7. Arkeometri Sonuçları Toplantısı [1991] - Kültür ve Turizm Bakanlığı

Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ne farklı yerlerden intikal eden şamdanlar
daha çok 18. yüzyıla ait eserlerdir. Malzemeleri ise esas itibariyle
pirinçtir.
Kullanılan Teknikler
Araştırma ve incelemelerimizde, radyografı yöntemi kullanılmıştır.
Bilindiği üzere, radyografi; girici radyasyonla malzeme iç yapısına ilişkin
görüntü alma tekniğidir. Radyografı teknikleri, .kullamlan girici radyasyon
cinsine bağlı olarak nitelenmektedir(1-3). Orneğin; X-ışını radyografisi,
gama radyografisi, nötron radyografisi gibi...
Bu çalışmada radyografi tekniklerinden Xvışı nı radyografisi ile gama
ışını radyografisinden yararlanılmıştır. Bir başka deyişle, elektromanyetik
radyasyon ailesine mensup iki girici ışın olan X-ışınlan ve gama ışınlarıyla
radyografı çekimleri yapılmıştır.
X-ışını radyografisi 30Q kV ve 3 mA kapasiteli bir X-ışını tüpü kullanılarak
gerçeklenmiştir. Uzerinde çalışılan şamdanlann, boyutlan ve
tipleri itibariyle X-ışını radyografisine uygun olduğu düşünülmüştür.
Eserlerin malzemesinin pirinç olması, radyografik çekimlerde saçılma
olayının etkisini arttırıcı roloynamaktadır. Bu durum özellikle, ·Xışını
radyografisinde kendini göstermiş, biçimsel ve boyut değerlendirmelerini
kimi kez zorlaştırmıştır. Bu nedenle, daha girici ışınlar olan gama
ışınlarıyla çalışılması yoluna gidilmiştir.
Gama radyografisi, Co-60 radyoizotop kaynağı kullanılarak uygulanmıştır.
Co-60 radyoizotopunun enerjisi 1,07 MeV ve 1,33 MeV olup, aktivitesi
(çalışma sırasında) 25 Ci'dir.
Yapılan Çalışmalar
İlk olarak Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ne Ayasofya Sultan Mehmet
III Türbesi'nden intikal eden dört buhur-şamdan üzerinde çalışılmıştır.
Şamdanların dördü de 18. yüzyıla aittir. .
Söz konusu bu dört buhur-şamdandan en büyüğü ı 9 cm yüksekliğinde,
şamdan kısmı üzerinde olmayan bir eser olup fotoğrafı Resim 1'de
görülmektedir (Erıv. No: 70). Bu eserin hem gama ve hem de X-ışını ile
çekilen radyografları sırasıyla Resim 2 ve Resim 3'de verilmektedir.
Buhur-şamdan esas itibariyle iki kısımdan oluşmaktadır. Bunlar; sütun
kısmı ile kaide kısmıdır. Kaide kısmı çan şeklinde olup, içi boştur.
lOS