peyzaj kavramı
peyzaj kavramı
peyzaj kavramı
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Peyzaj Kavramı<br />
ve<br />
Peyzaj Planlama<br />
Prof. Dr. Nilgül KARADENİZ<br />
A.Ü.Z.F. Peyzaj Mimarlığı Bölümü<br />
11 Ekim 2010
1. PEYZAJ NEDİR?
Peyzajı planlarken, yönetirken ve korurken<br />
„<strong>peyzaj</strong>‟ kavramını açıklamak zorunludur.
Çoğumuz „<strong>peyzaj</strong>‟<br />
kavramına ilişkin<br />
sezgisel bir algıya<br />
sahibiz.<br />
Belirli bir noktadan<br />
gördüğümüz arazi ve<br />
suya ait özelliklerin<br />
kapladığı alanları<br />
düşünüyoruz.
Peyzajlar arasındaki<br />
farklılıkları belirtiyoruz:<br />
Tarımsal ve kentsel <strong>peyzaj</strong>;<br />
Doğal veya kültürel <strong>peyzaj</strong>;<br />
Ova veya dağlık alan <strong>peyzaj</strong>ı
Her birimiz bu <strong>peyzaj</strong>ların<br />
bileşenlerini listeleyebilir:<br />
Çiftlikler,<br />
Tarım arazileri,<br />
Ormanlar,<br />
Islak alanlar,<br />
vd..
Eğer insan dışındaki<br />
organizmaların kendi <strong>peyzaj</strong>larını<br />
nasıl algıladıkları konusunu da<br />
düşünürsek kişisel<br />
algılamalarımız değişebilir<br />
genişleyebilir.
Fakat her durumda;<br />
algılamalarımız zamana bağlı değişen ve ekolojik<br />
dinamikleri etkileyen çok farklı elemanlar<br />
içermekte ve bunlar da <strong>peyzaj</strong>ı oluşturmaktadır.
„Peyzaj‟ kavramına ilişkin bir çok farklı yorum ve<br />
buna bağlı olarak farklı tanımlar bulunmaktadır.
Bu tanımların çoğu ortak kültürel bir köke sahiptir.<br />
200 yıl önce Alman coğrafyacı Alexander von Humboldt<br />
tarafından ifade edildiği gibi bunlar <strong>peyzaj</strong>ın farklı yönlerine<br />
odaklanan insan odaklı tanımlardır.<br />
Humboldt‟a göre „<strong>peyzaj</strong>‟;<br />
Bir bölgenin toplam karakteri<br />
olarak tanımlanmaktadır.
Troll (1968):<br />
„İnsanın yaşadığı ortamın, toplam mekansal varlığı „ olarak<br />
tanımlamıştır
Appleton (1980) „<strong>peyzaj</strong>‟ın çevre ile aynı<br />
anlama gelmediğini <strong>peyzaj</strong>ın „algılanan‟<br />
özellikle de görsel olarak algılanan çevre<br />
olduğunu belirtmektedir. Peyzajın algılayıcı<br />
ve obje arasındaki etkileşimin sonucu olan<br />
estetik bir obje olduğunu belirtmektedir.
Vink (1983)‟e göre <strong>peyzaj</strong>;<br />
içinde bir dizi sürecin aktif olduğu bir alandır<br />
(Haines-Young et al. 1993).
Forman and Godron (1986) tarafından yapılan tanıma göre<br />
<strong>peyzaj</strong>:<br />
Benzer formlarda tekrarlanan ve birbiriyle<br />
etkileşim içinde olan ekosistemler kümesinin<br />
oluşturduğu heterojen bir arazi parçasıdır (<strong>peyzaj</strong><br />
mekansal deseni).
Naveh (1987):<br />
Peyzajlar; fiziksel, ekolojik ve coğrafik varlık olarak ve<br />
bütünlükleri çerçevesinde tüm doğal ve insan desenleri ile<br />
süreçlerini bütünleştirirler.
Green et al. (1996).<br />
Doğal ve kültürel süreç ve aktivitelerin<br />
uygunluğunun sınırlarını belirleyen topoğrafya,<br />
vejetasyon örtüsü, arazi kullanımı ve yerleşim<br />
desenlerine ait özel bir konfigürasyon…
Bu yorumların çoğunda görülen ortak özellik;<br />
lekelerin veya <strong>peyzaj</strong> elemanlarının<br />
oluşturduğu mozaiği kapsayan bir arazi<br />
parçasından söz ediliyor olmasıdır.
