olmadığı ve süre aşımı 

hallerinde davanın reddine, 

d) Ehliyetli olan şahsın avukat olmayan vekili tarafından 

dava açılmış ise otuz gün içinde bizzat veya bir 

avukat vasıtasıyla dava açılmak üzere dilekçelerin 

reddine, 

e) Davanın hasım gösterilmeden veya yanlış hasım 

gösterilerek açılması halinde, dava dilekçesinin tespit 

edilecek gerçek hasma tebliğine, 

47

İDARE HUKUKU 

İdari Yargı 

f) Dava dilekçesinde noksanlık olması halinde otuz 

gün içinde uygun şekilde yeniden düzenlenmek veya 

noksanları tamamlanmak üzere dilekçelerin reddine 

Karar verilir. 

Yürütmenin durdurulması 

Danıştay’da veya idari mahkemelerde dava açılması 

dava edilen idari işlemin yürütülmesini durdurmaz. 

Danıştay veya idari mahkemeler, idari işlemin uygulanması 

halinde telafisi güç veya imkansız zararların 

doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması 

şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe 

göstererek yürütmenin durdurulmasına karar verebilirler. 

Vergi mahkemelerinde, vergi uyuşmazlıklardan doğan 

davaların açılması, tarh edilen vergi, resim ve 

harçlar ile benzeri mali yükümlerin ve bunların zam ve 

cezalarının dava konusu edilen bölümünün tahsil işlemlerini 

durdurur. 

Davacının gösterdiği adrese tebligat yapılamaması 

halinde, yeni adresin bildirilmesine kadar dava dosyası 

işlemden kaldırılır ve varsa yürütmenin durdurulması 

kararı kendiliğinden hükümsüz kalır. Bu şekilde işlemden 

kaldırılan dosyanın yeniden işleme konulması ile 

ihtirazi kayıtla verilen beyannameler üzerine yapılan 

işlemlerle tahsilat işlemlerinden dolayı açılan davalar, 

tahsil işlemini durdurmaz. Bunlar hakkında yürütmenin 

durdurulması istenebilir. 

Yürütmenin durdurulması kararları teminat karşılığında 

verilir; ancak, durumun gereklerine göre teminat 

aranmayabilir. 

Yürütmenin durdurulması istemleri hakkında verilen 

kararlar; 

• Danıştay dava dairelerince verilmişse konusuna 

göre İdari veya Vergi Dava Daireleri Kurullarına, 

• Bölge idare mahkemesi kararlarına karşı en yakın 

bölge idare mahkemesine, 

• İdare ve vergi mahkemeleri ile tek hakim tarafından 

verilen kararlara karşı bölge idare mahkemesine, 

• Çalışmaya ara verme süresi içinde ise idare ve 

vergi mahkemeleri tarafından verilen kararlara en 

yakın nöbetçi mahkemeye 

kararın tebliğini izleyen günden itibaren yedi gün 

içinde bir defaya mahsus olmak üzere itiraz edilebilir. 

İtiraz edilen merciler dosyanın kendisine gelişinden 

itibaren yedi gün içinde karar vermek zorundadır. 

İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir. 

Yürütmenin durdurulması kararı verilen dava dosyaları 

öncelikle incelenir ve karara bağlanır. 

Duruşmalı İşler 

Danıştay ile idare ve vergi mahkemelerinde açılan 

iptal ve tam yargı davaları ile vergi davalarında, taraflardan 

birinin isteği üzerine duruşma yapılır. 

Tam yargı ve vergi davalarının miktarının 25 binden 

yukarı olması gerekir 

Temyiz ve itirazlarda duruşma yapılması tarafların 

istemine ve Danıştay veya ilgili bölge idare mahkemesi 

kararına bağlıdır. 

Duruşma talebi, dava dilekçesi ile cevap ve savunmalarda 

yapılabilir. 

Danıştay, mahkeme ve hakim kendiliğinden duruşma 

yapılmasına karar verebilir. 

Duruşma davetiyeleri duruşma gününden en az 

otuz gün önce taraflara gönderilir. 

Duruşmalar açık olarak yapılır. Genel ahlakın veya 

kamu güvenliğinin gerekli kıldığı hallerde, görevli 

daire veya mahkemenin kararı ile, duruşmanın bir 

kısmı veya tamamı gizli olarak yapılır. 

Duruşmaları başkan yönetir. 

Duruşmalarda taraflara ikişer defa söz verilir. 

Taraflardan yalnız biri gelirse onun açıklamaları 

dinlenir; hiç biri gelmezse duruşma açılmaz, inceleme 

evrak üzerinde yapılır. 

Danıştay’da görülen davaların duruşmalarında 

savcının bulunması şarttır. Taraflar dinlendikten 

sonra savcı yazılı düşüncesini açıklar. Bundan sonra 

taraflara son olarak ne diyecekleri sorulur ve 

duruşmaya son verilir. 

Duruşmalı işlerde savcılar, keşif, bilirkişi incelemesi 

veya delil tespiti yapılmasını yahut işlem dosyasının 

getirtilmesini istedikleri takdirde, bu istekleri 

görevli daire veya kurul tarafından kabul edilmezse, 

işin esası hakkında ayrıca yazılı olarak düşünce 

bildirirler. 

