7. Arkeometri Sonuçları Toplantısı [1991] - Kültür ve Turizm Bakanlığı

matik olarak arttığı varsayımını temel alır. Bir başka önemli varsayım ise
birim dozda elekıronun tuzaklanrna olasılığının doğal ve yapay ışınımlar
için aynı olduğudur. Incelenen örneğin laboratuvarda değişik dozlarda
ışınlanarak ESR spektrumlarının alınması ve bulunan sinyal yeğinliklerinin
doza karşı çizilmesiyle ESR sinyalinin büyüme eğrisi elde edilir. Bu
eğrinin ESR sinyal yeğinliği sıfır olacak şekilde geriye uzatılmasıyla örneğin
oluşumundan (ya da en son ısıtılmasından) sonra almış olduğu toplam
doz (TD) bulunur. Çevredeki ve örneğin kendi içindeki radyoaktif
elementlerden kaynaklanan yıllık dozun sabit olduğu varsayımıyla örneğin
yaşı aşağıdaki gibi hesaplanır:
Yaş =
Toplam Doz (Gy')
Yıllık Doz (Gy/yıl)
(1)
ı
1 Gy= 100 rad
ESR ile yaş tayini yöntemi ışınıma duyarlı ve ısıl kararlılığa sahip
paramanyetik bir merkez içeren her kristale uygulanabilir. Diş minesi bu
koşullara sahip olması dolayısıyla ESR ile yaş tayini için uygun bir örnektir.
Diş minesi hidroksiapatit yapısındadır (Cas (PO.), OH) ve karbonat
molekül iyonları yapıda hem hidroksil hem de fosfat iyonları yerine
geçebilir. Işınlanmış diş minesindeki ESR sinyalinin Crmerkezinde tuzaklanmış
elektrona ait olduğu varsayılır (Cevc ve ark., 1972). Bu merkeze
ilişkin ESR sinyali g değerleri g = 2.002 ve g = 1.998 olan iki çizgi verir.
Rossi ve ark. (1990) yaptıkları Q-band ESR çalışmasında g = 2.00
civarında spektrumun beş değişik merkezden kaynaklanan bileşik bir sinyal
olduğunu rapor ettiler. Bu çalışmaya göre ESR ile yaş tayininde kullanılan
sinyal iki paramanyetik merkeze ait bileşik bir sinyaldir: g değerleri
gl.=2.0026 ve gll=1.9975 olan eksenel simetriye sahip bir merkezle g
değerleri gı = 2.0032 ve g2 = 2.0018 ve g3 = 1.9975 olan ortorombik simetriye
sahip bir merkez. Rossi ve ark. (l990)'na göre eksenel simetriye
sahip olan merkez apatit yapısında OH-iyonu yerine geçer. Ortorombik
simetriye sahip yapının ise distort edilmiş bir eksenel simetrili merkez
olması mümkündür. Ayrıca örneğe bağlı olarak g değerleri g = 2.0058 ve
g = 2.0008 olan isotopik sinyaller ile g değeri 2.0033 olan bir septet gözlenebilir.'
Diş minesi ışınıma oldukça duyarlıdır, öyle ki ı Gy den az toplam
doz değerleri ölçülebilir. ESR sinyal yeğinliği ı kGy'e kadar doğrusal
olarak artar ve doyum değeri LO kGy'den az değildir (Grün ve ark.,
1987). ESR sinyalinin ısıl kararlılığı diş minesinin yaş tayini çalışmaları
56