Peyzajın farklı algılanış biçimleri<br />
• Doğa olarak Peyzaj<br />
• Habitat olarak Peyzaj<br />
• Sanat eseri olarak <strong>peyzaj</strong><br />
• Sistem olarak <strong>peyzaj</strong><br />
• Problem olarak Peyzaj<br />
• Varlık (zenginlik) olarak Peyzaj<br />
• İdeoloji olarak Peyzaj<br />
• Tarih olarak Peyzaj<br />
• Yer olarak Peyzaj<br />
• Estetik olarak Peyzaj (Meinig 1979; Ogrin 2005).
Peyzajın farklı algılanış biçimleri<br />
1. Süreç merkezli<br />
2. Organizma merkezli<br />
Erozyon ve besin döngüleri gibi süreçler;<br />
sistemi, farklı ölçeklerde etkileşim içinde<br />
bulunan organizmalarla aynı şekilde<br />
işletmektedir.
Peyzaj; rüzgar, erozyon, vejetasyon gibi<br />
doğal süreçlerle şekillenen karakteristiklere<br />
sahiptir.<br />
Bununla birlikte günümüzde antropojenik<br />
süreçler, <strong>peyzaj</strong>ın şekillenmesinde çok<br />
daha geniş ve çeşitli bir etki ve etkileşim<br />
içindedir.
Bu tür süreçler, <strong>peyzaj</strong>lar tarafından<br />
desteklenen fonksiyonların ifade edilişi<br />
olarak düşünülebilir..<br />
Birincil endüstri (besin ve enerjinin üretimi<br />
gibi)<br />
ikincil endüstri (rekreasyon gibi) (VisuLands 2005)
Peyzaj içindeki bu süreçlerin önemi ve karakteri<br />
mekansal ve zamansal olarak değişmekte ve bu<br />
değişimler sosyal değerlerdeki değişimlere eşlik<br />
etmektedir.<br />
Günümüzde artık sıklıkla belirli politikalar ve<br />
planlamalar aracılığı ile bu değerlerin ve buna bağlı<br />
olarak üretim için mevcut uygulamaların<br />
değiştirilmesi gerektiği ifade edilmektedir (Örneğin<br />
AB Ortak Tarım Politikası – CAP)
AVRUPA PEYZAJ SÖZLEŞMESİ<br />
“Peyzaj” insanlar tarafından algılandığı<br />
şekliyle; özellikleri, insan ve/veya<br />
doğal faktörlerin etkileşimi ve faaliyeti<br />
sonucunda oluşan alandır..
AVRUPA PEYZAJ SÖZLEŞMESİ<br />
APS, insanların kaliteli yaşamları ile ilgili<br />
olarak <strong>peyzaj</strong>ın önemine vurgu<br />
yapmaktadır.<br />
Holistik bakış açısı ile <strong>peyzaj</strong>ın adapte<br />
edildiği politikalar ve planlamalara duyulan<br />
ihtiyacı açıklamaktadır.
Kavramsal Çerçeve<br />
Zorlayıcı güçler<br />
Artan nüfus ve<br />
hareketlilik<br />
Baskılar<br />
Kentleşme, artan ulaşım ağı,<br />
gderek artan tarımsal arazi<br />
ihtiyacı<br />
Durum<br />
Baskı altındaki<br />
<strong>peyzaj</strong><br />
Etkiler<br />
Parçalanma ve<br />
biyoçeşitlilikte<br />
potansiyel azalma<br />
Barbati 2006
Tepkiler: politikalar ve ekolojik<br />
<strong>peyzaj</strong> planlama<br />
Zorlayıcı güçler<br />
Artan nüfus ve<br />
hareketlilik<br />
T<br />
Politikalar ve<br />
Ekolojik<br />
Peyzaj<br />
Planlama<br />
Baskılar<br />
Kentleşme, artan ulaşım ağı,<br />
gderek artan tarımsal arazi<br />
ihtiyacı<br />
Etkiler<br />
Parçalanma ve<br />
biyoçeşitlilikte<br />
potansiyel azalma<br />
Durum<br />
Baskı altındaki<br />
<strong>peyzaj</strong><br />
Barbati 2006
Change language