İdari Yargılama Usulünde Kanun Yolları 

Kanun yolu, davanın taraflarına tanınan ve yanlış 

olarak verildiğine inanılan yargı kararlarını yeniden 

incelemesini sağlayan hukuki bir yoldur. İdari yargıda 

kanun yolları genel olarak ikiye ayrılır: 

Olağan kanun yolları, mahkemenin uyuşmazlığın 

çözümü konusunda verdiği nihai (son) kararın kesinleşmesine 

engel olur. İdari Yargılama Usulü Kanununda 

"Kararlara karşı başvuru yolları" başlığı altında itiraz, 

temyiz ve kararın düzeltilmesi olağan kanun yolları 

olarak düzenlenmişlerdir (İYUK. m.45vd.). 

48

İDARE HUKUKU 

İdari Yargı 

Olağanüstü kanun yolu ise, kesinleşmiş mahkeme 

hükümlerine karşı tanınmış kanun yoludur. Yargılamanın 

yenilenmesi bu niteliktedir. 

İtiraz 

İYUK'nda öngörülmüş özel bir başvuru yoludur. 

İdare ve vergi mahkemelerinin tek hakimli olarak verdiği 

nihai kararlara, mahkemenin bulunduğu yargı 

çevresindeki bölge idare mahkemesinde itiraz edilebilir. 

İtiraz, kararın tebliği tarihini izleyen otuz gün içinde 

yapılmalıdır. Bölge idare mahkemesi yaptığı inceleme 

ve gerekirse soruşturma sonucunda uyuşmazlığın esası 

hakkında karar verir. Karar kesindir, aleyhine temyiz 

yoluna başvurulamaz. 

Temyiz 

İdare ve vergi mahkemelerinin nihai (son) kararlarının 

hukuka uygunluk açısından Danıştay'da incelenmesini 

sağlayan önemli bir kanun yoludur. Temyiz 

istemi, nihai kararın tebliği tarihini izleyen otuz gün 

içinde, davanın taraflarınca Danıştay'a yapılmalıdır. 

Temyiz edilen kararı bozma nedenleri, İYUK'nda üç 

başlık altında toplanmıştır: 

a) Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması, 

b) Hukuka aykırı karar verilmesi, 

c) Usul hükümlerine uyulmamış olması. 

Temyiz veya itiraz yoluna başvurulmuş olması, ilk 

derece mahkemesi kararının uygulamasını kural olarak 

durdurmaz. Ancak temyiz veya itirazı incelemeye yetkili 

yargı organı, teminat karşılığında kararın yürütülmesinin 

durdurulmasına karar verebilir. İptal davalarında, 

durumun gereklerine göre teminat aranmayabilir. 

Kararın bozulması ise kendiliğinden kararın yürütülmesini 

durdurur. 

Kararın Düzeltilmesi 

Kararın düzeltilmesi yolu ile Danıştay dava daireleri 

ile idari veya vergi dava daireleri genel kurulları tarafından 

verilen kararların, kanunda belirtilen nedenler 

dolayısıyla bir kez daha incelenmesi olanağı sağlanır. 

Kararın düzeltilmesi davanın taraflarınca, bir defaya 

mahsus olarak, kararın kendisine tebliği tarihini izleyen 

onbeş gün içerisinde aşağıdaki nedenlerden birisine 

dayanılarak istenilebilir: 

a) Kararın esasına etkisi olan iddia ve itirazların, 

kararda göz önüne alınmamış olması, 

b) Bir kararda birbirine aykırı hükümler bulunması, 

c) Kararın usul ve kanuna aykırı bulunması, 

d) Temyiz incelemesi sırasında hükmün esasını etkileyen 

belgelerde hile sahtekarlığın ortaya çıkmış 

olması. 

Kararın düzeltilmesi istemi, esas kararı vermiş olan 

yargı organınca incelenir ve karara bağlanır. Düzeltme 

kararlarına karşı yeniden düzeltme isteminde bulunulamaz. 

Yargılamanın Yenilenmesi 

İdari bir mahkemece verilmiş ve kesinleşmiş olan 

esas hükmün kaldırılması ve yeniden o davaya bakılmasıdır. 

Bu olağanüstü kanun yoluna kanunda sınırlı 

olarak sayılan, aşağıdaki nedenlerin varlığı halinde 

başvurulabilir: 

a) Kararı etkileyecek bir belgenin kararın verilmesinden 

sonra ele geçirilmiş olması, 

b) Karara esas olarak alınan belgenin sahteliğine 

hükmedilmiş olması, 

c) Karara esas olarak alınan bir ilam hükmünün, kesinleşen 

bir mahkeme kararıyla bozularak ortadan 

kalkması, 

d) Bilirkişinin kasıtla gerçeğe aykırı beyanda bulunduğunun 

mahkeme kararıyla belirlenmesi, 

e) Lehine karar verilen tarafın, karara etkisi olan bir 

hile kullanmış olması, 

f) Vekil veya kanuni temsilci olmayan kimseler ile 

davanın görülüp karara bağlanmış bulunması, 

g) Çekinmeye mecbur olan başkan, üye veya hakimin 

katılmasıyla karar verilmiş olması, 

h) Aynı mahkeme yahut başka bir mahkeme tarafından 

önceki ilamın hükmüne aykırı bir karar verilmiş 

olması, 

ı) Hükmün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya 

Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlali 

suretiyle verildiğinin, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin 

kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması. 

Yargılamanın yenilenmesi istekleri esas kararı vermiş 

olan mahkemece karara bağlanır. 

Yargılamanın yenilenmesi süresi, (h) bendinde yazılı 

sebep için 10 yıl, (ı) bendinde yazılı sebep için Avrupa 

İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten 

itibaren bir yıl ve diğer sebepler için 60 gündür. 

Bu süreler, dayanılan sebebin istemde bulunan yönünden 

gerçekleştiği tarihi izleyen günden başlatılarak 

hesaplanır. 

49

İdare Hukuku Ders Notları

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?